Síijen tu añoil 1941 tu kaajil París (Francia). Teneʼ jach uts tin tʼaan in kaanbal kaʼachi, le oʼolaleʼ lúub in wóol ka tsaʼayten tuberculosis. Teʼ kʼiinoʼoboʼ 10 años yaanten yéetel yanchaj u xuʼulul in bin xook. Le doctoroʼoboʼ tu yaʼaloʼobten ka in beet reposo tumen in pulmonoʼobeʼ jach débiloʼob. Le oʼolaleʼ máan wa jaypʼéel meses chéen táan in xokik junpʼéel diccionario yéetel in wuʼuyik baʼaxoʼob ku máansaʼal teʼ Radio Sorbona tiʼ u Universidadil Parísoʼ. Le ka aʼalaʼabten tumen le doctoroʼob tsʼoʼok in wutstal yéetel jeʼel u páajtal in bin xookeʼ jach kiʼimakchaj in wóoleʼ ka tin tuklaj: «Jach jatsʼuts le meyaj ku beetik le doctoroʼoboʼ». Desde leloʼ taakchaj xan in beetik in doctoril. Cada ken u kʼáatten in papá baʼax ken in beet kéen nojochchajkeneʼ kin waʼaliktiʼ: «Taak in beetik in doctoril». Le baʼax úuchtenoʼ letiʼe baʼax beet u síijil tin puksiʼikʼal in beetik in doctoriloʼ.

In láakʼtsiloʼob kaʼacheʼ católicoʼob, pero teneʼ maʼ yaʼab baʼaloʼob in wojel tu yoʼolal Diosiʼ yéetel yaʼab baʼaloʼob taak in wojéeltik. Chéen baʼaleʼ yoʼolal le baʼaxoʼob joʼopʼ in kanik le táan in xook utiaʼal in beetik in doctoriloʼ tin tsʼáaj cuenta yaan Máax Beetmil tuláakal baʼal.

Kʼajaʼanten le yáax juntéen ka tin wilaj u célulasil le tulipán tiʼ junpʼéel microscopiooʼ. Jach jatsʼuts tin wilil baʼax ku beetik le célula kéen yanak ooxol wa kéen u beet keʼeliloʼ. Tin wilaj xaneʼ le citoplasma (junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob yaan ichil le célulaoʼ), ku motskuba kéen tsʼaʼabak taʼabiʼ yéetel ku xíibil kéen tsʼaʼabak ich jaʼ. Le baʼaloʼob beyoʼ letiʼe baʼax beetik u aguantartik ooxolil wa keʼelil le baʼaloʼob kuxaʼanoʼoboʼ. Ka tin wilaj bix u meyaj le célulasoʼ tin tsʼáaj cuentaeʼ yaan baʼax beet u yantal le kuxtaloʼ.

 Tu kaʼapʼéel año táan in xook utiaʼal in beetik in doctorileʼ tin wilaj uláakʼ baʼaloʼob eʼesik jach tu jaajil yaan Dios. Tin kaneʼ le bix yanil u kʼab máakoʼ ku yáantaj utiaʼal u béeytal u wutsʼik yéetel u xitʼik u dedos. Jach jatsʼuts bix tsolaʼanil tuláakal u xiichʼeloʼob. Tin kaneʼ le xiichʼ ku kʼuchul tak tu chúumukil u dedos máakoʼ ku jóokʼol kaʼajaats tiʼ. Beyoʼ ku formartik junpʼéel chan túnel tuʼux ku bin uláakʼ junpʼéel xiichʼ ku kʼuchul tak tu punta u dedos máak, beyoʼ le xiichʼaʼ ku pʼáatal tuʼux unaj. Tsʼoʼoleʼ yaan uláakʼ clase xiichʼoʼob áantkoʼob utiaʼal u machkubaʼob tiʼ le baakoʼoboʼ, tumen wa maʼeʼ kéen síinik le xiichʼoʼobaʼ jeʼel u láakloʼobeʼ. Tin tsʼáaj cuenta yanchaj juntúul máax jach yaan u naʼat beet u wíinklil máak.

