Ajawule pa ndandanda

Ajawule pa ndandanda wa yindu

MBILI JANGU

Napatile Chindu Chambone Mnope Kupunda Udokotala

Napatile Chindu Chambone Mnope Kupunda Udokotala

“KUTANDILA ndili mwanache mbele ndili mkusaka kuti chinaposyeje ŵandu.” Naŵechete maloŵega mwakusangalala kwa liŵasa line lyalyayiche ku chipatala kuti nalikamuchisye mu 1971. Pandaŵiji naliji ndili ngambile kuwugula kwene chipatala changu. Ana ŵakulwalaŵa ŵaliji ŵani, soni yikakomboleche wuli kuti naposyeje ŵandu? Alinde nasalile chachatendekasisye kuti kunguluka kwetu kuchenje yakulinga yangu pa umi, soni chachatendekasisye kuti ngulupilile kuti yakulinga yanakwete ndili mwanache yichikwanilichikwa.

Napagwile mu msinda wa Paris ku France mu 1941. Liŵasa lyetu lyaliji lyakulaga. Nanonyelaga mnope sukulu. Nambo ndili ngwete yaka 10 natandite kulwala ulwele wa TB, mwamti nalesile sukulu. Adokotala ŵasalile kuti ngusosekwa kutama m’chipatala kwandaŵi jelewu ligongo mapapu gangu nganigaŵa chenene. Myoyo kwa miyesi jejinji nagambaga kuŵalanga dikishonale soni kupikanila ma pologalamu gane ga majiganyo pa Wayilesi ja Sorbonne ja ku Paris. Adokotala paŵasalile kuti mbosile soni mpaka mbujile ku sukulu, nasangalele mnope. Kaneko mumtima natite, ‘Kusala yisyene madokotala gakusakamula masengo gakusosekwa mnope.’ Kutandila pandaŵiji, natandite ganichisya yakuti chinakamuchisyeje ŵandu ŵakulwala. Baba ŵangu paŵambusyaga yachinjitenda paumi wangu, ndaŵi syosyope najangaga kuti, “Ngusaka chimbe dokotala.” Myoyo kutandila pelepa chindu chakusosekwa mnope paumi wangu chaliji kuŵa dokotala.

SAYANSI JANGAMUCHISYE KUMŴANDICHILA MLUNGU

Liŵasa lyetu lyaliji lya Chikatolika. Nambo nganimanyililaga yejinji yakwamba Mlungu, soni nakwete yiwusyo yejinji yanganimbataga kwanga kwakwe. Nambo panatandite kulijiganya udokotala ku yunifesite ni panamanyilile kuti yaumi yatesile kupanganyidwa.

Ngukumbuchila ndaŵi jandanda panagaweni maselo ga yakumela pa mayikolosikopu. Nasimonjile ni mwagakusatendela maseloga pakusaka kulichenjela pagali pamalo gamtukuta kapena pamalo gakusisima. Nayiwenisoni kuti tuyindu twine twatukusasimanikwa m’maseloga tukusanyala patuli pa njete soni tukusatulumbala patuli pamesi gambone. Yeleyi yikusakamuchisya yindu ya umi yamwanamwana kuchenga mwakamulana ni nyengo. Panayiweni yindu yakusimonjesya yagakusatenda maselo, nayimanyi kuti yindu ya umi nganiyigamba kusimanikwa mwangosi.

M’chaka chaŵili cha majiganyo gangu ga udokotala, napatile maumboni gejinji gakulosya kuti kwana Mlungu. Patwalijiganyaga mwachikusakamulila masengo chilu cha mundu, twamanyilile kuti mkono ukusakamuchisya kuti yala yetu yijongocheje soni kupindika. Yajatite minowu pakulumbikana ni mawupa soni mwayikusakamulila masengo yikusaŵa yakusimonjesya mnope. Mwachisyasyo, twalijiganyisye kuti, tuyindu twine twakoneka mpela ulusi tukusalumbikana kutyochela m’minowu ja mkono wetu kwawula ku liwupa lya chala chetu. Tuwulusitu tukusagaŵikana paŵili ni kuŵa mpela mlato yayikusatendekasya kuti kawulusi kanesoni kajawule kusonga kwa chala kakakusatendekasya kuti chalacho chipindicheje kapena kongoka mwangasawusya. Tuwulusitu tukusanyambatila mnope ku mawupa ga yala. Yikaŵe kuti yala yetu nganiyipanganyidwa m’litalali, nikuti tuwulusitu tukagambile kunyambatikana ni kuŵa twakongoka mwamti yala ngamkaniyikamulaga masengo chenene. Yeleyi yangamuchisye kumanyilila kuti papali lunda pakupanganya chilu cha mundu m’litalali.

