1. Gin ango ma tye me yomcwiny adada ma onongo bitimme i kom Lujudaya ma gibedo i Babilon?

 LUJUDAYA onongo cwinygi yom adada. Lubanga Jehovah onongo “otugo cwiny Ciro kabaka me Percia” me gonyo Luicrael ma onongo gubedo i Babilon pi mwaki mapol. Kabaka omiyo lok angeya ni Lujudaya onongo gitwero dok cen i lobogi “ka gero ot pa Rwot [Jehovah], Lubanga pa Icrael.” (Ejira 1:1, 3) Lok angeya meno pud dong oyomo cwinygi ya! Onongo tyen lokke ni Lujudaya giromo dok cen ka woro Lubanga me ada i lobo ma en omiyo botgi.

2. I kare ma Lujudaya gudwogo cen i Jerucalem, gin ango ma gubedo ki kare me timone?

² I mwaka 537 K.M.P., gurup pa Lujudaya mukwongo ma gua ki i Babilon guo i Jerucalem, ma onongo yam obedo boma madit loyo i ker ma tung kupiny me Juda. Ma pe orii, Lujudaya ma gudwogo-ni gucako gero ot pa Lubanga odoco, dok i mwaka 536 K.M.P., onongo dong gutyeko keto te gutine woko!

3. Angagi ma gunyuto adegadega i kom Lujudaya, dok gutimo meno nining?

³ Ento i kare ma gucako gero ot pa Lubanga, Lujudaya ma gudwogo-ni gukemme ki adegadega magwar. Jo me rok ma orumo ka ngetgi “gucako balo cwiny jo Juda woko, omiyo gubedo ki lworo me gedo.” (Ejira 4:4) Meno onongo obedo peko madit adada pi Lujudaya, ento jami odoko rac omedde ameda. I mwaka 522 K.M.P., Aritakcec odoko kabaka manyen me ker me Percia. * Lumone pa Lujudaya gutamo ni kit ma dong kabaka manyen ocako loc, gibibedo ki kare me juko tic me gedo man kun “giloko lok marac doko cik.” (Jab. 94:20) Gucwalo waraga bot Kabaka Aritakcec kun giwaco  ni, Lujudaya gitye ka yubbe me jemo i kome. (Ejira 4:11-16) Kabaka oye lok gobagi ci oketo kigeng i kom tic me gero ot pa Lubanga. (Ejira 4:17-23) Pi kigeng meno, Lujudaya gujuko tic me gedo woko.—Ejira 4:24.

4. Gin ango ma Jehovah otimo i kare ma lumone pa Lujudaya guweko kiketo kigeng i kom tic me gero ot pa Lubanga? (Icaya 55:11)

⁴ Jo me rok ma onongo pe giworo Jehovah ki luloc mogo me gamente me Percia onongo gumoko tamgi me juko tic me gero ot pa Lubanga. Ento Jehovah onongo pe mito ni Lujudaya gujuk gero ot man woko, dok en kare ducu cobo yubbe. (Kwan Icaya 55:11.) En oyero Jekaria me bedo lanebine dok omine ginanyuta aboro mamwonya. Dong, onongo mitte ni Jekaria otit ginanyuta magi bot Lujudaya me cuko cwinygi. Ginanyuta magi okonyo Lujudaya me neno ni onongo pe mitte ni gulwor lumonegi dok ocuko cwinygi me medde ki timo tic pa Jehovah. I ginanyuta me abicce, Jekaria oneno okar mac tara ki yadi jeituni aryo.

5. Gin ango ma wabinyamo i pwony man?

⁵ Wan ducu i kare mogo cwinywa tur. Pi meno, watwero nongo adwogi maber ki i cuko cwiny ma Jehovah omiyo bot Luicrael kun tiyo ki ginanyuta me abic ma Jekaria oneno. Niang ginanyuta man twero konyowa me tic pi Jehovah ki gen ka watye ka nongo adegadega, ka kwowa olokke, ki bene ka wanongo tira ma pe waniang iye maber. I pwony man wabinyamo jami magi ducu.

6. Ginanyuta i kom okar mac tara ki yadi jeituni aryo-ni ma kitito pire i Jekaria 4:1-3 omiyo bot Lujudaya tekcwiny nining? (Nen cal ma tye i pok ngeye.)

