1. ˗Mën ˈö kwa ˗blü ꞊shiö ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha?

 ˈKÖ ˗KË ꞊dhɛ kwa ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗a yi ˈti ꞊gwëë ꞊köŋ ɛɛnˈˈ ˈzü ˗a ˗kwɛ ˗kɔŋ ꞊va ˗ya ʒiö, kwa ˈˈpɛpɛ kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë mɛn suu ˈö˗ ˗dhɔ Zoova ˗kë ˗a ˈka. ˈKwa˗ pö ˈkwa kë mɛn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa kwa ˗zokë kwa ˗zotagüwɔn ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ꞊dhɛ kwa ˗zotagüwɔn ˗nu ˈnën ˈwo kwa ˗blü ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha. ˈKwa kwa ˗zota ˗kplawo kwa ˗de ˗dhidhɛwɔn ˗nu kë ˗sü ˈgü, kwa ˗dho ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa ˗së ˗an pö ɛɛnˈˈ ˗an kë. (Efɛ. 4:17-19) ˈˈKɛɛ kö kwa ˗zotagüwɔn ˗nu ˗wo kë ˈwɔn ˗së ˈka, kwa ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ waa kwa këwɔn ˗nu ˗dho kë kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˈö ˗kë Zoova ˈka bhë, ˗a ˗dhɛ ˗së.—Ga. 5:16.

2. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

² ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ˈwɔn ˗gɔ ˈö ˗ʒiö yö ˗a ˈgü bhë ˗a ˈdhö, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗zotadhe yaa ˗nu ˈkun ˗da kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kɔ ˗an kë ˗sü ˈka. ˈˈSanni ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈkan ˈwɔn blɛɛˈˈ ˗kɔ waa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈö ˈwaa Zoova ˗dhɛ ˗së, ˗an ˗bha. ˗Go kwa ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ zii ˈgü ˗kɔ ˗blɛɛsü ˈö ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈyö bhë. ˈˈKɛɛ ˈkwa˗ pö ˈkwa kë Zoova ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö yö ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗Ya ˗pö: «˗Tosɛa ˗dee ˈdhɛ ˈka ˗da ˈgü ˈbha ˗yö ka ˈgla ꞊në˗ wo ˗kpɛawo.» (Kodh. 3:10) ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö ˗an ˗yɔ bɔ: ˈMën ˈwo˗ ˗dhɛ ˗kë ‹mɛn suu ˗dɛɛ› ˈka ˗sü? Kwa ˗dho kë ˗a ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ, kö ˈkwa ˈto ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo?

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Gadhatö 5:22, 23 ˈgü, ˈmën ˈwo˗ ˗dhɛ ˗kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka ˗sü? ˈYö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kë ˗a ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

³ ˗Kë ‹mɛn suu ˗dɛɛ› ˈka ˗sü ˈnën ˗tɔ ö ˗zota ˗sü waa ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˈdhö. Mɛn ˈö ˗ya kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, ˗yö ˈˈklʋʋsë  ˗nu ˈö ˈwo ˗kë ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka bhë ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˈö ö ꞊kwaa ö ˗de ˗zü kö ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü ˈö ˗zotagüwɔn waa ö këwɔn ˗nu ˈka. (Gadhatö 5:22, 23 ˗wo ˗pö.) Zoova waa Ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɔ ˗ya ˗mɛn ˗kë. (Mat. 22:36-39) ˗A mɛn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkö ˗kë ˗ʒiaanwo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, zuʋ̈gblüdhi ˗kë ˗a ˗gɔ. (Zak. 1:2-4) ˗Yö ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈka. (Mat. 5:9) ˗A zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗saa, ˈö˗ ˈˈgblü ˈdhö ˗së mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. (Kodh. 3:13) ˈWɔn ˗së kë ˗sü ˗dhɔ ˗ya ˗kë. (Dhu. 6:35) ˗Ya ˗zɔn ö këwɔn ˗nu ˈgü ꞊dhɛ ö ö ˗zoyö ꞊dedewo ö Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɛ. (Zak. 2:18) Mɛn ˗nu ꞊waa˗ ˗shiödhɛwɔn kë ˗yö ˗kë dhɔŋsü, ˈö ˗ya kë ˈgüdandhe ˈgü ˈö ˗mɔn ö ˗de ꞊sɔŋ ˗bha.—1 Ko. 9:25, 27; Tit. 3:2.

