Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

MUTWE WA KUFUNDA 12

Nanchi Mumona Bintu Byamwene Zekaliya Nyi?

Nanchi Mumona Bintu Byamwene Zekaliya Nyi?

“‘Na mupashi wami,’ byo byaamba Yehoba wa mabumba.”—ZEKA. 4:6.

LWIMBO 73 Tukwashai Tuchinchike

BIJI MU UNO MUTWE *

1. Ñanyi kintu kyawama kyatengejilenga Bayudea bajinga mu buzha?

 BAYUDEA basangalele bingi. Yehoba Lesa “walengejile Kilusa Mfumu wa Pelisha” kukasulula bena Isalela bajinga bazha mu Babilona pa myaka yavula. Mfumu wabijikile kuba’mba Bayudea bafwainwe kubwela ku ntanda yabo ne kushimukulula “nzubo ya Yehoba Lesa wa Isalela.” (Eze. 1:1, 3) Uno mukambizho wawamine bingi. Kino kyalumbulwilenga kuba’mba Bayudea bakatendeka kupopwela Lesa wa kine jibiji mu ntanda yo ebapele.

2. Ñanyi bintu byaubile Bayudea byo bafikiletu mu Yelusalema?

2 Mu mwaka wa 537 B.C.E., Bayudea batanshi bafumine mu buzha bafikile mu muzhi wa Yelusalema, muzhi mwaikalanga mfumu wa bufumu bwa ku bulenge bwa Yuda. Bano Bayudea byo bafikiletu, batendekele kushimukulula nzubo ya Lesa, kabiji bapwishishe kwala bitendekesho bya ino nzubo mu mwaka wa 536 B.C.E.

3. Ñanyi makatazho apichilemo Bayudea?

3 Pano bino, byo batendekeletu kushimukulula nzubo ya Lesa, bantu bavula bebemenejile ku ntundwa ne kutendeka kwibakanya. Bisaka bya bantu bebazhokolokele “batwajijile kulefula Bayudea ne kwibachinya amba baleke kushimika.” (Eze. 4:4) Kino kintu kyatamine bingi, pano bino, bintu byakijilemo ne kutama mu kuya kwa kimye. Mu mwaka wa 522 B.C.E., Atazakeshi waikele mfumu wa katataka wa Pelisha. * Balwanyi balangulukile’mba na mambo a kuba’mba baikele na mfumu wa katataka, bakamwingijisha kulekesha mwingilo wa kushimika kupichila mu “kuleta makatazho na kubepekezha kulondela mizhilo.” (Sala. 94:20) Batumine nkalata kwi Mfumu Atazakeshi ne kumubuula’mba Bayudea babena kukeba kumusatukila. (Eze. 4:11-16) Mfumu waswile bubela bwabo kabiji wakambizhe’mba baleke kushimika nzubo ya Lesa. (Eze. 4:17-23) Na mambo a uno mukambizho, Bayudea bekilekele kushimika nzubo ya Lesa.—Eze. 4:24.

4. Yehoba waubile byepi balwanyi byo balekeshe mwingilo wa kushimukulula nzubo ya Lesa? (Isaya 55:11)

4 Bantu baikalanga mu kino kyalo babulanga kupopwela Yehoba ne bamo ba mu kafulumende wa Pelisha bakebeshetu kuba’mba balekeshe mwingilo wa kushimukulula nzubo ya Lesa. Bino Yehoba wakebele kuba’mba Bayudea bapwishe kushimukulula nzubo ya kumupopwelamo, kabiji kimye kyonse ufikizha kyo afuukula. (Tangai Isaya 55:11.) Wasajile Zekaliya kwikala ngauzhi wanji kabiji wamumwesheshe bimwesho byawama bingi bitanu na bisatu. Kabiji wamukambizhe kubuula Bayudea bino bimwesho pa kuba’mba ebatundaike. Bino bimwesho bibakwashishe kuyuka kuba’mba kechi bafwainwe kuchina balwanyi babo ne, kabiji wibatundaikile kutwajijila kwingila mwingilo Yehoba ye akebelenga’mba bengile. Mu kimwesho kya butanu, Zekaliya wamwene kya kutulapo malampi ne bichi bibiji bya maolivi.

5. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu uno mutwe?

