1. Zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ˗eu Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ, aˬ jeˬ˗euˬ laˬ kʼaˬ cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ jaˆ luꞈ˗eu nga?

 Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ dui dui luꞈ˗eu meh. Baˬbuˇloˬ˗ahˇ zaˬ kʼaˆ geuꞈ luꞈ˗eu gʼawˬ mya kʼoꞈ byah laˇ˗euˬ Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ bi pyehˬ˗eu gʼaˇ duˬ ‘Paˇshaˇ Sahˬ paˬ Guˇluˆ˗euˬ nui ma˗ahˇ Sahˬpaˬ Miˬyehˇ laˆ saˆ nehˬ˗euˬ meh.’ Sahˬ paˬ Guˇluˆ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ naw maꞈ yawˬ ha˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ gʼoꞈ leˇ˗awˇ “Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ jeuˬ˗euˬ Miˬyehˇ, Sahˬpaˬ Miˬyehˇ˗euˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ naw maꞈ ya tsoˆ muiˬ” kʼoꞈ leˇ meh lehˇ tsaꞈ gaˬ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 1:1, 3) Heu naˇ laˬ kʼaˬ aˇ naˆ ni cehˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Gʼawˬ myahˇ maˬ gʼeh˗ehˇ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ maˇ maˇ ni gʼeh˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ tsoˆ muiˬ kʼoꞈ˗eu lehˇ gʼeh˗eu meh.

2. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗awˇ tiˬ kʼehˬ naˇ aˬ jeˬ mˇ pyeuꞈ nya˗euˬ nga?

² B.C. 537-ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ yaw beh muˇ laꞈ oˆ paw˗euˬ Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ laꞈ kʼoeˇ neh kʼaˇ huiˬ˗eu meuˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬluˇsaˬlehˬ meuˬ˗ahˇ gʼoꞈ keuˆ laˇ˗euˬ meh. Gʼoꞈ keuˆ laˇ˗euˬ tiˬ kʼehˬ naˇ aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ tsoˆ dahˬ beh laˇ˗awˇ, B.C. 536-ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ dawˬ pehˬ beh nya˗euˬ meh.

3. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ joˆ˗ehˇ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya puˬ˗euˬ nga?

³ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu dawꞈ leˇ˗euˬ nehˬ˗ehˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya puˬ˗euˬ meh. “Miˇ kʼahˬ kʼoeˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ˗eu aˬ cawˬ tsawˇ jeuˬ kʼoeˇ deuˬ˗aˬ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma maˬ ya tsoˆ ni ja guˆ ja guˆ˗ehˇ laˆ tsoeˬ˗euˬ meh.” (Eˇzaˬlaˬ 4:4) B.C. 522-ahˇ Aˬtaˬdzeuˬsehˆ Paˇshaˇ sahˬ paˬ geuꞈ laˇ ngeh tiˬ jawˇ gaˇ kawˆ deuˬ paˇ doeˇ dzehˬ laˇ˗euˬ meh. b Teu ngeh muiˇ˗eu deuˬ aˇ yamˬ heu naˇ tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ tsehˆ tsehˆ˗eu muiˬ dui dui˗eu aˇ yamˬ pyeuꞈ ngaˇ lehˇ noeˬ˗eu miˇ neh, aˬ yawꞈ maꞈ “zahˇ taˬ kʼoꞈ taˬ˗ahˇ gʼoe˗awˇ yaw doeˇ jeˬ toˆ˗eu” meh. (Ja ceuˬ 94:20, YB18) Aˬ yawꞈ maꞈ sahˬ paˬ Aˬtaˬdzeuˬsehˆ˗ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ nawˬ˗ahˇ puiˬ˗eu leh jeh luꞈ nga lehˇ sahˬ boꞈ boꞈ gʼeh˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 4:11-16) Sahˬ paˬ teu  deuˬ˗euˬ jaˬ myawˬ mehˇ shuiˇ˗ahˇ jah leˇ˗awˇ, tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 4:17-23) Teu miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ maˬ paˇ tsoˆ nya ni ya naˬ leˇ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 4:24.

4. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu bi laˆ naˬ ngeh tiˬ jawˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ jahˇ˗euˬ nga? (Iˇsaˬyaˇ 55:11)

⁴ Gaˇ dahˬ gaˇ dzeˇ jawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ tahˬ˗eu deu hawˇ˗eu Paˇshaˇ sahˬ paˬ˗euˬ gaˇ mˇ˗eu tiˬ deuˬ na, uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ taˬ˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ Yeˬhawˇbaˬ naˇ bi tsoˆ daˆ leꞈ mawꞈ˗eu meh. Miˬyehˇ neh noeˬ taˬ˗euˬ jeˬ aˬ myah luꞈ byah laˇ˗eu meh. (Iˇsaˬyaˇ 55:11-ahˇ gui.) Yeˬhawˇbaˬ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ bawˇlawˇpeh bi geuꞈ˗awˇ, yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ nui ma cehˇ tahˬ tahˬ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu gaˇ kawˆ yehꞈ kawˆ˗ahˇ bi mawˇ˗euˬ meh. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ gʼaˬ bi ahˇ kʼoꞈ laˇ˗eu gʼaˇ duˬ Zaˬkaˬliˇ gaˇ kawˆ teu ya dzawˇ nehˬ˗eu meh. Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ teu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ guˆ guˆ˗ehˇ maˬ jawˇ ni, Yeˬhawˇbaˬ bi mˇ mawꞈ˗eu gaˇ˗ahˇ leh jeh˗awˇ mˇ daˆ leꞈ peuˬ ni caw ba nehˬ˗eu meh. Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ ngaˬ hmˬ aˬ yawꞈ hmˬ naˇ, tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ hawˇ˗eu saˬ loˬ aˇ bawˇ nyiˬ bawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ pyeuꞈ meh.

5. Aˬ dui heu kawˆ laꞈ kʼoeˇ aˬ jeˬ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ ja sawˇ˗eu nga?

⁵ Aˬ dui yawˬ gʼaˬ na luꞈ˗ahˇ tiˬ poˆ na gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. Teu miˇ neh Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ biꞈ˗eu gʼaˇ duˬ Yeˬhawˇbaˬ neh Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ bi mawˇ˗euˬ ngaˬ kawˆ aˬ yawꞈ kawˆ˗ahˇ neh aˬ dui jiˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za nya˗eu meh. Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ gʼoˆ shaw taˬ naˇ, aˬ dui laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh maˬ ehˇ, poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh maˬ ehˇ, maˬ gʼoˆ shaw laˇ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ za ngeh maˬ ehˇ, aˬ dui˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.

6. Zaˬkaˬliˇ 4:1-3 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ hawˇ˗eu saˬ loˬ aˇ bawˇ nyiˬ bawˇ˗euˬ gaˇ kawˇ heu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ gʼaˬ aˬ joˆ˗ehˇ bi ahˇ˗eu nga? (Sahˬ boꞈ baˆ kʼoˆ˗euˬ aˇ baˇ˗ahˇ haw.)

⁶ Zaˬkaˬliˇ 4:1-3-ahˇ gui. Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ hawˇ˗eu saˬ loˬ aˇ bawˇ nyiˬ bawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ kʼaˬ duˬ ni mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga? Zaˬkaˬliˇ saˬ loˬ aˇ bawˇ nyiˬ bawˇ˗euˬ yaw kaˬ˗ahˇ jaˆ˗eu tsiˇ maˬ tsehˆ leˇ ni za luꞈ˗eu tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ tiˬ hmˬ˗ahˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Tsiˇ teu naˇ saˬ loˬ aˇ bawˬ nyiˬ bawˬ˗ahˇ neh tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ kʼoeˇ taˆ dahˇ˗eu naˬ bo˗ahˇ yoeˇ ahˇ leꞈ˗eu meh. Naˬ bo teu laꞈ kʼoeˇ˗euˬ tsiˇ teu naˇ tsiˇ kʼmˬ doꞈ taˬ duˬ kʼoeˇ taˆ jaˆ˗eu tsiˇ kʼmˬ shiꞈ kʼmˬ˗ahˇ yoeˇ ahˇ gʼeh˗eu meh. Tsiˇ teu baˬ da neh tsiˇ kʼmˬ maˬ tsehˆ leˇ ni doꞈ luꞈ˗eu meh. Zaˬkaˬliˇ “Ngaˬ neh ya mawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu deuˬ, dawˬ tsuiꞈ aˬ jeˬ˗a?” lehˇ naˇ haˬ ngeh, Yeˬhawˇbaˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗ahˇ neh tiˬ tiˆ “‘Baoˬ hawˇ˗eu gʼaˬ neh gʼaˬ leˇ nya˗eu maˬ ngeuˇ˗a. Ngaˬ˗euˬ yaw sahˇ baˬ da neh tehꞈ˗ehˇ gʼaˬ leˇ nya˗eu meh’ lehˇ ehˇ˗eu meh.” (Zaˬkaˬliˇ 4:4, 6) Saˬ loˬ aˇ bawˇ˗ahˇ neh yoeˇ leꞈ˗eu tsiˇ heu naˇ jiˇ leˇ˗eu maˬ baw˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Paˇshaˇ miˇ kʼahˬ˗euˬ guiˇ maꞈ heu naˇ gʼaˬ aˇ naˆ ni kʼaˆ nga lehˇ ehˇ kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ nehˬ˗ehˇ sheu cehˆ naˇ tiˬ jeˬ˗iˬ ehˇ nyaꞈ maˬ nyeuˆ˗a. Yeˬhawˇbaˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ paw jawˇ naˇ, muiˇ˗eu deuˬ aˇ naˆ ni laˆ tsoeˬ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ gaˇ teu˗ahˇ mˇ pyeuꞈ nya˗eu yaw duˬ baw meh. Gaˇ kawˆ heu naˇ gʼaˬ aˇ naˆ ni ahˇ laˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ ya mˇ˗eu jeˬ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ gaˇ˗ahˇ mˇ kʼoꞈ˗iˇ˗eu heu meh. Ehˇ loꞈ˗ehˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ jaˆ kʼawꞈ gaˇ˗ahˇ dawꞈ kʼoꞈ leˇ˗euˬ meh.

7. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ jeˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ miˇ neh maˬ gaˇ laˇ˗euˬ nga?

⁷ Aˇ nah naˇ tiˬ jeˬ paˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ miˇ neh, uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ maˬ gaˇ laˇ˗euˬ meh. Aˬ jeˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ nga? B.C. 520-ahˇ Daˬliˇ lehˇ kuˇ˗eu dahˬ beh ˗eu gʼaˬ Paˇshaˇ sahˬ paˬ pyeuꞈ laˇ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ uˆ lahˇ˗eu nyiˬ kʼoꞈ aˬ yawꞈ kʼoꞈ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ heu naˇ, zahˇ sahˇ kʼoꞈ˗ahˇ maˬ tsaˬ gaˇ ya mawˇ˗euˬ meh. Teu miˇ neh aˬ yawꞈ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ tsoˆ gʼaˬ lehˇ dawˬ biꞈ nehˬ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 6:1-3) Sahˬ paˬ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ teu˗ahˇ ya gaˬ ngeh yawˬ gʼaˬ na luꞈ zahˬ leˇ taˬ˗euˬ meh. Teu tehꞈ˗ehˇ maˬ gʼaˬ˗a siˬ. Sahˬ paˬ dawˬ peh dawˬ dzeˇ jawˇ˗eu deuˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gaˇ maˬ laˆ bahˬ˗iˇ˗eu uˬ taꞈ, aˬ yawꞈ maꞈ tsoˆ gaˇ loˬ˗eu pyuˇ shuiˇ myawˬ gahˬ maˬ ehˇ, nui jeˬ maˬ ehˇ caw ba nehˬ lehˇ dawˬ biꞈ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 6:7-12) Teu miˇ neh teu gaˇ neh oeˬ kʼoꞈ dzehˬ  ni naˇ B.C. 515-ahˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ gʼaˬ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 6:15.

8. Laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ kʼawꞈ aˬ jeˬ miˇ neh nui kʼaˬ ahˇ nya˗eu nga?

⁸ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ tahˬ luꞈ˗eu yaw myaˬ gʼaˬ jiˇ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ luꞈ˗eu meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tiˬ byah tiˬ loꞈ maˬ mˇ nya˗eu gaˇ jawˇ˗eu mehˇ nmˇ deuˬ ya bi nyehꞈ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, ‘uˆ lahˇ˗eu sahˬ paˬ sahˬ ma deuˬ jawˇ gaˇ ya bi gʼeu gʼeh˗eu’ kʼawꞈ pyeu nya meh. Ehˇ kʼawꞈ teu baˬ da neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ tsaꞈ gaˬ nya˗eu meh. (Maꞈtehˬ 10:17, 18) Tiˬ poˆ na uˆ lahˇ˗eu jeˬ poˆ laˇ paˇ laˇ ngeh maˬ gaˇ laˇ nya˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ myaˆ pyawˬ huiˬ nyiˇ maˬ tseˇ˗eu yaˇ kʼaˬ daˇ˗eu deuˬ baˬ da neh kʼawꞈ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ nya laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Mehˇ nmˇ tiˬ deuˬ na laˆ tsoeˬ laˇ˗eu dzaˇ˗i nui jeˬ˗ahˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, mehˇ nmˇ yaw myaˬ gʼaˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ yaw muiˬ˗ehˇ tahˬ nya˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ jawˇ luꞈ kʼawꞈ, yawˬ ha˗euˬ nymˇ jiˇ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ gaˇ ya puˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. (Maꞈtehˬ 10:32-36) Laˆ tsoeˬ laˇ˗eu yuiꞈ nyiˇ deuˬ myaˬ tiˬ paˆ aˬ yawꞈ maꞈ neh leh jeh˗euˬ jeˬ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ uˬ duˬ maˬ bi tahˬ ni, maˬ laˆ naˬ nya nga lehˇ ya siˬ ngeh maˬ paˇ laˆ tsoeˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ Saˇ kiˇ˗ahˇ laꞈ keuˆ˗iˇ haw˗euˬ deuˬ kʼawꞈ, aˇ nah naˇ Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ leh jeh laˇ dui dui˗euˬ deuˬ kʼawꞈ jawˇ˗eu meh. Teu miˇ neh laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh gʼaˬ byehˆ taˬ byehˆ. Nui kʼaˬ ahˇ˗awˬ. Muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ hawˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui nehˬ˗ehˇ jawˇ˗eu miˇ neh aˬ dui tiˬ jeˬ˗ahˇ˗iˬ guˆ˗eu maˬ loˬ˗a.

9. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ tiˬ gʼaˬ na aˬ jeˬ miˇ neh uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗euˬ dawˬ pehˬ beh˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh nui ma cawˆ˗eu nga?

⁹ Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗euˬ dawˬ pehˬ beh gʼaˬ ngeh aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ deuˬ na ngoeˇ˗eu meh. (Eˇzaˬlaˬ 3:12) Aˬ yawꞈ maꞈ Sawˇlaˬmoˬ neh tsoˆ˗euˬ yaw shehꞈ kʼahˬ sehˇ tiˬ byah ni jaˆ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ mawˇ haw˗euˬ miˇ neh, nymˬ˗mˇ tsoˆ˗euˬ heu hmˬ ‘geuꞈ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ahˇ nga’ lehˇ noeˬ˗eu meh. (Haˬgaiˇ 2:2, 3) Aˬ yawꞈ maꞈ yaw shuiꞈ hmˬ hawˇ˗eu yaw oeˇ hmˬ˗ahˇ sheu cehˆ˗awˇ, nui ma cawˆ dui dui luꞈ˗eu meh. Ehˇ kʼawꞈ Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ laˬ kʼaˬ tiˬ poˆ paˇ bi cehˇ kʼoꞈ laˇ ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

10. Zaˬkaˬliˇ 4:8-10 laꞈ kʼoeˇ˗euˬ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ˗euˬ dawˬ heu naˇ, nui ma cawˆ luꞈ˗eu Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗euˬ nga?

¹⁰ Zaˬkaˬliˇ 4:8-10-ahˇ gui. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ neh, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ “[Yuˇdaˆ miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu] Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ˗euˬ laꞈ˗ahˇ shmˇ siˬ caˆ dza tuˆ tehˬ taˬ˗euˬ gaˇ ya mawˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ tehꞈ˗a” c lehˇ ehˇ˗euˬ heu naˇ, aˬ jeˬ˗ahˇ ehˇ mawꞈ˗eu nga? Shmˇ siˬ caˆ dza heu naˇ dawˇ coe ni gʼeh˗eu maˬ gʼeh˗eu lehˇ dza˗eu keu ka tiˬ jeˬ pyeuꞈ meh. Tsawˇ haˬ deuˬ haw ngeh nymˬ˗mˇ  tsoˆ luꞈ˗eu uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma heu naˇ yaw beh hmˬ naˆ ni maˬ muiˬ gaˇ duˇ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ, nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ mˇ pyeuꞈ nya meh lehˇ mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ kamˬ luꞈ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma yaw shuiꞈ teu˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ nui kʼahˇ shiˇ naˇ, Yuˬdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ jiˇ nui kʼahˇ shiˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ aˇ yeˇ kʼaˇ huiˬ˗eu jeˬ naˇ, uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma laꞈ kʼoeˇ aˬ yawꞈ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu meh. Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma˗ahˇ maˬ ngeuˇ˗eu Miˬyehˇ nui ma tsaˬ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ahˇ maˬ ehˇ, haw tsoˆ taˬ naˇ laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ˗eu meh.