4. ˈKwa˗ pö ˈkwa kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, ˈmën ˗kë ˈö ˗dho kë ˗së kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo Gadhatö 5:22, 23 waa Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗nu ˈgü bhë, ˈkwa ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü?

⁴ ˈKwa˗ pö ˈkwa kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ Gadhatö 5:22, 23 waa Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗nu ˈgü bhë, ˈkwa ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗sü draanˈˈ. * ˈˈKlʋʋsë ˗nu bhë ˈwaa ꞊dhɛ sɔ ˗nu, ˈö ˈkwa ˗an sü do do ˈkwa ˗an ˗da kwa ˗bha ꞊shiö bhë, ˗an ˈdhö. ˗Wo ˗gban ˗sü ˈka wo ˈkwëë˗. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ kwa këyoo ˗dhɔ ꞊dede ˗ya kwa kë, kwa zuʋ̈ˈˈ ˗dho kë ˗saa ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈö kwa ˈˈgblü ˗kë ˗së ˗a ˈka. ˈKwa˗ pö ˈpö ˈkwa kë ˈˈgblüsëmɛn ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kë mɛn dhɔŋsü ˈö ˗mɔn ö ˗de ꞊sɔŋ ˗bha, ˗a ˈka.

5. ꞊Waa˗ pö ‹ˈwɔndɔdhe ˈö Klisi ˗gɔ ˗yö kë kwa ˗gɔ› ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ ˗mën? ˈYö ˈmën ˗kë ˈö ˈwɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˗tosɛta ˗bha, kwa ˗dho ˗a draanˈˈ? (1 Kodhɛngtö 2:16)

⁵ ˗Bhö 1 Kodhɛngtö 2:16 ˗wo pö. ˈKwa˗ pö ˈkwa kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, kwa dua ˗mü kö «ˈwɔndɔdhe ˈö Klisi ˗gɔ bha ꞊në [˗yö kë] kwa ˗gɔ.» ˗A ˗pö ˗kɔ ˈˈwɛɛ ˈgü ˗sü ˈka, kwa dua ˗mü kö ˈkwa Yesu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu draanˈˈ, kö ˈkwa ˈto ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˈˈpiʋ̈. Yesu ˗yö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˗nu ˈka bhë ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˗Yö ö Dë ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗sü ˈö to ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö. (Ebl. 1:3) Kwa ˗zota ˗kɔ ˗ya kë ꞊dhɛ Yesu ˗bha ˈdhö, kwa ˗dho ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö, ˈö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo˗ ˗gɔ bhë, ˈwo ˗kë kwa ˗gɔ ˈpö.—Fdh. 2:5.

6. Kwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈkwa kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, ˈmën kwa ˗zo dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö bhɔ ˗a ˈka?

