Kututuluka ha Chikuma

Kuya ha katalilo wa yikuma

MUTWE WAKULILONGESA 12

Shina Unamono Yize Zekaria Amwene?

Shina Unamono Yize Zekaria Amwene?

“Yehova-wa-Tujita kanambe ngwenyi, kuli spiritu yami.” —ZEKA. 4:6.

MWASO 73 Twehe Kama Hamu

CHIKUMA CHILEMU *

1. Yika te muyilingiwa kuli A-Yunda waze apwile mu undungo?

 A-YUNDA te kanawahilila chinji. Yehova “yakasumuna mbunge ya Siru mwanangana wa Persia” hanga atusule A-Izalele mu undungo. Ayo te halingamo miaka yinji. Mwanangana yatuma hanga A-Yunda ahiluke mu chifuchi cho ni kutungulula “zuwo lia Yehova Zambi ya Izalele.” (Ezera 1:1, 3) Sango jino jaanehenene uwahililo unji! Chino chasolwele ngwo, A-Yunda te maputuka kuwayila cheka Zambi wamwenemwene mu chifuchi cho.

2. Yika A-Yunda waze ahilukile ku Yerusaleme aliangile kulinga?

2 Ha mwaka 537 K.M.J., chizavu chitangu cha A-Yunda waze apwile mu undungo yaheta mu Yerusaleme, yize yapwile mbonge yinene ya wanangana wa Yunda. Hakupalika cha amwe mashimbu, A-Yunda yaputuka kutungulula tembele. Ha mwaka 536 K.M.J., ayo yahwisa kusa fundamentu!

3. Yika akwa-kole ja A-Yunda alingile?

3 Muze A-Yunda aputukile kutungulula tembele, yaputuka kupalika mu yihungumiona. Atu a mu yifuchi yize yapwile hakamwihi yahongesa “A-Yunda ni kuahungumiona ha kutunga.” (Ezera 4:4) Ha mashimbu jacho yuma yiyikala chinji kuhiana. Ha mwaka 522 K.M.J., Artasherke yapwa mwanangana mwaha mu Persia. * Akwa-kole ja A-Yunda yawahilila chinji ha kumona ngwe mwanangana mwaha masa shimbi hanga akwike mulimo wa kutungulula tembele mu Yerusaleme. (Samu 94:20) Ayo yatuma mukanda kuli Mwanangana Artasherke ha kumulweza ngwo, A-Yunda te kanafupu kupwa yihulia ha kulimika nenyi. (Ezera 4:11-16) Mwanangana yatayiza mahuza jacho, chocho yakanjisa mulimo wa kutungulula tembele. (Ezera 4:17-23) Hachino, A-Yunda yalitwamina kutungulula tembele.—Ezera 4:24.

4. Yika Yehova alingile hanga akwase A-Yunda muze te anapalika mu yihungumiona? (Izaia 55:11)

4 Akwa-kole ni amwe atu mu unguvulu wa Persia kasele tachi jinji hanga akwike mulimo wa kutungulula tembele. Alioze Yehova kazangile hanga A-Yunda anunge ni kutunga, nawa iye nihindu kakumanununa upale wenyi. (Tanga Izaia 55:11.) Iye yatongola Zekaria umwe profeta wa hamu ni kumwaha usolwelo wa kukomwesa nake uze te atamba kulweza A-Yunda hanga atakame. Usolwelo wacho waakwashile kunyingika ngwo, te katambile kwivwa woma wa akwa-kole jo ni kwakolweza hanga anunge ni kulinga mulimo wa Yehova. Ha usolwelo wamuchitano, Zekaria kamwene chikwachilo cha ndeya ni mitondo yaali ya olevwe.

5. Yika mutuhengwola ha mutwe uno?

5 Yetweswe twakuhonga ha mashimbu amwe. Kashika, mutuhasa kuyuka ha kuhengwola utakamiso uze Yehova ahanyine kuli A-Izalele kupalikila mu usolwelo wamuchitano wa Zekaria. Kunyingika usolwelo uno, muchitukwasa tununge ni kulingila Yehova ni ushishiko muze mutupalika mu yihungumiona, muze yimwe muyalumuka ku mwono wetu hanji muze matwaha usongwelo uze kutwevwile kanawa.