⁶ Kwan Jekaria 4:1-3. Ginanyuta i kom okar mac tara ki yadi jeituni aryo omiyo bot Lujudaya tekcwiny me medde ki tic kadi bed gitye ka nongo adegadega. I yo ma nining? Tika ineno ni okar mac tara-ni onongo tye ki moo mere ma pe tum? Moo ma oa ki i kom yadi jeituni aryo-ni onongo mol cito i bakuli. Ci moo ma i bakuli-ni onongo mol cito i tara ma doge tye abiro-ni. Moo man oweko tara-ni onongo lyel kare ducu ma pe to. Jekaria openyo ni: “Magi gin ango kaa?” Lamalaika ogamo lapenye kun mine kwena man ma oa ki bot Jehovah ni: “‘Pe ki twer kadi ki teko, ento pi cwiny mera,’ man lok pa Rwot me mony kikome.” (Jek. 4:4, 6) Moo ma onongo tye ka a ki i kom yadi jeituni-ni cung pi cwiny maleng pa Jehovah, ma pe bitum woko matwal. Cwiny maleng pa Lubanga onongo tek adada ma loyo mony me ker me Percia. Kit macalo Jehovah onongo tye ka konyo jo ma gitye ka gero otte, onongo gibibedo ki teko me tyeko ticgi kadi gukemme ki adegadega. Meno pud dong obedo kwena me cuko cwiny ya! Gin ma onongo mitte ki bot Lujudaya keken aye ni gugen Jehovah dok gudok cen ka tic. Meno aye gin ma gutimme kikome, kadi bed kigeng onongo pud tye i kom tic man.

7. Gin ango ma otimme ma okonyo jo ma onongo gitye ka gero ot pa Lubanga?

⁷ Alokaloka mo otimme ma oweko yamo okuto jo ma gitye ka gero ot pa Lubanga. Alokaloka ango? I mwaka 520 K.M.P., Kabaka Dario me Acel ocako loyo ker me Percia. I mwaka me aryone me locce, en oniang ni kigeng ma kiketo i kom tic me gero ot pa Lubanga onongo pe tye kakare. I nge meno, Dario omiyo twero ni omyero kiwek tic man owot anyim nio wa i tyekone. (Ejira 6:1-3) Tam pa Kabaka Dario-ni oweko dano ducu obedo ki ur. Ento kabaka pe ogik ki miyo twero me tyeko tic  man keken. Kabaka bene omiyo rukca ni rok ma gurumo ka nget Lujudaya gujuk yelogi dok gumi cente ki jami ducu ma onongo mitte me tyeko gero ot pa Lubanga! (Ejira 6:7-12) Macalo adwogine, Lujudaya gutyeko gero ot pa Lubanga i nge mwaki angwen keken, i mwaka 515 K.M.P.—Ejira 6:15.

8. Pingo itwero bedo ki tekcwiny kadi bed ikemme ki adegadega?

⁸ I kare-ni bene, jo pa Jehovah mapol gitye ka kanyo aunauna. Me labolle, jo mogo gikwo i lobo ka ma gamente oketo kigeng i kom ticwa. I lobe ma kit meno, kitwero mako utmegiwa ci kiterogi “i nyim luloc ki luker-gu” dok man miyo caden botgi. (Mat. 10:17, 18) I kine mukene, gamente twero lokke ci omegiwa ki lumegiwa gibedo ki kare me woro Jehovah agonya. Nyo langolkop ma lakica twero moko tam ma weko wabedo agonya me woro Jehovah. Lucaden mukene gikemme ki aunauna ma kite dok pat. Gikwo i lobo ma dano tye agonya me woro Jehovah, ento pud ginongo aunauna ki bot jo me gangigi ma gumoko tamgi me jukogi ki tic pi Jehovah. (Mat. 10:32-36) Pol kare wadiwa giweko keto aunauna i komwa ka guniang ni pe gitwero diyowa me juko tic pi Jehovah. Dok i kare mogo, jo ma onongo yam giketo aunauna magwar i komwa lacen gudoko Lucaden ma komgi mit. Ka ikemme ki adegadega, pe ijuk tic pi Jehovah! Bed ki tekcwiny. Jehovah tye ka konyi ki cwiny mere maleng matek adada-ni, pi meno pe itye ki gin mo keken ma omyero ilwor!

9. Pingo Lujudaya mogo cwinygi otur adada i kare ma kiketo te guti me ot pa Lubanga manyen?

⁹ I kare ma kiketo te guti me ot pa Lubanga manyen-ni, Lujudaya mogo ma guteggi gukok ki pig wanggi. (Ejira 3:12) Onongo yam guneno ot pa Lubanga mamwonya adada ma Kabaka Solomon ogero dok gutamo ni ot manyen ma gitye ka gero-ni bibedo “macalo gin ma konnye pe” ka kiporo ki macon. (Ag. 2:2, 3) Cwinygi ocwer pien guporo ot pa Lubanga manyen-ni ki macon ca. Ginanyuta pa Jekaria onongo bikonyogi me bedo ki yomcwiny odoco. I yo ma nining?