⁶ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ꞊dedewo ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗ee? Mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ pö: ‹Yesu ˗yö ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. ˈMaan ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö ˈa kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö!› ꞊Ya kë ꞊dhɛ ü˗ ˗pö ü ˗de ˗dhɛ  ˈˈdhʋ̈, ˗bhö ü ˗zota ˈwɔn ˗nu ˈwo yö ˗a ˈgü. ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ Zoova ˗yö kwa ˗da kö ˈkwa kë ꞊dhɛ waa Yesu ˗an ˈdhö. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗nu kë ˈkpakpadhö ꞊dhɛ ˗an ˈdhö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa to ˗an ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. (ˈWun. 1:26) ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈnën ꞊faan ˈˈpɛpɛ ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa, ˗a ˈˈgbɩɩsü ˈka. ˗A ˗bha ˗takundhe ˈsaa˗ ˈgü, pë ˗nu ˈö kwa ˗de ꞊faan ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ˗kë. ˗A ˗yaaga ˗bha ˗naan ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ Zoova ˈti˗ pö ˈˈgbɩɩdhɛ ˈka ꞊dhɛ ˈkwa ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka bhë ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˈkpakpadhö. Mɛn ˈˈpɛpɛ ˈö ˈwo dho ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˈˈsɛ ˗ta yö, ˗kwɛ 1000 ˈnën kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë bhë ˈö dho ˗a nu ˗an ˗dhɛ kö ˗wo ꞊kun kë ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈. (˗Dhɛ. 20:1-3) Pë dosɛnŋ ˈö Zoova ˗ya ˗dhɛ kwa ˗gɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈyö ˗tɔ pë ˈdhɛ ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë. ˈGo mü ˈkwa kwa ˗zoyö ö ˗dhɛ kö ˈö kwa ˗takun.

7. ˗Mën ˈö ˈkwa dho ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ yö?

⁷ ˗Kɔ ꞊dede ˗mɛɛn ˈö ˈkwa dho ˈto ˗a ˈka Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈? ˗Kwa ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka bhë ˗a ˗yiishiö ˗wɔn blɛɛˈˈ ˈdɛdɛ ˈka. Kwa ˗dho ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗zɔn ˗a ˈka waa ˗gleŋ ˗nu ˈkwa dho ˗an ˈsü ˗a ˈgü, ˗an yö. ꞊Ya ˈgo mü ˈzü kwa ˗dho dhɛɛˈˈ ˈbha ˗nu ˈö ˈwo ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka ˈkwa ˈdho˗ ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˗an yö ˈpö.

8. Yesu ˗yö ˗dhɔ ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁸ ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ꞊dede ˗yö Yesu ˗kë, ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha ˈö pë ꞊vadhɛ nu ˈö Dë waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗wɔn ˈgü. (Zan 14:31; 15:13) ˗A ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö, Yesu ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗dhɔ ꞊dede ˗yö ö ˗kë. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗nu ˗gban ˗a ˗gɔ, Yesu ˗yö ö ˗bha ˗dhɔ waa ö ˗bha ö ˗de ˗yö mɛn ˗nu ˗duɛɛ ˈgü ˗sü ˗zɔn yi ꞊gban ˈka. ˗A ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˈkpii˗ ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˈka ˈyö ˗tɔ ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ ˗sü. (Dhu. 4:43, 44) Yesu ˗yö ˗wɩ ˗a ˗bha ˈzü ˈö saanˈˈ sü ˈö ga ˈwɔnyaakëmɛn ˗nu ꞊kwɛɛ˗ kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan waa mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɔ ˗yö ö ˗kë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˗a kë ˗sü ˈˈkwɛɛ ˗yö ˗pʋ kwa ˗gɔ.

9. Kwa ˗dho ˈto Yesu ˗bha ˗dhɔ ˗zɔn ˗sü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁹ Kwa Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü ˗a ˗dhɔ ˈnën kwa ˗blü ˈyö ˈkwa kwa ˗de nu ˗a ˗dhɛ ˈö ˈkwa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ꞊dhɛ Yesu ˈdhö, kwa dua ˗mü kö kwa ˗bha mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗kɔ ˈgü ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ kwa ˗kë. Bɔmɛn Zan ˗ya: «I dheebhang kö i ˈˈyan ˈdhö˗ ˗bha yö ˗zë ˗dhɔ ˈyii i kë, [˗Zlan] ˈkö ˈbhaa˗ yö ˗a ˗dhɔ ˗dho i kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?» (1 Zn. 4:20) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «Mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗dhɔ ꞊dede ˗yö n ˗kë ˗ee? ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˗wo ˗wo ˈˈdhiʋ̈˗ ˗pö n ˗dhɛ, a n ˗de ˗yö ˗an ˗duɛɛ ˈgü ˗ee? ˗Dhɔ ˗yö n ˗blü kö ˈa n ˗man ˈˈtʋ̈ŋ waa n ꞊slɔɔpë ˗nu nu mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wɔn ˈgü kö ˗wo Zoova dɔ ˗ee? N zuʋ̈ˈˈ ˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˈa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˈkö ˗kë ˗ʒianwo ꞊dhɛ mɛn ꞊vadhɛ ˈwaa ˈwɩ ˗a ˗bha ɛɛnˈˈ ˗wo ˗gban n ˗gɔ ˗ee? A ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈa pë ˈbha kë kö ˈa ˈˈtʋ̈ŋ ˗va kë ˈzü mɛn ˗nu ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˈgü ˗ee?»—Efɛ. 5:15, 16.