MUZE MUTUPALIKA MU YIHUNGUMIONA

Zekaria kamwene usolwelo wa mitondo yiali ya olevwe yize yinatwale maji mu chikwachilo cha ndeya chize chapwile ni ndeya shimbiali (Tala paragrafu 6)

6. Kuchi usolwelo uli ha Zekaria 4:1-3, watakamishine A-Yunda? (Tala chizulie ha chifukilo.)

6 Tanga Zekaria 4:1-3. Usolwelo wa chikwachilo cha ndeya ni mitondo yiali ya olevwe, wakwashile A-Yunda kupwa ni hamu lia kukumba yihungumiona ya akwa-kole jo. Mu mulali uka? Shina unanyingika ngwe mu usolwelo wacho ndeya te kujishi kuhona maji? Olevwe yacho yapwile ni kusotwela maji mu chimwe chikashi. Maji jacho kapwile ni kuya mu ndeya shimbiali kupalikila mu yimwe milonda. Kashika kahia kaze kapwile mu ndeya te keshi kujima. Zekaria yahula mungelo yoze te unamwehe usolwelo ngwenyi: “Ayi-yene yika?” Mungelo yamukumbulula ni maliji a Yehova anambe ngwo: “Hi ku ndundo ko hanji ku ngolo alioze kuli spiritu yami.” (Zeka. 4:4, 6) Maji waze te anatuhuka ku mitondo kanalumbunuka spiritu yisandu ya Yehova, tachi jize kujishi kuhwa. Spiritu yisandu ya Zambi, yapwile ni ndundo jinji kuhiana tujita eswe a Persia. Ni ukwaso wa Yehova, A-Yunda waze apwile ni kutungulula tembele te mahwisa mulimo wacho chipwe ngwe kapwile mu yihungumiona. Usolwelo wacho waatakamishine chinji! Chuma chize A-Yunda te atamba kulinga chapwile kufuliela muli Yehova ni kuputuka cheka mulimo. Chino che alingile, chipwe ngwe kanyingikine ngwo mulimo uli wa kukanjisa.

7. Yika yakwashile A-Yunda kuhwisa mulimo wa kutungulula tembele?

7 Kwalumuka chimwe yichihuzulula A-Yunda. Kwalumuka chika? Ha mwaka 520 K.M.J., mwanangana mwaha Dariu I, yaputuka kuyula mu Persia. Ha mwaka wamuchiali wa kuyula chenyi, yanyingika ngwenyi shimbi yize yakanjishile kutungulula tembele kuyakalitele. Hachino, Dariu yalweza A-Yunda hanga anunge ni mulimo wacho. (Ezera 6:1-3) Chiyulo chacho chakomwesene atu anji. Alioze mwanangana yalinga yuma yikwo yinji. Iye yalweza atu waze te asulangana no hanga eche kukwika mulimo wa kutungulula ni kwalweza ahane mbongo ni yuma yikwo hanga akwase mulimo wacho! (Ezera 6:7-12) Hachino, hanyima lia miaka yiwana, A-Yunda yahwisa mulimo wa kutungulula tembele ha mwaka 515 K.M.J.—Ezera 6:15.

Jikijila ha ndundo ja Yehova muze unapalika mu yihungumiona (Tala paragrafu 8)

8. Mumu liaka kuwatambile kwivwa woma muze anakuhungumiona?

8 Ni musono, Yela ja Yehova anji kakupalika mu yihungumiona. Chakutalilaho, amwe kali mu yifuchi yize mulimo wetu uli wakukanjisa. Mumu lia chino, mandumbu jetu ‘kakwatwala kumeso ja mianangana’ hanga aasopese, mba chino chakuhana uchela unene. (Mateu 10:17, 18) Ha mashimbu amwe, unguvulu wakwalumuka, chino chakukwasa mandumbu jetu hanga awayile Yehova ni utuswilo. Ha mashimbu akwo, ngaji yoze keshi katonde mahasa kukwata chiyulo chize muchikwasa mulimo wetu. Alioze mandumbu akwo, kakupalika mu yihungumiona yeka. Chipwe ngwe kakwete utuswilo wa kuwayila Yehova mu chifuchi cho, nihindu kakwahungumiona chinji kuli asoko jo ni kwashinjila hanga eche kulingila Yehova. (Mateu 10:32-36) Anji a kuli asoko jacho muze akumona ngwo, keshi kuhasa kukwika mandumbu jetu kulingila Yehova, kakwecha kwahungumiona. Kanji-kanji, atu waze apwile ni kulimika ni mandumbu jetu ni kwalinga yuma yipi, hanapu Yela ja Yehova. Kashika nyi kanakuhungumiona, kanda ulitwamina kulingila Yehova! Pwako ni hamu. Yehova kali sali lie nawa makwaha spiritu yenyi yisandu hanga yikukwase. Kashika, kanda wecha nichimwe chikuvwise woma!

