1. ¿Achkë wä qakʼaslemal qakʼwan taq majanä tqatjoj qiʼ chrij le Biblia?

 ¿ACHKË wä kʼaslemal akʼwan taq majanä tachäp atjonik kikʼë ri testigos de Jehová? Kʼïy chqë röj rkʼë jbʼaʼ kan ma nqä ta chqawäch ri xqaʼän, rma ma ütz ta wä qanaʼoj chqä xa yë ri nkiʼän ri winäq xa ya riʼ xqaʼän. We ya riʼ xbʼanatäj qkʼë röj, majun ta wä ütz qayoʼen apü chqä ma qataman ta wä «ruwäch Dios» (Efes. 2:12). Ye kʼa taq xqatjoj qiʼ chrij le Biblia, ri qakʼaslemal kan xjalatäj.

2. ¿Achkë xatamaj rït taq najin yatjöx chrij le Biblia?

² Taq xatjoj awiʼ chrij le Biblia, rït xatamaj chë Jehová Dios kan achiʼel jun tataʼaj ri kowan yatrajoʼ. Xqʼax chawäch chë we nawajoʼ chë ryä kiʼ rukʼuʼx nuʼän awkʼë chqä we nawajoʼ yatok chpan rutinamit, kʼo wä chë najäl ri rubʼanik kʼaslemal akʼwan chqä ri rubʼanik yachʼobʼon. Rït xatamaj chë nkʼatzin naʼän ri nqä chwäch Dios y ma naʼän ta ri ma nqä ta chwäch (Efes. 5:3-5).

3. a) Rkʼë ri nuʼij chpan Colosenses 3:9, 10, ¿achkë nrajoʼ Jehová chë nqaʼän? b) ¿Achkë rubʼanik xtqrtoʼ re tjonïk reʼ?

³ Rma Jehová ya riʼ Qatataʼ kʼo chkaj chqä ri xbʼanö qchë, pa ruqʼaʼ ryä kʼo wä nuʼij achkë kinaʼoj kʼo chë nkikʼüt ri ye kʼo chpan ru-familia. Y chkë ri nkajoʼ yeqasäx pa yaʼ, ryä nuʼij: «Keʼiyaʼ qa ri naʼoj ri xeʼikʼwaj ojer chqä ri bʼanobʼäl ri kikʼwan kiʼ kikʼë ri naʼoj riʼ» * (taskʼij ruwäch Colosenses 3:9, 10). We rït achʼobʼon yaqasäx pa yaʼ, re tjonïk reʼ xkaturtoʼ rchë naqʼalajsaj re oxiʼ kʼutunïk reʼ: ¿achkë naʼoj nkʼatzin yeqayaʼ qa?, ¿achkë rma Jehová nrajoʼ chë yeqayaʼ qa? y ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ? Y, si yojqasan chik pa yaʼ, re  tjonïk reʼ xtqrtoʼ rchë xtqatzʼët achkë ütz nqaʼän rchë ri qanaʼoj ma xtuʼän ta chik achiʼel wä rubʼanon qa.

4. ¿Achkë runaʼoj jun winäq ri xa ruraybʼal ruchʼakul nusmajij?

⁴ Ye kʼo naʼoj ri nkiʼän chë xa ruraybʼal qachʼakul nqasmajij. Ri winäq ri nuʼän riʼ nuyaʼ qʼij chë ri mak nsmajin runaʼoj chqä ruchʼobʼonik. Rkʼë jbʼaʼ chanin npë ruyowal, xa xuʼ ryä nuquʼ qa riʼ, ma ntyoxin ta chqä kowan nunaʼ riʼ. Rkʼë jbʼaʼ nqä chwäch nutzʼët pornografía chqä películas ri ye kʼo tzʼil taq bʼanobʼäl o kowan chʼaʼoj kʼo chkipan. Ri winäq riʼ rkʼë jbʼaʼ kʼo utziläj taq naʼoj rkʼë. Rma riʼ rkʼë jbʼaʼ kan ntiʼon ran rma ri nuʼij o nuʼän, ye kʼa majun ta nuʼän rchë nujäl ruchʼobʼonik o rubʼanobʼal (Gál. 5:19-21; 2 Tim. 3:2-5).

