Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

OMWATSI W’ERIGHA 12

Wukanalhangira Ebya Zekaria Alhangira?

Wukanalhangira Ebya Zekaria Alhangira?

“Si busana n’amaaka, kutse busana n’obuthoki, nikwa busana n’omulimu waghe, Omwami Mukulhu w’emilhondo athya.”​—ZEK. 4:6.

OLHWIMBO 73 Thuhe Obuthubaha

EBIKENDI KANIBWAKO *

1. Ni byahi ebikatsemesaya ebyo Abayuda ababya omo bunyewa babya balindirire?

 HABYA etseme nene. Yehova Nyamuhanga abya ‘iniabiritsumbukya omuthima wa Kiro omwami we Persia’ erilhwika Abaisraeli, ababya ibabirighunza myaka mingyi omwa bunyewa mwe Babeli. Omwami mwaranga athi Abayuda basube ewabu eriyahimba “enyumba y’Omwami Mukulhu, Nyamuhanga wa Israeli.” (Ezr. 1:1, 3) Eki ka kyabya kirango ekikatsemesaya kutsibu! Mukyamanyisya kithi eriramya lya Nyamuhanga w’okwenene likayasuba-subanibawa omo kihugho ekyo aha abandu biwe.

2. Ni kyahi eky’Abayuda bathoka erikolha bakanalhua omwa bunyewa?

2 Omwa 537 E.K.K., Abayuda abanyewa ab’erimbere mubahika e Yerusalemu, owabya muyi mukulhu w’obwami bwe Yuda obw’eyikwa. Abayuda abo mubahikira erihimba ehekalu, n’ah’omwaka wa 536 E.K.K. ahikira, babya ibamabirighunza erihimba omusingyi wayo!

3. Ni hakanisibwa lyahi eryo Abayuda babana?

3 Ababya banyewa abo babere batsuka erithasyahimba ehekalu, mubatsuka eribana erihakanisibwa erikalire. Abandu ababya babathimbireko “mubolhobya ebyalha by’abandu ba Yuda, mububahyabo bakahimba.” (Ezr. 4:4) Engebe muyakalira Abayuda kandi emyatsi muyongera erikalha. Omwa 522 E.K.K., owundi mwami muhyaka owe Persia ya Artasasta, mwatsuka erithabalha. * Abahakani mubalhangira embinduka eyi omwa buthabali ng’akaghisa k’erimanirya ighuma omubiiri w’obuhimbe omw’ithegheka “omwagha ng’ebihano.” (Esy. 94:20) Mubabwira Omwami Artasasta bathi, ebighuma by’okwa ebya Bayuda bakathegheka erikolha ly’erikuyisamambulhako. (Ezr. 4:11-16) Omwami mwaligha amabehi ayo neryo amahamulha athi obuhimbe bw’ehekalu bulekawe. (Ezr. 4:17-23) Busana n’ekyo, omubiiri ogho abahimbi b’ehekalu batsuka ibanatsemire mwimana.​—Ezr. 4:24.

4. Yehova mwakolhaki obuhimbe bw’ehekalu bukahakanisibwa? (Isaya 55:11)

4 Abikalhani b’omwa kihugho ekyo abakafiri n’abandi b’omwa buthabali bwe Persia mubathwamu erimania obuhimbe bw’ehekalu. Aliwe Yehova mwalhangira athi endegheka y’obuhimbe yikalholha embere, kandi mughulhu wosi akaberereraya ekighendererwa kiwe. (Soma Isaya 55:11.) Yehova mwahangania omuminyereri muthubaha ya Zekaria kandi amamukangania esyonzoli munani esikasisimulha, esyo abya w’eribwira Abayuda eribahira mw’omuhwa. Esyonzoli esikaghumaya esyo musyabawathikya erilhangira ngoku sihali ekyangaleka bakubaha abakabahakanisaya kandi musyabahira mw’omuhwa w’erilholha embere n’omubiiri wa Yehova. Omwa syonzoli sya kathano, Zekaria mwalhangira omuthaghalha w’etara n’emithi ibiri y’emizeituni.

5. Omo mwatsi ono thukendi kania okuki?

5 Ithwe bosi hakanayira ithwahwa amani. Neryo thwangana ghasirwa omw’ilebya erihumulikania eryo Yehova aha Abaisraeli erilhabira omwa syonzoli sya Zekaria esya kathanu. Eriyitheghererya esyonzoli esi kyangana thuwathikya erikolera Yehova buthaleghulha thukabana erihakanisibwa, hakabya esyombinduka, kandi thukahebwa obusondoli obwa thuthethayitheghererya.