Le ka tin kanaj bix u nojochtal juntúul chaambal ichil u jobnel u maamaeʼ maas jaʼakʼ in wóol. Tin kaneʼ juntúul chaambal maʼ síijikeʼ ku chʼaʼik u yiikʼ tu chan cordónil u tuuch. Le oʼolaleʼ le alvéolos, jujunpʼéel baʼaloʼob wóolistak yaan ichil u pulmonoʼobeʼ, maʼ siʼipʼkoʼobiʼ. Le táan u náatsʼal u kʼiinil u síijiloʼ le alvéolosoʼ ku boʼonpajal yéetel junpʼéel baʼal ku kʼaabaʼtik surfactante. Le kéen síijik le chaambal yéetel le kéen u yáax chʼaʼ u yiikʼoʼ ku kʼáalal junpʼéel chan jool yaan tu puksiʼikʼal utiaʼal u béeytal u bin le kʼiʼikʼ tu pulmonoʼoboʼ. Teʼ súutuk túunoʼ le surfactanteoʼ ku yáantaj utiaʼal u láakal le alvéolosoʼ yéetel utiaʼal u chuʼuploʼob yéetel iikʼ. Beyoʼ ku káajal u chʼaʼik u yiikʼ tu juunal le chaambaloʼ.

Taakchaj in kʼaj óoltik le máax beet le baʼaloʼob jach jatsʼutstakaʼ, le oʼolaleʼ tin tsʼáaj in wóol in xok le Bibliaoʼ. Jach jatsʼuts tin wilil tuláakal le baʼaxoʼob tu yaʼalaj Dios ka u beet u kaajil Israel walajki 3,000 añosaʼ. Tu yaʼalajtiʼobeʼ kéen xiʼikoʼob taʼeʼ unaj u mukikoʼob, unaj u suuktal u pʼoʼik u kʼaboʼob yéetel unaj u tsʼáaikoʼob cuarentena juntúul máax yaan junpʼéel pakʼbeʼen kʼojaʼanil tiʼ (Lev. 13:50; 15:11; Deu. 23:13). Chéen baʼaleʼ le máakoʼoboʼ apenas 150 años joʼopʼok u yilkoʼobeʼ le u beetaʼal baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ ku yáantaj utiaʼal maʼ u boʼonpajal le kʼojaʼaniloʼoboʼ. Le bix xan unaj u kanáantkuba juntúul xiib wa juntúul koʼolel ku yaʼalik u libroil Levíticooʼ ku yáantaj kaʼach utiaʼal maʼ u jach kʼojaʼantal u kajnáaliloʼob Israel (Lev. 12:1-6; 15:16-24). Tin wileʼ Dioseʼ tu tsʼáaj le leyoʼob tiʼ le israelitaʼob utiaʼal ka xiʼik utsil tiʼoboʼ yéetel tu bendecirtaj le máaxoʼob tu yuʼuboʼob tʼaanoʼ. Tin tsʼáaj cuenta xaneʼ le Bibliaoʼ u Tʼaan Dios, chéen baʼaleʼ todavía maʼ in wojel kaʼach bix u kʼaabaʼiʼ.

Táan kaʼach in xook utiaʼal in beetik in doctoril ka tin kʼaj óoltaj juntúul x-chʼúupal ku kʼaabaʼtik Lydie. Káaj k-bisikbaeʼ ka tsʼoʼok k-beel tu añoil 1965. Utiaʼal u añoil 1971, tsʼoʼok kaʼach u yantal óoxtúul tiʼ le seis k-paalal yanchajoʼ. Lydieeʼ jach tsʼoʼok u yáantken utiaʼal in beetik in doctoril bey xan utiaʼal k-kanáantik k-paalal.