5. ¿Nqkowin komä kan jurayil yeqayaʼ qa ri naʼoj ri ma ütz ta ye kʼo qkʼë? Taqʼalajsaj (Hechos 3:19).

⁵ Rma xa yoj ajmakiʼ, majun ta jun chqë röj kan ta xtkowin xtresaj äl jurayil ri itzel taq chʼobʼonïk pa rujolon o ri itzel taq raynïk pa ran. Kʼo mul, kʼo xtqaʼij o kʼo xtqaʼän ri xtuʼän chë xttiʼon qan (Jer. 17:9; Sant. 3:2). Ye kʼa taq yeqayaʼ qa ri naʼoj ri xeqakʼwaj ojer, ma yë ta chik ri mak nsmajin qakʼaslemal, rma kan xqajäl rubʼanik ri kʼaslemal qakʼwan (Is. 55:7; taskʼij ruwäch Hechos 3:19).

6. ¿Achkë rma Jehová nuʼij chqë chë keqayaʼ qa ri itzel taq naʼoj chqä ri itzel taq costumbres?

⁶ Jehová nrajoʼ chë röj yeqayaʼ qa ri itzel taq naʼoj chqä ri itzel taq costumbres rma kowan nqrajoʼ chqä nrajoʼ chë ütz nqbʼä pa qakʼaslemal (Is. 48:17, 18). Ryä retaman chë taq nqayaʼ qʼij chë xa yë ri itzel taq raynïk yechʼakon chqij, nqatzʼlaʼ qa qiʼ röj chqä yeqatzʼlaʼ ri nkʼaj chik. Y ryä kan ntiʼon ran taq nbʼanatäj riʼ.

7. Rkʼë ri nuʼij Romanos 12:1, 2, ¿achkë kʼo chë nqachaʼ nqaʼän röj?

⁷ Rkʼë jbʼaʼ ye kʼo qachʼalal o qachiʼil ri xketzeʼen chqij rma najin nqatäj qaqʼij rchë nqajäl qanaʼoj (1 Ped. 4:3, 4). Rkʼë jbʼaʼ nkiʼij chqë chë pa qaqʼaʼ röj kʼo wä nqachaʼ achkë nqaʼän, y chë ma tqayaʼ ta qʼij chë jun chik nbʼin chqë achkë kʼo chë nqaʼän. Ye kʼa ri winäq ri ma nkismajij ta ri naʼoj yeruyaʼ Jehová ma nqʼax ta chkiwäch  chë ma yë ta ryeʼ najin yechaʼö ri achkë nkiʼän. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Rma xa nkiyaʼ qʼij chë re ruwachʼulew reʼ, ri kʼo pa ruqʼaʼ Satanás, nsmajin kikʼaslemal (taskʼij ruwäch Romanos 12:1, 2). Achiʼel nqatzʼët, ri mak chqä ri winäq ri ma nkiyaʼ ta ruqʼij Dios nkiʼän chë yejeʼ itzel taq naʼoj qkʼë, ye kʼa Jehová nrajoʼ nujäl qanaʼoj rchë ütz nqbʼä pa qakʼaslemal (Is. 64:8). ¿Achkë xtqachaʼ xtqaʼän röj?

8. ¿Achkë qatoʼik ruyaʼon pä Jehová rchë yeqayaʼ qa ri itzel taq chʼobʼonïk chqä ri itzel taq costumbres?

⁸ Jehová retaman chë ma chaq bʼaʼ ta nuʼän chqawäch yeqayaʼ qa chʼobʼonïk chqä costumbres ri ma ye ütz ta (Sal. 103:13, 14). Rma riʼ ryä nuksaj Ruchʼaʼäl, ri loqʼoläj ruchqʼaʼ chqä rutinamit rchë nuyaʼ pä qanaʼoj, qachqʼaʼ chqä qatoʼik rchë nqajäl qanaʼoj. Rkʼë jbʼaʼ rït atzʼeton chik achkë rubʼanik yaturtoʼon pä Jehová. Komä, tqatzʼetaʼ achkë ütz naʼän rchë xkeʼayaʼ qa ri itzel taq naʼoj rchë ütz xkaqasäx pa yaʼ.