10. Yesu ˗kun ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁰ Yesu ˗kun ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈka. Mɛn ˗nu ˗wa ˈwɔn yaa kë ˗a ˈka, ˈyaa˗ ˈˈyɔɔ bho ˗an ˗gɔ ˈwɔn yaa ˈka. ˗Ya ˗sü ö ˗de ˈgü ꞊ʒiaan ˈö ˗dhikodhɛ ꞊mɛɛn ˗an ˈˈpiʋ̈, ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo ˈwɔn ˗nu baaˈˈ wo ˈko ꞊zinŋgü. ˗Ya ˗zɔn mɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗wa ˈˈpiʋ̈ kö Zoova ˗yö ˈˈwɩ ˗an ˗bha ö ˗dhɔkësü ˗bha, ˗an dua ˗mü kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë waa wo ꞊dhegblü ˗nu ˗an ꞊zinŋgü. (Mat. 5:9, 23, 24) ˗Yö ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗takun ˈko ˗ta ꞊va kö ˗zuödhe ˈö kun ˗an ꞊zinŋgü ˈö ˗gban mɛn ˈö dho kë mɛn ˈkpii˗ ˈka ˗a ˗wɔn ˗bha bhë, ˗wa ˈˈɲan bhɔ.—Dhu. 9:46-48; 22:24-27.

11. Kwa ˗dho kë ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹¹ ˈKwa˗ pö ˈkwa kë ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈka, kwa dua ˗mü ˈkwa ˈˈkan ˈwɔn ˗nu ˈwo nu ˈˈdhinaan ˈka ˗an kë ˗sü ˗bha. ˈˈKɛɛ kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu kwa ꞊zinŋgü, ˈgo mü ˈzü kö ˗zuödhe ˗ya ˗da kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊zinŋgü, ˈkwa ˗an ꞊faan ˈmën ˗a  ˈˈɲan bhɔ ˗sü ˗bha. (Fdh. 4:2, 3; Zak. 3:17, 18) Dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an kpɔ kwa ˗de ˗gɔ: «ˈMën n zuʋ̈ˈˈ ˈdhö ˈˈwɩ ˗sü ˈka˗ ˗bha kö ˈa˗ kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë yaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu yi ꞊zinŋgü? N ꞊dhegblü ˈbha ˗ya ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ kë ˗n ˈka, a˗ ˗kun n ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗ee? A n ˈˈɲan ˗to ꞊köŋ kö mɛn ˗nu ˗wo ꞊ɲɔɔn n ˗bha kö ˈyi ꞊kun ˗dhikodhɛ kë ˗ee? Ɛɛnˈˈ man ˈnën ˈa˗ sü n ˗de ˈgü ˈa ꞊ɲɔɔn mɛn ˗nu ˗bha, ˈkö ˗kë ˗ʒianwo ꞊dhɛ n ˗man ˈgü wo ˈnën ˈwo nu ˈˈdhinaan ˈka ˗ee? ˗Zuödhe ˗ya kë mɛn ˗nu ꞊zinŋgü a ˗an ꞊faanmën kö ˗wo ˗dhikodhɛ ˗ʒian mɛɛnˈˈ ˗ee?»