5 Atweba bonse bimye bimo tulefulwa. Onkao mambo, twakonsha kumwenamo mu kwisamba pa lutundaiko Yehoba lo atundaikile bena Isalela kupichila mu kimwesho kya butanu kyamwene Zekaliya. Kuyuka bilumbulula kino kimwesho kwakonsha kwitukwasha kwingijila Yehoba mu bukishinka nangwa kya kuba kuji bantu babena kwitukanya kwingijila Lesa. Nangwa inge bintu byapimpulwa mu bwikalo bwetu, ne kimye kyo twatambwila mikambizho yo twabula kumvwisha mo yatala.

INGE BANTU BABENA KWITUKANYA KWINGIJILA LESA

Zekaliya wamwene kimwesho kya bichi bibiji bya maolivi bibena kutwala manyi ku kya kutulapo malampi pajinga malampi atanu na abiji (Monai jifuka 6)

6. Kimwesho kya kya kutulapo malampi ne bichi bibiji bya maolivi kyo balumbulula pa Zekaliya 4:1-3 kyatundaikile byepi Bayudea? (Monai kipikichala kya pa nkupiko.)

6 Tangai Zekaliya 4:1-3. Kimwesho kya kya kutulapo malampi ne bichi bibiji bya maolivi kyatundaikile Bayudea kutwajijila kwingila nangwa kya kuba kwajinga balwanyi bebakainyenga. Mu ñanyi jishinda? Nanchi mwamona kuba’mba manyi a mu malampi kechi apwilengamo nenyi? Manyi afuminenga ku bichi bibiji bya maolivi atwajijile kwitulukila mu bipe byajinga nobe masanyi afukumana. Apa bino ano manyi ke aye ku malampi atanu na abiji ajinga pa kya kutulapo malampi. Ano manyi alengejilenga malampi kubula kuzhima. Zekaliya waipwizhe’mba: “Abino bintu byatala mu ka?” Malaika wakumbwile na bino byambo byafumine kwi Yehoba bya kuba’mba: “‘Kechi bikobiwa na bulume bwa nzhita nangwa na ngovu ne, kanatu na mupashi wami,’ byo byaamba Yehoba wa mabumba.” (Zeka. 4:4, 6) Manyi afuminenga ku bichi aimenejilengako mupashi wazhila wa Yehoba wa bulume utwajijilatu na kwikalako. Mupashi wazhila wa Lesa wajinga na bulume kukila nzhita ya bena Pelisha. Na mambo a kuba’mba Yehoba wibakwashishenga, bantu bashimikilenga nzubo ya Lesa bakonsheshe kutwajijila kwingila ne kupwisha mwingilo wabo nangwa kya kuba kwajinga bebakainyenga. Abino byambo bibatundaikile bingi. Bayudea kyo bafwainwetu kuba ke kuketekela mwi Yehoba ne kutendeka jibiji mwingilo wa kushimika. Kino kyo kyo baubile, nangwa kya kuba uno mwingilo bamukainye.

7. Ñanyi lupimpu lwaubiwe lwakwashishe Bayudea kushimika nzubo ya Lesa?

7 Kuji lupimpu lwaubiwe lwalengejile bashimikilenga nzubo ya Lesa kukasuluka. Ñanyi lupimpu lonkalo? Mu mwaka wa 520 B.C.E., Daliusa I, ye waikele mfumu wa Pelisha. Mu mwaka wa bubiji wa bukalama bwanji, wataaine kuba’mba kechi balondejile mizhilo pa kukambizha kuba’mba bantu baleke kushimukulula nzubo ya Lesa ne. Onkao mambo, Daliusa wibaswishishe kuba’mba bapwishe uno mwingilo. (Eze. 6:1-3) Uno sawakya walengejile bantu bonse kukumya. Bino mfumu waubile ne bintu bikwabo, kechi kwibaswishatu kutwajijila kushimika ne. Mfumu wakambizhe bantu bebazhokolokele kuleka kukanya uno mwingilo kabiji wibakambizhe kupa Bayudea mali akebewenga pa kuba’mba bapwishishe kushimika nzubo ya Lesa. (Eze. 6:7-12) Na mambo a kino, Bayudea bapwishishe kushimika nzubo ya Lesa mu 515 B.C.E. byo papichiletu myaka ina.—Eze. 6:15.

