1. Nemene la madrin hna kapa hnene la angetre Iudra ka bëeke qa hna po e Babulona?

 HANAWANG la ketre madrin ka tru. Hnei Iehova hna “enijëne la hni Koreso joxu ne Peresi” matre troa nuamelene la angetre Isaraela ka po e Babulona. Eje hi, hnei Koreso joxu hna upe la maca ka hape, tro la angetre Iudra a bëeke kowe la nöje i angatr me “xupe hmaca la uma i Iehova Akötesi Isaraela e Ierusalema.” (Ezera 1:1, 3) Drei la ketre maca ka loi koi angatr! Kola aijijëne la angetre Iudra troa acile hmaca la hmi Iehova ngöne la nöje i angatr.

2. Nemene la hna canga kuca hnene la angetre Iudra la angatr a bëek e Ierusalema?

² Ame lo 537 M.P.K., hnene la angetre Iudra hna traqa e Ierusalema, ketre traon ka tru ne la nöje Iudra. Hnei angatr hna thel troa canga xup la uma ne hmi Iehova. Ame hë lo 536 M.P.K., hnei angatr hna ami trepene ej!

3. Drei la itre ka icilekeu memine la angetre Iudra?

³ Ame la angetre Iudra a nyiqane xupe la uma ne hmi Iehova ke, hna icilekeu me angatr. Hnene la itre xaa nöj “hna akucakucane la angete Iuda, me aqounyi angate ngöne la xupi uma.” (Ezera 4:4) Ngo hetre itre xaa jole hna cile kow hnene la angetre Iudra. Ame lo 522 M.P.K., hna acili Aretaseta matre troa joxu ne Peresi. * Hnene la itre ka icilekeu hna thele troa acile la huliwa ne xupi uma me “iangazo hnei wathebo.” (Sal. 94:20) Hnei angatr hna  qaja koi Aretaseta joxu ka hape, hnene la angetre Iudra hna icilekeu memine la musi nyidrë. (Ezera 4:11-16) Nge hnei Aretaseta joxu hna drenge la itre trengathoi angatr, me wathebone la huliwa ne xupi uma i Iehova. (Ezera 4:17-23) E cili, hna pane amë la huliwa ne xupi uma e Ierusalema.​—Ezera 4:24.

4. Nemene la hna kuca hnei Iehova thupene la kola wathebone la huliwa ne xupi uma ne hmi Nyidrë? (Isaia 55:11)

⁴ Hnene la itre atr ka thile kowe la itre xaa haze me itre atrene la musi angetre Peresi hna sawa la angetre Iudra troa xupe hmaca la uma ne hmi Iehova. Ngo hnei Iehova hna kuca matre troa umuthe la huliwa ne xupe la uma i Nyidrë ke, Nyidrëti palahi a eatrëne la itre mekuna i Nyidrë. (E jë la Isaia 55:11.) Hnei Iehova hna aijijë Zakaria troa meköle goeëne la 8 lao ewekë, me upi angeic troa hane qaja kowe la angetre Iudra matre ithuecatre koi angatr. E cili, hnene la angetre Iudra hna trotrohnine laka, tha tro kö angatr a xouene la ithupëjia, ngo tro pe a catre huliwa koi Iehova. Ame la hnaafaifine ewekë hna meköle goeëne hnei Zakaria ke, hnei angeic hna öhne la itre lamepa me elaio.

5. Nemene la hne së hna troa ce wang ngöne la tane mekun celë?

⁵ Ame itre xaa ijin, easa hnehengazo me kucakuca. Ngo kola ithuecatre koi së hnene la hnaafaifine ewekë hna meköle goeëne hnei Zakaria. Tro la hna meköle goeëne cili a xatua së troa catre huliwa koi Iehova, ngacama kola icilekeu me easë. Ketre, tro lai a xatua së ngöne la kola saze la itre xaa ewekë me ngöne la kola hamë së la itre hna amekötin hne së hna tha trotrohnin.

