1. Na ka marautaki cava era vakanamata kina na Jiu?

 DUA na ka na nodra marau na Jiu. E “uqeta o Jiova na loma i Tui Sairusi e Perisia” me sereki ira na Isireli e sa vakayabaki nodra vesu tu mai Papiloni. E kacivaka e dua na ivakaro mera lesu na tui ina nodra vanua mera lai “tara tale na vale i Jiova na Kalou ni Isireli.” (Esera 1:1, 3) E marautaki na ivakaro qori! Kena ibalebale nira na lai sokaloutaka tale na Kalou dina na nona tamata ena vanua e solia vei ira.

2. Na cava era cakava rawa na Jiu nira lesu yani?

² Ena 537 B.G.V., era yaco i Jerusalemi na imatai ni iwasewase Jiu era sereki mai. Ena gauna qori e koroturaga tiko ni matanitu ena ceva kei Juta o Jerusalemi. Sega ni dede era tekivu cakacaka sara ena valenisoro, mani vakadavori oti na kena yavu ena 536 B.G.V.!

3. Era tusaqati vakacava na Jiu?

³ Dua na ka na nodra tusaqati na Jiu nira tekivu tara tale na valenisoro. Era “vakayalolailaitaki ira [tiko ga] na lewe i Juta” na lewenivanua era tiko voleka, era “vakararawataki ira mera kua ni tara vale.” (Esera 4:4) E dua na ituvaki dredre sara qori vei ira na Jiu, toso na gauna sa qai ca tiko ga. Ena 522 B.G.V., e veiliutaki kina e dua na tui vou kei Perisia o Atakisekise. * Era nanuma na dau veitusaqati ni rawa nira tarova na tara vale ni sa veisau na veiliutaki, nira “vakatubuleqa . . . ena yaca ni lawa.” (Same 94:20) Era tukuna na meca vei Tui Atakisekiese nira saga tiko na Jiu mera talaidredre vua. (Esera 4:11-16) E vakabauta na tui  na nodra lasu mani vakarota me tarovi na tara valenisoro. (Esera 4:17-23) Qori na vuna e mai cegu tu kina na cakacaka marautaki, na tara valenisoro.—Esera 4:24.

4. Na cava e cakava o Jiova ni saqati na tara valenisoro? (Aisea 55:11)

⁴ Era saga sara ga na lewenivanua lotu butobuto kei ira eso ena matanitu o Perisia me tarovi na tara tale ni valenisoro. Ia e vakadeitaka o Jiova me toso ga na tarataravaki, ni dau vakayacora ga na lomana, se ka e vinakata. (Wilika Aisea 55:11.) E tala e dua na parofita yaloqaqa o Sakaraia qai vakaraitaka vua e walu na raivotu vakatubuqoroqoro, me tukuna vei ira na Jiu me vakayaloqaqataki ira. Na raivotu qori e uqeti ira mera kua sara ni rerevaki ira na dau veitusaqati, mera tosoya tiko ga na cakacaka i Jiova. Na ikalima ni raivotu, e raica o Sakaraia e dua na itutu ni cina kei na rua na vuniolive.

5. Na cava eda na veivosakitaka ena ulutaga qo?

⁵ Eda dau yalolailai kece ena so na gauna. Ena yaga gona vei keda noda veivosakitaka nona vakayaloqaqataki ira na Isireli o Jiova ena ikalima ni raivotu i Sakaraia. Noda kila na ibalebale ni raivotu qori ena uqeti keda meda qaravi Jiova ena yalodina nida tusaqati, ni veisau na keda ituvaki, ni sega tale ga ni matata vei keda na veidusimaki.