10. I yo ma nining ma lok pa lamalaika ma kicoyo i Jekaria 4:8-10 okonyo Lujudaya me loyo turcwiny ma gitye kwede?

¹⁰ Kwan Jekaria 4:8-10. Ngo ma onongo lamalaika-ni tye ka lok iye i kare ma owaco ni Lujudaya ‘bibedo ki yomcwiny, dok bene gibineno birigi i cing Jerubabel  [gabuna pa Lujudaya]?’ Birigi obedo gin tic ma kitiyo kwede me pimo ka ce gin moni ocung atir. Dong lamalaika-ni onongo tye ka cuko cwiny jo pa Lubanga ni, kadi bed ot pa Lubanga manyen-ni onongo pe nen mwonya tutwal bot jo mukene, onongo kibityekone dok onongo bibedo ma rwatte ki rwom me kit ma atir ma Jehovah mito. Jehovah onongo cwinye bibedo yom i kom ot man, pi meno Lujudaya bene onongo myero cwinygi obed yom. Gin ma pire tek bot Jehovah aye ni woro ma onongo kibimiyo bote i ot manyen man myero obed ma rwatte ki rwomme me kit ma atir. Ka Lujudaya guketo cwinygi i kom woro Jehovah i yo ma en mito ki nongo cwakke, onongo gibinongo yomcwiny odoco.

11. Ariya ango ma jo pa Jehovah mogo gikemme kwede i kare-ni?

¹¹ Pol pa wan wanongo ni pe yot ka alokaloka otimme i kwowa. Jo mogo ma yam gutiyo pi Jehovah pi mwaki mapol macalo lumiconari, Lubetel, ki i yo mukene gunongo alokaloka i ticgi. Jo mukene gunongo ni mitte ni guwek tic ma gimaro mada pi dit pa mwakagi. Tye ada ni cwinywa cwer ka alokaloka magi ogudowa. I acakkine, twero bedo ni pe waniang maber tyen lok mumiyo kimoko tam man nyo bene pe wacwako. Waromo winyo calo jami onongo tye maber i kare mukato. Dok cwinywa twero tur, kun wawinyo ni i kare-ni pe dong waromo tic pi Jehovah kit ma cwinywa mito. (Car. 24:10) Ginanyuta pa Jekaria twero konyowa nining me medde ki miyo bot Jehovah gin maber loyo ma watwero?

12. Ginanyuta ma Jekaria oneno konyowa nining me medde ki bedo ki yomcwiny kadi bed kwowa olokke?

¹² Bedo yot piwa me ngi ki alokaloka mutimme i kwowa ka watute me neno jami kit ma Jehovah neno kwede. Jehovah tye ka cobo jami madongo i kare-ni dok watye ki mot madit adada me bedo lutic kacel kwede. (1 Kor. 3:9) Motwa me tic twero lokke, ento mar pa Jehovah piwa pe bilokke. Dong, ka alokaloka mo i dul pa Jehovah ogudo kwoni, pe icwal cawa malac tutwal me bedo ka tamo pi tyen lok ma oweko kitimo alokaloka man. Me ka bedo ka paro “jami me kare macon mukato angec,” leg Jehovah wek okonyi me neno gin mo maber ma obino macalo adwogi me alokaloka meno. (Latit. 7:10) Me ka bedo ka paro jami ma dong pe itwero timone, tam i kom jami ducu ma itwero timo kombeddi. Ki i ginanyuta pa Jekaria, wapwonyo tyen  lok ma pire tek mumiyo omyero wabed ki neno mupore. Pi meno wabimedde ki nongo yomcwiny kun wagwoko gennewa kadi bed kwowa olokke.

13. Pingo Luicrael mogo onongo gitwero tamo ni tam me gero ot pa Lubanga odoco obedo tam marac?

¹³ Kigeng onongo pud tye i kom tic me gero ot pa Lubanga. Kadi bed kit meno, co ma onongo kicimogi me doro tic man—ma gin aye Lalamdog Madit Yecwa (Yocwa) ki Gabuna Jerubabel—“gucako gero ot pa Lubanga ma tye i Jerucalem odoco.” (Ejira 5:1, 2) Lujudaya mogo onongo gitwero tamo ni meno pe obedo tam maber. Lujudaya onongo pe gitwero gero ot man ma gikane akana. Dok onongo gingeyo ni lumonegi bitimo jami ducu ma gitwero me juko tic man. Co aryo ma onongo gitye ka doro tic man, Yocwa ki Jerubabel, onongo gimito cuko cwiny ni Jehovah tye ka konyogi. Gunongo cuko cwiny meno. I yo ma nining?