THUKAHAKANISIBWA

Zekaria mwalhangira esyonzoli sy’emithi ibiri y’emizeituni eyikasenderaya amaghutha okwa muthaghalha w’etara owabya kw’esyotara musanju (Lebaya enungu 6)

6. Esyonzoli sy’omuthaghalha w’etara n’emithi ibiri y’emizeituni esiri omu Zekaria 4:1-3, musyaha sithi Abayuda b’obuthubaha? (Lebaya ekisasani ky’okwa kidipa.)

6 Soma Zekaria 4:1-3. Esyonzoli sy’omuthaghalha w’etara n’emithi ibiri y’emizeituni musyaha Abayuda b’obuthubaha bw’erighumira erihakanisibwa. Sithi? Muwukanalhangira ngoku omuthaghalha w’etara abya inianemuthunga amaghutha buthaleka? Emithi ibiri y’emizeituni yikasenderaya amaghutha w’omwa kibindi awakaleka mukyo, nakyo ikyaghabiragho okwa buli tara y’okwa syotara musanju esiri okwa muthaghalha. Amaghutha aya mwaleka esyotara isyabya isinemwaka buthalima. Zekaria mwabulya athi: ‘Ebi ni bihi?’ Omumalaika mwamusubirya omw’imubwira omwatsi wa Yehova ono: “Si busana n’amaaka, kutse busana n’obuthoki, nikwa busana n’omulimu waghe, Omwami Mukulhu w’emilhondo athya.” (Zek. 4:4, 6) Amaghutha awakalhua omwa mithi akimanira omulimu abuyirire ow’amaaka manene owathehwayo owa Yehova. Amaaka w’amahe wosi w’Obuthabali bwe Persia abya buyira amalinganisibwa n’amaaka w’omulimu wa Nyamuhanga. Busana n’obuwathikya bwa Yehova, abahimbi b’ehekalu banga thokire erimanira erihakanisibwa lyosi-lyosi kandi ibaghunza omubiiri wabu. Oyu k’abya mwatsi owakahumulikanaya! Ekyo Abayuda babya batholere erikolha lyabya iry’eriyikethera Yehova n’erithasyatsuka omubiiri. Ekyo kya banabya bakolire, nomwakine indi omubiiri abya iniakinathangirwe.

7. Ni mbinduka yahi eyaleka abahimbi ibabya nga bamabana akaholho?

7 Embinduka muyaleka abahimbi ibabya nga banamabana akaholho. Embinduka yahi? Omwami muhyaka ya Dario I, mwatsuka erithabalha e Persia. Omwa mwaka wakabiri w’erithabalha liwe, ni bugha ambu, omwa 520 E.K.K., mwaminya ngoku erimania obuhimbe bw’ehekalu kyabya isikiri omwa bilhaghiro. Neryo Dario mwahamulha athi baghunzerere omubiiri. (Ezr. 6:1-3) Omwatsi oyo musa mwaswekya obuli mundu​—aliwe habya ihane ebindi. Omwami mwahamulha athi abandu abathimbire okwa Bayuda balekere aho eryingirira omubiiri w’obuhimbe kandi athi babasighike omw’ibaha ebikayithaghisibawa! (Ezr. 6:7-12) Ekyalhwiririramo, omwa 515 E.K.K., Abayuda mubaghunza obuhimbe bw’ehekalu omo myaka eyilhabire ng’okw’ini buyira enyuma waho.​—Ezr. 6:15.

Yikethere amaaka wa Yehova wukahakanisibwa (Lebaya enungu 8)

8. Busana naki wutholere iwabya muthubaha wukahakanisibwa?

8 Namunabwire, abangyi b’okwa baramya ba Yehova banemuhakanisibwa. Ng’eky’erileberyako, abandi bikere omo bihugho eyo omubiiri wethu aliko olhukako. Omwa bihugho ng’ebyo, balikyethu bangana hambwa n’erithwalhwa “embere sy’abathabali bakulhu, n’embere w’abami,” kandi eki ni bwema okw’ibo. (Mt. 10:17, 18) Okwa bundi buthuku, embinduka omwa buthabali yanganalethaho akaholho. Kutse omutsweri w’olhukeri anganathwamu ebikahamba ndeke okwa mubiiri wethu. Abandi Bema ba Yehova bakahakanisibawa omwa yindi nzira. Bikere omwa kihugho eyiri obwiranda bw’eriramya Yehova, aliwe bakabya ibanemubana erihakanisibwa erilhua okwa bahughu babu abanzire eribalemesya erikolera Nyamuhanga wabu. (Mt. 10:32-36) Mughulhu mungyi, abahakani bakabya bakaminya ngoku akaghalha kabu k’erilemesya abahughu babu Abema kakakwira busa, bakalekeraho eribahakanisya. Kandi abandi ababana erihakanisibwa linene babiribya Bema ab’omuhwa enyuma waho. Wamahakanisibwa, isiwabikyako! Ibya muthubaha. Yehova anemukuwathikya omwa mulimu wiwe abuyirire ow’amaaka manene, neryo sihali ekyanga leka wukasagha!