6. E vakayaloqaqataki ira vakacava na Jiu na raivotu ena Sakarai 4:1-3? (Raica na iyaloyalo ena waqana.)

⁶ Wilika Sakaraia 4:1-3. Na raivotu ni itutu ni cina kei na rua na vuniolive e vakayaloqaqataki ira na Jiu nira tusaqati. Ena sala cava? O raica rawa ni sega ni oti na waiwai ni cina? Na rua na vuniolive qori e vakarautaka tiko ga na waiwai ena bilo levu e vaka na beseni, e vakawaiwaitaka na cina yadudua e toka ena kena itutu. E waqa tiko ga. E taroga o Sakaraia: “Na cava na ibalebale ni ka kece qo?” E tukuna mai na agilosi na itukutuku nei Jiova: “‘E sega ena vuku ni mataivalu se kaukaua, ia ena yaloqu ga,’ e kaya o Jiova ni lewe vuqa.” (Saka. 4:4, 6) Na cava e vakaibalebaletaka na waiwai mai na vuniolive? Na kaukaua ni yalo tabu i Jiova ena sega ni oti rawa. Kena ibalebale e kaukaua sara vei ira na mataivalu kaukaua kece ni Matanitu o Perisia. Ni tokoni ira tiko na tara valenisoro o Jiova, era vosota kina na veitusaqati kece ra qai vakaotia na nodra cakacaka. Dua dina na itukutuku veivakayaloqaqataki qori! E vinakati ga vei ira kece na Jiu mera nuitaki Jiova mera tosoya tale na cakacaka. Qori sara ga na ka era cakava ni tarovi tu mada ga na nodra cakacaka.

7. Na veisau cava era marautaka na tara tiko na valenisoro?

⁷ Era marautaka o ira na tara valenisoro e dua na veisau. Na veisau cava ya? Ena 520 B.G.V., e veiliutaki e Peresia e dua na tui vou, o Taraiasi na iMatai. Ena ikarua ni yabaki ni nona veiliutaki, e qai kila ni cala na kena tarovi tu na tara valenisoro. E vakarota sara me vakaoti na tara ni vale. (Esera 6:1-3) Era kurabuitaka kece na itukutuku qori. E dua tale na ka e vakarota, ya mera kua ni saqata tiko na tara valenisoro o ira na tiko voleka, mera solia ga na ilavo kei na ka kece e vinakati me vakaoti kina! (Esera 6:7-12) Na cava e yaco? Era vakaotia na Jiu na valenisoro ni oti tale e va na yabaki, ya ena 515 B.G.V.—Esera 6:15.

8. Na cava mo yaloqaqa kina ni o tusaqati?

 ⁸ Nikua era tusaqati tale ga e levu na dauveiqaravi i Jiova. Kena ivakaraitaki, eso era tiko ena vanua e vakadredretaki kina na noda cakacaka. Era na rairai vesu na tacida ena veivanua qori ra qai “kau ina matadra na kovana kei na tui” me ivakadinadina vei ira. (Maciu 10:17, 18) Eso na gauna ena vinaka na ituvaki ni veisau na veiliutaki. Se yaga ena noda cakacaka nona vakatulewa e dua na turaganilewa yalovinaka. Eso tale na tacida e duatani vakalailai na sala era tusaqati kina. Era tiko ena vanua e vakadonui kina na galala ni nodra sokalou vei Jiova, ia era tusaqati tiko ga vei ira na lewe ni nodra vuvale era via tarova nodra qarava nodra Kalou. (Maciu 10:32-36) Levu na gauna era muduka na dauveitusaqati nodra vakayalolailaitaki ira na wekadra era iVakadinadina i Jiova, nira kila ni guce na nodra sasaga. Eso tale na gauna, era veisau o ira na dau saqata vakaukaua na noda cakacaka mera mai tacida gugumatua. Kua vakadua ni soro ni o tusaqati! Mo yaloqaqa. E tokoni iko o Jiova vaka kina na kaukaua ni nona yalo tabu, ya na vuna mo kua kina ni rere!

9. Na cava era rarawataka kina eso na Jiu ni vakadavori na yavu ni valenisoro vou?

⁹ Ni vakadavori oti na yavu ni valenisoro vou, era tagi eso na Jiu itabaqase. (Esera 3:12) Na vuna? Nira raica na lagilagi ni valenisoro e tara o Solomoni, era nanuma ni valenisoro vou e “ka wale . . . ni vakatauvatani” kei na kena e liu. (Akeai 2:2, 3) Qori e vakavuna na nodra rarawa, na raivotu gona i Sakaraia ena uqeti ira mera kua ni rarawa tiko. Ena sala cava?