Ketekelai mu bulume bwa Yehoba inge babena kwimukanya kwingijila Lesa (Monai jifuka 8)

8. Mambo ka o mwafwainwa kubujila kuchina inge babena kwimukanya kwingijila Lesa?

8 Ne lelo jino kyo kimotu, bapopweshi ba Yehoba bavula babena kwibakanya kwngijila Lesa. Bamo bekala mu byalo makafulumende mo akanya mwingilo wetu. Mu bino byalo, balongo bakonsha kwibakwata ne ‘kwibatwala ku biloolo ne ku bamfumu’ kuba’mba bebasapwile. (Mat. 10:17, 18) Bimye bimo, na mambo a kupimpulwa kwa kafulumende, balongo ne banyenga bakonsha kutendeka kupopwela Lesa saka bakasuluka. Nangwa mutonyi uji na muchima wawama wakonsha kufuukula kintu kyakonsha kwitukwasha kupopwela Lesa saka twakasuluka. Bakamonyi bakwabo bapita mu meseko apusanako. Bakonsha kwikala mu kyalo mo bakasuluka kupopwela Yehoba, bino balongo babo bakonsha kwibemena ne kukosapotu kuba’mba baleke kwingijila Lesa wabo. (Mat. 10:32-36) Bino bimye byavula, balongo betu bakonsha kwikileka kwitukatazha inge bamona’mba byo babena kuba pa kuba’mba betulekeshe kwingijila Lesa kechi bibena kwingila ne. Kabiji bamo betubanga bintu byatama bingi kuba’mba tuleke kwingijila Lesa, mu kuya kwa kimye baikele ke Bakamonyi ba mukoyo. Inge kuji bemwimena ku ntundwa, kuleka kwingijila Lesa ne. Chinchikai. Yehoba uji ne anweba ne mupashi wanji wazhila, onkao mambo, kechi mwafwainwa kuchina ne.

INGE BINTU BYAPIMPULWA MU BWIKALO BWETU

9. Mambo ka Bayudea bamo o baikejile na bulanda kimye kyo bamwene kitendekesho kya nzubo ya Lesa ya katataka?

9 Kimye kyo bapwishishe kwala kitendekesho kya nzubo ya Lesa ya katataka, Bayudea bajinga bakote bajijile. (Eze. 3:12) Mambo bamweneko nzubo ya kala ya lukumo yashimikile Solomone, kabiji balangulukilenga’mba nzubo yo bashimikilenga kechi ikesakana na byajinga ya kala ne. (Hagai 2:2, 3) Baikele na bulanda mambo lupusano lwajinga pa nzubo ya kala ne ya katataka lwabayile. Pano bino, kimwesho kya kwa Zekaliya kibakwashishe kwikala na lusekelo. Mu ñanyi jishinda?

10. Byambo bya malaika byanembwa pa Zekaliya 4:8-10 byakwashishe byepi Bayudea kwikala na lusekelo jibiji?

10 Tangai Zekaliya 4:8-10. Malaika walumbulwilenga ka byo aambile’mba Bayudea “bakasekela ne kumona lutambo wa kolwelako mu kuboko kwa [kinemanga Muyudea] Zelubabele”? Lutambo wa kolwelako ke kingijisho kyo bengijisha pa kuba’mba bayuke inge kintu kyaoloka bulongo. Onkao mambo, byambo byaambile malaika byamwesheshenga’mba nangwa kya kuba bantu ba Lesa bamwenenga nzubo ya Lesa ya katataka amba kechi ikawama kwesakana pamo na ya kala ne, bino bakeipwisha kabiji ikekala byonka byakebelenga Yehoba kuba’mba ikale. Yehoba ukeitemwa, onkao mambo, Bayudea nabo bafwainwe kwiitemwa. Kintu kyanemene kwi Yehoba ke kya kuba’mba bakamupopwelanga monka mo akebela mu nzubo ya Lesa ya katataka. Inge Bayudea bata muchima pa kupopwela Yehoba mu jishinda jo aitabizha, ukebatemwa kabiji bakekala na lusekelo.

Ikalai na ndangulukilo yawama umvwe bintu byapimpulwa (Monai mafuka 11-12) *

11. Ñanyi makatazho amo apitamo bapopweshi ba Yehoba lelo jino?

11 Atweba bavula kitukatazha bingi inge bintu byapimpulwa mu bwikalo bwetu. Bamo bajinga mu mwingilo wa kimye kyonse wiikajila pa myaka yavula bebalekeshe kwingila uno mwingilo na mambo a lupimpu. Bakwabo baleka kwingila mwingilo ye batemwa na mambo a kukoma. Kijitu bulongo kumvwa bulanda inge bintu bya uno mutundu bitumwekela. Kimye kitanshi, kechi twakonsha kuyuka nangwa kuswa ene mambo o bafuukwila byo byo ne. Twakonsha kumonanga nobe mwingilo ye twaingilanga kala wawamine kukila byo tubena kuba luno. Kabiji twakonsha kulefulwa, ne kulanguluka’mba bintu byo tubena kuba luno kechi byanema kwi Yehoba ne. (Maana 24:10) Kimwesho kya kwa Zekaliya kyakonsha kwitukwasha byepi kwingijila Lesa papelela bulume bwetu?