OMUGHULHU HAKABYA EMBINDUKA

9. Ni kyahi ekyaleka abandi Bayuda ibayiponera bakalhangira omusingyi w’ehekalu mbyaka akahwa erihimbwa?

9 Omusingyi w’ehekalu mbyaka abere akahwa erihimbwa, abandi Abayuda abakulire mubalira. (Ezr. 3:12) Babya ibabirilhangira ehekalu eyuwene eyo Solomona ahimba, neryo mubayowa ehekalu mbyaka nga yangabere buyira bakalinganisyayo nayo. (Hag. 2:2, 3) Erilinganisya ehekalu eya kera n’embyaka mukyaleka ibayiponera. Esyonzoli sya Zekaria syanga lekire ibathasyathunga etseme. Sithi?

10. Ebinywe by’omumalaika ebiri omu Zekaria 4:8-10 mubyawathikya bithi Abayuda erithasyatsema?

10 Soma Zekaria 4:8-10. Omumalaika amanyisayaki akabugha athi Abayuda banga ‘tsemire bakalhangira olhulengo omo byalha bya Zerubabeli,’ omuthabali Omuyuda? Olhulengo kutse ebbiriji ni kandu akakakolesibawa erilebya ekindu nga kine tere-tere. Neryo omumalaika abya iniali okw’ikakasya abandu ba Nyamuhanga ngoku, abandi nomubanga lhangira ehekalu nga si yathuwana ndeke, yanga hwere kandi iyaberererya ekya Yehova anzire. Angatsemereyo, neryo busana naki nabu ibathatsemerayo? Oku Yehova, ekikulhu lyabya iry’eriramya eryanga kolirwe omwa hekalu mbyaka eyo erikwamana n’ebihano biwe. Abayuda ku bahira amalengekania w’okw’iramya Yehova omo nzira eyo akaligha n’okw’isimwa nayu, banga tsemire kandi.

Ibya n’amalengekania awatholere okwa mibere mihyaka eyo wulimu (Lebaya enungu 11-12) *

11. Ni bitsibu byahi ebyo abandi baramya ba Yehova bakabana munabwire?

11 Abangyi omw’ithwe, kikathukalira hakabya esyombinduka. Abandi ababya omwa mubiiri w’embaghane ow’omughulhu wosi habw’emyaka babirithunga esyombinduka omwa syonzunzo syabu. Abandi mubabya b’erileka olhusunzo lhwabu olho banzire kutsibu busana n’erikulha omo myaka. Ni kya buli kiro eriyiponera esyombinduka ng’esi syamathuhambako. Okw’itsuka, thwangana ghana eriyitheghererya ndeke erithwamu lirebe kutse ithuthalighirana nalyo. Thwangana yowa emyatsi nga yabya yuwene kera. Kandi ithwanganahwa amani, ithwayowa nga sithukiwithe mughaso embere sya Yehova omwa mibere mihyaka eyo thulimu. (Emi. 24:10) Esyonzoli sya Zekaria syanga thuwathikya sithi erilholha embere erikolera Nyamuhanga wethu ngoku thwanga thoka?

12. Esyonzoli sya Zekaria syanga thuwathikya sithi erighumira eriyiponera erikasa busana n’emibere eya thulimu erihinduka?