10. E vukei ira vakacava na Jiu mera marau tale na ka e tukuna na agilosi ena Sakaraia 4:8-10?

¹⁰ Wilika Sakaraia 4:8-10. Na cava e vakaibalebaletaka na agilosi ni kaya nira na “marau [na Jiu] nira raica na ivakarau e liga i Serupepeli [na nodra kovana na Jiu]”? Na ivakarau qo na iyaya e raici kina me veidonui vinaka e dua na ka, se dodonu ni vakaduri cake tu. E veivakadeitaki tiko ga na agilosi qori vei ira na tamata ni Kalou, ke mani ka wale vakacava  na valenisoro vei ira eso, ena vakaoti ga qai salavata kei na ivakatagedegede i Jiova. Ena marautaka o koya. Na cava gona mera rarawa tiko kina? E bibi ga vei Jiova me salavata kei na ka e vinakataka na sokalou e vakayacori ena valenisoro vou. Ke ra vakabibitaka ga na Jiu me taleitaka nodra sokalou o Jiova qai vakadonuya, era na marau tale.

11. Na cava e sega ni rawarawa vei ira eso na tamata ni Kalou nikua?

¹¹ E sega sara ga ni dau rawarawa me veisau na keda ituvaki. E veisau na nodra ilesilesi eso era veiqaravi lavotaki vakatabakidua tu mai ena dua na gauna balavu. Eso tale era cegu mai na nodra ilesilesi era dau taleitaka vakalevu ena vuku ni nodra yabaki. E kena ivakarau ga meda dau rarawa ni yaco qori vei keda. De dua e sega ni matata vei keda na vakatulewa qori se meda duavata kina. Eda na rairai diva lesu na ka eda dau cakava tu mai. De dua eda na yalolailai nida nanuma ni sa sega na keda yaga vei Jiova. (Vkai. 24:10) Ena uqeti keda vakacava na raivotu i Sakaraia meda solia tiko ga na noda vinaka vua na Kalou?

12. Ena vukei keda vakacava na raivotu i Sakaraia meda kua ni rarawa ke veisau na ituvaki?

¹² Eda na marautaka ga na veisau ke tiko vei keda na rai nei Jiova. Sa cakava tiko e levu na ka nikua. E itavi dokai tale ga meda cakacaka vata kei koya. (1 Kor. 3:9) De dua ena veisau noda ilesilesi ia ena dei tu ga nona lomani keda. Ke mani yaco e dua na veisau ena isoqosoqo, kua ni vakalusi gauna mo vakasamataka tiko na vuna e vakayacori kina. Kua ni diva lesu na “gauna sa oti.” Saga mo masulaka ga na veika vinaka e rawati ena veisau vovou qo. (Dauv. 7:10) Kua ni vakasamataka tiko ga na veika o na sega ni rawa ni cakava. Vakasamataka ga na ka kece o rawa ni cakava. Eda vulica ena raivotu nei Sakaraia ni bibi me donu tiko noda rai. Eda na marau tiko ga, eda yalodina tale ga ke mani veisau na keda ituvaki.

13. Na cava era rairai nanuma kina eso na Jiu ni sega ni vakasama vinaka me tomani na tara ni valenisoro?

¹³ E tarovi tu na tara ni valenisoro ia o rau na tagane rau lesi me rau liutaka na  cakacaka, na bete levu o Jesua (Josua) kei na Kovana o Serupepeli, “erau tekivu tara tale na vale ni Kalou.” (Esera 5:1, 2) Era nanauma eso na Jiu ni rairai sega ni vakasama vinaka qori ni sega ni vunitaki vei ira na meca na tara ni valenisoro. Era na saga gona ena nodra igu taucoko mera tarova na cakacaka. E vinakati me vakadeitaki vei Josua kei Serupepeli ni tokoni rau tiko o Jiova. Erau qai vakayaloqaqataki. Ena sala cava?

14. Na cava e vakadeitaki vua na Bete Levu o Josua kei na Kovana o Serupepeli me vaka e tukuni ena Sakaraia 4:12, 14?

¹⁴ Wilika Sakaraia 4:12, 14. Ena raivotu qo i Sakaraia, e vakaraitaka na agilosi vua na parofita yalodina ni Kalou ni vakatayaloyalotaka na rua na vuniolive qori e ‘rua na lumuti,’ o Josua kei Serupepeli. E vaka sara ga ni rau “duri tu na tagane qo e yasa ni Turaga ni vuravura taucoko,” o Jiova. Qori e dua na itavi dokai dina! E nuitaki rau o Jiova. Mera nuidei gona na nodrau itokani Jiu ena nodrau vakatulewa kei na veidusimaki ni Kalou, se mani sala cava e rairai tukuni kina vei ira.

