Skip to content

Skip to table of contents

CIIN BWAAL CYA KULONG 12

Nudy Batal Cyaakady Zakarih Mutal Eeny?

Nudy Batal Cyaakady Zakarih Mutal Eeny?

“‘Ki i ku bukash bwa spirit mujilang a mim,’ ki muleeleeb Yehow wa bilwiil.”​—ZAK. 4:6, NWT.

MUSAMBW A 73 Utupeshaku dikima

KADYOOSH *

1. I bwaal kaay bwaakady bukemesh biin Yuud baakady mu buhik?

 BIIN Yuud bakemen bikasakan. Haakady Kirus ni muvw aakaabumw mu bukaleng ku Peres, Mawej [Yehow] “uteekel meej mu mut mwa Kirus” ma kumbishey diiy ni kutumin biin Izaleel diiy, baakady mu buhik mu Babiloon mukacy mwa mivw yivul. Mukaleng wambiil biin Yuud bwa kuhingomw kwaabab “bwa kibakulul Nzubw a Mawej, Mawej a biin Izaleel.” (Esd. 1:1, 3) Bwaal oobw bwaakady bwiibakemesh menmen! Byaakady byumvwiij neey: biin Yuud baakady mwa kuhambidil cikwaabw Mawej a biin-biin mu bulab bwaakishiley baat bindiy.

2. Haakady biin Yuud baakady mu buhik bahingomw mu Yeruzalem, i bwaal kaay bulengel butwaadijilobw kulong?

2 Mu muvw a 537 K.K.Y., biin Yuud ba kuuhal baakady mu buhik bafikil mu Yeruzalem, waakady cimamend a bukaleng bwa ku luul cya Yuudeh. Biin Yuud bahingilomw batwaadijil kwiibakulul tempel, ni bamanyin kumwiibak mu muvw a 536 K.K.Y!

3. I bulwiish kaay bwaakady biin Yuud batwiilangan naabw?

3 Nook, hatwaadijil biin Yuud kwiibakulul tempel, baat bavul batwaadijil kwiibalwiish. Baat ba mu bibunj byaakady bibanyungulukil “batangil kukooyesh biin Yuud mu mabok ni biibakwaacish mooy bwa ney: balek kwiibak nzubw a Mawej.” (Esd. 4:4) Bwaal oobw, bwaakady shikacil mukasakan waakady biin Yuud batwiilangan nend. Mu muvw a 522 K.K.Y., Artasereses ushaadil mukaleng muhyaamuhy mu cibunj cya Pereh. * Balwiish batadil kushiituluk kwa myand mu bukokesh oobw, bu dyakatook dihetelobw bwa kwiimanyik lwiibak lwa Nzubw a Mawej hakumvwangan ni “baluulumbulwiish bilumbw bibiih.” (Mis. 94:20) Bambiil Mukaleng Artasereses neey: kudy bwaal bukwaabw, biin Yuud baakady bend biilongolol bwa kumutombokel. (Esd. 4:11-16) Mukaleng wiitabil makos maabab aam ni utumin diiy dya kwiibalekesh bwa kwiibakobw tempel. (Esd. 4:17-23) Nook, biin Yuud bimanyikil midimw ya lwiibak lwa Nzubw a Mawej.​—Esd. 4:24.

4. I biny bilongel Yehow haakady balwiish biimanyik midimw ya tempel? (Yeshaay 55:11)

4 Bapangan baakady bashikacil mu cibunj ni bakwaabw baakady mu bukokesh bwa biin Peres baakady biiswiik bwa kwiimanyikobw kwiibakulul kwa tempel. Ki Yehow waakady mukat bwa biin Yuud bafikish kwiibakulul kwa tempel ku bulekel, ni ukukumbaj teng kiihacil kindiy. (Bal Yeshaay 55:11.) Ujudil muprofet a mucim mukasakan diijin dindiy Zakarih ni umwaakishil myand mwandamukul yital bu mu cilot yaakady yikemesh. Nook, Zakarih waakady mwa kwambil biin Yuud myand yital bu mu cilot eey bwa kwiibakashishey ku micim. Myand yital bu mu cilot ya biin-biin eey yaakady yibambulwiish bwa kutalobw neey: kabaakadyoh bend mwa kuciin balwiish baabab ni wiibambil bwa kutungunujobw mudimw a Yehow. Mu bwaal bwiitan bwa mu myand yital bu mu cilot eey, Zakarih utadil citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv yibidy.