9. ¿Achkë rubʼanik xkaturtoʼ ri Ruchʼaʼäl Dios?

⁹ Taksaj le Biblia rchë natzʼët achkë anaʼoj najin nakʼüt. Ri Ruchʼaʼäl Dios achiʼel jun espejo. Rma riʼ xkaturtoʼ rchë natzʼët achkë rubʼanik najin yachʼobʼon, yatzjon chqä achkë bʼanobʼäl najin yeʼaʼän (Sant. 1:22-25). Ri najin yatjon chrij le Biblia chqä nkʼaj chik qachʼalal ri kʼuqül kikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios xkekowin xkatkitoʼ. ¿Achkë rubʼanik xtkiʼän riʼ? Ryeʼ xtkiksaj le Biblia rchë xtkikʼüt chawäch achkë ütz taq naʼoj ye kʼo awkʼë chqä achkë naʼoj nkʼatzin najäl. Chqä xtkikʼüt chawäch achkë rubʼanik nawïl naʼoj ri yeʼelesan pä chpan le Biblia ri xkaturtoʼ rchë xkeʼayaʼ qa ri itzel taq naʼoj. Jehová chqä kan xkaturtoʼ pä. Majun ta chik jun ri más ütz nqtoʼö chwäch ryä, rma kan retaman achkë kʼo pa qan (Prov. 14:10; 15:11). Rma riʼ, tkʼluj chawä yachʼö rkʼë chqä naskʼij ruwäch Ruchʼaʼäl ronojel qʼij.

10. ¿Achkë natamaj qa rït chrij ri xbʼanatäj rkʼë Elie?

¹⁰ Tayaʼ chwäch awan chë ri naʼoj yeruyaʼ Jehová ya riʼ ri más ütz. Jontir ri nuʼij pä Jehová chqë nuʼij pä rchë ütz nqbʼä pa qakʼaslemal. Ri winäq ri yesmajin ri naʼoj yeruyaʼ pä chqë ma nkinaʼ ta chë majun ta kiqʼij, nkinaʼ chë kʼo rma ye kʼäs chqä kiʼ kikʼuʼx nkiʼän (Sal. 19:7-11). Ye kʼa, ri ma yesmajin ta ri naʼoj riʼ kʼo kʼayewal nkïl rma xa ruraybʼal kichʼakul nkismajij. Tatzʼetaʼ achkë nuʼij jun achï ri rubʼiniʼan Elie chrij ri nbʼanatäj taq ma nanmaj ta rutzij Dios. Tapeʼ ruteʼ rutataʼ ye rusamajelaʼ Jehová, taq ryä xkʼïy qʼanäj xerukanuj itzel taq rachiʼil. Ryä xchäp rutjik drogas, xeruʼän tzʼil taq bʼanobʼäl chqä xchäp eläqʼ. Ryä nuʼij chë kan itzel xuʼän runaʼoj, rma riʼ xuʼ chik chʼaʼoj nrajoʼ nuʼän. Ryä nuʼij: «Rïn xinbʼän jontir ri xbʼix chwä chë ma ütz ta nuʼän jun cristiano». Tapeʼ ke riʼ, ryä ma xmestaj ta ri xkikʼüt ri ruteʼ rutataʼ chwäch taq kʼa akʼal na. Rma riʼ taq xeqʼax ri junaʼ xtjoj chik jmul riʼ chrij le Biblia. Ryä kan xtäj ruqʼij rchë xeruyaʼ qa ri itzel taq bʼanobʼäl ri najin wä yeruʼän, rma riʼ pa junaʼ 2000 xqasäx pa yaʼ. ¿Achkë utzil rlon rma xchäp rubʼanik ri nqä chwäch Jehová? Ryä nuʼij: «Komä nnaʼ uxlanen pa wan chqä nnaʼ chë chʼajchʼöj n-conciencia». * Achiʼel xbʼanatäj rkʼë Elie, ri winäq ri ma nkismajij ta ri naʼoj yeruyaʼ Jehová xa kiyonïl nkitzʼlaʼ qa kiʼ. Ye kʼa ryä nrajoʼ yerutoʼ rchë nkijäl kinaʼoj.

