1. Lembang’o ma Juyahudi m’ubino kwo i ng’om mi Babeli gibino kuro kud anyong’a?

 ANYONG’A unego Juyahudi lee mandha. Yehova Mungu “ting’o cwiny Kuro m’ubimo mir Ajemi (mi Perse),” kara egony nyithindho mir Israel ma dong’ udaru timo oro dupa i ng’om mi Babeli. Ubimo Kuro utwong’o nia Juyahudi gicopo dok i ng’om ma thugi ‘man nigomo ot pa Yehova Mungu mir Israel.’ (Ezr. 1:1, 3) Ebino lembe mir anyong’a mi tuko ngo! Eno ubenyutho nia Juyahudi gibidok woro Mungu mandha kendo i ng’om migi.

2. Juyahudi m’ular udok i Yeruzalem giwok gicaku lembang’o ndhundhu?

² I oro 537 W.N.Y., Juyahudi moko ular utundo i Yeruzalem m’ubino adhura ma dit mi ker ma yo piny mi Yuda. Ju m’ular utundone giwok gicaku tic mi giero hekalu ndhundhu, man i oro 536 W.N.Y., nwang’u dong’ giketho the otne!

3. Juyahudi ginwang’iri i wang’ jai ma kani?

³ Ento kinde ma gicaku giero hekalu, dhanu dupa ucaku nyutho jai igi. Thek m’udhokogi “gidwoko cing’ dhanu mi Yuda ng’ic, man gisendogi i gomne.” (Ezr. 4:4) Lembe mi can utie nia, lembe udoko rac lundo magwei ni Juyahudi. I oro 522 W.N.Y., Artacacta udoko ni ubimo iwi ker mi Perse. * Dhanu ma gibino jai ginwang’u nia eno tie kaka ma ber igi mi ‘timo lembe ma rac ku cik’ kara gicer Juyahudi i kum tic mi giedo. (Zab. 94:20) Giyero ni ubimo Artacacta nia Juyahudi gipangu lembe ma gibejai ko ire. (Ezr. 4:11-16) Ubimo uyiyo ndra migi man eng’olo nia  juwek cen giedo mir hekalu. (Ezr. 4:17-23) Lembuno uketho Juyahudi giweko tic wang’ acel.​—Ezr. 4:24.

4. Yehova utimo ang’o kinde ma jujai gicero giedo mir hekalu? (Isaya 55:11)

⁴ Dhanu m’i ng’ombuca ma giworo ngo Yehova ku jumoko m’i the bimobim mi Perse gikeco nijigo the giedo mir hekalu. Ento Yehova ulund umito nia tic mi giedone umedere i wang’e, kum saa ceke epong’o lembakeca pare. (Som Isaya 55:11.) Eng’iyo Zekaria ubed jabila man eketho eneno ginmawokiwang’ abora ma wang’u ijo kara etiel ko cwiny Juyahudi. Ginmawokiwang’ maeno ukonyo Juyahudi nicungo ma tek ku tegocwiny i wang’ judhoggi man nimediri ku tic pa Yehova. I ginmawokiwang’ mir abije, Zekaria uneno thethala man yend oliv ario.

5. Wabiweco iwi lembang’o i thiwiwec maeni?

⁵ Wan ceke cwinywa betur saa moko. Pieno i thiwiwec maeni, wabiweco iwi tielocwiny ma Yehova umiyo ni nyithindho mir Israel nikadhu kud i ginmawokiwang’ mir abic ma Zekaria uneno. Wabineno bende kite ma nyang’ i ginmawokiwang’ maeno copo konyo kowa nitimo ni Yehova ku gwoko bedoleng’ kinde ma wabenwang’ara i wang’ jai, kinde wanwang’u alokaloka i kwo mwa, man saa ma wanwang’u telowic moko ma wabenyang’ ungo i iye.

6. Ginmawokiwang’ mi thethala man mi yend oliv ario ma jukoro pire i Zekaria 4:1-3, utielo cwiny Juyahudi nenedi? (Nen cal m’i ng’eye.)

