1. Elobo gani egattukuleli Ayuda atxedheliwe o Babilónia wagalala?

 ANA IZRAYEL ahikana wagalala onddimuwa. Yehova Mulugu wahika mmurimani mwa “Siro, mwene w’o Pérsia” efunelo ya wafurula ana Izrayel, atxedheliwe o Babilónia vyaka dhinjene. Mwene wahirumeliha wi Ayuda eyelele elabo yawa “amage Mparha wa [Yehova] Mulugu wa Izrayel.” (Ezd. 1:1, 3) Obu wali muselu wohagalaliha! Eji yatapulela wi Ayuda agahiwodha omwebedha wili Mulugu webaribari mwilaboni yavahiwani na Yehova.

2. Ayuda oroma eyelele o Jeruzalemi akosile nni vamaromo vene?

² Atxedhiwi oroma afiyile o Jeruzalemi Kwatti ya Juda yaka ya 537 Kristu ahinabaliwa. Ayuda afiyilewo mutanene ahiroma omaga mparha, maleje a Mparha aromile otibiwa yaka ya 536  Kristu ahinabaliwa!

3. Ofwarafwariwa gani ogumanilena Ayuda?

³ Varomile Ayuda ovenyihedha mparha, attu enjene ahiroma wawidda. Attu a elabo ejo “aroma wunda guru dha Ayuda, wi ahisogorhena mabasa abo.” (Ezd. 4:4) Aba ali makattamiho orutxa mwa Ayuda. Masiki dhawene awene ahiwodha okwaranya, yaka ya 522 Kristu ahinabaliwa, Artaxerxes, wahidha okala mwene muswa w’o Persia. * Amwiddani abale monilani matxinjo aba a olamulela, ahubuwela wi egahiwodheya wimetxa mabasa a ovenyihedha mparha modhela ‘osadduwela malamulo.’ (Masal. 94:20) Awene ahimulebela Mwene Artaxerxes, njangarha alogaga wi Ayuda antamela omusadduwela iyene. (Ezd. 4:11-16) Mwene wahirumela ottambi obo vina wahitximiha mabasa a ovenyihedha mparha. (Ezd. 4:17-23) Sabwa ya ejuwene, Ayuda ahittiya ovenyihedha mparha.—Ezd. 4:24.

4. Txini ekosile Yehova mmaleli amwiddani otximiha mabasa a ovenyihedha mparha? (Izaiya 55:11)

 ⁴ Attu ena akala elabo ejile ahamulabela Yehova na agovernadori ena a o Persiya ahigana otximiha mabasa a ovenyihedha mparha. Mbwenye Yehova wanjedhela wi Ayuda adhowenavi mabasa a ovenyihedha mparha vina iyene dila dhotedhene onowakwanihedha dhogana dhaye. (Kengesa Izaiya 55:11.) Yehova wahimulabihedha namavuhulela woliba murima onkuweliwa Zakariya vina wahonihiwa dhorhoha tanu na ttaru dhowagalaliha esuwe dhigapamgiliye Ayuda wila dhalibihe. Dhowonihiwa esi dhihakamihedha Ayuda ohawova amwiddani awa vina dhihalibiha odhowanavi mabasa afuna Yehova wi awene akose. Yowonihiwa yanetanu, Zakariya wahona panti na miri mili dha mulivera.

5. Nsunzo ntti ninanikamihedhe dhavi?

⁵ Iyo notene masaka mena ninokumuwa. Masiki dhawene enowodheya opurelamo nigatanalela mukalelo walibihile Yehova ana Izrayel modhela yawonihiwa yanetanu yonile Zakariya. Ononelamo yawonihiwa eji enele onikamihedha omulabela Yehova masiki nigafwanyiwa ofwarafwariwa, egumi yehu egatxinja obe nigavahiwa malago ahinonelamo iyo pama.

6. Yawonihiwa ya panti na miri mili dha milivera dhinlogiwa va Zakariya 4:1-3 walibihile dhavi murima Ayuda? (Koona foto ya kapa.)