5. I biny bitwiiyiiy kukontonon mu ciin bwaal eecy?

5 Tut boos tudyaakal tukooyel mu mabok mu biisang kahand. Nook, tudy mwa kuhet dyambulwiish hakukontonon may maakady Yehow mukashish naam biin Izaleel ku dyambulwiish dya bwaal butal bu mu cilot bwiitaan buleejeley Zakarih bwa citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv yibidy, mady mwa kwiitwambulwiish byeet. Bwaal butal bu mu cilot oobw budy mwa kwiitwambulwiish bwiitut kukadil Yehow mudimw ni lulamat hadyobw biitulwiish, hady shikacil iitut ushiituluk, ni hatuheehet may ma kulond matudy katuy bumvw bilengel.

HADYOBW BIITULWIISH

Zakarih utadil bwaal butal bu mu cilot bwa mitond ya oliiv yibidy yaakady yitwaal diisaby mu citeekel cya lampy cidy ni lampy mwandamuteket (Tal cikos 6)

6. I mushind kaay mwaakady bwaal butal bu mu cilot bwa citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv yibidy budyobw baleej mu Zakarih 4:1-3 bukashish biin Yuud ku micim? (Tal cifwaatul cya ha cizubw.)

6 Bal Zakarih 4:1-3. Bwaal butal bu mu cilot bwa citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv yibidy yaakishil biin Yuud mucim mukasakan bwa kutaatamen bulwiish. Mushind kaay? Waakady mumanyikok neey: citeekel cya lampy cyaakady ni ciit cya kulamin diisaby eeny? Mitond ya oliiv yibidy yaakady yitwaal diisaby dyaakady dihweekel mu cibakudy, ni diisaby eedy dyaakady dihweekel mu lampy mwandamuteket yaakady ha citeekel cya lampy. Diisaby eedy, dilongel bwa lampy yiikal teng yitem. Zakarih wiihangujil neey: “A fumwaany, biin byoos eeby naabw i bwiin kuleeb neey?” Mwanjel a Yehow uuyaabiil ku musah a Yehow oow neey: “‘Kakwiishoh bend ku bukash eeny ku makand miibuh kuwiiyiiy kukal mudimw iibuh, ki i ku bukash bwa spirit a mim,’ ki muleeleeb Yehow wa bilwiil.” (Zak. 4:4, 6) Diisaby dya ku mitond dileeleej bukash bwa spirit mujilang a Yehow, budy kabuy buh. Basalaay ba biin Peres kabaakadyoh bend mwa kwiifwanyikij ni bukash bwaakady naabw spirit a Mawej. Bu mwaakady Yehow naabw, baakady biibak tempel baakady mwa kutaatameen bulwiish ni kufikish mudimw aabab ku bulekel. Musah oow waakady mwiibakashish bikasakan! Biin Yuud boos bakacil bwa kuteekel Yehow micim ni kutwaadijobw cikwaabw midimw ya lwiibak. Ki cyaakadyobw balong, ning mucyaakadyobw balekesh kukal kwa midimw eey.

7. I myand kaay yishiitulukil yaakady yilong bwa baat baakady biibak tempel bumvwok bilengel?

7 Mushind ushiitulukil myand oow waakady mulong bwa baat baakady biibak tempel bumvwok bilengel. I myand kaay yishiitulukil? Mu muvw a 520 K.K.Y., mukaleng muhyaamuhy, Dariyus I, waakady ukokesh cibunj cya biin Peres. Mu muvw mwiibidy waakadyey mu bukaleng, utadil neey: mukenj a kulekesh lwiibak lwa tempel kaakadyoh bend mukumban. Dariyus wanyishil bwa bafikish mudimw a lwiibak ku bulekel. (Esd. 6:1-3) Dihandik dya mukaleng oow dikemeshel muut woos​—kiitabiloh teng kwiibak kwa tempel, ki ulongel myand yikwaabw. Mukaleng utumin baat baakady bibanyungulukil diiy bwa kaay batacish baloolong mudimw a kwiibakulul tempel ni bwa kwiibakishobw fwalang ni biit bidyobw naaby dikeng ni kiihacil ka neey: mudimw kalong waalaal! (Esd. 6:7-12) Bu cihet, biin Yuud bamanyin kwiibak tempel mu mivw yinaay, mu muvw a 515 K.K.Y.​—Esdras 6:15.

