1. Nitre judío nämäne ngite Babilonia, ¿ye kräke kukwe meden kwin jatanina nemen bare?

 JEHOVAKWE rei Persia Ciro töi mikani nitre israelita nämene ngite kä kwati krubäte te Babilonia ye mike kwäre. Yebätä kä namani juto krubäte niaratrebätä. Rei käkwe kukwe ükaninte ne kwe nitre israelita rikadreta ja käite aune ju Jehová Ngöbö Israelkwe ye ükadreteta kwetre (Esd. 1:1, 3). ¡Kukwe kwin krubäte mikani gare! Kä meden känti Jehová mikadre täte ükaninte kwe, yekänti nuain jababareta.

2. Nitre judío nämäne ngite Babilonia nükaninta Jerusalén ngwane, ¿bengwairebe dre nuainbare kwetre?

² Kä 537 Kristo känenkri ye ngwane, nitre judío nämäne ngite Babilonia ye ruäre nükaninta Jerusalén, juta ye nämäne käne capital Judakwe, rei mötörikri yekwe. Namanintre yete ngwane bengwairebe nikanintre sribire aune kä 536 ye ngwane ürä templokwe ye mikanintre kwetre.

3. ¿Ja mikani ño nitre judío rüere?

³ Templo sribe namaninta, ye bätäräbe nitrekwe ja mikani krubäte nitre judío rüere. Juta ruäre Judá ye bäre namani nitre judío ngwen di nekä aune kukwe nuainne ne kwe ñaka templo ye sribedreta jankunu kwetre (Esd. 4:4). Nitre judío nämäne ja tuen kukwe tare ben, akwa ja känenkäre ja tuani kwetre kukwe bäri tare ben. Kä 522 Kristo känenkri rei Persia kädeka nämäne Artajerjes * namani gobrane. Kukwe ye namani kwin nitre ja mikaka nitre judío rüere ye kräke, templo sribe nämäne ye ketabätäkäre namanintre “kukwe kukwe blo dätere kukwe ükaninte käbiti” (Sal. 94:20). Ñodre, nitre judío nämäne kukwe ükete jai ja mikakäre rei rüere niebare kwetre (Esd. 4:11-16). Kukwe niebare kwetre ye namani era Artajerjes kräke, yebätä templo sribe nämäne ye ñäkäibare kwe (Esd. 4:17-23). Aisete sribi nuain nämene abokän nämäne kä mike juto nitre judiobätä ye namani ketaninbätä ken (Esd. 4:24).

4. ¿Templo sribe nämene ye ñäkäibare ngwane Jehovakwe dre nuainbare? (Isaías 55:11).

 ⁴ Juta nämene Judá ye bäre ñaka nämene Jehová mike täte aune nitre ruäre gobran Persia yete, töi nämäne kwatibe sribi nuai nämene templobätä ye ketabätäkäre. Akwa sribi ye nuaindre jankunu ye ie Jehová tö nämäne ñobätä ñan aune niarata ja töi mike dre nuainne ye erere tä mike nemen bare (ñäkädre Isaías 55:11 yebätä). * ¿Ye medenbätä dre nuainbare kwe? Niarakwe Zacarías ye kädekani ja kukwei niekä. Kukwe keta kwä ütiäte mikani tuare kwe ie aune Zacarías kukwe ye tändre nitre judío ie dimikakäre. Nitre nämene ja mike rüere ye niaratre ñan rabadre jürä ngwen jabätä aune Jehovakwe sribi mikani nuaindre ietre, ye rabadre nuainne jankunu ye nükani gare ietre kukwe mikani tuare ye köböire. Kukwe ketarikekäre mikani tuäre yete, candelabro aune olivo jetabare Zacarías ie.

5. ¿Nikwe dre mikai gare jai kukwe ja tötikara nekänti?

⁵ Kukwe ketarikekäre mikani tuare ye käkwe nitre israelita Zacarías näire dimikani krubäte. Kä nengwane, ni jökrä tärä nemen di nekä ruäre ngwane. Ye medenbätä, ja mikata ni rüere, kukwe jene tä nemen ni kisete aune kukwe bianta mikakäre täte nie ye ñan tä nemen nüke gare nie ngwane, kukwe mikani tuare ye raba ni dimike Jehová mike täte metre jankunu.

