I avungu re rogo 1941, Paris yo, France yo. Gaani aborokporo angianga airakumuko te. Mi aima kpinyemu wirikapai, ono ho garã re adu ni bawe, mi ati na kaza nikerehe na si aaida mi mbu nduge ku sukuru yo! Amunganga ape gupai fere nga mi nye kina rii ba mbiko ome ti gimi afukuyufukuyu gbe te. Tipa dungu adiwi, mi aadia gimi regbo kuti keda buku sakarogo afugo yo na kini degeture kuti agu ambakadapai i aapehe rogo Radio Sorbonne du Yunivasiti yo Paris yo. Ho amunganga ape gupai ni fere niyangaraha nga mi ima hu na mi ima rengba ka karaga tire ku sukuru yo, rago aima ngba tire ni bakerehe. Mi agumba gupai fu tire nga, ‘Gupai amunganga amangaha ima du ni bawenehe gbe!’ Natona ti gu regbo re kaa ndu kumbatayo, mi aaberãpa husa aboro be gayo akaza. Ai gu regbo buba anisana re tipa gupai mi nika ida ka mangaha kusa rogo gimi raka yo, gimi karagapai ti aregbo dunduko anidu kina sa nga, “Mi naida kadu nga munganga.” Sidu, pada nga munganga aye kada fere ni nyanyakipa pai rogo gimi raka yo.

Gaani aborokporo angia aboro Katoriko. Ono tie, mi aainongo pai ni bakerehe gbe tipa Mbori te, na mi adu na dungu asanahe mi aagbianga akaragapai kutini ya. Tingbafuo gu regbo mi atona wirikapai yunivasiti yo tipa kada nga munganga du mi aye ka ruga tire na gupai nga i akusi aboro akusa.

Mi natingidapa gu bambata regbo mi abi agu apara nasa kurukuru ahe si du ni ungaha rogo maikrosikopu. Kina ngbare nazere ka bi wai gu para re abanda tihe be faa uru gbiati zere. Mi aima bi wai a cytoplasm nga gu misimisihe du vuru para yo arindo ho si agbia tihe ni na tikpo na ki zaraga tihe ho i amaaha ni ku rogo kungbo ime. Mbiko gu rengba du  agi ahe re na ni gbiati kura apai, rukutu rakirakiahe ima rengba ka ariatihe ringbisihe kuti wai du apai ti gu regbo re. Ho mi abi wai ni du apara ni basasa ni kpakarakpakaraha kisusi, mi nabihe abi nga raka aenganga nisaha te.

Rogo gu ue garã nangia ga gimi wirikapai kada nga munganga, mi aima bi dungu agopai nayugo gupai nga Mbori kina ti ni. Ho ani awirikipai ni tipa kpotoboro, ani awirikipai tipa wai ngbazunga berani asa wiri aberani si naakutukpa tihe na kini tai tihe. Gu gene agbaga agbiatihe kuti ameme ngbaha apai kini kaa manga kina sa ima du ni bawenehe. Ni kpiapai, mi awiriki gupai nga guhe nasa gupai nga gbaga gbiatihe na meme, nga gu du nigbiagbia ha kuti gu ue gbaga nga gu naye kuti wiri be boro kparaka ku rogo yo ue, si kini kusi paga nga gu nasa gupai nga gu he nagbia agu ameme nandu ku ngba wirinzaga boro yo ni gbe tihe agbe na si kidu rogo bangisa ba sa. Nyanyaki rukutu agbaga nazio guhe nagbia meme na gbaga re si du mbembedi na agu agbaga nga ga wirinzaga. Zanga na wai du gihe re ni mbakadimbakadihe, agu ahe nagbia meme kuti gbaga nga gu du ti bese ima rengba ka sa gbaga si du ni nyaganyaga ha wakina ngua. Mi aima rengba ka bi gupai ziazia nga gu boro nambakadi kpotoboro ima du na bakere inohe.

Ngbare aazera kina kumbatayo gbe tipa gu sunge nga ga Bakusiahe ho mi awirikipa wai ni tooni gude atona ka onga tifuo i vungu ru. Ho du gude ni kindi rukumbu yo, si aidanga okisigini tipa u naaonga te, bambiko u nagbia okisigini kina be nai rogo girimbukuse yo. Si du nga ndu gupai wege ahiisongo gu wiri bambu wege du rogo gau afukuyufukuyu ti ni ya. Ono tie, bete aposo mbata fu vunga gude, kparakpara nanaga ime nahiiso vuru agu ahe yo nga ga gbe wege. Tifuo gure, ho i avunga gude ni na u ki gbe gau bambata wege, iiriwopai namanga. Gu yaro du rogo bágundá gude yo nakiso, si ki sa gupai nga kure ndu kurogo gau afukuyufukuyu. Mbiko gu nanaga imehe re, si nasa gupai nga guhe du rogo gau afukuyufukuyu hii be wege niipo. Wakina ikpirogumba, gude nadu na rengba ka onga nitiru.