Eyeleel bukash bwa Yehow hawutaatatameen bulwiish (Tal cikos 8)

8. Bwabiny bikaam wiikal ni mucim mukasakan hadyobw bakulwiish?

8 Leeloow, bahambidil ba Yehow bavul batwiitwiilangan ni bulwiish. Cileejel, bamw i bashikacil mu bibunj bidyobw balekesh mudimw iitut. Mu bibunj bya nook, biin-kweet bady mwa kwiibakwaat ni ‘biibafikij kuuhal kwa baakabw-ka-tand ni kwa bakaleng’ bwa myand yidyobw bajaadik. (Mat. 10:17, 18) Mu biisang bikwaabw, bukaleng budy mwa kushiitulul myand kahand mu mushind udy biin-kweet mwa kuhambidil cikwaabw Mawej biilekelel. Eecy zuj mulengel udy mwa kwangat diihangadik didy mwa kulong bwa tukal mudimw iitut bilengel. Bakajaady bakwaabw bataatatameen bulwiish bukwaabw. I bashikacil mu cibunj mudyobw biikalok ni bwiiyiikadil bwa kuhambidil Yehow, ki batutungunuk ni kutaatameen bulwiish bwa biin mu cisak bady biiswiik bwa kwiibalekeshobw mudimw ukaakadilobw Mawej aabab. (Mat. 10:32-36) Mu myand yivul, hady balwiish batal neey: kwiikashishomw kwaabab bwa kukooyesh baan baabw baakady batemw mu mabok i kwa bituh, baleelek kwiibalwiish. Mu myand yikwaabw, baat baakadyobw balwiish ni cikis musang kahand biiyil kushaal bakajaady ba cisumy. Hawutaataatameen bulwiish, kulekoh bend kukadil Yehow mudimw! Iikal mukasakan micim. Yehow ukwaakwambulwiish ni bukash bwa spirit indiy mujilang, ki bwabiny kwiin mwa kuciin bend bwaal ning bwaakaabumw!

HADY SHIKACIL IITUT USHIITULUK

9. Bwabiny biin Yuud bakwaabw baakady bumvw bibiih bwa cibumb cya tempel muhyaamuhy cijudilobw?

9 Hajuudilobw cibumb cya tempel muhyaamuhy, biin Yuud baakady bataloh nzubw a Mawej badidil bikasakan. (Esd 3:12) Baakady batal tempel mulengel waakady Salomon mwiibak, ni batadil neey: kulengel kwa tempel a kal ‘kakuciishok’ hadyobw bafwanyikij ni muhyaamuhy. (Haka. 2:2, 3) Bumvwiil kaakunying bwaal baakady bafwanyikij tempel wa kal ni muhyaamuhy. Bwaal butal bu mu cilot buleejelobw Zakarih bwaakady bwiibambulwiish bwa kwiikalobw ni musangal. Mushind kaay?

10. I mushind kaay udy may ma mwanjel mady mu Zakarih 4:8-10 mambulwiish biin Yuud baakady bakooyel mu mabok bwa kwiikalobw ni musangal?