12. Yesu ˗ya ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ ꞊dhɛ ö zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗së?

¹² Yesu zuʋ̈ˈˈ ˗kun ˗së. (Mat. 11:28-30) ˈKö˗ ˗de ˈö ˗kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, Yesu ˗yö ö ˗bha ˈˈgblüsë ˗kë ˗kplawo, ˈö ˈwɔn ˗nu ˈgüman mɛn ˗nu ˗gɔ. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈDhɛ Fenisi dhebɔ do ˗yö ꞊bhɛɛ ˗a ˗dhɛ kö ˗yö ö ˗bha ˈnën dha, ˗a zübhodhɛ ˈgü Yesu ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ dhebɔnën ˈö bhë ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗zoyödhe ˗yö ö ˗gɔ, Yesu ˗ya ˗bha ˈnën ˗dha. (Mat. 15:22-28) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗kun ˗së, Yesu ˈyaa kun mɛn ˈö ö ˈˈɲan ta ˈwɔn yaa ˗zü ˗a ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ö ˗bha zuʋ̈sëdhɛ ˗zɔn ˗dhioo ˗dɔ mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗an ˗ta ˗sü ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: ˈDhɛ Piɛdhö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö Yesu ˈgü ga Zoova dhɔɔbhawɔn kë ˗sü ˗bha, Yesu ˗to mü ˈö ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗a ˗bha gwëëˈˈ ˈˈpɛpɛ ˈwo to ˗an ˈˈɲaan ˈka. (Mak. 8:32, 33) Pë ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈyaa ˈnën ˗tɔ ˈö ˈlëë˗ dɔ Piɛdhö ˗bha. ˗Yö ˗kun ˗a ˗kian ˗ni ˈgü, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ö ˗bha gwëëˈˈ ˗nu ˈˈpɛpɛ ˗zo ˗bo ꞊dhɛ pë ˈö ˈyaa ˗an dua ˈka, ˗an dua ˈyaa ˗mü kö ˗wa kë. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗shiö Piɛdhö ˗dhɛ ˗a züdɔdhɛ ˈgü, ˈˈkɛɛ ꞊taabha ˗yö ˗dhioo ˈö bhë ˗a ꞊trɔɔn ˗yö.

13. Kwa ˗dho zuʋ̈sëdhɛ ꞊dede ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˈKwa˗ pö ˈkwa˗ ˗zɔn mɛn ˗nu ˈö ˗an ˗dhɔ kwa ˗kë ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗së ˗an ˈka, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ˗dho kë ˗së kö kwa ˗dhioo dɔ ˗ni ˈgü ˗an ˗ta, ˈkwa gagade pö ˗an ˗dhɛ. Kwa˗ kë ˗ni ˈgü ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗gban ˗Zlan ˗Wo ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗gɛngbandhɛ ˗nu ˗ta ꞊dhɛ Yesu ˈdhö. Kwa ˈˈgblü ˗yö kë ˗së, ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së kë ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. ˗Yö kë kwa ˈˈɲaan ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë, ˈö kwa ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈpö bhë, ˈkwa ˗dhioo dɔ ˗an ˗ta ˗wo ˗dho wo ˈˈtʋ ˈto ˗a ˗bha. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «Mɛn ˈbha ˈö˗ ˗dhɔ ˗yö n ˗kë ˈman ˗kpan ˗a ˗bha kö ˗yö ˈwɔn yaa kë ˗ni ˈgü, ꞊faan ˗yö ˗kë n ˗gɔ kö ˈa ˗dhioo dɔ ˗a ˗ta ˗ee? ˈMan˗ pö ˈa ˗dhioo dɔ mɛn ˗nu ˗ta, a˗ ˗dɔ ˈˈlëëlë ˗së ˈka ˗ee? Ɛɛnˈˈ a˗ ˗dɔ ˈˈdhiwo yaa ˈgü? ˈMën n ˗blü ˗dhioo dɔ ˗sü ˗bha? ˈWɔn ˈnën ˗shiö n ˗dhɛ ˗a ˗mɛn ˗bha ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˗a ˗takun ˗dhɔ ꞊dede ˈnën n ˈgü?»