12. Kimwesho kya kwa Zekaliya kyakonsha kwitukwasha byepi kutwajijila kwikala na lusekelo umvwe bintu byapimpulwa mu bwikalo bwetu?

12 Kitupeelela kupijilwa bwikalo bwa katataka inge ke tumwene bintu monka mwibimwena Yehoba. Lesa ubena kuba bintu bikatampe lelo jino, kabiji tuji na munema wa kwikala ba mwingilo umo ne aye. (1 Ko. 3:9) Mingilo yetu yakonsha kupimpulwa, bino butemwe bwitutemwa Yehoba kechi bukapimpulwa ne. Onkao mambo, inge lupimpu lwaubiwa mu jibumba ja Lesa lwimukwata, kange mutayenga kimye kyabaya na kulanguluka pa ene mambo luno lupimpu o lwaishila ne. Kechi mwafwainwa kutonganga “moba a kala” ne, bino mwafwainwa kulomba kwi Yehoba pa kuba’mba emukwashe kuta muchima pa byawama byafuma mu lolo lupimpu. (Sapwi. 7:10) Langulukainga pa byo mwakonsha kuba, kechi pa bintu byo mwakonsha kubula kuba ne. Mu kimwesho kya kwa Zekaliya, twafunda buneme bwa kwikala na muchima wa lusekelo. Onkao mambo, tukatwajijila kwikala na lusekelo ne bukishinka inge bintu byapimpulwa mu bwikalo bwetu.

INGE KITUKATAZHA KULONDELA MIKAMBIZHO

13. Mambo ka bena Isalela bamo o bakonsheshe kulangulukila’mba mukambizho wa kutendeka jibiji kushimika nzubo ya Lesa kechi wawamine ne?

13 Mwingilo wa kushimukulula nzubo ya Lesa bamukainye. Nangwa byonkabyo, banabalume bo batongwele kutangijila uno mwingilo, ko kuba’mba Ñanga Mwine Mukatampe Yeshua (Yoshua) ne Kinemanga Zelubabele “batendekele kushimukulula nzubo ya Lesa.” (Eze. 5:1, 2) Bayudea bamo bakonsheshe kumona nobe kufuukulapo kuba bino kechi kwawamine ne. Mwingilo wa kushimika nzubo ya Lesa kechi wakonsheshe kufyama ku balwanyi ne. Kabiji bayukile kuba’mba balwanyi bakengijisha mashinda onse kuba’mba balekeshe uno mwingilo. Banabalume babiji batangijilenga uno mwingilo, Yoshua ne Zelubabele, bafwainwe kuyuka kuba’mba Yehoba wajinga nabo. Ne kya kine bayukile. Bayukile byepi?

14. Kwesakana na byaamba Zekaliya 4:12, 14, ñanyi kintu kyakwashishe Ñanga Mwine Mukatampe Yoshua ne Kinemanga Zelubabele kuyuka’mba Lesa wajinga ne abo?

14 Tangai Zekaliya 4:12, 14. Mu luno lubaji lwa kimwesho kyamwene Zekaliya, malaika wasolwejile ngauzhi wa Lesa wa kishinka kuba’mba bichi bibiji bya maolivi bimenako “bashingwa babiji,” ko kuba’mba Yoshua ne Zelubabele. Malaika waambile’mba kyajingatu nobe bano banabalume babiji “baimana kwipi na Nkambo wa ntanda yonse,” Yehoba. Uno wajinga munema mukatampe. Yehoba wibaketekejile. Onkao mambo, bena Isalela bakwabo bakonsheshe kuketekela byonse bibabuujilenga bano banabalume babiji, mambo Yehoba wibengijishenga kutangijila bena Isalela.