15. Eda na vakaraitaka vakacava nida doka na veidusimaki i Jiova ena nona Vosa?

¹⁵ Dua na sala e dusimaki ira tiko kina na nona tamata o Jiova oya ni vakayagataka nona Vosa, na iVolatabu. Eda na raica ena ivola qori na sala meda qaravi koya kina, me vakadonui tale ga. Eda vakaraitaka vakacava nida doka na veidusimaki ni Vosa ni Kalou? Nida wilika qai saga meda kila na kena ibalebale. Meda taroga: ‘Niu wilika na iVolatabu se dua na noda ivola, au dau vakasamataka vakatitobu? Au dau vakelia na ka dina vakaivolatabu e “kilakilai dredre”? Seu wilika ga yani vakatotolo?’ (2 Pita 3:16) Ke tiko na gauna meda vakasamataka kina vakabibi na ka e vakavulici keda kina o Jiova, eda na muria na nona veidusimaki, eda na vakayacora vinaka tale ga na noda cakacaka vakavunau.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Ke da sega ni kila vinaka na nona veidusimaki na “dauveiqaravi yalodina e vuku,” cava ena vukei keda meda talairawarawa?

¹⁶ Dua tale na sala e veidusimaki kina o Jiova nona vakayagataka na “dauveiqaravi yalodina e vuku.” (Maciu 24:45)  Ena so na gauna, eda na sega ni kila vinaka na nona veidusimaki na dauveiqaravi yalodina e vuku. Me kena ivakaraitaki, eda na rairai dusimaki meda vakarautaki keda ena leqa tubukoso eda nanuma ni na sega sara ga ni yaco ena vanua eda tiko kina. Se da rairai nanuma ni sa qaqarauni tale vakasivia na dauveiqaravi qori ni veitauvi e dua na matedewa. Na cava meda cakava ke da nanuma ni sega ni yaga e dua na ivakasala? Eda rawa sara ga ni vakasamataka na yaga ni nodra rogoca na ivakasala i Josua kei Serupepli na lewe i Isireli. Eda rawa tale ga ni vakasamataka eso tale na itukutuku vakaivolatabu eda sa wilika oti. De rairai sega ni yaga ena rai vakatamata na ivakasala e tau vei ira na tamata ni Kalou, ia era qai vakabulai kina.—Dvei. 7:7; 8:10.

17. E uqeti ira vakacava na Jiu na raivotu ni itutu ni cina kei na rua na vuniolive?

¹⁷ E lekaleka ga na ikalima ni raivotu i Sakaraia, ia e uqeti ira na Jiu mera gumatua ena nodra cakacaka kei na nodra sokalou. Nira muria na ka era vulica ena raivotu qori, era vakila sara ga na veitokoni yalololoma i Jiova kei na nona veidusimaki. E vukei ira o Jiova ni vakayagataka nona igu kaukaua na yalo tabu mera tomana na cakacaka, mera marau tale kina.—Esera 6:16.

18. Ena yaga vakacava vei iko na raivotu i Sakaraia?

¹⁸ Ena yaga sara ga vei iko na raivotu i Sakaraia me baleta na itutu ni cina kei na rua na vuniolive. Me vaka eda sa veivosakitaka mai, e rawa ni vakayaloqaqataki iko ni o tusaqati, o marau ni veisau na kemu ituvaki, qai nuidei mo talairawarawa ni o dusimaki ena ka o sega ni kila vinaka. Na cava mo cakava ni dredre na bula? Kena imatai, mo raica na ka e raica o Sakaraia, qori na ivakadinadina matata ni kauaitaki ira nona tamata o Jiova. Mo qai cakava na ka o raica ni o nuitaki Jiova qai sokaloutaki koya tiko ga mai vu ni lomamu. (Maciu 22:37) Ni o cakava qori ena vukei iko o Jiova, o na marautaka tiko nomu qaravi koya me tawamudu.—Kolo. 1:10, 11.