Tres años meyajnajen tiʼ junpʼéel hospital, chéen baʼaleʼ ka tsʼoʼokeʼ káaj in meyaj tin cuenta. Teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ letiʼe ka kʼuch le kaʼatúul máakoʼob tin waʼalaj tu káajbaloʼ. Jach nikaʼaj kaʼach in waʼal baʼax tsʼaakil kun meyaj tiʼ le íichamtsiloʼ ka tu yaʼalajten u yatan: «Doctor, toʼoneʼ maʼatech k-kʼamik kʼiʼikʼ». Teneʼ jaʼakʼ in wóoleʼ ka tin kʼáatajtiʼ: «¿Baʼaxten?». Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Tumen  u testigoʼon Jéeoba». Teneʼ mix juntéen kaʼach in wuʼuy u yúuchul tʼaan tiʼ u testigoʼob Jéeoba yéetel mix in wojel kaʼach wa maʼatech u kʼamkoʼob kʼiʼikʼiʼ. Le koʼoleloʼ tu jóoʼsaj u Bibliaeʼ ka tu yeʼesajten baʼaxten maʼatech u kʼamkoʼob kʼiʼikʼ (Hech. 15:28, 29). Letiʼobeʼ tu tsoloʼobteneʼ u Reino Dioseʼ yaan bin u xuʼulsik le kʼojaʼaniloʼ, le kíimiloʼ yéetel uláakʼ baʼaloʼob beetik u muʼyaj máak (Apo. 21:3, 4). Teen túuneʼ kiʼimak in wóol ka tin waʼalajtiʼob: «¡Le baʼax ka waʼalikeʼexoʼ letiʼe baʼax kin tsʼíiboltik desde tin chichniloʼ! ¡Letiʼe baʼax oʼolal tin beetaj in doctoriloʼ!». Tu chukaj kex hora y media táan k-tsikbal. Le ka binoʼobeʼ teneʼ pʼáat maʼ católico in wuʼuyikinbaiʼ. Tsʼoʼoleʼ tin kaneʼ Jéeoba u kʼaabaʼ le Máax Beetmil tuláakal baʼaloʼ.

Le testigoʼoboʼ óoxtéen taaloʼob consultar. Cada u taaloʼobeʼ ku máan junpʼéel hora táan k-tsikbal. Utiaʼal u páajtal k-maas tʼaan tiʼ baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ tin invitartoʼob tin wotoch. Lydie xaneʼ tu yaʼaleʼ jeʼel u káajal u xokik le Biblia t-éeteloʼ. Chéen baʼaleʼ ka joʼopʼ k-xookeʼ talamchaj tiʼ u creertik maʼ jaaj jujunpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob ku kaʼansik le católicoʼoboʼ. Le oʼolaleʼ teneʼ tin invitartaj juntúul sacerdote t-otoch. Áakʼabchaj táan k-xakʼaltik wa teʼ Biblia u taal le baʼaxoʼob ku kaʼansik le católicoʼoboʼ. Leloʼ tu yáantaj Lydie u tsʼáa cuenta letiʼe Testigoʼob kaʼansik u jaajiloʼ. Desde leloʼ joʼopʼ k-maas yaabiltik Jéeoba tak ka okjaʼanajoʼon tu añoil 1974.

Le úuchik in kanik baʼaxoʼob ken u beet Diosoʼ tu beetaj in tuklik baʼax unaj in tsʼáaik táanil ichil in kuxtal. Teen yéetel Lydieeʼ t-chʼaʼtuklaj k-tsʼáaik táanil k-meyajtik Jéeoba bey xan k-kaʼansik tiʼ k-paalal le baʼaxoʼob ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Le yaabilaj k-uʼuyik tu yoʼolal Dios yéetel tu yoʼolal k-éet máakiloʼ jach tu yáantaj k-familia (Mat. 22:37-39).

K-paalal kaʼacheʼ jach u yojloʼobeʼ, teen yéetel Lydieeʼ, mantatsʼ de acuerdoʼon yéetel baʼaxoʼob k-chʼaʼtuklik k-beetik. Bejlaʼeʼ kéen k-kʼaʼajseʼ hasta k-cheʼejtik. U yojloʼob kaʼacheʼ le kéen k-aʼal maʼataneʼ es ke deporsi maʼatan (Mat. 5:37). Juntéenjeakileʼ, le yaan 17 años tiʼ k-hijaoʼ, Lydieeʼ maʼ tu chaʼaj u bin yéetel u amigoʼobiʼ. Juntúul tiʼ u amigaʼob túuneʼ tu yaʼalajtiʼ: «Wa a maama maʼ tu tsʼáaiktech permisoeʼ kʼáat tiʼ a papá». Chéen baʼaleʼ k-hijaeʼ tu yaʼalajtiʼ: «Baʼax tiaʼal, si deporsi le ken u yaʼalten xan». Tu seis u túulal k-paalaleʼ u yojloʼobeʼ teen yéetel Lydieeʼ k-ilik k-beetik le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. K-tsʼáaik gracias tiʼ Jéeoba tumen bejlaʼeʼ u maas yaʼabil k-familiaeʼ táan u meyajtikoʼob Jéeoba.