⁶ Som Zekaria 4:1-3. Ginmawokiwang’ mi thethala man mi yend oliv ario uketho cwiny Juyahudi udoko tek pi nimediri asu ku tic migi kadok kud i kind jai. Nenedi? Nyo ineno ngo nia thethala ubemedere ameda nimiyo mo ni mac m’ulieli? Yend oliv ario ubecwiro mo i tabu, tabune ke udok ubeluro moje iwi thala abiro ma ceke gicungo iwi tiend thala acel. Moje uketho thala ubeliel m’umbe nitho. Zekaria upenjo kumae: “Maeni ang’o, Rwoth para?” Malaika udwoko ire kumae: “Ku kero ngo, kadi ku tego de ngo, ento ku tipona, Yehova mir udul uwacu.” (Zek. 4:4, 6) Mo m’ubecwir kud i yen ubenyutho tego mi tipo ma leng’ pa Yehova ma thum ungo. Jurumony mi Perse ceke gibino piny moko ngo i wang’ tego mi tipo pa Mungu. Ku kony pa Yehova, ju m’ubegiero hekalu copo daru tic migi kadok nwang’u gibenwang’iri i wang’ jai de. Eno tie lembe mi tielocwiny mi tuko! Gin ma Juyahudi gibino ku yenyne utie nibedo ku genogen iwi Yehova man nidok i dhu tic. Gitimo de tap kumeno, kadok nwang’u fodi asu jukwero tije igi de.

7. Alokaloka ma kani m’ukonyo jurugiedo mir hekalu?

⁷ Alokaloka m’utimere umiyo jukocwiny moko ni jurugiedo mir hekalu. Etie alokaloka ma kani? I oro 520 W.N.Y., ubimo ma nyen ma nyinge Dario ucamu ker i Perse. I oro mir arionde mi bimobim pare, enwang’u nia giedo mir hekalu ma jukwero utie lembe m’urombo ngo ku cik. I ng’eye Dario ung’olo nia jugier hekalune uthum. (Ezr. 6:1-3) Lembe m’ubimo ung’olo eno uwang’u i dhanu ceke. Re ejik keno kende ngo, eng’olo bende ni dhanu mange nia giwek nicero Juyahudi man gimii igi sente ku piny ceke ma gitie ku yenyne kara gidar giedo mir hekalu! (Ezr. 6:7-12) Lembuno uketho Juyahudi gidaru giedo mir hekalu i ng’ey oro ang’wen kende, i oro mi 515 W.N.Y.​—Ezr. 6:15.

8. Pirang’o mito cwinyi bed tek ka jubenyayu ragedo i kumi?

 ⁸ Tin bende Jumulembe pa Yehova gibenwang’iri i wang’ jai. Ku lapor, jumoko ubekwo i ng’om ma jucero tic mwa i iye. I ng’om ma kumeno jucopo twiyogi man ‘juterogi i wang’ jutela ku jubim’ man eno bedo ni lembatuca igi. (Mat. 10:17, 18) Re saa moko gavmenti timo alokaloka ma ketho umego ku nyimego gitimo ni Yehova ku bedagonya. Kunoke japoklembe ma cuu copo poko lembe ma miyo iwa bedangonya pi tic mwa. Jumulembe mange lundo gibenwang’iri kud amulaic m’ukoc. Gitie agonya niworo Yehova i ng’om ma gibekwo i iye, ento wedi migi ubenyanyu ragedo i kumgi kara kud gitim ni Mungu. (Mat. 10:32-36) Wang’ ma pol, ka wedi m’ubenyayu ragedone ginwang’u nia kara gibesendiri mananu, giweko nisendogi. Man saa moko lundo ju ma gilar ginyayu ragedo i kumwa ku rac, i ng’eye gidoko Jumulembe pa Yehova ma weg amora. Dong’ kud ivoci tek ibenweng’iri ku ragedo! Cwinyi bed tek. Yehova ubekonyi ku tego pare tipo ma leng’; pieno lworo kud unegi!

9. Pirang’o Juyahudi moko ubino ku can kinde ma gineno juketho the giedo mir hekalu ma nyeni?

⁹ Judong Juyahudi moko ugam uwak kinde ma gineno nia juketho the giedo mir hekalu. (Ezr. 3:12) Gilar gineno dwong’ mir hekalu ma yang’ Suleman ugam ugiero; e giparu nia hekalu ma nyen ma jubegiero bibedo “gin moko ngo” ka jupore ku m’i wang’e. (Hag. 2:2, 3) Gibino ku can lee i cwinygi pilembe giporo hekalu ma con kud hekalu ma nyen. Ginmawokiwang’ ma Zekaria uneno ukonyogi ninwang’u anyong’a. Nenedi?