6. Kukwe mikani tuare mikata gare Zacarías 4:1-3 yete, ¿ye käkwe nitre judío dimikani ño ñan kä jürä ngwen jabätä? (Üai kena täräkwatabätä mikadre ñärärä).

⁶ (Ñäkädre Zacarías 4:1-3 yebätä). * Kukwe mikani tuare candelabro aune olivo dobu yebätä, ye käkwe nitre Judío brukwä mikani kwekebe jai ja tuakäre ja mika nämene rüere yebe. ¿Ñobätä? Olivo dobu yekri aceite kite, ye ükakröta tazonte aune ye tä aceite juen ñotra kwä kükü candelabro yekwe yete, tuen kukwe mikani tuare yete. Aceite tä nen jankunu, ye köböire ñotra candelabrokwe ye ñaka nötöte jire. Zacarías ta ngwentari Ángel ie: “¿Kukwe ne tä dre bämike ti dänkien?” Jehovata kukwe niere ne Ángel tä mike gare ie: “‘Ñaka nitre rüka ditebiti aune ñaka ja die yebiti, ñakare aune üai tikwe yebiti’, nieta Jehovakwe nitre rükä jie ngwanka yekwe” (Zac. 4:4, 6). Üai deme Jehovakwe ye dite krubäte bämikani aceite olivo dobu yebiti. Nitre rüka imperio Persia yekwe ye ñan dite krubäte Jehová die ye kwrere. Nitre nämene sribire templo sribebätä yekri Jehová nämäne ye käkwe niaratre dimikai ja tuakäre ja mika nämene rüere yebe aune sribi ye mike nemen bare. ¡Kukwe ütiäte krubäte mikani gare! Niaratre rabadre tö ngwen Jehovai aune sribi ye nuainenta aune ye aibe namani nuaindre ietre. Aune ye erere nuainbare kwetre, ja mika nämäne jankunu rüere yebiti ta.

7. Kukwe meden abokän nitre judío ñaka nämäne ngübare namani bare, ¿ye namani kwin kräketre?

⁷ Te batibe, kukwe ñan namani käne erere aune ye namani kwin nitre judío kräke. Kä 520 ye ngwane, gobran mada namani Persia ye abokän Darío 1. Templo sribe nämene ñäkäibare ye ñaka nuaindre näre namani gare ie kä kubukäre gobran kwe yete aune permiso bianinta kwe templo ye sribekäreta (Esd. 6:1-3). Kukwe ye aibe mikani gare ye käkwe nitre töi mikani niä, akwa kukwe mada namani bare. Nitre nünanka nitre judío bäre ye ñan rabadre kukwe nuainne nitre judío ketabätäkäre aune rabadre ngwian bätä jondron mada ribe nämene templo sribekäre ye bien ükaninte kwe (Esd. 6:7-12). Ye köböire kä kobokä biti chi, templo ye sribebare täte nitre judiokwe, ye namani bare kä 515 Kristo känenkri ye ngwane (Esd. 6:15).

8. Ja mikata mä rüere ngwane, ¿ño köböire mä raba ja ngwen dite?

⁸ Kä nengwane nitre kwati Jehová mikaka täte ye rüere ja mikata krubäte. Sribi Ngöbökwe ñäkäita yekänti niaratre ruäre tä nüne. Yete ka raba  ngite aune jä raba niken “gobran ngwärekri amne jrei ngwärekri” aune ye köböire raba kukwe metre mike gare Ngöböbätä (Mat. 10:17, 18). Ruäre ngwane, gobran mada tä nemen ye köböire kukwe kwin tä nemen bare. O ni kukwe ükatekä tä kukwe ükete, ye köböire kukwe drieta jankunu. Kukwe mada nuainta ja mikakäre nitre testiko mada rüere. Juta känti te tätre nüne yekänti raba Jehová mike täte töi jämebiti, akwa mräkätre kwe tä kukwe keta kabre nuainne ne kwe ñan rabadre Jehová mike täte (Mat. 10:32-36). Bä kabre, ja mräkäre testiko ye rüere mräkätre kwetre ara tä ja mike rüere, akwa tätre ja di ngwen ngwarbe tä nemen gare ietre ngwane, ñan tä ja mike ja mräkä testiko rüere mada. Aune ruäre käkwe ja mikani ja mräkä testiko rüere krubäte, akwa ja känenkäre tä nemen sribire kä jutobiti Jehová kräke. Ye medenbätä, ja mikata mä rüere ngwane ñan ja di ngwan nekä. Ja ngwen dite. Jehová tä nibe aune ni dimikai kwe üai deme yebiti, ¡aisete kukwe ñaka tärä nie kä jürä ngwankäre jabätä!