⁶ Kengesa Zakariya 4:1-3. Yawonihiwa eji ya panti na miri mili dha milivera ehakamihedha ana Izrayel oliba murima wi adhowe olaba masiki na ofwarafwariwa. Dhavi? Weyo ohiwodha wona wi makuraya andowavi amottelaga mpantinimwa? Milivera esile mili dhankuttulela makura muyoboni yali vadhulu va sakali attiddiyaga panti tanu na bili. Makura abale ankamihedha pantiya ohittima. Zakariya wahivuza: “Dhilobo esi dhintonya nni?” Anju ohakula na mazu adha wa Yehova: ‘‘Weyo kunasogorhe na guru dha anyakoddo, na oliba wawo; onawodhe na muya waga’ onloga ddi Yehova Mulugu wa anyakoddo.’ (Zak. 4:4, 6) Makura aba antonya guru dha muya wokoddela wa Yehova dhihingoma. Muya wokoddela wa Mulugu bwa guru opitta anyakoddo o Persiya. Na nikamihedho na Yehova awene ali omala na wale wila agomihe mabasa a ovenyihedha mparha masiki na ofwarafwariwa. Obu wali muselu wolibiha! Ayuda otene anfwanyela omukuluvela Yehova vina wiyelela olaba. Txibare awene ahiyelela olaba masiki vakoddihiwani.

7. Txini yapadduwile yakamihedhili Ayuda ovenyihedha mparha?

⁷ Ekalawo elobo yapadduwile yakamihedhile anamamaga mparha. Txini yapadduwile? Yaka ya 520 Kristu ahinabaliwa, wahiteya mulamuleli muswa o Persiya, wakuweliwa Dariyo. Yaka ya nawili ya olamulela waye, wahizinddiyela wi okoddihiwa ovenyihedha mparha ahikalawo attu atatamulile. Nona Dariyo wahirumeliha opulihiwa wa mabasaya. (Ezd. 6:1-3) Muselu obule wavuwihile mwene wahatikiniha attu otene—mbwenye mwene wahikosa elobo yina. Iyene wahigwiha nlamulo na wi amwiddani Ayuda avaye kobiri vina dhotedhene dhafunani wila apulihena mparha! (Ezd. 6:7-12) Yodhelavoya Ayuda, agomihile mabasa a omaga mparha yaka ya 515 Kristu ahinabaliwa.—Ezd. 6:15.

8. Onfwanyelela nni oliba murima ogafwarafwariwaga?

⁸ Masaka abano alabeli enji a Yehova, anofwarafwariwa. Motagiha, ena ankala dhilabo munkoddihiha mabasa ehu. Mwa dhilabo eso abali anottukuleliwa “vamentoni va alamuleli vina va amwene” wi alaleye awene.  (Mt. 10:17, 18) Dila dhina alamuleli anotxinja mikalelo dhawa ofiyedha abali na arogora okana ofuru wa omwebedha Yehova. Obe namattonga ononitonyihedha opama modhela onittiya wi nikosege mabasa ehu na ofuru. Oku abali ena anogumanagana ofwarafwariwa wottiyana. Awene ankala dhilabo muli ofuru wa omwebedha Yehova, masiki dhawene awene onofwarafwariwa na anamudhi awa, aganile watximiha omulabela wawa Mulugu. (Mt. 10:32-36) Dila dhina anamudhi ehu, anottiya onifwarafwara aganonelelamo wi kanawodhe onittiha omulabela Yehova. Masaka mena abale annifwarafwara na owali, anofiyedhaga okala Anamoona a Yehova ovingela mabasa. Ogafwarafwariwaga, kunfwanela wova elo! Vowi Yehova onele wukamihedha na muya waye wokoddela!

9. Txini yattukulele Ayuda ena osilidhiwa vonilani maleje a mparha muswa batibiwe?

⁹ Maleje a mparha muswa vatibiwani, anddimuwa ena Ayuda ahunla. (Ezd. 3:12) Awene ahona mparha wottittimiheya wamagile Salomau, nona onaga mparha muswa wamagiwa awene ahizinddiyela wi kuwali “elo agaladdanihaga” na obule woroma. (Ajeu. 2:2, 3) Ottiyana wana mparha muswa na wawale wahasilidha. Yawonihiwa ya Zakariya egahakamihedha awene okwaranya osilidhiwa okule wananina. Dhavi?