11. ¿Achkë riʼ ri nutzelaj Jehová?

 ¹¹ Tatzelaj ri nutzelaj Jehová (Sal. 97:10). Le Biblia nuʼij chë Jehová kan itzel nutzʼët «ri nanaʼ awiʼ, ri natzʼük tzij [chqä] ri yakamsan» (Prov. 6:16, 17). Ryä chqä «kan itzel yerutzʼët ri winäq ri yebʼanö chʼaʼoj chqä ri yeqʼolon» (Sal. 5:6). Re naʼoj chqä re bʼanobʼäl reʼ kan itzel yerutzʼët Jehová. Rma riʼ xchüp kiwäch jontir winäq ri ye kʼo pa ruqʼij qa Noé, rma xkiʼän chë le Ruwachʼulew ruyon itzelal xbʼan chwäch (Gén. 6:13). Chqä ri profeta Malaquías xuʼij chë Jehová kan itzel nutzʼët taq jun winäq nuchüp ruwäch rukʼlanen rma xkanuj rukʼexel rukʼlaj. Dios ma kiʼ ta rukʼuʼx kikʼë ri winäq riʼ tapeʼ nkiyaʼ ruqʼij chqä xtqʼät tzij pa kiwiʼ (Mal. 2:13-16; Heb. 13:4).

12. ¿Achkë ntel chë tzij natzelaj ri itzelal?

¹² Jehová nuʼij reʼ chqë: «Titzelaj ri itzelal» (Rom. 12:9). Taq röj kʼo jun nqatzelaj, kan ma nqajoʼ ta nqatzʼët. Tqayaʼ jun tzʼetbʼäl. Tqabʼanaʼ che rä chë nbʼix chqë chë tqatjaʼ jun rukïl wäy ri chwirnäq chik. ¡Kan xa xuʼ nqaquʼ rij nsolö qan! Ya riʼ chqä kʼo ta chë nqanaʼ taq npë pa qajolon nqaʼän jun ri ma nqä ta chwäch Jehová.

13. ¿Achkë rma kʼo chë nqachajij qiʼ rkʼë ri achkë yeqaquʼ?

¹³ Tachajij awiʼ rkʼë ri achkë yeʼaquʼ. Kïy mul ri yeqaquʼ ya riʼ ri yeqaʼän. Rma riʼ Jesús xuʼij chë tqesaj äl pa qajolon xa bʼa achkë chʼobʼonïk ri nuʼän chqë chë nqqä chpan jun mamaʼ mak (Mat. 5:21, 22, 28, 29). Röj nqajoʼ chë ri Qatataʼ kʼo chkaj kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë. Rma riʼ kan chanin tqesaj äl xa bʼa achkë itzel chʼobʼonïk npë pa qajolon.

14. ¿Achkë nukʼüt chrij ri qanaʼoj ri yeqaʼij, y achkë kʼutunïk ütz yeqaʼän qa chqawäch?