12 Thukathoka erighumira ndeke embinduka thwamalhangira emyatsi ngoku Yehova akalhangirayo. Anemuberererya bindu bingyi munabwire, kandi thuwithe olhusunzo lhw’embaghane olhw’erikolha haghuma nayu. (1 Kor. 3:9) Esyongwamirwa syethu syangana hinduka, aliwe olhwanzo olhwa Yehova athuwithire silhwanga hinduka. Neryo embinduka omo kithunga yamakuhambako, yihighule okw’ilengekania kutsibu okwa byosi ebyangabya ibiryaleka embinduka iyakolhwa. Omwakanya k’erikandira ebiro bya kera, omw’isaba sondekanaya ebibuya omwa mbinduka eyo. (Omu. 7:10) Omwakanya k’erilengekania okwa bindu ebyo wuthe wanga thasyakolha, lengekanaya okwa byosi ebya wanga kolha. Omwa syonzoli sya Zekaria, thuk’igha omughaso w’erilholha embere eribya n’amalengekania awatholere. Busana n’ekyo, ithukendi sighalha ithunatsemire kandi bathaleghulha nibya n’emibere eya thulimu nomuyanga hinduka.

OMUGHULHU KIKAKALHA ERIGHENDERA OKWA BUSONDOLI

13. Busana naki abandi Baisraeli mubayowa bathi obusondoli bw’erithasyahimba ehekalu si bwabya butholere?

13 Omubiiri w’erithasyahimba ehekalu mwaghanibwa. Aliwe, abalhume abasombwerwe erisondolha​—Omuhereri Mukulhu Yesua (Yosua) n’Omuthabali Zerubabeli—​mubatsuka “erihimba enyumba ya Nyamuhanga.” (Ezr. 5:1, 2) Abandi Bayuda bangabya imubalhangira erithwamu eryo nga siritholere. Omubiiri w’erihimba ehekalu syanga bisirwe okwa syonzighu, esyanga kolire ekyosi-kyosi erimaniagho. Abalhume babiri ab’olhukwamirwa ya Yosua na Zerubabeli, mubayithagha erikakasibwa ngoku Yehova ane haghuma nabu. Mubabana erikakasya eryo. Bathi?

14. Ngoku kiri omu Zekaria 4:12, 14, Omuhereri Mukulhu Yosua n’Omuthabali Zerubabeli mubabana erikakasibwa lyahi?

14 Soma Zekaria 4:12, 14. Omwa kitsweka eki ky’esyonzoli sya Zekaria, omumalaika mwabisulira omuminyereri muthaleghulha wa Nyamuhanga ngoku emithi ibiri y’emizeituni yikimanira “abaghalha babiri abahakabibwe amaghutha”​—Yosua na Zerubabeli. Abalhume babiri abo mubakanganibwa ng’abahangene “oko musike w’Omukama w’ekihugho kyosi,” Yehova. Eki ka kyabya kitsumbi kinene kutsibu! Yehova abya abayikethere. Neryo Abaisraeli balikyabu babya bawithe enzumwa eyanga leka ibayikethera erithwamu lyabu n’obusondoli bwa Nyamuhanga, nomubwangahebirwe omwa mibere eyiri yithi.

15. Thwanga kangania thuthi ku thukasikaya obusondoli bwa Yehova obuli omwa Kinywe kiwe?

15 Munabwire enzira nguma eya Yehova akalholeramo embere erisondolha abandu biwe ly’erilhabira omwa Kinywe kiwe, e Biblia. Omo kitabu ekibuyirire ekyo, akathubwira ngoku thwanga muramya omo nzira ey’akaligha. Thwanga kangania thuthi ku thukasikaya obusondoli obo thukahebawa omo Kinywe kya Nyamuhanga? Omw’ikisoma ndeke n’erihiraho obuthuku bw’erikiyitheghererya. Yibulhaye: ‘Ngabya ingasoma e Biblia kutse ekighuma ky’okwa bitabu byethu, ngan’imana hake n’erighanirya? Nganalengaho eriyitheghererya ekwenene ye Biblia “eyikalire eriminya ndeke”? Kutse nga kwama kyalhalhaghira oko mwatsi?’ (2 Pet. 3:16) Thwamahiraho obuthuku bw’erighanirya okwa ebya Yehova akathukangiriraya, ithukendi thoka erighendera okwa busondoli bwiwe kandi ithwaberererya omubiiri wethu w’erithulira.​—1 Tim. 4:15, 16.

Yikethere obusondoli obwa wukahebawa erilhua okwa “mughombe oyuthereghulha n’ow’amenge” (Lebaya enungu 16) *

16. Thwamathendi yitheghererya ndeke obusondoli obwa thukahebawa erilhua okwa “mughombe oyutheleghulha n’ow’amenge,” ni kyahi ekyanga thuwathikya eribughenderako?