9. Üra templokwe mikani ngwane, ¿ñobätä nitre judío ruäre namani ulire?

⁹ Ürä templokwe mikani ngwane, nitre judío umbre umbre ruäre namanintre muen (Esd. 3:12). Templo kri krubäte sribebare Salomonkwe ye tuani kwetre, aisete templo mrä sribebare ye tuani kwetre ngwane, namanintre ulire ñan ñobätä aune ye bä namani ngwarbe käne ye tätebätä namani tuen ietre (Ageo 2:2, 3). Kukwe mikani tuare Zacarías ie, ¿ye raba niaratre dimike ño kä ngwenta juto jabätä?

10. Ángel käkwe kukwe niebare Zacarías 4:8-10 yete, ¿ye käkwe nitre judío dimikani ño ne kwe kä rabadreta jutobätä?

¹⁰ (Ñäkädre Zacarías 4:8-10 yebätä). * Kä rabai juto krubäte nitre judiobätä aune plomada tuai kwetre gobran Zorobabel kisete niebare angelekwe ngwane, ¿yebiti dre gäräbare kwe? Plomada ye abokän jondron keteitibiti ju sribeta, jondron tä ganinkrö metre kwin o ño ye ñäkäta plomada yebiti. Ye medenbätä, templo mrä sribebare ye bä namani ngwarbe nitre ruäre okwäte, akwa ye rabai bare täte aune Jehová nämene dre ribere ererebätä nuainbare ye mikani gare metre angelekwe juta Ngöbökwe ie. Templo mrä sribei ye käi rabai juto Jehovabätä, ¿se ñobätä käi ñan tädre nuäre nitre judiobätä? Jehová mikadre ño täte ye erere nuaindre templo mrä yete ye nämäne bäri ütiäte Jehová kräke. Aisete Jehová mikadre ño täte,  yebätä nitre judío käkwe ja töi mikadre kwatibe nuainne aune Jehovakwe kadre ngäbiti, yebätä ja töi mikadre kwetre ngwane kä juto ye raba nementa kwetre.

11. Kukwe tä nemen bare ja mräkätrebätä, ¿ye meden ñan raba nemen nuäre kräketre ka ngäbitikäre?

¹¹ Kukwe jene tä nemen ni kisete ngwane, ye ñan tä nemen nuäre nitre kwati kräke. Nitre ruäre känerabe nämene sribire köbö täte Jehová kräke, akwa sribi mada mikata nuaindre ietre. Nitre mada abokän niena umbre, yebätä sribi meden nämäne tuen kwin ie ye namani tuadremetre ietre. Kukwe ne erere tä nemen bare ngwane, ja rabadre ruen ulire nie ye nierare. Ñobätä kukwe ye nuainta ye ñaka raba nüke gare nie aune ñaka raba nemen debe ni kräke kenanbe raba ruen nie. Kukwe nuain nämäne käne ye ni raba nemen uliere. Ni ñaka raba sribire krubäte Jehová kräke, yebätä töbikata nikwe ye raba ni ngwen di nekä (Prov. 24:10). Kukwe mikani tuare Zacarías ie ye raba ni dimike ño sribire bäri kwin Jehová kräke ye ani mike gare jai.

12. Kukwe jene tä nemen ni kisete yebe nita ja tuen ye raba ni ngwen di nekä, ¿akwa kukwe mikani tuäre Zacarías ie ye raba ni dimike ño?