14. Yesu ˗yö ˈˈgblüsëdhɛ ˗zɔn ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁴ ˈWɔn ˈö ˗së Yesu ˗ya ˗dɔ, ˈˈkɛɛ ˗yö ˗kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˈpö. Yesu Dë ˗dhɔ ˗ya ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗kun ˈwɔn ˗së kë ˗ni ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö˗ kë ˗gɛn ˗nu ˈö ˗an ˗kë ˗a ˗wɔn ˈgü ˈwo kun ˗së. ˈˈGblüsëmɛn ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗takun ˗ʒian ˗mɛɛn ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈö ˈwɔn ˗së ˗nu ˗kë ˗an ˗dhɛ. ˈWɔn ˈö ˗së mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗a dɔ ˗sü dosɛnŋ ˈyaa ˈnën˗ ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗, kwa dua ˗mü ˈpö ˈkwa ˗an kë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˈka. Mɛn ˈbha ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈwɔn ˗së ˗kë ˈˈgblüdhɛ tii ˗bha ˗ee? ꞊Ii. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Yesu ˗yö mɛn ˈbha ˗nu ˗wɔn ˗blɛɛ, ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˗wo gbɔɔdhe ˗kë ˈˈfleemɛn ˗nu ˗gɔ kö ˗wo wo ˈtɔ ˈkun. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˈnën ˈwo ˗an ˗kë, ˈwaa kun Zoova ˗dhɛ ˗së—Mat. 6:1-4.

15. Kwa ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ kö kwa ˈˈgblü kë ˗së ꞊dedewo?

¹⁵ ˈKwa ˈwɔn ˗së kë kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpuu ˈka, ˈyö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö ꞊dhɛ ˈˈgblüsëmɛn ˗mü kwa ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ: «ˈMan ˈwɔn ˈö ˗së mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka ˗a kë ˗ee? ˗Mën ˈö n ˗blü ˈwɔn ˗së ˗nu kë ˗sü ˗bha?»

16. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë ˗dhɛkpaɔyi ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈka? ˈYö ˈmën ˗kë?

¹⁶ ˈYa dho kë kwa ˈgü ꞊dhɛ ˈkwa kwa bo ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗sü ˈka, kö ˈkwa kwa bo ˗kë mɛn suu ˗dɛɛ  ˈka ˗sü ˈka. ꞊Sɔŋ ˈdhɛ ˈkwa˗ ˗da kwa ˗bha ꞊dhɛ ‹sɔ ˗dɛɛ› ˈdhö bhë, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈto kwa ˗bha ˗kplawo. Kwa ˗dho ˗a kë ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa dua ˗mü kö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka bhë, ˈkwa˗ ˈˈslö mɛɛnˈˈ ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü. ˈMën ˗kë? ˈYö ˗tɔ ˗Zlan ˈö ˈwɔn ˗nu ˗kë yö ˗mü Zoova ˈka. ˗A ˗bha ˗zuu ˗ya kë mɛn ˈgü, ˗ya ˗mɛn ˗blü ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha. (ˈWun. 1:2) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˈˈklʋʋsë ˗së ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka bhë ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha, ˗a ˗de ˗ʒiaan ˗an dua ˗mü kö ˗wo kwa ˗blü ˈwɔn ˗nu kë ˗sü ˗bha. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ, Zakö ˗ya ˗pö: «˗Kɔ do ˈö mɛ ˈdhɛ ˈö ˈyaa ˈˈtɛɛ ˈzü ˈwo˗ ˗dhɛ ˗bha mɛ ꞊gee bha ꞊në ˈdhang ˗bho [˗Zlan] ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˈö˗ kë ˗yë ˈyaa ˈdhö bha ˈö˗ ˗bha ˈpö.» (Zak. 2:26) ˗Kɔ do bhë ˈpö ˈyö ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka, ˈwo˗ ˗bha. ˈKwa ˗an ˗zɔn ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈplɛ ˈka, kö kwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö yökë ˗ni ˈgü kwa ˈgü.