MUZE YIMWE MUYALUMUKA KU MWONO WETU

9. Mumu liaka A-Yunda amwe evwile chinyengo muze ahwishile fundamentu ya tembele yaha?

9 A-Yunda amwe waze te hapwa tushinakaji kalilile chinji muze ahwishile fundamentu ya tembele. (Ezera 3:12) Ayo kamwene tembele yipema yize Solomone atungile. Kashika kuli ayo tembele yaha yapwile ngwe “chuma chamokomoko” ha kuyitesa ni tembele yikulu. (Haga. 2:2, 3) Ayo kevwile chinyengo chinji ha kutesa tembele yaha ni yikulu, alioze usolwelo wa Zekaria waakwashile kupwa cheka ni uwahililo. Kuchi waakwashile?

10. Kuchi maliji a mungelo akwashile A-Yunda kupwa cheka ni uwahililo? (Zekaria 4:8-10)

10 Tanga Zekaria 4:8-10. Maliji waze mungelo ambile ngwenyi, A-Yunda “kumakawahilila; kumakamona muhipu wa kweseka mu kwoko lia Zorobabele” yika te analumbunuka hakutwala kuli nguvulu wa A-Yunda? Muhipu uno kakuuzachisa hanga eseke chimwe chuma ni kumona nyi chinalulama hanji chinoloka. Mungelo wacho kazangile kulweza atu ja Zambi ngwenyi, chipwe ngwe kuli amwe tembele yapwile ni kusoloka ngwe yamokomoko, nihindu te muyihwa kulita ni chize Yehova anazange. Yehova te kanawahilila ni tembele yacho, kashika A-Yunda no te katamba kuwahilila. Chuma chilemu kuli Yehova, chapwile kumuwayila mu tembele yaha kulita ni chize te anazange. Hachino, nyi A-Yunda te malihulikila ha kuwayila Yehova ni kulinga yuma yalita, ayo te mapwa cheka ni uwahililo.

Pwako ni nyonga lialita muze yimwe muyalumuka ku mwono we (Tala maparagrafu 11-12) *

11. Yipikalo yimwe yika yize tuvumbi twa Yehova akupalika musono?

11 Muchihasa kupwa chikalu kuli anji a kuli yetu nyi yimwe muyalumuka ku mwono wetu. Mandumbu amwe waze apwile mu mulimo wa shimbu lieswe walipwila kaachijile ha milimo yize apwile nayo yaaha yeka. Akwo kechele mulimo uze te akuzanga chinji mumu lia miaka. Hi chipi ko kunenganyana muze yino muyilingiwa. Ku uputukilo muchihasa kupwa chikalu kutayiza chiyulo chacho. Mutuhasa kwivwa usona wa mulimo uze te twakulinga. Hachino, mutuputuka kuhonga ku mbunge, ha kunyonga ngwe kutushi kuhasa nawa kulingila Yehova ngwe chize twapwile ni kumulingila. (Yishi. 24:10) Ha chikuma ngwe chino, kuchi usolwelo wa Zekaria muuhasa kutukwasa hanga tununge ni kulingila Yehova kulita ni uhashi wetu?