16 Eyindi nzira eya Yehova akathuheramo obusondoli ly’erilhabira omwa “mughombe oyutheleghulha n’ow’amenge.” (Mt. 24:45) Hanganayira omughombe oyu iniathuha obusondoli obwa thuthethayitheghererya ndeke. Ng’eky’erileberyako, thwangana hebwa obusondoli bulebe obukathutheghekera erilhama okwa kitsinduli ekya thukalengekanaya thuthi si kyangabya ewethu. Kutse ithwangana yowa omughombe ng’amalhabirirania omwa by’eriyitheya omwa buthuku bw’ekihunzo. Thutholere ithwakolhaki thwamayowa obusondoli obwa thukahebawa nga sibutholere? Ithwangana lengekania okwa mibere Abaisraeli baghasirawamo omw’ighendera okw’ihabulha eryo bahebawa erilhabira omu Yosua na Zerubabeli. Kandi ithwangana lengekania okwa yindi myatsi ye Biblia eyo thwabirisoma. Okwa bundi buthuku, abandu ba Nyamuhanga babirihebwa obusondoli obukabya nga sibutholere erikwamana n’obulengekania bw’abandu aliwe ibwalhamya esyongebe.​—Abat. 7:7; 8:10.

LHANGIRA EBYA ZEKARIA ALHANGIRA

17. Esyonzoli sy’omuthaghalha w’etara n’emithi ibiri y’emizeituni musyahamba sithi okwa Bayuda?

17 Esyonzoli esya kathano esya Zekaria alhangira syangabya isyabya nguhi, aliwe musyaleka Abayuda ibabya n’amalengekania awatholere okwa mubiiri wabu n’eriramya lyabu. Neryo babere baghendera okwa bya Zekaria alhangira, mubayilhangirira obuwathikya n’obusondoli bwa Yehova obw’olhwanzo. Erilhabira omwa buthoki bw’omulimu wiwe abuyirire, Yehova mwabawathikya erilholha embere n’omubiiri neryo bamathasyabya n’etseme.​—Ezr. 6:16.

18. Esyonzoli sya Zekaria syanga kuhambako sithi?

18 Esyonzoli sya Zekaria esy’omuthaghalha w’etara n’emithi ibiri y’emizeituni syangana hamba kutsibu okwa ngebe yawu. Ngoku thwabirilhangira, syangana kuwathikya eribana akaghalha ako wukayithagha erighumira erihakanisibwa, etseme eyo wukayithagha erimanira esyombinduka omo ngebe, n’eriyikethera eryo wukayithagha eribya mwowa wukahebwa obusondoli obwa wuthethayitheghererya. Wutholere iwakolhaki wukabana ebitsibu omwa ngebe yawu? Eky’erimbere, lhangira ebya Zekaria alhangira​—obwema obukakanganaya ngoku Yehova akatsomana abandu Biwe. Neryo kolha erikwamana n’ebya wukalhangira omw’iyikethera Yehova n’erilholha embere erimuramya n’omuthima wawu wosi. (Mt. 22:37) Wamakolha ekyo, Yehova iniakendi kuwathikya erimukolera kera na kera iwunatsemire.​—Kol. 1:10, 11.

OLHWIMBO 7 Yehova Ni Kaghalha Kethu

^ enu. 5 Yehova mwakangania omuminyereri Zekaria y’esyonzoli nga sy’esyo esikasisimulha. Ebya Zekaria alhangira mubyaleka iyo n’abandu ba Yehova ibathunga akaghalha k’erirwanisya ebitsibu ebyo babana bakalengaho erisuba-subania eriramya ly’okwenene. Esyonzoli esyo nethu syangana thuwathikya erikolera Yehova buthaleghulha nomuthunawithe ebitsibu. Omo mwatsi ono, thukendi kania okwa masomo makulhu agho thwang’igha omwa syonzoli sya Zekaria esihambire okwa muthaghalha w’etara n’emithi y’emizeituni.

^ enu. 3 Enyuma w’emyaka mibere, omwa biro by’Omuthabali Nehemia, owundi muthabali ya Artasasta mwakangania Abayuda b’olhukeri.

^ enu. 60 ERISOBORERA EBISASANI: Mughalha wethu akalhangira ekiyithawa ky’erighenda-ghendania n’embinduka eyiryasa busana n’erikulha omo myaka n’eritsotsobera.

^ enu. 62 ERISOBORERA EBISASANI: Mwali wethu anemughanirya okwa kya Yehova eribya inianemusighika “omughombe oyuthereghulha n’ow’amenge,” ngoku anakolha oku Yosua na Zerubabeli.