Natanditesoni kola chidwi mnope pakwamba ya juŵapanganyisye umi panalijiganyisye yayikusatendekwa pakupagwa mwanache. Nalijiganyisye kuti mwanache pali mchitumbo akusapochela mpweya wambone kutyochela kwa mamagwewo. Ni ligongo lyakwe tuyindu twatukusasunga mpweya m’mapapu ga mwanacheju mukusaŵa mwangali mpweya. Nambo kuli kusigele ma wiki gamnono kuti mwanache apagwe, pakusapagwa tumesi twatukusaŵa kusa kwa tuyindu twakusunga mpweya tula. Kaneko mwanache papagwile soni patandite kupumula jika pakusatendekwa yindu yakusimonjesya mnope. Lisimbo lya mtima wa mwanacheju likusawugalika, kaneko miyasi jikusatanda kwenda m’mapapu. Tumesi twatukusaŵa kusa kwa tuyindu twakusunga mpweya tula tukusakamuchisya kuti mpweya wugumbale mwachitema m’mapapu. Kutandila pelepo, mwanachejo akusakombola kupumula pajika.

Kaneko nasakaga kummanyilila chenene juŵapanganyise yindu yakusimonjesyayi, mwamti natandite kuŵalanga Baibulo ni mtima wosope. Natesile chidwi ni malamusi gakwayana ni chasa gaŵapeleche Mlungu kwa Aisalaeli yaka 3,000 yipiteyo. Mlungu ŵasalile Aisalaeli kuti asilileje pasi yakunyalaya, ajojeje ndaŵi syosope, soni kuti amŵicheje kwajika mundu jwakwete ulwele wakupelegana. (Lef. 13:50; 15:11; Det. 23:13) Baibulo jasasile kala mwawukusawandila ulwele yele ŵa sayansi ayikopochele yaka yapachangakaŵapa. Nayiwenisoni kuti malamusi gaŵapeleche Mlungu pangani ja gonana gagakusasimanikwa m’buku ja Lefitiko gakamuchisyaga Aisalaeli kuŵambala yilwele. (Lef. 12:1-6; 15:16-24) Kaneko nayimanyi kuti Mlungu jwapeleche malamusiga kwa Aisalaeli kuti gakamuchisyeje soni jwapaga upile ŵandu ŵaŵakuyaga malamusigo. Naliji jwakusimichisya kuti Baibulo jasalilidwe ni Mlungu. Nambo pandaŵiji lina lisyesyene lya Mlunguju nganinalimanyililaga.

KUSIMANA NI ŴAMKWANGU SONI KUMMANYILILA YEHOFA

Lydie ni une palisiku lya ukwati wetu pa Epulo 3, 1965

Panalijiganyaga ya udokotala ku sukulu, nasimene ni kamsikana kane lina lyakwe Lydie. Kamsikanaka nakanonyele kwabasi. Twalombene mu 1965 ndili sigele panandi kumalisya majiganyo gangu. Pakwikaga mu 1971, twaliji tuli tukwete ŵanache ŵatatu. Ŵamkwanguŵa aŵele ali mkungamuchisya pa masengo gangu nambosoni mwiŵasa.