12. Kuchi usolwelo wa Zekaria muuhasa kutukwasa muze yimwe muyalumuka ku mwono wetu?

12 Nyi mutumona yuma kulita ni nyonga lia Yehova, muchipwa chashi kutayiza yize yalumuka ku mwono wetu. Iye kakulinga yuma yinene-yinene musono, nawa yetu tuli ni chiwape cha kukalakala hamwe nenyi. (1 Kori. 3:9) Yiteli yetu muyihasa kwalumuka, alioze zango lize Yehova akwete hali yetu kulichi keza kalumuka. Kashika nyi ululikiso wa Yehova mwalumuna yimwe yize muyikwata ku mwono we, kanda ukisa mashimbu ni kunyonga ha yikuma yize yaneha kwalumuka chacho. Shimbu unyonge wika ha “matangwa a kunyima,” lemba kuli Yehova hanga akukwase kwijilila ni mwono waha. (Chilu. 7:10) Kanda ulihulikila ha yuma yize kuuchi kuhasa kulinga, lihulikile ha yize muhasa kulinga. Yino ye twalilongesa ha usolwelo wa Zekaria—kununga ni kupwa ni nyonga lialita. Nyi twachilinga, chipwe ngwe yimwe muyalumuka ku mwono wetu, nihindu mutununga ni kuwahilila ni kushishika kuli Yehova.

MUZE MATWAHA USONGWELO UZE KUTWEVWILE KANAWA

13. Mumu liaka A-Yunda amwe kota kakazangile nyonga lia kutungulula tembele?

13 Mulimo wa kutungulula tembele te uchili wa kukanjisa. Chipwe chocho, Sasendote wa Lutwe Yoshua ni Zorobabele waze te akusongwela mulimo wacho, “yaputuka kutungulula zuwo lia Zambi.” (Ezera 5:1, 2) A-Yunda amwe kota kanyongene ngwe nyonga liacho te kulialitele. Mumu te kechi kuhasa kuswekela akwa-kole jo mulimo wacho. Akwa-kole jacho te mahasa kwakokela milonga yinji. Kwamba pundu, Yoshua ni Zorobabele kafupiwile amwe maliji waze maaha shindakenyo ngwo, Yehova kanaakwasa. Ayo katambwile maliji jacho. Mu mutapu uka?

14. Kulita ni Zekaria 4:12, 14, shindakenyo yika Yehova ahanyine kuli Sasendote wa Lutwe Yoshua ni nguvulu Zorobabele?

14 Tanga Zekaria 4:12, 14. Ha chihanda cha usolwelo wa Zekaria, mungelo yasolola ngwenyi, mitondo yiali ya olevwe te yinalumbunuka malunga “aali a kuwayisa” kuli Yehova—Yoshua ni Zorobabele. Mungelo yamba ngwenyi, chapwile ngwe malunga wano aali kanamane “kumeso ja mwe Mwene wa hashi heswe” hanji ngwetu, Yehova. Chino chapwile chiwape chinene! Yehova te kakujikijila chinji malunga jacho. Kashika, A-Izalele te katamba kufuliela ha yuma yeswe yize ayo maalweza, mumu Yehova mwe wapwile ni kwasongwela.

15. Kuchi mutuhasa kusolola ngwetu, twakulemesa usongwelo uze Yehova akutwaha kupalikila mu Mbimbiliya?

15 Jila yimwe yize Yehova anazachisa hanga asongwele atu jenyi, yili Liji lienyi, Mbimbiliya. Mu mukanda uno usandu, iye kakutulweza chize mutumuwayila mu jila yalita. Kuchi mutuhasa kusolola ngwetu, twakulemesa usongwelo wa mu Mbimbiliya uze twakutambula? Tunafupiwa kusa mashimbu hanga tutange ni kupukuna ha yize tunatange. Lihule ngwe: ‘Muze nakutanga Mbimbiliya hanji umwe mukanda wetu, shina nakumana ni kupukuna ha yize ngunatange? Kutala muze ngunatange Mbimbiliya nakusa tachi hanga nguhengwole yuma “yikalu kuyinyingika”? Nyi hanji nakutanga wika chamutangila?’ (2 Petu. 3:16) Nyi twasa mashimbu hanga tupukune ha yize Yehova anatulongesa, muchitukwasa kukaula usongwelo wenyi ni kulinga kanawa mulimo wetu wa kwambujola.—1 Timo. 4:15, 16.