10. Mazu a anju anfwanyeya va Zakariya 4:8-10 akamihedhile dhavi Ayuda okwaranya osilidhiwa wawa?

¹⁰ Kengesa Zakariya 4:8-10. Txini yafuna ologa anju valogiliye wi enowodheya Ayuda “othaba onaga nlugu nathima mmadani mwa Zorobabel [governadori Wojuda]”? Nlugu elobo enkamihedha wona akala erugu ehimyala obe ehimela mofwanyela-mwene. Mazu a anju afuna anonihedhemo nlogo na Mulugu wila masiki akala mparha obule wahittiyana na wawale awene anfwanyela ogomiha vina okale ninga mwafunela Yehova. Eji enfuna eloge wi Yehova agahagalala awene koziveliwa na mparhaya? Yajedhela Yehova jawi mukalelo wa webedha mumparhani mpule wiwanane na magano aye. Ayuda kozuzumela omwebedha Yehova na mukalelo onimuzivela vina otamela orumeliwa na iyene agahikana wili wagalala.

11. Makattamiho gani angumanana alabeli a Yehova masaka abano?

¹¹ Mwa enji a iyo elobo yorutxa egumi yehu  egatxinja. Ena anlaba mabasa a mudhidhi wotene vyaka dhinjene akumbirhiwa olaba mabasa ottiyana. Ena ahikumbirhiwa ottiya mabasa akwelani venjene sabwa ya wunuwelavo. Kahiye yabure iyo osilidheya nigapattiwa matxinjo. Vamaromo iyo kaninonelamo mowakwana obe kaninrumela matxinjoya txino dhilobodha mundduni dhali dhapama. Ninofiyedha okumuwa nigobuwela wi sabwa ya wunuwelavo kaninalabihedhiwe venjene na Yehova. (Gano 24:10) Yawonihiwa ya Zakariya ennikamihedha dhavi ovilibihedha omulabela Yehova?

12. Yawonihiwa ya Zakariya enanikamihedhe dhavi masiki egumi yehu egatxinja?

¹² Enokala yovevuwa olemela mikalelo dhehu dhiswa nigakana monelo wakene wa Yehova. Iyene onokosa dhilobo dhinjene masaka abano nanda iyo nihikana gari yolaba vamodha na iyene. (1 Kor. 3:9) Mabasa animukoselihu Yehova anodhaga otxinja, mbwenye onikwela waye txipo kunatxinje. Ottiya ejo, ogapattiwa matxinjo mmulogoni kukalelege wang’anavi yuttukuleli opattiwa matxinjoya. Ottiya ofuna wi egumi yawo ekala ninga ‘mwalani mundduni’ kamukubirhe Yehova wukamihdha wona elobo yapama mmatxinjonimwa yupattile. (Koh. 7:10) Ottiya wubuwelaga esile dhihiwodhiwe okosa kobuwelaga dhotene dhinwodhiwe okosa. Yawonihiwa ya Zakariya, enonisunziha wi jamakamaka odhowavi nikanaga monelo wapama. Dhahene iyo ninele okalavi owagalalene vina ororomeleyene masiki egumi yehu egatxinja.

13. Ana Izrayel ena owamo dhavi sabwa ya mabasa a ovenyihedha mparha?

¹³ Mabasa ovenyihedhiwa mparha ahitximiyiwa. Masiki dhawene, alobwana abale attomiwe osogorhela—Namakutta Josuwa na Govoronadoro Zorobabel—“ahiroma mabasa ovenyihedha mparha wa Mulugu.” (Ezd. 5:1, 2) Mwa Ayuda ena ona ninga eji yali yogana yabure. Awene kawodha wavitela mabasa a omaga mparha amwiddani awa abuwene atamela mare ali otene wi atximihe. Alobwana aba eli attomiwe, Josuwa na Zorobabel, anfwanyela okana ebaribari ya wi akana nikamihedho na Yehova nanda ahakela nikamihedho ntti. Dhavi?

14. Mowiwanana na Zakariya 4:12, 14, Namakutta Josuwa na Govoronadori Zorobabel akelile malago gani?

¹⁴ Kengesa Zakariya 4:12, 14. Omagomo  wa wonihiwa wa Zakariya, anju wahawaddela alobwana eli ororomeleya a Mulugu—Josuwa na Zorobabel wi “milivera mili” dhinatonya attu eli attikitteliwe na makura. Alobwana aba eli akala ninga attomeliwe ‘omwimelela Yehova Mulugu wa anyakoddo.’ Eji yali gari enddimuwa vaddiddi yanani. Yehova wakuluvelile awene, mwavenevo ana Izrayel kayana sabwa yina ya wova, anfwanyela omukuluvela Yehova vina ofwara malago aye ehitanalaga mukalelo wavahiwani malagoya.