10 Bal Zakarih 4:8-10. I biny byaakady mwanjel ukaam kumvwiij haakadyey uleeb neey: biin Yuud biiyiiy ‘kusangal bwa kutal Zorobabel [Mulombol a proveens mwiin Yuud] mukwaatok byaamw bya mudimw ku byaal’? Shing a cyaamw cya plomb i cyaamw cileeleej ning ciit kahand i cyoloolok bilengel. May ma mwanjel majaadikil baat ba Mawej neey: ning mwaakady tempel oow umweek kudy bakwaabw bu kay mulengel bu wa kuuhal, biiyiiy kumuman ni wiiyiiy kwiikal bilondeshel mushind udy Yehow mukat. Yehow wiiyiiy kwiikal ni musangal bwa tempel aaw, nook biin Yuud, kabiin mwa kwiikaloh byaabw ni musangal eeny? Bwaal bwa buseeb ku mees kwa Yehow budy neey: Bamuhambidil mu tempel muhyaamuhy mu mushind umvumvwangan ni lukat lwindiy. Iikal biin Yuud mwa kuhambidil Yehow mu mushind mulengel ni udyey mwanyish, baakady mwa kwiiy kwiikal cikwaabw ni musangal.

Iikal ni meej malengel hady shikacil iibuh ushiituluk (Tal cikos 11-12) *

11. I makab kaay mady bahambidil ba Yehow bakwaabw bahet leeloow?

11 Bavul ba kutudy baheehet lutat hady shikacil ushiituluk. Midimw ya bakwaabw baakady bakadil Yehow mudimw a ku diib ni ku diib mukacy mwa mafuk mavul yiiyil kwiiman. Bakwaabw baakady ni cya kwiimanyik midimw yaakadyobw bakat bwa bidimw bikaadyobw naaby. Biin-biin, hady myand ya nook yitufikil tudyaakal tukooyel mu mabok. Cya kuuhal, katwiin mwa kumvw dihangadik didyobw bangat eecy kwiidiitab. Tudy mwa kutal neey: myand yaakady yilengel kuuhal. Ni tudy mwa kukooyel mu mabok tutal neey: katuciin kabidy tukadil Yehow mudimw menmen. (Tus. 24:10) I mushind kaay udy bwaal butal bu mu cilot buleejelobw Zakarih bwiitwambulwiish bwa kwaakish Mawej iitut cidy cilengel menmen?

12. I mushind kaay udy bwaal butal bu mu cilot buleejelobw Zakarih bwiitwambulwiish bwa kwiikal ni musangal ning hady shikacil iitut ushiituluk?

12 I biheehel bwiitut kwiibidilangan ni shikacil muhyaamuhy ha kutal myand mu mushind udy Yehow wiiyital. Uloolong myand yitam leeloow, ni tudy ni dyaakatook teng dyaakaabumw dya kwiikal baat bakaakal mudimw haakaabumw nend. (1 Kor. 3:9) Tudy mwa kujimbaj majit miitut, ki Yehow kakwiitulekoh bend. Nook, uw mutal neey: myand yidy bulongolody bushiitulul i yikuteng, lek kwangat diib divul hakulangil ha tubingil toos tudy tulong bwa bashiitulul myand mu mushind oow. Hamut a kulangil ha shikacil uwaakady nend “biisang bya kal,” lomb Yehow bwa akwambulwiish bwa kukaam cidy cilengel bwiibuh kulong bilondeshel mushind udyobw bashiitulul myand. (Mul. 7:10) Hamut a kulangil ha myand yiwudy kuy mwa kulong, langil ha myand yoos yiwudy mwa kulong. Ku bwaal butal bu mu cilot buleejelobw Zakarih, tuheehetelok dilongweesh dya buseeb dya kwiikal ni meej malengel. Nook, twiiyiiy kwiikal ni musangal ni tushaal ni lulamat ning shikacil iitut ushiituluk.

HADYEBY BIKASAKAN BWA KUKOOYEL MAY MA KULOND

13. Bwabiny biin Izaleel bakwaabw baakady mwa kutal neey: Diiy dya kulond habitaatal kwiibakulul kwa tempel dyaakady dya meej mabiih?

13 Baakady balekesh mudimw a kwiibakulul tempel. Cikwaabw, baat baakadyobw banoonoh bwa kulombol​—Jozuweh Mutam a balambul ba Milambw ni Mulombol a proveens Zorobabel​—“bajuukil baatang kwiibak nzubw a Mawej.” (Esd. 5:1, 2) Dihangadik eedy dimweekel bu dibiih kudy biin Yuud bakwaabw. Mudimw a kwiibak tempel kaakadyoh bend wa kusokok balwiish, ni baakady bamanyik neey: balwiish baabab baakady mwa kulong mwaabab moos bwa kwiimanyikobw mudimw. Baat babidy bomeekelobw mudimw, Jozuweh ni Zorobabel, baakady bakaam kujaadik cikwaabw neey: Yehow waakady wiibambulwiish. Bahetel dyambulwiish. Mushind kaay?