Fuliela ha usongwelo uze mutambula kuli ‘ndungo wamwenemwene, wakanyama’ (Tala paragrafu 16) *

16. Yika muyitukwasa kwononokena usongwelo wa ‘ndungo wamwenemwene, wakanyama,’ chipwe muze muusoloka ngwe kuwalitele?

16 Jila yikwo yize Yehova akutwehelamo usongwelo, yili kupalikila muli ‘ndungo wamwenemwene, wakanyama.’ (Mateu 24:45) Ha mashimbu amwe, ndungo wacho mahasa kutwaha usongwelo uze kutuchi kunyingika kanawa. Chakutalilaho, mutuhasa kutambula usongwelo hanga tulilulieke ku luyinda wa chisemewa yoze twakunyonga ngwetu, chikalu kulingiwa kuze twatwama. Nawa muchihasa kusoloka ngwe usongwelo uze twatambula hanga tulifunge ku Covid-19 unahiane makano. Mba yika mutulinga nyi mutunyonga ngwetu, usongwelo uze twatambula kuwalitele? Mutuhasa kunyonga ha chize A-Izalele ayukile muze alingile yize aalwezele kuli Yoshua ni Zorobabele. Mutuhasa kunyonga nawa ha lusango mukwo wa mu Mbimbiliya yoze tunanyingika. Ha mashimbu amwe, atu ja Zambi katambwile usongwelo uze wasolokele ngwe kuwalitele, alioze yiulamwina mwono wo.—Kuyu. 7:7; 8:10.

TALA YIZE ZEKARIA AMWENE

17. Kuchi usolwelo wa chikwachilo cha ndeya ni mitondo yiali ya olevwe wakwashile A-Yunda?

17 Usolwelo wamuchitano wa Zekaria wapwile ukehe, alioze wakwashile A-Yunda kupwa ni nyonga lialita hakutwala ku mulimo ni uwayilo wo. Muze alingile yuma kulita ni yize aalongesele ha usolwelo wa Zekaria, chocho yamona chize Yehova aafungile ni kwasongwela. Kupalikila mu spiritu yisandu, Yehova yakwasa atu jenyi hanga anunge ni mulimo wo ni kupwa cheka ni uwahililo.—Ezera 6:16.

18. Ha yika usolwelo wa Zekaria muuhasa kutukwasa?

18 Usolwelo wa Zekaria wa chikwachilo cha ndeya ni mitondo yiali ya olevwe muuhasa kutukwasa chinji ku mwono wetu. Ngwe chize twalilongesa, usolwelo uno muutukwasa kupwa ni tachi hanga tukumbe yihungumiona, kupwa ni uwahililo muze yimwe muyalumuka ku mwono wetu ni kupwa ni ufulielo uze tunafupiwa hanga twononokene usongwelo uze kutwevwile kanawa. Mba yika twatamba kulinga nyi mutupalika mu yihungumiona? Chitangu, tunyingikenu ngwetu yize Zekaria amwene yamuhele shindakenyo ngwo, Yehova kakufunga kanawa atu jenyi. Chamuchiali, tufulielenu muli Yehova nawa tunungenu ni kumuwayila ni mbunge yeswe. (Mateu 22:37) Nyi twachilinga, Yehova matukwasa hanga tumulingile ni uwahililo ku miaka yeswe.—Kolo. 1:10, 11.

MWASO 7 Yehova Iye Tachi Jetu

^ kax. 5 Yehova kahanyine usolwelo wa kukomwesa kuli profeta Zekaria. Usolwelo wacho wahanyine kuli Zekaria ni kuli atu ja Yehova tachi jize te anafupiwa hanga afunyise uwayilo walinanga chipwe ngwe kuchakapwile chashi. Usolwelo wacho muuhasa kutukwasa ni yetu tununge ni kulingila Yehova ni ushishiko chipwe ngwe tunapalika mu yipikalo. Ha mutwe uno, mutumonaho malongeso alemu anakatuka ha usolwelo wa Zekaria unatale ha chikwachilo cha ndeya ni mitondo ya olevwe.

^ kax. 3 Ha kupalika cha miaka, ha matangwa ja nguvulu Nehemia, mwanangana mukwo yoze te avuluka ngwo, Artasherke yazanga chinji kukwasa A-Yunda.

^ kax. 60 ULUMBUNWISO WA YIZULIE: Umwe ndumbu kanejilila ni yipikalo yize yakwiza mumu lia ushinakaji ni misongo.

^ kax. 62 ULUMBUNWISO WA YIZULIE: Umwe pangi kanapukuna ha chize Yehova anawahisa ‘ndungo wamwenemwene, wakanyama,’ ngwe chize awahishile Yoshua ni Zorobabele.