¹⁴ Taquʼ na ri achkë yeʼaʼij. Jesús xuʼij: «Ri ntel pä pan achiʼ pan awan ntel wä pä» (Mat. 15:18). Nqʼalajin kʼa chë ri yeqaʼij nukʼüt achkë kʼo pa qan. Rma riʼ tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Ntäj nqʼij rchë ronojel mul kantzij yitzjon tapeʼ kʼo kʼayewal nkʼän pä chwij? We yïn kʼlan chik, ¿nchajij wiʼ rchë ma yennäq ta nkʼaj chik ixoqiʼ o rchë ma ntzüj ta wiʼ chkiwäch nkʼaj chik achiʼaʼ? ¿Ntäj nqʼij rchë ma nyaʼ ta nxkïn taq yetzjöx tzʼil taq bʼanobʼäl? ¿Nnaʼ na achkë nbʼij taq jun winäq kʼo jun nuʼän ri ma nqä ta chi nwäch?». Tajamaʼ awäch rchë naquʼ kij re kʼutunïk reʼ. Achiʼel jun tzyäq ri ma  xkakowin ta xtawesaj we ma nawesaj ta naʼäy ru-botones, ke riʼ chqä nbʼanatäj kikʼë ri itzel taq naʼoj ye kʼo qkʼë. Röj ma xtqkowin ta xkeqayaʼ qa we xa nqyoqʼon, nqatzʼük tzij chqä yeqatzjoj tzʼil taq bʼanobʼäl. 

15. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän rchë achiʼel ta nqabʼajij chwäch jun cheʼ ri naʼoj ri ma ütz ta ye kʼo qkʼë?

¹⁵ Kan tabʼanaʼ ri najowatäj. Ri apóstol Pablo xksaj jun tzʼetbʼäl ri nukʼüt chqawäch chë kan kowan rejqalen nqajäl qanaʼoj. Ryä xuʼij chë ri itzel taq naʼoj ye kʼo qkʼë kʼo chë achiʼel ta yeqabʼajij chwäch jun cheʼ (Rom. 6:6). Jesús ma xkʼewaj ta xbʼajïx chwäch jun cheʼ rma nrajoʼ wä chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän rkʼë. Ke riʼ chqä kʼo chë nqaʼän röj we nqajoʼ chë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän qkʼë. Röj kʼo chë ma nqakʼewaj ta yeqayaʼ qa naʼoj chqä costumbres ri yerutzelaj ryä. Xa xuʼ we xtqaʼän riʼ, chʼajchʼöj xtuʼän qa-conciencia chqä xtqkowin xtqïl ri kʼaslemal ri majun bʼëy nkʼis ta (Juan 17:3; 1 Ped. 3:21). Ma tqamestaj ta chë Jehová ma xtjäl ta ri nrajoʼ ryä chë nqaʼän xa xuʼ rchë röj kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Pa rukʼexel riʼ, yoj röj ri kʼo chë nqajäl qanaʼoj rchë nqaʼän ri nukʼutuj ryä chqë (Is. 1:16-18; 55:9).

16. ¿Achkë rma kʼo chë natäj aqʼij rchë ri itzel taq raynïk ma yechʼakon ta chawij?

¹⁶ Tatjaʼ aqʼij rchë ri itzel taq raynïk ma yechʼakon ta chawij. Yajün taq xaqasäx yän pa yaʼ, rït kʼo chë natäj aqʼij rchë ri itzel taq raynïk ma yechʼakon ta chawij. Taquʼ rij ri xbʼanatäj rkʼë Maurício, ri xeruʼän tzʼil taq bʼanobʼäl kikʼë achiʼaʼ taq kʼa kʼajol na. Taq xqʼax ri tiempo, xtamaj kiwäch ri testigos de Jehová chqä xtjoj riʼ chrij le Biblia kikʼë. Ryä xjäl rubʼanik ri kʼaslemal rukʼwan chqä xqasäx pa yaʼ pa 2002. Tapeʼ kʼïy chik junaʼ ruyaʼon pä ruqʼij Jehová, ryä nuʼij: «Kʼïy mul ntjon nqʼij rchë ri itzel taq raynïk ma ye chʼakonäq ta chwij». Tapeʼ ke riʼ, ryä ma nuyaʼ ta qʼij chë ya riʼ nuʼän chë nbʼison. Ryä nuʼij: «Kan jaʼäl nnaʼ rma ntaman chë Jehová kan kiʼ rukʼuʼx wkʼë taq ri itzel taq raynïk ma yechʼakon ta chwij». *

17. ¿Achkë rubʼanik yaturtoʼ ri xbʼanatäj rkʼë ya Nabiha?