 Le baʼaxoʼob tin kanaj teʼ Bibliaoʼ tu beetaj in tsʼáaik táanil in meyajtik Jéeoba. Chéen baʼaleʼ kin wilik xan in wáantik le sukuʼunoʼob yéetel le meyaj tin kanaj in beetoʼ. Le oʼolal tin waʼalaj jeʼel in bin in tsʼáa consulta tiʼ le sukuʼunoʼob yanoʼob tu Betelil Parísoʼ yéetel ka máan kʼiineʼ teʼ Betel beetaʼab Louviersoʼ. Óoliʼ 50 años káajak in bin Betel. Tiʼ tuláakal le tiempooʼ tsʼoʼok in amigotik yaʼab betelitaʼob, yanoʼobeʼ maas tiʼ 90 años tiʼob. Juntéenjeakileʼ jach kiʼimakchaj in wóol ka tin kʼaj óoltaj juntúul betelita tu yaʼalajteneʼ 20 años paachileʼ teen bin atendert u maama le ka síijoʼ.

In wilik bix u kanáantik yéetel u nuʼuktik Jéeoba u kaajaleʼ tsʼoʼok u beetik in maas yaabiltik. Por ejemploeʼ tu káajbal u añoil 1980, tu luʼumil Estados Unidoseʼ le Cuerpo Gobernanteoʼ tu tsʼáaj junjaats sukuʼunoʼob utiaʼal u binoʼob tsikbal yéetel le doctoroʼoboʼ.

Tu añoil 1988, le Cuerpo Gobernanteoʼ tu yilaj u yantal Betel junpʼéel departamento ku kʼaabaʼtik Servicios tiʼ Información tiʼ Hospitaloʼob. Tu káajbaleʼ le departamentoaʼ tu yilaj le meyaj ku beetik le Comitéʼob tiʼ Enlace yéetel le Hospitaloʼob yanoʼob Estados Unidosoʼ. Lelaʼ káaj u beetaʼal tiʼ uláakʼ luʼumiloʼob tak ka kʼuch beetbil tu luʼumil Francia. Teneʼ jach jatsʼuts in wilik bix u kanáantik u kaajal Jéeoba tuláakal le sukuʼunoʼob kʼojaʼanoʼoboʼ.

Jeʼex tsʼoʼok in waʼalikoʼ desde tin chichnil taakchaj in beetik in doctoril utiaʼal in wáantik le máakoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ le ka máan kʼiineʼ tin tsʼáaj cuentaeʼ le baʼax maas kʼaʼabéetoʼ letiʼe in wáantik le máakoʼob utiaʼal ka u natsʼubaʼob yiknal Jéeoba, le máax tsʼáa le kuxtaloʼ. Le ka tin jubilartinbaeʼ teen yéetel Lydieeʼ káaj k-beetik k-precursor regularil. Yaʼab tiempo k-máansik kaʼach táan k-kʼaʼaytik le baʼaxoʼob ken u beet u Reino Diosoʼ. Tak bejlaʼa k-ilik k-táakpajal teʼ jatsʼuts meyajaʼ.

Láayliʼ kin wilik in beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal in tsʼakik le máaxoʼob kʼojaʼanoʼoboʼ. Chéen baʼaleʼ in wojel mix le maas maʼalob doctor jeʼel u tsʼakik tuláakal le kʼojaʼaniloʼob wa u xuʼulsik tiʼ le kíimiloʼ. Le oʼolaleʼ jach kin tsʼíiboltik u kʼuchul u kʼiinil u xuʼulul u kʼojaʼantal máak, u kíimil bey xan uláakʼ baʼaloʼob beetik u muʼyaj. Teʼ túumben luʼum táan u náatsʼloʼ yaan u yantalten yaʼab tiempo utiaʼal in maas kaanbal yoʼolal le jatsʼuts baʼaloʼob u beetmaj Dios jeʼex u wíinklil máakoʼ. Tiʼ le baʼax kin tsʼíiboltik kaʼach desde tin chichniloʼ tsʼoʼok u béeytal junpʼéel parteiʼ, chéen baʼaleʼ in wojel maʼ kun xáantal kéen béeychajak tuláakal.