15. Iyo ninonihe dhavi wi ninofwara malago annivaha Yehova alabihedhaga Nzu naye?

¹⁵ Yehova masaka abano onvaha malago nlogo naye amulabihedhaga Bibilia. Mbibiliani, iyene ononaddela mukalelo wofwanyela womwebedha. Ninalagihe dhavi wi ninoriha malago anakelihu andela Mbibilihani? Modhela otamela mudhidhi wa wengesa vina ofwaseyela ononelamo ejileya enengesihu. Karoma ovikosa mavuzo aba: ‘Miyo ddigamwengesaga Bibilia obe manivuru mena ddinoroma otxima ddubuwela vina dditanalela ejileya enengesa miyo? Dinopepesa wi ‘ddinonelemo’ dhibaribari dhinfwanyeya mBibiliani? Obe ddinowengesa bahi makaniya momaguva-mwene?’ (2 Ped. 3:16) Iyo nigatamela mudhidhi wi nipurelemo esile dhinnisunziha Yehova eji enele onikamihedha ofwara malago aye vina ozuzumela mabasa olaleya.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Iyo nigahinonelemo mowakwana-mwene malago annivaha “mudhari wororomeleya vina wamalago,” txini enanikamihedhe wiwelela?

¹⁶ Mukalele mwina onnivaha Yehova malago masaka abano bomulabihedha “mwimeleli wororomeleya vina wamalago.” (Mt. 24:45) Dila dhina, mwimeleli wororomeleya ononivahaga malago ahinonelamo iyo deretu. Motagiha, iyo ninodhaga wakela malago anloga wi nivisasanyedhe wi niwodhe oviluwa sabwa ya efoyo ya mwilaboni ejuwene enubuwelihu wi kinapadduwe mmuruddani mwehu. Obe ninodhaga wubuwela wi mudhari wororomeleya onottabwiya malago a okala txenjewa sabwa ya eredda eji ya Covid-19. Txini enanikamihedhe akala ninowubuwela wi malago anvahiwa iyo ankala ninga kana ttima? Ninofwanyela wubuwela epurelimo ana Izrayel mufwarilani malago avahile Yehova amulabihedhaga Josuwa na Zorobabel. Iyo vina ninofwanyela otanalela sabwa ya mapadduwo anengesihu mBibiliani. Masaka mena nlogo na Mulugu anakela malago abuwene onani  ninga kana ttima mbwenye mufwarilani ahivuna dhigumi dhawa.—Anam. 7:7; 8:10.

17. Yawonihiwa ya panti vina milivera mili yakamihedhile dhavi Ayuda?

¹⁷ Yawonihiwa ya notanu enkala ninga Zakariya wonile mudhidhi mung’onovi mbwenye yahavaha nipangarhazo Ayuda vina efunelo ya odhowavi attiddaga mabasa awa vina amwebedhaga Yehova. Awene mwarumelelani ejile yonile Zakariya ahona nikamihedho nokwela na Yehova vina malago avahiliye. Modhela guru ya muya wokoddela, Yehova wahakamihedha awene odhowavi attiddaga mabasa vina adhowaganavi wagalala wawa.—Ezd. 6:16.

18. Yowonihiwa ya Zakariya enupatta dhavi?

¹⁸ Yawonihiwa ya Zakariya ya panti vina miri mili dha milivera dhihikana ewodhelo enddimuwa vaddiddi mwigumini mwawo. Dhahene ninga mumalilehu osekeserha, yawoneyeliwa eji enele wukamihedha okana guru wi owodhe owanana ofwarafwariwa, okanavi wagalala masiki dha mwigumini mwawo dhigatxinja, vina okanavi nikuluvelo wi wiwelele malago anvahiwiwe masiki akala kunnonelamo. Txini enakosiwe ogagumanana makattamiho orutxa mwigumini mwawo? Yoroma, koona ejile yonile Zakariya—ebaribari enoniha wi Yehova onotanala nlogo Naye. Ottiya ejo, ovirihemo mowiwanana ejile yoniliwe modhela omukuluvela Yehova vina odhowavi omwebedhaga na murima wawo wotene. (Mt. 22:37) Ogakosa dhawene, Yehova onele wukamihedha odhowavi omwebedhaga na wagalala.—Kol. 1:10, 11.