¹⁷ Takʼutuj atoʼik che rä Jehová chqä tatoʼ awiʼ rkʼë ri loqʼoläj ruchqʼaʼ ryä y ma rkʼë ta awchqʼaʼ rït (Gál. 5:22; Filip. 4:6). Rït kʼo chë natäj aqʼij rchë yeʼayaʼ qa ri itzel taq naʼoj ye kʼo awkʼë chqä rchë ma yeʼakʼän ta apü chik jmul. Tatzʼetaʼ ri xuʼän jun ixöq ri rubʼiniʼan Nabiha. Ryä xyaʼöx qa rma rutataʼ  taq kʼa riʼ wä seis rujunaʼ. Ryä nuʼij: «Ri xbʼanatäj kan kowan xirutzʼlaʼ qa». Taq najin nkʼïy qʼanäj, ryä kan kowan itzel runaʼoj xuʼän. Y rma xchäp rukʼayixik drogas, ryä kan kʼïy junaʼ xyaʼöx pacheʼ. Jojun Testigos ri xkibʼetzjoj le Biblia pacheʼ xkitjoj ya Nabiha chrij le Biblia. Ya riʼ xuʼän chë ryä kan kʼïy xjäl pa rukʼaslemal. Ryä nuʼij: «Kʼo jojun itzel taq bʼanobʼäl ma kʼayewal ta xuʼän chi nwäch xinyaʼ qa. […] Ye kʼa ma xbʼanatäj ta riʼ rkʼë ri yiskʼan». Más jun junaʼ kʼo chë xtäj ruqʼij rchë xyaʼ qa rutjik sikʼ. ¿Achkë xtoʼö rchë? Ryä nuʼij: «Rïn xikowin xinyaʼ qa ri itzel bʼanobʼäl riʼ rma chaq taqïl xinbʼij che rä Jehová chë kirutoʼ pä». Ryä chqä nuʼij reʼ: «Si rïn xikowin xinjäl nkʼaslemal rchë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän wkʼë, xa bʼa achkë winäq nkowin nbʼanö riʼ». *

18. Rkʼë ri nuʼij chpan 1 Corintios 6:9-11, ¿achkë kibʼanon ye kʼïy rusamajelaʼ Dios?

¹⁸ Pa naʼäy siglo, ye kʼo wä jojun achiʼaʼ chqä ixoqiʼ ri xechaʼöx rma Jehová rchë nkiqʼät tzij rkʼë Jesús chlaʼ chkaj ri xekiʼän itzel taq bʼanobʼäl taq majanä keʼok cristianos. Ye kʼo jojun xkikanuj rukʼexel kikʼlaj, jojun chik xeʼok alqʼomaʼ y jojun achiʼaʼ xekiʼän tzʼil taq bʼanobʼäl kikʼë achiʼaʼ. Tapeʼ ke riʼ, rkʼë rutoʼik ri loqʼoläj ruchqʼaʼ Dios xekowin xkijäl kikʼaslemal (taskʼij ruwäch 1 Corintios 6:9-11). Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, le Biblia kan pa millón winäq yerutoʼon rchë kijalon kikʼaslemal. * Ryeʼ kiyaʼon qa bʼanobʼäl ri kan ojer chik kibʼanon pä. Ri kibʼanon ri winäq riʼ nkikʼüt chë rït chqä yakowin najäl akʼaslemal chqä yakowin yeʼayaʼ qa itzel taq costumbres rchë ütz yaqasäx pa yaʼ.

19. ¿Achkë xtqatzʼët chpan ri jun chik tjonïk?

¹⁹ Ri nkajoʼ yeqasäx pa yaʼ ma xa xuʼ ta nkʼatzin yekiyaʼ qa itzel taq naʼoj, xa kan nkʼatzin chqä yekismajij ri kʼakʼakʼ taq naʼoj ri ye petenäq rkʼë Dios. Chpan ri jun chik tjonïk xtqatamaj achkë rubʼanik nqaʼän riʼ chqä achkë rubʼanik yojkitoʼ ri qachʼalal.