Mi aaida ka ino gu Boro namangi ngbatunga iiriwo apai wa gure, na sidu, mi atona kaa geda Ziazia Kekeapai kakaka. Kina ngbare naazere tipa agu andiko nabipa giro Mbori afuhe fu aYisaraere agarã susi wa 3,000 kusayo. Mbori arugu aYisaraere nga i nakpisido gayo gbegberẽ rago na kini mbidi ime dedede, na kini kpara gu boro kusayo kadu na akpia agu akaza boro narengbe arengba ka diaha ti kurani. (Pa Mot. 13:50; 15:11; Pa Rug. 23:13) Baibiri aima fura tipa agi apai re, ono aboro-birĩ-inohe aye ka ino wai rengbe akaza ka gbaraga tihe rogo gu yangara agarã nangia 150. Na agu andiko naadu tipa kodaba du rogo Pa Amotumo aundo ka banda gu rikaaboro nangia aYisaraere i du gigiri. (Pa Mot. 12:​1-6; 15:​16-24) Mi aye kada kuti gupai nga Bakusiahe afu agi andiko re fu aYisaraere tipa i du wenengai na ko anaafu maku fu agu aboro naagiasangba gako arugute. Mi aye ka ida kuti gupai nga ga Mbori toro du naadu kugiipa ke Ziazia Kekeapai​—nga gu Mbori mi aainongo rimoko ti gu regbo re ya.

Ho mi aawirikapai ni tipa kadu nga munganga, mi agbia paranga degude rimori angia Lydie, nga guri mi atona ka kpinyemuri. Ani arogotirani rogo gu garã nangia 1965 bara ho mi aambeda ka nyasa gimi wirikapai ni. Ani avunguagude dunduko sita, rogo 1971, ani avunguagude ti gu regbo re biata. Lydie aima digo nidu ni gu bawene boro nasongoda re gbe, ba gimi sunge yo nga ga munganga na rogo gaani ngbadimo kporo.

 Mi amangisunge bambungua yo tipa agarã biata mbata fu mi zaki gimi ba nitire. Ngbutuko tifuo gure, agu arogotise, nga vovo aborokaza i nipepa yo ti tonatona gi kekeapai re aye tipa ka gbata husa. Mi aaida ka ke dawa fu gu borokaza re ho diako aya ni wẽ: “Mi nazungodi ro Munganga, ka mo kenga gu dawa du na kure rogoyo ya.” Kina ngbare nazere, mi ki sana ri nga: “Ga rengo? Tipagine?” Ri akaragapai ki ya: “Ani nga aDezire Yekova.” Mi aagianga pai mbata tipa aDezire Yekova watadu tipa agu apai i ayugoho tipa kure te. Gu dee re adi gari Ziazia ­Kekeapai na ki yugu gu veresi fere du mburu gayo diaberã riihe tipa ka zanga dia kure. (Amo. 15:​28, 29) Tifuo gure, ri gbiati kumbari andu kindi kumbatayo ki yugu gupai fere ga Mbori Kindo nika mangaha; si nika dia arungo kusayo, akaza, gbiati kpio. (Yugo. 21:​3, 4) Mi ape gupai na ngbarago nga, “Ho gupai oni apepaha fere re nika manga ni, gupai mi aima digo niidi si mangi mbure kina tooni nika da ti rengo! Mi ada nga munganga tipa ka undo aboro be rungo.” Mi adu na bakere ngbarago nga ani afura tipa saa sa na beberehe. Ti gu regbo i aguari, mi aaida nga berewe kadu nga boro Katoriko te, mi awiriki gupai nga gu Bakusiahe mi naakpinyemu ko gbe na kina rimoko ti ni nga​—Yekova!

Agu aDezire Yekova nangia arogotise re aye kurogo gimi bambungua bara biata, na ti agu aregbo dunduko i anaaye, ani anaafura na yo si kini susi saa sa asusa. Mi ayambu yo ku kpure yo tipa wa ka ani du na bakere regbo tipa ka sakapai rogo Ziazia Kekeapai yo na yo. Wa si avura du nga Lydie aima ida ka koda tiri na ani tipa wisigo Ziazia Kekeapai, ri aaidanga kuti gupai nga bete agu apai i ayuguhe furani Katoriko adu ni irairaha te. Sidu tie, mi ayambu bavugahe ku kpurani yo. Ani asakipai tipa gu yugopai nga ga kanisa da ku yuru, kini mangisunge gbua na kina Ziazia Kekeapai. Gu sakapai re asa gupai nga Lydie idi kuti gupai nga ga aDezire Yekova yugopai angia rengo. Fuo gure ngbutuko, gaani nyemuse tipa Yekova Mbori asono si ki da tigu pai nga ani dunduko ue zi bapatiza rogo gu garã nangia 1974.

Gupai mi awirikihe tipa ga Mbori ringbisapai tipa aboro asa gupai nga mi peresipa kura nyanyakipa pai kia mbatayo rogo gimi raka yo. Tipa re gbiati Lydie, iriso Yekova ada ni gupai paha anyaki rogo gaani raka yo. Ani aima diaberã ka sonosa awirani ringbisihe kuti agu arugute nga Ziazia Kekeapai. Ani ayugupai fu awirani i kpinyemu Mbori gbiati aboro. Gupai re asa gupai nga ani du mbembedi kina sa wa aborokporo.​—Mt. 22:​37-​39.