6. Tune kaa la aqane ithuecatre kowe la angetre Iudra hnene la hna qaja ngöne Zakaria 4:1-3? (Wange ju la icetrön.)

⁶ E jë la Zakaria 4:1-3. Ame la kola icilekeu memine la angetre Iudra ke, hna ithuecatre koi angatr hnene la hna meköle goeëne hnei Zakaria, göne la itre lamepa me lue elaio. Tune kaa? Kola neni la oel qa ngöne la lue elaio kowe la ketre trengen ka tru. Nge qa ngöne la trengene cili, kola neni la oel kowe la 7 lao lamepa. Celë hi matre, itre eje palahi a mel. Hnei Zakaria hna hnyingëne kowe la angela ka hape: “Nemenëti la ite ewekë cili?” Ame hnene la angela hna sa, me hape: “Tha hnei men, nge tha hnei cat; ngo loi pe hnene la [u]ng, öni Iehova ne sabaoth.” (Zaka. 4:4, 6) Ame la oel ka neni qa ngöne la lue sinöe ke, kola nyihatrene la uati hmitrötre i Iehova, nge thatreine kö troa ae. Eje hi, thatreine kö tro la trongene isi angetre Peresi a cile kowe la uati hmitrötre i Iehova. Celë hi matre, maine tro Iehova a ce xöle memine la angetre Iudra, tro hë angatr a cile catr ngöne la icilekeu me umuthe la uma i Nyidrë. Drei la ketre maca ka lolo koi angatr! Nyipiewekë tro la angetre Iudra a mejiune koi Iehova me xupe la uma ne hmi Nyidrë. Nge celë hi lai hnei angatr hna kuca, ngacama hna wathebo angatr.

7. Nemene la ewekë ka saze nge ka ahmaloeëne la huliwa ne la itre ka xupe la uma ne hmi Iehova?

⁷ Hetre ewekë ka saze nge ka ahmaloeëne la huliwa ne la itre ka xupe la uma ne hmi Iehova. Nemene la ewekë cili? Ame lo 520 M.P.K., hna acili Dariu matre troa joxu ne Peresi. Ame ngöne la hnaaluene macatre ne musi nyidrë, hnei nyidrëti hna öhn laka, tha meköti kö troa  wathebon me acilëne la huliwa ne xupi uma ne hmi Iehova. E cili, hnei nyidrëti hna nue hmaca la huliwa matre afenesine pi la uma ne hmi. (Ezera 6:1-3) Kola sesëkötre hnene la nöjei atr asë! Ketre, hnei Dariu joxu hna upe la itre nöj ka lapa xötreithe la traon, troa nue la huliwa ne xupi uma me kuië manie me traqa fë la itre xaa jiane huliwa! (Ezera 6:7-12) Thupene la foa lao macatre, ene lo 515 M.P.K. ke, hnene la angetre Iudra hna umuthe la uma ne hmi Iehova.​—Ezera 6:15.

8. Pine nemene matre ijije hi tro sa catr ngacama kola icilekeu?

⁸ Ame enehila, kolo fe a icilekeu memine la itre hlue i Iehova. Ame ngöne la itre xaa nöj, hna wathebone la huliwa ne cainöj, me othe me xome la itre trejin “kowe la itre gavena me itre joxu” matre anyipicine la huliwa së. (Mat. 10:17, 18) Ame itre xaa ijin, kola saze la itre gavena maine pena, kola nue hmaca la huliwa ne cainöj hnene la ketre atre amekötin. Ame pena ngöne la itre nöj hna nue la huliwa ne cainöj ke, kola icilekeu memine la itre trejin hnene la itre sipu sinee i angatr. (Mat. 10:32-36) Ame pe, angatre palahi a catre nyihlue i Iehova, matre tha icilekeu hë me angatr. Ketre, ame lo itre ka icilekeu ekö ke, itre hlue i Iehova hë angatr enehila. Celë hi matre, tha tro pi kö sa hnehengazo me kucakuca ngöne la icilekeu! Loi e tro pe sa cile catr. Tro kö Iehova a hamë së la uati hmitrötr, matre tha tro kö sa xou!

9. Pine nemene matre angetre Iudra a kucakuca ngöne la kola acile hmaca la uma ne hmi Iehova?

⁹ Ame ngöne la kola acile hmaca la uma ne hmi Iehova ke, hnene la itre xaa qatre ne Iudra hna treij. (Ezera 3:12) Angatr a mekun laka, troa ceitu la uma ne hmi ka hnyipixe memine lo uma ne hmi ekö hna acile hnei Solomona. (Hag. 2:2, 3) Ngazo pe, isapengöne catr la lue uma ne hmi cili. Tune kaa la aqane ithuecatre koi angatr hnene la hna meköle goeëne hnei Zakaria?