10. Lembe ma malaika uyero ma jukiewo i Zekaria 4:8-10 ukonyo Juyahudi nenedi nikabu can kud i cwinygi?

¹⁰ Som Zekaria 4:8-10. Malaika umito yero ang’o kinde m’ewacu ni Juyahudi nia “anyong’a binegogi man gibineno jampor i cing’ Zerubabel [ma jabim mi Juyahudi]”? Jampor utie jamtic mi giedo ma juneno ko ka nyo piny moko utie atira kunoke ucungo ma cuu. Ku jamtic maeno, malaika ubino yero ni dhanu nia kadok hekalune bibedo leng’ ungo i  wang’ jumoko calu m’i wang’e, re ebithum man ebibedo tap calu ma Yehova ubemito. Anyong’a binego Yehova i kume, dong’ gin ke pirang’o can uneggi? Gin ma pire tek ni Yehova utie nia thier ma jubetimo ire i hekalu ma nyen ubed nimakere ku yeny pare. Tek Juyahudi giketho wigi i kum timo thier ni Yehova i ayi m’ebefoyo, man iwi ayi ma gicopo nwang’u ko bero i wang’e, anyong’a migi bidwogo kendo kakare.

11. Jurutic pa Yehova moko tin gibenwang’iri ku peko ma kani?

¹¹ Alokaloka miyo peko ni dhanu ma dupa m’i kindwa. Ku lapor, jumoko ma gitimo tic ma segi mi saa ceke pi oro ma dupa, ginwang’u alokaloka i tic migi. Jumange ke uweko rwom mi tic migi ma gimaru pi oro migi ma dong’ ucidho. Wan ceke wawinjara ku can ka wanwang’ara kud alokaloka ma kumeno. Ku kwong’a wacopo nyang’ ungo i thelembe mir alokalokane kunoke wacopo foye ngo. Wacopo paru nia lembe ubino iwa ber i wang’e. Cwinywa de copo tur man waromo paru nia dong’ gin ma cuu ma wacopo timo ni Yehova upe. (Rie. 24:10) Ginmawokiwang’ ma Zekaria uneno copo konyowa nenedi kara wamedara asu nitimo ni Yehova ku tego mwa ceke?

12. Ginmawokiwang’ ma Zekaria uneno, ubekonyowa nenedi nibedo kud anyong’a kinde ma wanwang’u alokaloka i kwo mwa?

¹² Ebedo iwa yot ninyego ku peko mir alokaloka tek watie ku nen ma rom ku pa Yehova iwi alokalokane. Yehova ubetimo lembe ma dongo tin, man watie ku rwom ma dit mi timo karacelo kude. (1 Kor. 3:9) Tic mwa copo wilere, ento mer ma Yehova umaru kowa wilere ngo. Pieno, kan alokaloka moko m’i dilo umulo kumi, kud ibay saa peri akeca nibesayu thelembe ceke m’uketho alokalokane utimere. Kakare nimito nia nwang’u kwo peri ubed calu “ma kwong’a,” nen thenge ma ber m’alokalokane utie ko. (Ekl. 7:10) Kud ipar akeca iwi lembe ma dong’ copo timere ngo iri, ento keth wii i kum gin m’itie ku copo mi timo. Ginmawokiwang’ ma Zekaria uneno ubemiyo iwa ponji ma pire tek nia wamedara nibedo ku poidoic ma cuu. Eno bikonyowa nibedo asu kud anyong’a man wabigwoko bedoleng’ mwa kadok wanwang’u alokaloka i kwo mwa.

13. Pirang’o Juyahudi moko ginwang’u nia telowic mi caku giero hekalu kendo utie telowic ma cuu ngo?

¹³ Jugam jukwero tic mi giedo. Re asu Yecuwa ma jalam ma dit ku Zerubabel ma jabim “gimaku gomo ot pa Mungu.” (Ezr. 5:1, 2) Copere nia Juyahudi moko giparu nia eno tie yub ma cuu ngo, pilembe tic mi giedone ubino gin ma copo kanere ngo ni judegi migi m’ubesayu yo ceke ma giketh ko tije ujiki. Pieno, Yecuwa giku Zerubabel ma gibetelo wi Juyahudi gibino ku yeny mi tielocwiny nia Yehova ni kugi. De andha ginwang’u tielocwiny. Nenedi?

14. Nimakere ku Zekaria 4:12, 14, Yecuwa ma Jalam ma dit giku Zerubabel ginwang’u tielocwiny ma kani?

¹⁴ Som Zekaria 4:12, 14. I theng ginmawokiwang’ maeni ma Zekaria uneno, malaika unyutho ni jabila pa Mungu nia oliv ario ubenyutho “juario ma juwirogi,” niwacu Yecuwa ku Zerubabel. I ayi mi lapor, juario meno ‘gicungo i kum [Yehova] Rwoth mi ng’om ngung’.’ Eno tie rwom ma dit mandha! Yehova ubino ku genogen iwi dhanu maeno. Pieno, ugam ukwayu nyithindho mir Israel de gibed ku genogen iwi dhanu maeno i lembe ma gibeyero man ma gibetimo, kum Yehova re m’ubino tiyo ku dhanu ario maeno pi nitelo wigi.