Nakamwile masengo mchipatala chine kwa yaka yitatu mkanimbe kuwugula chipatala changu. Kaneko kwayiche liŵasa lyanalikolasile kundanda kula. Liŵasali lyayiche kukupochela chikamuchisyo cha mtela. Panasakaga kwalembela mtela wakuti apochele ŵalume, ŵamkwawo ŵaŵechete kuti, “Adokotala m’weji ngatukusapochela miyasi.” Nasimonjile mnope, ni nawusisye kuti, “Yisyene? Ligongo chichi?” Ni ŵanjanjile kuti, “Tuli ŵa Mboni sya Yehofa.” Naliji mkanimbikane yakwamba Mboni sya Yehofa soni chikulupi chawo pangani ja miyasi. Kaneko jwamkongwejo ŵajigele Baibulo ni kundosya malemba gagakamuchisye kuti akapochelaga miyasi. (Mase. 15:28, 29) Kaneko, liŵasali lyapitilisye kusalila yawuchitenda Uchimwene wa Mlungu. Ŵasalile kuti Uchimwenewu uchityosya yipwetesi, yilwele soni chiwa. (Chiw. 21:3, 4) Ni nasalile kuti, “Kutandila ndili mwanache mbele ndili mkusaka kuti chinaposyeje ŵandu. Ni ligongo lyakwe nasagwile kuŵa dokotala.” Nasangalele mnope mwamti twakambilene nganiji kwa awala jimo ni hafu. Panalekanganaga ni liŵasali, mumtima mwangu nganimbasoni jwa Chikatolika. Kupwatika pelepa, nalijiganyisyesoni kuti Mlungu juŵapanganyisye yindu yosope lina lyakwe ali Yehofa.

Liŵasali lyaŵele lili mkwika kuchipatala kwangu kwa mawulendo gakwana gatatu. Mwamti ndaŵi jilijose jatwasimanaga twakungulukaga kwa ndaŵi jakupunda awala jimo. Kaneko naŵilanjile kunyumba kuti tukakambilane kwandaŵi jelewu ngani sya m’Baibulo. Atamose kuti ŵamkwangu ŵajitichisye kuti tulijiganyeje yimpepe Baibulo, nambope nganakulupililaga yakuti yine mwa yijiganyo yaŵatujiganyaga ku chalichi kwetu yaliji yawunami. Kaneko, namŵilasile jwa msembe ku nyumba jetu. Palisikulyo, twakambilene mpaka chilo yijiganyo ya dini pakamulichisya masengo Baibulo. Yakambilanayi yakamuchisye ŵamkwangu kumanyilila kuti ŵa Mboni sya Yehofa akusajiganya yisyesyene. Kutandila pandaŵi jelejo, twatandite kumnonyela mnope Yehofa mwamti twabatisidwe mu 1974.

KUMŴIKA YEHOFA PAMALO GANDANDA PA UMI WETU

Yanalijiganyisye pakwamba ya chakulinga cha Mlungu kwa ŵandu yakwayiye mnope umi wangu. Une ni ŵamkwangu, twatandite kumŵika Yehofa pamalo gandanda pa umi wetu. Mwamti twatesile yakomboleka kuti twalele ŵanache ŵetu mwakamulana ni mfundo sya m’Baibulo. Twajiganyisye ŵanache ŵetu kuti amnonyeleje Mlungu soni ŵandu ŵane. Yeleyi yakamuchisye kuti liŵasa lyetu liŵeje lyakamulana.—Mat. 22:37-39.

Patukulola ya munyuma une ni ŵamkwangu tukusagamba kuseka patukuganichisya yaŵatiga ŵanache ŵetu pakulola kamulana kwetu mpela achinangolo. Jemanjaji ŵamanyililaga kuti mwiŵasa mwetu twajendelaga maloŵe ga Yesu gakuti, “mgambeje kuti ‘Elo,’ kapena ‘Iyayi.’” (Mat. 5:37) Mwachisyasyo, pandaŵi jine mwanache jwetu jwamkongwe pajwakwete yaka 17, mamagwe nganamkunda kuti ajawule kung’anda ni achimjakwe. Ni jumo mwa achimjakwewo ŵamsalile mwanache jwetujo kuti, “Naga mama ŵenu amkanyisye mgambe kwaŵenda baba ŵenu.” Nambo mwanachejo jwajanjile kuti, “Yeleyo nganiyiŵa yikamuchisye. Mama ni baba akusakamulana chimpepe.” Ŵanache ŵetu wosope ŵakwana 6 ŵamanyililaga kuti une ni ŵamkwangu tukusakamulana pangani jakamulichisya masengo mfundo sya m’Baibulo. Tukusamyamichila mnope Yehofa ligongo lyakuti apano tukwete liŵasa lyekulungwa lya ŵandu ŵakusamtumichila Yehofa.