10. Tune kaa la aqane xatuane la angetre Iudra hnene la hna qaja hnene la angela ngöne Zakaria 4:8-10?

¹⁰ E jë la Zakaria 4:8-10. Hnene la angela hna qaja ka hape, tro la angetre Iudra a “madine e öhne la tulu ne acile  ngöne la iwanakoime i Zerubabela.” Nemene la aliene lai? Ame la tulu ne acil ke, ketre jiane huliwa hna xom hnene la itre ka xupi uma ekö matre troa goeën laka, ka meköti la ketre ewekë. Kolo lai a amamane kowe la nöj laka, ngacama tha ceitu kö la uma ne hmi celë memine lo uma ne hmi hnapan, ngo ame pe, hna xupe ej thenge la itre hna amekötin hnei Iehova. Ame la ka sisitria catr koi Iehova ke, tro la angetre Iudra a atrunyi Nyidrë thenge la aja i Nyidrë. E cili, tro hë Nyidrëti a kapa la hmi angatr, nge tro hë angatr a madrin.

11. Nemene la itre jol hna cile kow hnene la itre hlue i Iehova enehila?

¹¹ Nyipici laka, tha ka hmaloi kö koi së la kola saze la mele së. Ame la itre xaa trejin, nyimutre la itre macatre ne angatr a huliwa koi Iehova ngöne la drai ka pexej. Ame pe, hna saze la huliwa i angatr. Ame pena itre xan, hnei angatre hna nue la huliwa i angatr ngöne la ekalesia ke, qatre hë angatr. E cili, angatr a hleuhleu me akötr. Maine jë, tha trotrohnine kö së ngöne lo xötrei nge tha kapa kö së la hna amekötin cili. Ketre, easa lapa mekun la mele së ekö, me mekun laka, tha nyipiewekë hë së koi Iehova. (Ite edomë 24:10) Troa xatua së tune kaa hnene la hna meköle goeëne hnei Zakaria, matre troa hamëne la ka sisitria koi Iehova?

12. Tune kaa la aqane xatua së hnene la hna meköle goeëne hnei Zakaria ngöne la kola saze la mele së?

¹² Maine tro sa goeëne la itre ewekë tui Iehova, tro hë sa canga kapa la itre ewekë ka saze ngöne la mele së. Eje hi, Iehova a kuca la itre ewekë ka tru enehila, nge easa ce huliwa me Nyidrë. (1 Kor. 3:9) Nyipici, troa saze la itre hnëqa së, ngo thatreine kö troa saze la ihnimi Nyidrëti koi së. Celë hi matre, maine kola saze la ketre ewekë ngöne la organizasio i Iehova, tha tro kö sa hnyingëne thele la kepin. Ketre, tha tro kö sa mekune “la ite drai hnapan,” ngo loi e tro pe sa sipo Iehova troa goeëne la eloine la itre ewekë ka saze. (Ate cai. 7:10) Tha tro hmaca kö sa lapa mekun la itre huliwa së ekö. Ngo loi e tro pe sa goeëne la itre ewekë hne së hna kuca enehila. Kola xatua së hnene la hna meköle goeëne hnei Zakaria, troa lapa mekun la itre ewekë ka loi. Celë hi ka xatua së troa madrin me mele nyipici.

13. Pine nemene matre itre xaa atre Iudra a mekun laka, tha ka loi kö troa sisedrëne la huliwa ne xupe la uma ne hmi?

¹³ Hnei Aretaseta joxu hna wathebon la huliwa ne xupi uma ne hmi Iehova. Ame pe, hnei Iosua me Zerubabela hna “nyi qane tro xupe la uma i Akötesie e Ierusalema.” (Ezera 5:1, 2) Ame koi itre xaa atre Iudra, tha ka loi kö la mekun cili. Eje hi, thatreine kö troa juetrën la huliwa. Ketre, tro la itre ithupëjia a ajolë angatr me sewe angatr. Celë hi matre, nyipiewekë troa hamë ithuecatre koi Iosua me Zerubabela ka hape, tro kö Iehova a ceme nyidro. Tune kaa la aqane xatua nyidro hnei Iehova?

14. Thenge la Zakaria 4:12, 14, nemene la ixatua hna kapa hnei Iosua me Zerubabela?

¹⁴ E jë la Zakaria 4:12, 14. Ame ngöne la hna meköle goeëne celë, hnene la angela hna qaja kowe la perofeta i Akötresie ka hape, Iosua me Zerubabela la lue elaio ke, “lue hna siëne” hnene la uati hmitrötre i Iehova. Eje hi, kösë nyidroti a “cile xajawa i Iehova, Joxu ne la fene hnengödrai asë.” Drei la ketre hnëqa ka tru hna hamëne koi nyidro! Iehova a mejiune koi nyidro, matre loi e tro fe la angetre Isaraela a mejiune kowe la aqane axecië mekune i nyidro ke, ce nyidro me Iehova.