14. Ma lubbe ki Jekaria 4:12, 14, Lalamdog Madit Yocwa ki Laloc Jerubabel gunongo kwena ango ma ocuko cwinygi?

¹⁴ Kwan Jekaria 4:12, 14. I but ginanyuta pa Jekaria man, lamalaika otito bot lanebi pa Lubanga ni yadi jeituni aryo-ni cung pi “jo aryo ma gityeko wirogi ki moo”—Yocwa ki Jerubabel. Lamalaika owaco ni bedo calo jo aryo-ni ‘gucung i nget Rwot me lobo ducu’ Jehovah. Meno onongo pud dong obedo gin me deyo ya! Jehovah onongo genogi. Dong, Luicrael onongo gitwero geno gin mo keken ma co magi guwaccigi ni gutim, pien Jehovah onongo tye ka tic ki co aryo-ni me telo wi Luicrael.

15. Watwero nyuto nining ni waworo tira ma Jehovah miniwa i Lokke?

¹⁵ Yo acel ma Jehovah tiyo kwede me miyo tira bot jone i kare-ni aye Lokke, Baibul. I buk maleng man, en tittiwa yo mupore me wore. Watwero nyuto nining ni waworo tira ma wanongo ki i Lok pa Lubanga? Watimo meno ka wakwanyo kare me kwanone i yo matut ki niang iye maber. Pennye kekeni ni: ‘Ka atye ka kwano Baibul nyo bukkewa mo, tika kong agik manok ci alwodo gin ma atye ka kwano? Tika atute me niang lok ada mogo me Baibul “ma niang iye tek”? Nyo mono akwano mere wiye wiye?’ (2 Pet. 3:16) Ka wakwanyo kare me lwodo gin ma Jehovah tye ka pwonyowa kwede, wabibedo atera me lubo tirane kacel ki cobo ticwa me pwony.—1 Tem. 4:15, 16.

16. Ka pe waniang maber i kom tira ma “lagwok ot ma lagen dok maryek” omiyo, ngo ma bikonyowa me lubone?

 ¹⁶ Yo mukene ma Jehovah miniwa tira kwede aye ki tic ki “lagwok ot ma lagen dok maryek.” (Mat. 24:45) I kare mogo, lagwok ot man twero miniwa tira ma pe waniang iye maber. Me labolle, gitwero miniwa tira mogo ma kiyubo me konyowa bwot ki i can ma poto atura ma nongo watamo ni pe twero timme i kabedo ma wakwo iye. Nyo waromo tamo ni lagwok ot tye ka keto gingi tutwal i kare me two ma mako dano lumuku. Ngo ma omyero watim ka tira ma kimiyo nen calo pe nyuto ryeko? Watwero tamo i kom adwogi maber ma jo Icrael gunongo i kare ma gulubo tira ma oa ki bot Yocwa ki Jerubabel. Waromo bene tam i kom jami mogo ma wakwano ki i Baibul. I kare mogo, jo pa Lubanga gunongo tira ma onongo nen ki i wanggi calo pe obedo tam me ryeko ento lacen olaro kwogi.—Lungol. 7:7; 8:10.

17. Adwogi maber ango ma Lujudaya gunongo ki i ginanyuta madok i kom okar mac tara ki yadi jeituni aryo?

¹⁷ Ginanyuta me abic ma Jekaria oneno onongo cek adada, ento okonyo Lujudaya me bedo ki neno mupore i kom ticgi kacel ki worogi. Dok i kare ma guketo i tic gin ma gupwonyo ki i ginanyuta pa Jekaria, gunongo kony kacel ki tira pa Jehovah. Jehovah otiyo ki cwiny mere maleng matek-ki me konyogi me medde ki ticgi ki me nongo yomcwiny odoco.—Ejira 6:16.

18. Ginanyuta ma Jekaria oneno twero kelo adwogi ango i kwoni?

¹⁸ Ginanyuta pa Jekaria i kom okar mac tara ki yadi jeituni aryo-ni twero kelo adwogi maber adada i kwoni. Kit ma wanyamo kwede, ginanyuta man twero konyi me nongo teko me kanyo adegadega, yomcwiny ma mitte ka alokaloka otimme i kwoni, ki gen ma mitte me bedo lawiny ka inongo tira ma pe iniang iye maber. Ngo ma omyero itim ka itye ka kato ki i peko i kwoni? Me acel, nen gin ma Jekaria oneno—ma en aye lanyut ni Jehovah tye ka gwoko jone. I nge meno, tim tic ma lubbe ki gin ma ineno ki geno Jehovah kun imedde ki wore ki cwinyi ducu. (Mat. 22:37) Ka itimo meno, Jehovah bikonyi me medde ki tic pire ki yomcwiny nakanaka.—Kol. 1:10, 11.