11. Nymˬ˗mˇ iˬ nah˗euˬ Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ mˇ zaˬ tiˬ gʼaˬ na aˬ joˆ˗ehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ jeˬ˗ahˇ ya tahˬ puˬ luꞈ˗eu nga?

¹¹ Laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗eu heu naˇ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw awˬ maˬ ngeuˇ˗a. Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ aˇ yamˬ tiˬ byah ni mˇ˗eu myahˇ laˇ˗euˬ tiˬ deuˬ na kʼawꞈ, gaˇ laˆ poˆ laˆ paˇ ya mˇ˗euˬ meh. Tiˬ deuˬ na aˇ kʼoꞈ kʼawˆ laˇ˗euˬ miˇ neh yawˬ ha gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ neh ya naˬ˗euˬ meh. Teu loꞈ˗ehˇ poˆ laˇ paˇ laˇ ngeh, nui ma cawˆ laˇ˗eu heu naˇ zahˬ leˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu jeˬ maˬ ngeuˇ˗a. Dahˬ beh ngeh aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ maꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ maˬ gʼoˆ shaw laˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya˗awˇ, nui ma maˬ tsaˬ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Aˬ dui˗ahˇ gaˇ hu pyeuꞈ yaꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ˗ahˇ kʼawꞈ noeˬ mawˇ laˇ nya˗awˇ, nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gʼaˇ duˬ tiˬ jeˬ˗iˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ paˇ mˇ nehˬ nya miˬ˗a lehˇ noeˬ laˇ nya˗awˇ, nui ma kʼawꞈ gʼaˬ baˬ laˇ nya˗eu meh. (Dawˬdaˬ 24:10) Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, Miˬyehˇ˗euˬ gaˇ˗ahˇ kʼaˇ gʼeh nya gaˇ neh leh jeh˗awˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ nya˗eu nga lehˇ haw ma.

12. Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ, poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh kʼawꞈ, laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya ni aˬ joˆ˗ehˇ caw ba nehˬ˗eu nga?

¹² Aˬ dui gaˇ kawˆ deuˬ˗ahˇ Yeˬhawˇbaˬ haw˗eu loꞈ˗ehˇ haw naˇ, poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ daˬ leˇ˗eu yaw awˬ meh. Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ huiˬ˗eu gaˇ deuˬ˗ahˇ mˇ byah luꞈ˗awˇ, aˬ dui kʼawꞈ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ mˇ cawˬ ya pyeuꞈ˗eu heu naˇ yaw duiˇ ma˗ehˇ muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ meh. (1 Gawˇliˬtu 3:9) Aˬ dui˗euˬ gaˇ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ gaˬ˗eu nui gaˬ maˬ poˆ maˬ paˇ laˇ˗a. Aˇ maꞈ aˇ muˇ neh beˬ paˇ˗euˬ jeˬ yawˬ ha˗ahˇ do lehˇ deuˬ laˇ˗eu jeˬ pyeuꞈ naˇ, aˬ jeˬ miˇ neh teu loꞈ˗ehˇ laˆ poˆ laˆ paˇ mˇ˗euˬ nga lehˇ tehꞈ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ noeˬ˗ehˇ taˬ jawˇ. Kʼoeˇ naˇ “aˇ hu aˇ yamˬ”˗ahˇ noeˬ mawˇ noeˬ mawˇ˗ehˇ jawˇ ngeh to˗aˬ, poˆ laˇ paˇ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ neh za˗euˬ yaw muiˬ jeˬ˗ahˇ haw mawˇ nya ni caw ba nehˬ laꞈ lehˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ guiˬ lahˬ ya shaˇ˗eu meh. (Dawˬtsoˆ 7:10) Maˬ paˇ mˇ nya˗euˬ jeˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ shaˇ noeˬ˗ehˇ jawˇ ngeh to˗aˬ, mˇ nya˗eu jeˬ˗ahˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ, aˬ dui˗ahˇ aˬ myah luꞈ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ shaˇ noeˬ˗eu ya leh jeh meh lehˇ mehˬ˗eu meh. Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ aˬ geu jeˬ poˆ laˇ paˇ laˇ˗euˬ kʼawꞈ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗eu laꞈ kʼoeˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya˗eu meh.

13. Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tiˬ poˆ paˇ tsoˆ kʼoꞈ˗eu lehˇ noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ aˬ jeˬ miˇ neh Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ deuˬ na gʼaˬ maˬ biꞈ˗eu nga?

¹³ Uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ˗ahˇ laˆ naˬ taˬ˗euˬ kʼawꞈ, tsawˇ jeuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu Piˇ ma yaw huiˬ  gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Yeˬshah (Yawˇshuˆ) hawˇ˗eu miˇ kʼahˬ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu gʼaˬ pyeuꞈ˗eu Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ “uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ muiˬ˗eu gaˇ˗ahˇ tiˬ poˆ paˇ dawꞈ leˇ” kʼoꞈ˗euˬ meh. (Eˇzaˬlaˬ 5:1, 2) Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ tiˬ deuˬ na˗aˬ, teu loꞈ˗ehˇ mˇ gaˇ nui ma maˬ tsaˬ˗a. Aˬ yawꞈ maꞈ uˬ duˬ tahˬ nymˇ nymˇ ma tsoˆ˗eu gaˇ heu naˇ, muiˇ˗eu deuˬ˗ahˇ maˬ bi mawˇ ni yaw zaꞈ zaꞈ˗ehˇ maˬ tsoˆ nya˗a lehˇ siˬ nya˗eu uˬ taꞈ, muiˇ˗eu deuˬ laˆ tsoeˬ laˇ˗eu leh jeh meh lehˇ jiˇ siˬ nya˗eu meh. Yawˇshuˆ hawˇ˗eu Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ caw ba luꞈ˗eu lehˇ bi siˬ laˇ˗eu kamˬ nehˬ˗eu jeˬ˗ahˇ loˬ˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ maˇ diˇ kamˬ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ nga?

14. Zaˬkaˬliˇ 4:12, 14-ahˇ haw ngeh, Yeˬhawˇbaˬ Yawˇshuˆ hawˇ˗eu Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ kamˬ nehˬ˗euˬ nga?

¹⁴ Zaˬkaˬliˇ 4:12, 14-ahˇ gui. Mˬ taˆ gʼaˬ kʼehˇ Zaˬkaˬliˇ˗ahˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ saˬ loˬ aˇ bawˇ teu nyiˬ bawˇ naˇ, “tseˇ doˆ taˬ˗eu tsawˇ haˬ nyiˬ gʼaˬ” pyeuꞈ˗eu Yawˇshuˆ hawˇ˗eu Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ pyeuꞈ meh lehˇ ehˇ nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ nyaꞈ ‘miˇ tsaˬ dawˬ tawˆ luꞈ˗ahˇ uˆ lahˇ˗eu Sahˬ paˬ Miˬyehˇ pyeuꞈ˗eu Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ gaˇ dzeˇ yawꞈ luꞈ˗eu meh.’ d Heu naˇ yaw jeˬ ma jeˬ˗ehˇ yawꞈ luꞈ gaˇ ehˇ mawꞈ˗eu meh. Shaˇ noeˬ haw sheˇ, aˇ naˆ ni muiˬ˗eu jeˬ pyeuꞈ nga. Aˬ yawꞈ nyaꞈ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ gʼoe˗eu loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ˗ahˇ zmˬ˗eu miˇ neh, Iˇsaˬleˬlaˆ tsawˇ haˬ deuˬ aˬ yawꞈ nyaꞈ neh noeˬ tsehˆ˗euˬ jeˬ˗ahˇ jah coeˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu meh.

15. Aˬ dui Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ ahˇ˗eu Yeˬhawˇbaˬ neh sheuˬ gʼeh nehˬ laꞈ˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga?