¹² Kukwe keteiti raba ni dimike ja tuakäre kukwe jene tä nemen ni kisete yebe, ye abokän Jehovata kukwe mike tuen ño jai ye erere nikwe mikadre tuen jai. Sribi kri krubäte nuainta kwe kä nengwane aune nita sribire gwairebe niarabe sribi ütiäte krubäte yebätä (1 Cor. 3:9). Juta Ngöbökwe tä sribi bien nuaindre nie ye kwita raba nikän, akwa Jehovata ni tarere yebätä ñan ja töi kwitai kwe ñakare aune ni taredi jankunu kwe. Ye medenbätä, sribi meden nuainta mäkwe ye juta Ngöbökwe raba kwite makän ngwane, ñobätä nuainta yebätä mäkwe ñan töbikatari krubäte. “Kä nikanina ta” ye ngwane dre namani bare ye ni ñaka tädre uliere krubäte, ñakare aune kukwe meden jene ben nita ja tuen yebätä kukwe kwin tärä, yebätä Jehovakwe ni dimikadre ja töi mike ye nikwe ribedre ie (Ecl. 7:10). Kukwe meden mä ñaka raba nuainne yebätä mäkwe ñan ja töi mika, ñakare aune kukwe meden jökrä mä raba nuainne yebätä mäkwe ja töi mika. Kukwe jene tä nemen ni kisete yebe nita ja tuen, akwa yebiti ta nikwe ja töi mikai kwin ye köböire ni raba Jehová mike täte metre aune sribire kä jutobiti kräke, ye ütiäte nemen gare nie kukwe mikani tuare Zacarías ie ye köböire.

13. Templo sribedreta ye ñaka kwin, ¿ñobätä namani ruen nitre judío ruäre ie?

¹³ Templo sribedre ye ñäkäibare aune ñäkäi nämene jankunu, akwa sacerdote kri Jesúa (Josué) aune gobran Zorobabel, nämene juta Ngöbökwe jie ngwen nikanintre “ju Ngöbökwe ye sribereta”  (Esd. 5:1, 2). Ja töi mikani kukwe nuainne ye ñan nuain bä namani tuen nitre judío ruäre ie, ne ñan ñobätä aune templo sribedre ye ñan nuain raba tiebe aune nitre ja mikaka niaratre rüere käkwe ja töi mikai kwatibe sribi ye ketabätäkäre. Jehová nämene nitre juta Ngöbökwe jie ngwanka Josué aune Zorobabel yekri, ye rabadre gare ietre nämenentre ribere jai. Aune nämenentre dre ribere jai ye Jehovakwe biani ietre. Jehovakwe nuainbare ño ye ani mike gare jai.

14. Kukwe nieta Zacarías 4:12, 14 yete, ¿ye käkwe dre mikani gare metre sacerdote kri Josué aune gobran Zorobabel ie?

¹⁴ (Ñäkädre Zacarías 4:12, 14 yebätä). * Nitre nibu “dianinkä” Ngöbökwe ye abokän Zorobabel aune Josué ye bämikata olivo dobu yebiti, ye ángel Jehovakwe tä mike gare ni Ngöbö kukwei niekä Zacarías ie kukwe mikani tuare yete. Kukwe bämikatabiti nitre nibu ne “tä nünaninkä krö ni Däkien kä tibien jökrä bökänkä ye ken” nieta. Jehovata tö ngwen krubäte niaratre ie ye bämikata tä nünaninkä medente yebiti. Ye medenbätä, niaratre tä ja töi mike dre nuainne ye ie nitre judío raba tö ngwen krubäte ñobätä ñan aune Jehovata niaratre yebiti juta kwe jie ngwen.