17. Kwa ˈti ˗mɔn ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ kë ˗yö ˗nu bhë ˗an ˗zɔn ˗sü ˗bha ˗së ˈka, kwa ˈgü dua ˗mü ˗yö ga ˗ee?

¹⁷ Kletiɛn ˗nu ˗de ˈö ˗wa bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈwaa ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗kë ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka bhë, ˗an ˗zɔn ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. ˈˈKɛɛ ˗yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kplawo. ˗Kwa kwa ˗zota ˈwɔnzuan ˈö yö ˗a ˈgü: Ka ˗bha sɔ ˈö˗ ˗dhɔ ka ˗kë ˗ya ˈˈblë, ka ˗dho ˈto mü ˈka˗ ˗zuö ˈˈblü ˗ee? ˗Abin. ˗A ˈbha ˗ya kë ka ˗dho ˗a ˈˈslö mɛɛnˈˈ kö ˗a ˈˈblëdhɛ ˈö bhë ˈka˗ ˗yökë ˗së ˈka. ˈYö ˈka ka bo ˗a baasü ˈka, ka ˗dho ˗a kë ka ˈsuaan˗ ˈka kö ˈya ˗dho shiʋ̈ˈˈ ˈzü. ˗Kɔ do bhë ˗a ˈka, ꞊ya kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈbha ˈgü kwa ˗kɔ ˈti ˗mɔn zuʋ̈sëdhɛ, zuʋ̈saadhɛ waa ˗dhɔ ˗an ˗zɔn ˗sü ˗bha mɛn ˈbha ˗dhɛ, kwa ˈgü dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ga. ˈKwa ˗bhawɔntodhe ꞊dede ˗dhɛ ˗a ˗mɛn ˗gɔ, ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗dho ˈdho ˈˈshia˗ ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ˗bha ˗mlɛɛn ˗yö yö ö pin ˈgü. ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö dhiʋ̈ˈˈ ˗nu ö ꞊taabha ˗nu ˈka, ˈkwa˗ kë ˈzü ˗së ˈka.

18. ˗Mën ˈö˗ ˗wɔn dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö kë kwa ˈˈɲaan?

¹⁸ Kwa ˗Zlan ˈˈnuɛ ˗bho ˈwɔnzuan ˗së ˈö Yesu ˗ya to kwa ˗gɔ bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa ˈto Yesu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˈˈpiʋ̈, ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈdhö ˗sü ˗dho kë kwa ˗kɔa ˈˈplëëplë. Kwa ˈwɔn ˗nu kë ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Yesu ˈdhö, kö kwa kë ˗ni ˈgü ˈpö mɛn suu ˗dɛɛ ˈka. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ këyö ˈka, ˗a ˗yiishiö ˈˈkpaan ˈnën ˈkwa˗ yö. ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˈˈklʋʋsë ˗nu bhë ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo to ˈkwa ˗an draanˈˈ, kö ˗kɔ ˈö ˈkwa ˗an ˗ya ˗ni ˈgü ˗a ˈka ꞊bhlëë ˈgü, ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. ˈWɔn ˗gɔ ˈbha ˗nu ˈwo ˗gban ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha ka ˗dho ˗an ꞊slɔɔ Guide de recherche pour les Témoins de Jéhovah ˈgü. ˗Ka ˈdho ˗a ˈˈpian « Mode de vie chrétien » ˈwɔn ˗gɔ « Fruit de l’esprit » ˈgü. ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈkwa dɔ kwa ˗de ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, Zoova ˗dho kwa ˗takun ˈö ˈkwa ˗kë mɛn suu ˗dɛɛ ˈka, ˈkwa to ˗a ˈka ˈˈdhʋ̈ ˗kplawo.