Ho mi gbiati Lydie angera ni kusayo ani nasu na kina mongo dedede tipa wai pa da ani kuti apai kina sa ti aregbo dunduko kaa manga adiaberã adu na maapai kurii awirani. I aima ino gupai nga gu ga Yesu rugapai nga “fugoroni du ni kina, ‘Ii, ii;’ na ‘Oó, oó’” angia gu ndiko nangia ga kpurani. (Mt. 5:​37) Ni kpiapai, ho garã kura wirani nga degude ada  ni nga 17, Lydie anaaidanga ha furi ri naata na kura badona nga ga paranga aboro te. Kura boro rogo gu badona re aya fu wirani wẽ, “Ka namo aidanga mo naandu ya, mo sana bamo!” Ono wirani akaragapai ki ya: “Ndupai ho tipa ka sanako te. I naamanga gayo dakutipai kina sa ti aregbo dunduko.” Nirengo, agi awirani du sita re aima bi gupai nga ani namangapai kuti abangua arengo nga ga Baibiri kina sa. Ani na bakere tambuahe fu Yekova nga areme, badungu gaani aborokporo nairiso Yekova.

Wa vura duhe nga rengo aima ariapa agu apai mi aperesipa ha mbatayo, mi aaida ka mangasunge na agu apai mi awirikihe nga ga munganga si undo ga Mbori aboro. Sidu tie, mi afu tire ka mangasunge ni munganga rogo gu Betere du Paris yo na kusa, rogo gu vovo Betere du Louviers yo. Mi aima digo nifu tire kaa mangasunge Betere yo tipa agarã niima mbeda kuti 50. Awere, mi ima zio vovo bete abakure dagba agu aborokporo nga ga Betere yo, bete aguyo awere du agarã yo wa 90. Kurapai kinaho sa a mi agbia ngbarago ti ni ho mi agbia vovo boro Betere ni. Ani aye ka ino gupai nga mi du nangia gu munganga nasamba nako ho i aavunga ko ni agarã wa 20 kusayo!

Vuru agu agarã yo ninaasusa, gimi nyemuse tipa Yekova ima sona wa mi abi wai ko anungusa gako aboro na kini banda yo vurube gako riigbu. Bara rogo tonatona agu agarã nangia 1980, Riigbu Bipasunge amangi mbakadapai Amerika yo tipa ka undo amunganga gbiati agu aboro namangasunge bambungua yo tipa i rugu tiyo wenengai na gu diaberã nga ga agu aborokaza nga aDezire Yekova tipa ka zanga dia kure kutii kpotoyo yo.

Tifuo gure, rogo 1988, Riigbu Bipasunge amoi vovo basunge Betere yo i ayambaha nga Asunge Tingidapai rogo Bambungua. Ti tonatonaha, gi basunge re aangera kurii gu Rondo Du Tipa Sakapai na Amunganga i akusihe Amerika yo tipa si undo agu aDezire Yekova nawoka i bi agu amunganga du na irisa tipa gaani diaberã nibipa kure. Ho i asigira gu Rondo Du Tipa Sakapai na Amunganga ni rogo zegino dunduko, i asigiraha a France yo. Kina iriwoapai nati tire ka bi wai ga Yekova riigbu asongoda agu awirinayo nawoka rogo nyemuse ti agu aregbo du yo na zingo!

Sunge amunganga nangia gu bambatapai mi akpinyemuhe. Ono ho mi aberãpa agu apai ni mi aperesipaha mbatayo, mi aye ka rugatire na gupai nga, gupai paha anyaki gbe nga ka husa aboro rogo toro yo​—ka undo aboro i mbakadipai dagbayo na Baenge unga, nga Yekova Mbori. Ho garã re ada ni ti agu aregbo boro naambu sunge na ni, mi gbiati Lydie anaadia badungu asaa rogo adiwi yo dunduko ni abazakigene kaa tungusa wene pangbanga tipa ga Mbori Kindo. Ani kindi namanga gi sunge nabatasa unga aboro re a wa rengbe omerani na ni.

Mi nandu kindi kumbatayo kaa manga gupai rengbe omere na ni tipa ka undo agu aboro nawoka i gbia undo tipa bete regbo. Ono mi ima ino gupai nga zavura gu munganga niima du na bakere inohe, ni arengbanga ka husa akaza dunduko watadu ka rugusa kpio te. Sidu, mi nangera kumbatayo tipa gu regbo igirã, kaza, gbiati kpio nikaa dunga berewe ya. Rogo gu vovo zegino niima mbeda kada re, mi nika duadu na rengba kaa wirikapai kindi tipa ga Mbori kusikusiahe, kodihe na gu iiriwo gene ko ambakadi kpotoboro ngbaha. Nirengo, gupai mi aamaabangire tipaha mbure kindi ni gude nika digisotihe barambeda. Mi ima rugatire na gupai nga bawene apai kindi kumbatayo ata yengo ya!