¹⁵ Nymˬ˗mˇ iˬ nah Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ sheuˬ gʼeh nehˬ˗eu tiˬ jeˬ naˇ, Jaˇliꞈ˗ahˇ neh meh. Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ Miˬyehˇ nui kʼahˇ shiˇ˗eu jeˬ˗ehˇ uˬ duˬ aˬ joˆ˗ehˇ ya tahˬ˗eu lehˇ dzawˇ nehˬ taˬ˗euˬ meh. Aˬ dui Jaˇliꞈ˗ahˇ neh laˇ˗euˬ sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ aˇ poeˬ taˬ baw˗eu lehˇ aˬ joˆ˗ehˇ mˇ mawˇ nya˗eu nga? Aˇ yamˬ yuˇ˗awˇ gui˗eu uˬ taꞈ, yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ˗eu heu neh meh. Aˬ dui yawˬ ha˗ahˇ heu loꞈ˗ehˇ ya naˇ haˬ˗eu meh. ‘Ngaˇ Jaˇliꞈ hawˇ˗eu Jaˇliꞈ˗ahˇ dawˬ pehˬ taˬ˗eu paˇ dmˬ deuˬ˗ahˇ gui ngeh, tiˬ kʼehˬ naˬ leˇ˗awˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ miˇ˗a laˬ? Ngaˇ Jaˇliꞈ˗euˬ gaˇ kawˆ ‘gʼoˆ shaw˗eu yaw shaˬ tsahˇ˗ahˇ’ gʼoˆ shaw˗eu gʼaˇ duˬ leh jeh˗awˇ pyehˆ tseˇ miˇ˗a laˬ? Maˬ ngeuˇ naˇ, kʼaˇ gui maˬ gui tehꞈ˗ehˇ gui nya laˬ?’ (2 Beˬtuˆluˆ 3:16) Aˬ dui Yeˬhawˇbaˬ aˬ jeˬ mehˬ˗eu nga lehˇ yaw muiˬ˗ehˇ shaˇ noeˬ shaˇ sawˇ naˇ, Miˬyehˇ sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ caw teh nya˗awˇ tsaꞈ gaˬ˗eu gaˇ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ mˇ byah nya˗eu meh.—1 Tiˆmoˇseˬ 4:15, 16.

16. “Saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ” neh sheuˬ gʼeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ tiˬ poˆ na maˬ gʼoˆ shaw kʼawꞈ, caw teh nya ni caw ba nehˬ˗eu jeˬ naˇ aˬ jeˬ nga?

¹⁶ Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ sheuˬ gʼeh˗eu dzaˇ˗i tiˬ jeˬ naˇ, “saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ”˗ahˇ neh meh. (Maꞈtehˬ 24:45) Tiˬ poˆ na˗aˬ, aˬ dui saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ neh sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ maˬ gʼoˆ shaw˗euˬ kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Yaw jeˬ ma jeˬ, aˬ yawꞈ maꞈ aˬ dui˗ahˇ aˬ dui˗euˬ jawˇ kʼahˬ˗ahˇ pyeuꞈ laˇ nya paˬ˗ehˇ maˬ gʼeh˗eu uˬ jeˬ jaˬ  lehˇ˗euˬ shaˬ zahˬ gaˇ kawˆ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ lehˬ hmˬ taˬ lehˇ ehˇ˗eu kʼawꞈ pyeuꞈ nya meh. Maˬ ngeuˇ naˇ, aˬ dui˗ahˇ saˇ jaˇ ziꞈ˗awˇ noeˬ dahˇ doe˗eu zaˬ kʼaˆ naˇ, yaw jaw naˇ gawˇ nehˬ˗ehˇ taꞈ leˇ˗awˇ aˇ dzehˬ dzeuˇ ni kʼahˬ lahˇ nga lehˇ kʼawꞈ noeˬ laˇ nya˗eu meh. Aˬ yawꞈ maꞈ neh sheuˬ gʼeh˗euˬ jeˬ aˬ dui˗euˬ gʼaˇ duˬ yaw kʼaˆ˗ehˇ maˬ ngeuˇ leˇ gaˇ duˇ ngeh, aˬ dui aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Iˇsaˬleˬlaˆ deuˬ Yawˇshuˆ hawˇ˗eu Zeˬluˇbaˬbeˬlaˇ neh sheuˬ gʼeh˗euˬ jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ˗ehˇ caw teh ngeh, aˬ jeˬ gaˇ dahˇ tsoeˬ˗eu jeˬ za˗euˬ nga lehˇ ya shaˇ noeˬ˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ, Jaˇliꞈ laꞈ kʼoeˇ˗euˬ gaˇ kawˆ nui deuˬ˗ahˇ jiˇ shaˇ noeˬ nya meh. Yaw myaˬ poˆ Miˬyehˇ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ tsawˇ haˬ˗euˬ myaˆ neh haw ngeh, gaˇ kahˇ maˬ dahˇ gaˇ duˇ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ za˗euˬ meh. Ehˇ kʼawꞈ aˬ yawꞈ maꞈ caw teh ngeh tiˬ jawˇ ya buˬ ya law˗iˇ˗euˬ meh.—Yaˇkʼaˬdaˇ˗eu 7:7; 8:10.

17. Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ tsiˇ hmˬ doꞈ taˬ duˬ hawˇ˗eu saˬ loˬ aˇ bawˇ nyiˬ bawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu nga?

¹⁷ Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ngaˬ poˆ aˬ yawꞈ poˆ yaw mawˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, yaw nymˇ nymˇ lehˇ gʼeh kʼawꞈ, Yuˇdaˆ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ yawˬ ha˗euˬ gaˇ hawˇ˗eu uˬ duˬ tahˬ˗eu jeˬ˗ahˇ yaw muiˬ paw dzeˇ dzaˬ˗ahˇ noeˬ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗euˬ meh. Aˬ yawꞈ maꞈ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ neh ya siˬ˗euˬ jeˬ˗ahˇ mˇ caw naˇ, Yeˬhawˇbaˬ˗euˬ nui gaˬ keuˆ˗eu laꞈ kʼoeˇ caw ba˗eu jeˬ hawˇ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ za˗eu meh. Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ muiˬ˗eu shawˇ˗eu yaw sahˇ neh aˬ yawꞈ maꞈ˗ahˇ gaˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni maˬ ehˇ, laˬ kʼaˬ cehˇ kʼoꞈ laˇ nya ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗euˬ meh.—Eˇzaˬlaˬ 6:16.

18. Zaˬkaˬliˇ neh yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ aˬ joˆ˗ehˇ muiˬ˗eu nga?

¹⁸ Yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ tsiˇ hmˬ doꞈ taˬ duˬ hawˇ˗eu saˬ loˬ aˇ bawˇ nyiˬ bawˇ˗euˬ gaˇ kawˆ heu naˇ, aˬ dui˗euˬ dehꞈ ziˇ˗ahˇ jiˇ yaw kʼaˆ˗ehˇ muiˬ˗awˇ gaˇ dahˇ tsoeˬ dui dui˗eu meh. Aˬ dui neh ja sawˇ laꞈ˗euˬ loꞈ˗ehˇ yaw sahˇ laꞈ kʼoeˇ ya mawˇ˗euˬ jeˬ heu naˇ, laˆ tsoeˬ laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh nui kʼaˬ ahˇ ni maˬ ehˇ, dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ poˆ laˇ paˇ laˇ ngeh laˬ kʼaˬ cehˇ daˆ leꞈ nya ni maˬ ehˇ, yawˬ ha˗ahˇ maˬ gʼoˆ shaw laˇ˗eu sheuˬ gʼeh˗eu jeˬ˗ahˇ za ngeh ehˇ dawˬ naˇ haˬ˗awˇ nui ma taˬ coeˇ ni maˬ ehˇ, caw ba nehˬ˗eu meh. Aˬ dui dehꞈ ziˇ laꞈ kʼoeˇ lawˬ haw laˇ˗eu jeˬ˗ahˇ ya puˬ ngeh, aˬ jeˬ jahˇ paˬ˗ehˇ gʼeh˗eu nga? Jeˬ hu hu saˬ, Zaˬkaˬliˇ loꞈ˗ehˇ Yeˬhawˇbaˬ aˬ yawꞈ˗euˬ tsawˇ haˬ deuˬ˗ahˇ ngehˬ gʼeh luꞈ meh lehˇ haw mawˇ nya ni ya leh jeh˗eu meh. Kʼoeˇ naˇ Yeˬhawˇbaˬ˗ahˇ nui ma taˬ˗awˇ, nui ma gʼawˇ mawˇ dawˬ tawˆ luꞈ uˬ duˬ tahˬ˗eu heu neh yawˬ ha neh kʼaˇ ya mawˇ˗euˬ loꞈ˗ehˇ ya mˇ caw˗eu meh. (Maꞈtehˬ 22:37) Aˬ dui teu loꞈ˗ehˇ jahˇ naˇ, Yeˬhawˇbaˬ aˬ dui˗ahˇ aˬ yawꞈ˗euˬ gaˇ˗ahˇ mˬ maˬ maˬ byaˆ zaˇ ziˇ laˬ kʼaˬ tiˬ cehˇ mˇ daˆ leꞈ nya ni caw ba nehˬ˗eu meh.—Gawˇlawˇsehˇ 1:10, 11.