14. Bilondeshel Zakarih 4:12, 14, I cijaadik kaay cihetel Jozuweh Mutam a Balambul ba Milambw ni Mulombol a proveens Zorobabel?

14 Bal Zakarih 4:12, 14. Mu bwaal butal bu mu cilot butadil Zakarih, mwanjel wambiil muprofet a lulamat wa Mawej neey: mitond ya oliiv yibidy: “I baat babidy bajilang bashing diisaby”​—Jozuweh ni Zorobabel. Baat babidy aab baakady cimfwany cya baat ‘bady biman ku butamb kwa Mukaleng a bulab butuutul bwa ku mukadil mudimw.’ Es i dyakatook dihetelobw! Yehow waakady mwiibateekel micim. Nook, baan baabw biin Izaleel baakady biibateekel micim bwa mahangadik moos maakadyobw bangat ni buludik bwa Mawej, bwaal Mawej waakady ukal mudimw ni baat babidy aab bwa kulombol biin Izaleel.

15. I mushind kaay utuleeleej neey: tukokooyel buludik bwa Yehow budy mu Diiy dindiy?

15 Leeloow, Yehow utuutungunuk ni kulombol baat bindiy ku dyambulwiish dya Bibl Diiy dindiy. Mu mukand mujilang oow, wiitwambambil mushind utudy mwa kumuhambidil udyey wanyish. I mushind kaay utudy mwa kuleej neey: tukokooyel buludik butuheehet mu Diiy dya Mawej? Hatukuukun mat ku may madyomw ni hatwangangat diib dya kwiimabal ni kwiimumvw bilengel. Iyihanguj neey: ‘Hanabaabal Bibl eecy mikand yiitut yumvumvwiij Bibl, nadyaakal naanj niimanok ni nalangilok ha binabaabal aaby eeny? Nadyaakal nakaamok dyumvwiij dya myand ya biin-biin yidy “yikasakan bwa kwiiyumvw” eeny? Eecy nadyaakal nabal bituh lwang-lwang myand yidyomw eeny?’ (2 Py. 3:16) Tut bangat diib dya kulangil ha myand yidy Yehow wiitulongweesh, twiiyiiy kwiikal bakumban bwa kukooyel ku buludik bwindiy ni twiiyiiy kukal mudimw iitut a bukajaady bilengel.​—1 Tim. 4:15, 16.

Kooyel may ma kulond miitwaakakish “muhik a lulamat udy mudimuk” (Tal cikos 16) *

16. Tut biikal katuy tumvw bilengel may ma kulond madyobw biitwaakish kudy “muhik a lulamat udy mudimuk,” i biny bidy mwa kwiitwambulwiish bwa kwiimakooyel?

16 Mushind mukwaabw udy Yehow wiitulombol i ku dyambulwiish dya “Muhik a lulamat udy mudimuk.” (Mat. 24:45, NWT) Hahiihit mafuk, muhik oow udy mwa kutwaal may ma kulond matudy katuy mwa kumvw bilengel. Cileejel: tudy mwa kuhet may ma kulond ma habwaah mady mwa kwitwambulwiish bwiitut kwiilongolol bwa kuhanduk haloolongek cihuh citulaalang neey: kaciin mwa kulongekoh ha cyaab citudy bashikat. Eecy tudy mwa kutal neey: muhik biitutondesh ni may ma kulond mu ciisang cya cihuh. Bikaam tulong biny tut batal neey: may ma kulond madyobw biitwaakish kamiishoh bend ma meej? Tudy mwa kulangil ha mushind waakady biin Izaleel bahet dyambulwiish haakadyobw bakooyel mibel yaakady Jozuweh ni Zorobabel biibakish. Tut byeet tudy mwa kulangil ha myand yikwaabw yitubaabal mu Bibl. Misang yikwaabw, baat ba Mawej bahetel may ma kulond maakady miibakasakeen, ki maakady miibakuloh.​—Zuj. 7:7; 8:10.