15. Tro sa amamane tune kaa laka, easa metrötrëne la itre hna amekötin hnei Iehova e hnine la Tusi Hmitrötr?

¹⁵ Iehova a eatrongëne la nöje i Nyidrë enehila jëne la Tusi Hmitrötr. Jëne la itusi cili, Nyidrëti a qaja la aqane troa atrunyi Nyidrë. Tune kaa la aqane tro sa amaman laka, easa metrötrëne la itre hna amekötin e hnine la Tusi Hmitrötr? Loi e tro sa xomi ijine matre troa trotrohnine la itre hne së hna e, me isa hnying ka hape: ‘Hapeu, eni kö a lapa mekun la itre hnenge hna e ngöne la itre itusi së me e hnine la Tusi Hmitrötr? Eni kö a sine thel la itre mekun “tha ka hmaloi kö troa trotrohnin,” maine eni pena e nyimenyimëne itre ej?’ (2 Pet. 3:16) Maine tro sa xomi ijine matre troa lapa mekun la itre ini qaathei Iehova, tha jole hë koi së troa drengethenge la itre hna amekötin me catre cainöj.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. Nemene la ka troa xatua së troa idrengethenge, ngacama tha trotrohnine kö së la itre hna amekötin hnene la “hlue ka nyipici me ka inamacan”?

¹⁶ Ame enehila, Iehova a hamë së la itre  xaa hna amekötin jëne la “hlue ka nyipici me ka inamacan.” (Mat. 24:45) Ngo ame itre xaa ijin, tha trotrohnine kö së la itre hna amekötin cili. Maine jë, kola troa upi së troa hnëkë kowe la ketre hulö, ka tha hane traqa kö ngöne la nöje së. Maine pena, easa mekun laka, tru palaha la itre hna amekötin hnene la hlu göne la meci ka ixötrekeu. Nemene la nyine tro sa kuca e cili? Loi e tro sa lapa mekun la itre eloine hna kapa hnene la angetre Isaraela, ngöne lo angatr a drengethenge la itre eamo hna hamën hnei Iosua me Zerubabela. Loi e tro fe sa sine thel la itre xaa hna melën e hnine la Tus Hmitrötr. Eje hi, hnene la nöje i Iehova ekö hna trongëne la itre hna amekötin, ngacama tha trotrohnine kö angatr. Hnei angatre hna idrengethenge, matre hna amele angatr.​—A. ame. 7:7; 8:10.

17. Nemene la thangane kowe la angetre Iudra la hna meköle goeëne hnei Zakaria, göne la itre lamepa me lue elaio?

¹⁷ Tha qea ju kö la hna meköle goeëne hnei Zakaria. Ame pe, hna xatuane la angatre Iudra troa catre huliwa koi Iehova me sajuëne la nyipi hmi. Hnei angatr hna trongëne la itre ini hna xom qa ngöne la hna meköle goeëne hnei Zakaria. E cili, hnei angatre hna öhne la ixatua me ihnimi Iehova. Nge jëne la uati hmitrötr, hnei Iehova hna xatua angatr, matre troa catre huliwa me madrin.​—Ezera 6:16.

18. Nemene la itre eloin hne së hna kapa qa ngöne la hna meköle goeëne hnei Zakaria?

¹⁸ Hetre eloine fe koi së la hna meköle goeëne hnei Zakaria. Ej a hamë trengecatre së ngöne la kola icilekeu, me thue madrine së ngöne la kola saze la mele së. Ketre, ej a acatrene la mejiune së kowe la “hlue ka nyipici me ka inamacan,” ngacama tha trotrohnine kö së la itre xaa hna amekötin. Haawe, nemene la nyine tro sa kuca ngöne la easa cile kowe la itre jol? Loi e tro sa lapa mekun la hna meköle goeëne hnei Zakaria laka, Iehova a thupëne la nöje i Nyidrë. Ketre, nyipiewekë tro sa mejiune koi Iehova me atrunyi Nyidrë hnene la hni së ka pexej. (Mat. 22:37) E cili, tro hë Iehova a xatua së troa catre nyihlue i Nyidrë cememine la madrin uti hë epine palua.​—Kol. 1:10, 11.