Atamose kuti usyesyene wa m’Baibulo wachenjile yakulinga yanakwete pandanda, nambope nasakaga kamulichisya masengo lunda lwa udokotala lwanakwete pakwakamuchisya abale ni alongo. Myoyo, natandite kutumichila mpela dokotala mwakwamba kulipeleka pa Beteli ja ku Paris, soni kaneko natumichile pa Beteli jasambano mutawuni ja Louviers. Mbele ndili mkwendela ku Beteli kwa yaka chiŵandika 50. Pandaŵiji, napatile achimjangu ŵajinji ŵaŵatumichilaga pa Beteli. Ŵane mwa jemanjaji apano akwete yaka chiŵandika 90. Lisiku line nasangalele mnope panasimene ni jwakutumichila pa Beteli jwine jwasambano jwanakamuchisye mamagwe kuti jwalakwejo apagwe yaka 20 yipiteyo.

NAYIWENI YAKUSATI YEHOFA PAKWASAMALILA ŴANDU ŴAKWE

Kwa yaka yejinji, nayiweni yakusatenda Yehofa pakwalongolela soni kwakamuchisya ŵakutumichila ŵakwe. Yeleyi yingamuchisye kuti namnonyeleje mnope Yehofa. Chakundanda kwa m’ma 1980, Likuga Lyakulongolela lyalinganyisye pologalamu ku United States jakuti ŵa Mboni sya Yehofa aŵechetaneje ni ŵachipatala.

Kaneko mu 1988, Likuga Lyakulongolela lyatamilikasisye dipatimenti jine pa Beteli jajamanyikaga kuti Dipatimenti Yopereka Chidziwitso cha Zachipatala. Dipatimentiji jalolelaga Komiti Jakuŵechetana ni Ŵachipatala jaŵajitamilikasisye ku United States. Masengo ga dipatimentiji galiji kwakamuchisya ŵa Mboni sya Yehofa ŵakulwala kuti apateje chikamuchisyo cha mtela chakuŵajilwa. Paŵalinganyisye yakuti dongosoloji jiŵe pachilambo chosope, nombe ku France ŵatamilikasisye dipatimentiji. Kusala yisyene, yaliji yakusangalasya kulola yajikusati gulu ja Yehofa pakwakamuchisya abale ni alongo pandaŵi jakusosechela chikamuchisyo.

YANAJEMBECHEYAGA YAKWANILICHIKWE

Tukupitilisya kulalichila mwakusangalala ngani syambone syakwamba Uchimwene wa Mlungu

Pandanda nasakaga kuŵa dokotala. Nambo panachenjile yakulinga yanakwete pa umi, nayiweni kuti chindu chakusosekwa mnope chili kwakamuchisya ŵandu mwausimu kuti ammanyilile Yehofa Mlungu juŵapanganyisye yaumi yosope. Panapumwile pa masengo, une ni ŵamkwangu twatendaga upayiniya wakutamilichika. Apano tukupitilisyape kamula masengo gakwakamuchisya ŵandu kupata umi wangamala.

Ndili ni Lydie, mu 2021

Ngupitilisya kutenda yampaka ngombole pakwakamuchisya ŵandu ŵakulwala. Nambo ngusamanyilila kuti atamose dokotala jwakusamanyilila chenene masengo gakwe, nganaŵa akombwele kuposya yilwele yosope soni kumasya chiwa. Myoyo ngwembecheya ndaŵi jele kuchiŵa kuli kwangali chiwa, kulwala soni kupikana kupweteka. M’chilambo chasambano chachikwika pachangakaŵapa, chinjikola upile wakulijiganya mpaka kalakala yindu yejinji yaŵapanganyisye Mlungu kupwatikapo muŵapanganyile chilu chetu chakusimonjesyachi. Kusala yisyene yindu yanajembecheyaga kutandila ndili mwanache yosope chiyikwanilichikwe sampano.