TAL CITADIL ZAKARIH

17. I dyambulwiish kaay dihetel biin Yuud ku bwaal butal bu mu cilot bwa citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv yibidy?

17 Bwaal bwiitaan butal bu mu cilot butadil Zakarih i buleej mu may makeeh, ki i bwambulwiishil biin Yuud bwa kwiikalobw ni meej malengel bwa kukalobw mudimw aabab ni cisumy ni habitaatal kuhambidil kwaabab. Ni hakooyelobw myand yilongelobw mu bwaal butal bu mu cilot butadil Zakarih, bumvwiil neey: Yehow waakady mwiibakat hakwiibakishey may ma kulond. Ku dyambulwiish dya bukash bwa spirit indiy mujilang, Yehow waakady mwiibambulwiish bwa kutungunukobw ni mudimw aabab ni bwa kwiikalobw ni musangal cikwaabw.​—Esd. 6:16.

18. I mu mushind kaay mudy bwaal butal bu mu cilot butadil Zakarih mwa kukwambulwiish mu shikacil iibuh?

18 Bwaal butal bu mu cilot bwa citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv yibidy yileejelombw Zakarih budy mwa kuteng shikacil iibuh. Teng mutubiibilong, budy mwa kukwambulwiish bwa kuhet bukash buwukakaam bwa kutaatameen balwiish, musangal uwukakaam bwa kutaatameen myand hady shikacil iibuh ushiituluk, ni bwiibuh kwiikal diitabij dya kukoyel may ma kulond mawuheehet mawudy kuy mumvw bilengel. I biny biwudy mwa kulong hawuhehet makab mu shikacil iibuh? Bwaal bwa kuuhal, tal citadil Zakarih​—i bwaal bujaajaadik neey: Yehow wambambulwiish baat bindiy. Cikwaabw, long myand yiwutaatal neey: yidy mwa kulong bwa uteekel Yehow micim ni bwiibuh kutungunuk ni kumuhambidil ni mucim iibuh woos. (Mat. 22:37) Uw mulong nook, Yehow wiiyiiy ukwambulwiish bwiibuh kumukadil mudimw ni musangal buyiil.​—Kol. 1:10, 11.

MUSAMBW A 7 Yehowa, udi bukole buetu

^ mus. 5 Yehow waakishil muprofet Zakarih myand yital bu mu cilot yikeekemesh. Citadil Zakarih eecy, cimwaakishil yiy ni baat ba Yehow bukash bwa kutaatameen makab maakadyobw batwiilangan naam haakadyobw bal diivit bwa kujaadikulul kuhambidil kukiish koonyek. Myand yital bu mu cilot eey yidy mwa kwiitwambulwiish cikwaabw bwa kukadil Yehow mudimw ni lulamat ning mututwiitwiilangan ni makab. Mu ciin bwaal eecy, twiiyiiy kwiisambil ha malongweesh ma buseeb matudy mwa kulongel ku bwaal bumw bwa ku myand yital bu mu cilot yitadil Zakarih, mudyobw baleeb bwa citeekel cya lampy ni mitond ya oliiv.

^ mus. 3 Hahicil mivw yivul, mu ciisang cya Mulombol a proveens Nehemih, kwaakady mukaleng mukwaabw diijin dindiy Artasereses waakady mushikat bilengel ni biin Yuud.

^ mus. 60 DYUMVWIIJ DYA BIFWAATUL: Mwiin-kweet mwaan-mulum ukaakaam kwiibidilangan ni shikacil udy mushiituluk bwa bidimw bikaadyey naaby ni bwa mabenj.

^ mus. 62 DYUMVWIIJ DYA BIFWAATUL: Mwiin-kweet mwaan-mukaj ulaalangil ha mushind udy Yehow wambulwiish “muhik a lulamat udy mudimuk,” teng bu mwaakadyey mwambulwiish Jozuweh ni Zorobabel.