15. Wacopo nyutho nenedi nia wabeworo telowic pa Yehova ma nwang’ere i Lembe pare?

¹⁵ Yo acel ma tin Yehova ubetelo ko wi dhanu pare utie nikadhu kud i Lembe pare Biblia. I buku maeno ma leng’, ebenyutho iwa kite ma cuu ma wacopo wore ko. Wacopo nyutho nenedi nia wabeworo telowic ma wabenwang’u i Lembe pa Mungu? Nwang’u wabekoyo saa mi some cuu man mi nyamu iye. Pieno mito ng’atuman m’i kindwa ukeupenjere kumae: ‘Kan abesomo Biblia kunoke girasoma mwa mange, nyo akeacungo ling’, man anyamu i gin m’abesomone? Nyo atimo sayusac pi ninyang’ i lemandha mi Biblia “ma nyang’ i igi tek”? Kunoke nyo abed akadhu nyapio pio ku wi gin m’abesomo?’ (2 Pet. 3:16) Tek wabekoyo saa mi nyamu i lembe iwi gin ma Yehova ubeponjo kowa, wabilubo telowic pare man wabitimo tic mwa mi rweyo lembanyong’a.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. Tek wanyang’ ungo i telowic ma “jamiru mandha man ma riek” umiyo, ang’o ma bikonyowa niworo telowicne?

¹⁶ Yo mange ma Yehova miyo ko iwa telowic  utie nikadhu kud i bang’ “jamiru mandha man ma riek.” (Mat. 24:45) Saa moko jamiru eno copo miyo telowic ma nwang’u wanyang’ ungo cuu i iye. Ku lapor, waromo nwang’u telowic m’uweco iwi kite ma wacopo yikara ko pi lembe ma wok rek, ma nwang’u wan ke wabeparu nia lembene romo timere ngo i bang’wa. Kunoke wacopo paru nia jamiru ulund ubemedo kor lembe dit pi gwokiri i nindo mi thong’om! Wacikara nitimo ang’o tek wanwang’u nia telowic ma jumiyo iwa utie ngo cuu? Wacopo paru pi bero ma nyithindho mir Israel ginwang’u i kum woro juk ma Yecuwa ku Zerubabel gimiyo igi. Waromo paru bende pi lembe mange ma wadaru somo i Biblia. Saa moko dhanu pa Mungu gibed ginwang’u telowic m’ubed unen ve nia tie cuu ngo i wang’ dhanu, ma re ubed ubodho kwo migi.​—Pok. 7:7; 8:10.

17. Ginmawokiwang’ mi thethala man mi yend oliv ario, ubedo ku matoke ma kani iwi Juyahudi?

¹⁷ Copere nia ginmawokiwang’ mir abic ma Zekaria uneno ubino nyar adundo, re ekonyo Juyahudi gibed ku nen ma cuu iwi tic man iwi thier ma gibetimo ni Yehova. Bende, kinde ma gitimo nimakere ku gin ma Zekaria uneno, ginwang’u nia karaman Yehova ubegwokogi man ebetelo wigi. Ekonyogi ku tego pare mi tipo ma leng’ kara gimediri ku tic migi man kara anyong’a migi udwog kendo kakare.​—Ezr. 6:16.

18. Ginmawokiwang’ ma Zekaria uneno copo bedo ku matoke makani i kwo peri?

¹⁸ Ginmawokiwang’ mi thethala man mi yend oliv ario ma Zekaria uneno copo bedo ku matoke ma dit iwi kwo mwa bende. Calu ma waneno, ecopo konyi ninwang’u tego m’icung ko ma tek i wang’ ragedo, nibedo kud anyong’a kinde m’inwang’u alokaloka, man nibedo ku genogen iwi telowic m’inyang’ i iye cuu ngo. Ukwayu itim ang’o kan ibenweng’iri kud amulaic i kwo peri? Mi kwong’o, nen gin ma Zekaria uneno; niwacu, gin m’unyutho nia andha Yehova ubedieng’ pi dhanu pare. I ng’eye, tim nimakere ku gin m’ibenenone, gen Yehova man mediri nitimo ire kud adundeni ceke. (Mat. 22:37) Kan itimo kumeno, Yehova bikonyi itim ire kud anyong’a rondo ku rondo.​—Kol. 1:10, 11.