15. Jehovata ni jie ngwen kukwe kwe yebiti ye ütiäte ni kräke, ¿ye nita bämike ño?

¹⁵ Kukwe keteitibiti Jehovata juta kwen jie ngwen kä nengwane, ye abokän kukwe kwe Biblia yebiti. Nikwe niara mikadre ño täte ye mikata gare kwe nie Biblia yebiti. Jehovata ni jie ngwen Biblia yebiti ye ütiäte ni kräke, ¿ye ni raba bämike ño? Nikwe kä diandrekä jai ñäkäkäre Bibliabätä aune nikwe ja di ngwandre mikakäre gare jai. Ngwentari jai: “Tita ñäke Bibliabätä aune täräkwatabätä ngwane, ¿drebätä ñäkätä tikwe yebätä tita nemen nünenkä aune töbiketari chi? Kukwe metre Bibliabätä ñaka nuäre rükakäre gare, ¿ye mikakäre gare jai tita kukwe känene täräbätä? ¿O tita ñäke jerekäbe kukwe yebiti ta?” (2 Ped. 3:16). Jehovata dre driere nie yebätä nikwe kä diainkä jai töbikatarikäre ngwane, nikwe ja tuainmetre jie ngwandre Jehovai aune sribi tä nuaindre nie kukwe driebätä ye nikwe mikai nemen bare (1 Tim. 4:15, 16).

16. Nitre klabore aune töbätä tä kukwe bie mikakäre täte ye ñaka nüke gare täte nie ngwane, ¿dre raba ni dimike mike täte?

¹⁶ Kukwe madabiti Jehovata ni jie ngwen ye abokän “ni klabore ie tö ngwan raba bätä töbätä” yebiti (Mat. 24:45, TNM). Ruäre ngwane, nitre klabore raba kukwe bien mikakäre täte nie ye ñaka raba nüke gare täte nie raba ruen nie. Ñodre, rabatekäre nire kukwe tare näire nitre klabore aune töbätä raba kukwe bien mikakäre täte nie, akwa kukwe tare ñaka raba nemen bare ni käite  raba nemen ruen nie. O bren tare ne näire nitre klabore aune töbätä tä ja ngibiarebiti krubäte dikaro raba nemen tuen nie. Akwa kukwe bianta mikakäre täte nie ye ñan mika täte bä raba nemen tuen nie ngwane, ¿nikwe dre nuaindre? Nitre judío käkwe ja tuanimetre jie ngwandre Josué aune Zorobabel ie, ye köböire kukwe meden kwin namani bare kräketre yebätä ni raba töbike. Kukwe meden mada tä niebare Bibliabätä abokänbätä nikwe ñäkäbarera, yebätä ni raba töbike arato. ¡Bäbe jire Ngöbökwe kukwe biani mikakäre täte nitre niara mikaka täte ie, abokän ñan mika bä täte namani tuen ietre akwa ye köböire namaninte nire! (Juec. 7:7; 8:10).

17. Candelabro aune olivo yebätä kukwe mikani tuare Zacarías ie, ¿ye matani ño nitre judiobätä?

¹⁷ Kukwe ketarikekäre mikani tuare Zacarías ie ye nuabare jötrö, akwa templo sribe nämene aune nitre judío nämene Ngöbö mike ño täte ye dimikani kwe mike tuen jene jai. Aune kukwe mikani tuare Zacarías ie, yebätä niaratre kukwe mikani gare jai ye mikani täte kwetre ngwane, Jehová nämene niaratre dimike aune jie ngwen ja tare yebiti ye nükani gare ietre. Üai deme dite krubäte yebiti Jehová niaratre dimikani sribi nuain nämene kwetre ye nuainne jankunu aune kä namaninta juto bätätre (Esd. 6:16).

18. ¿Kukwe mikani tuare Zacarías ie ye raba mä dimike ño?

¹⁸ Candelabro aune olivo dobu yebätä kukwe mikani tuare ye raba mä dimike krubäte. Nibira gare nie erere, raba ja di bien mäi ja mikata mä rüere ngwane, kä raba nemen juto mäbätä kukwe jene tä nemen mä kisete yebiti ta aune raba mä mike tö ngwen kukwe bianta mikakäre täte ñaka nüke gare mäi ye mikakäre täte. ¿Mäkwe ja tuadre kukwe tare ben ngwane mäkwe dre nuaindre? Kena, dre jetabare Zacarías ie ye mäkwe mika ñärärä, Jehovata juta kwe jie ngwen ye kukwe meden tä bämike ye mäkwe mika ñärärä. Biti, dre tuen mäi ye ererebätä mäkwe kukwe nuain: mäkwe tö ngwan Jehovai aune mäkwe mika täte ja brukwä tätebiti (Mat. 22:37). Mäkwe ye erere nuaindi ngwane, Jehovakwe mä dimikai mike täte kä jutobiti kärekäre (Col. 1:10, 11).