15. Twakonsha kumwesha byepi kuba’mba twanemeka mikambizho ya Yehoba iji mu Mambo anji?

15 Jishinda jimo Yehoba jo apainamo mikambizho ku bantu banji ke kupichila mu Mambo anji, Baibolo. Uno buku wazhila, witubuula byo twafwainwa kupopwela Lesa mu jishinda jo akeba. Twakonsha kumwesha byepi kuba’mba twanemeka mikambizho yo tutambula kufuma mu Mambo a Lesa? Tuta muchima ku ino mikambizho kupichila mu kwikala na kimye kya kutanga ne kumvwisha. Ishikishai anweba bene amba: ‘Inge mbena kutanga Baibolo nangwa mabuku etu, nanchi ntulumanako ne kulanguluka langulukapo nyi? Nanchi nebikako kumvwisha bishinka bya mu Baibolo “byakatazha bingi kwibyumvwa” nyi? Inyi mpitamotu kapambala pa kutanga?’ (2 Pe. 3:16) Umvwe ke twikale na kimye kya kulanguluka languluka pa bintu bibena kwitufunjisha Yehoba, tukakookelanga lutangijilo lwanji ne kwingila bulongo mwingilo wa busapwishi.—1 Timo. 4:15, 16.

Ketekelai mikambizho ifuma ku “kalume wa kishinka kabiji wa maana” (Monai jifuka 16) *

16. Umvwe kechi twaumvwisha mikambizho yafuma ku “kalume wa kishinka kabiji wa maana ne,” ki ka kiketukwasha kukookela?

16 Jishinda jikwabo Yehoba jo apainamo mikambizho ke kupichila mu “kalume wa kishinka kabiji wa maana.” (Mat. 24:45) Bimye bimo, uno kalume upana mikambizho yo tubula kumvwisha. Twakonsha kutambwila mikambizho yaamba pa byo twafwainwa kuba inge kwamweka bya malwa biponako bine byo tulanguluka’mba kechi byakonsha kumweka ku mpunzha kwetu ne. Nangwa twakonsha kumona nobe kalume wakizhamotu kubikako mizhilo ya kwizhikijila ku mwalo. Twakonsha kuba byepi inge ke tumone nobe mikambizho yo betupa kechi yayilamo ne? Twakonsha kulanguluka pa bena Isalela byo bamwenejilemo mu kumvwina mikambizho ibabuujilenga Yoshua ne Zelubabele. Twakonsha ne kulanguluka pa mashimikila akwabo a mu Baibolo o twatanga. Bimye bimo, bantu ba Lesa batambwijile mikambizho yamwekelenga nobe kechi yayijilemo ne, bino ibapulwishe.—Mito. 7:7; 8:10.

MONAINGA BINTU BYAMWENE ZEKALIYA

17. Kimwesho kya kya kutalapo malampi ne bichi bibiji bya maolivi kyakwashishe byepi Bayudea?

17 Kimwesho kya butanu kyamwene Zekaliya kyajingatu kipi, bino kyakwashishe Bayudea kutwajijila kwingila mwingilo wabo na mukoyo ne kupopwela Lesa. Kabiji byo bakookejile bintu byo bafunjile mu kimwesho kyamwene Zekaliya, Yehoba wibakwashishenga ne kwibatangijila. Kwingijisha mupashi wanji wazhila wa bulume, Yehoba wibakwashishe kutwajijila kwingila mwingilo wabo ne kwikala na lusekelo.—Eze. 6:16.

18. Kimwesho kyamwene Zekaliya kyakonsha kwimukwasha byepi mu bwikalo bwenu?

18 Kimwesho kyamwene Zekaliya kya kya kutulapo malampi ne bichi bibiji bya maolivi kyakonsha kwimukwasha bingi mu bwikalo bwenu. Byonkatu byo twisamba, kino kimwesho kyakonsha kwimukwasha kwikala na bulume bukebewa pa kuba’mba muchinchike inge babena kwimukanya kwingijila Lesa, kwikala na lusekelo inge bintu byapimpulwa mu bwikalo bwenu, ne kuketekela mikambizho yo tutambula ne kwiikookela nangwa kya kuba kechi twaumvwisha mo yatala ne. Mwafwainwa kuba byepi inge ke mupite mu makatazho? Kitanshi, monainga bintu byamwene Zekaliya, ko kuba’mba kumona bishiino bimwesha’mba Yehoba ukwasha bantu banji. Kabiji londelainga bintu byo mumona kupichila mu kuketekela mwi Yehoba ne kutwajijila kumupopwela na muchima wenu yense. (Mat. 22:37) Umvwe mwauba bino, Yehoba ukemukwasha kumwingijila na lusekelo myaka ne myaka.—Kolo. 1:10, 11.

LWIMBO 7 Yehoba bo Bulume Bwetu

^ Yehoba wamwesheshe Zekaliya bimwesho byavula byawama. Bintu byamwene Zekaliya byamulengejile aye ne bantu ba Yehoba kukosa ne kushinda makatazho o bapichilengamo pa kuba’mba babwezhe bupopweshi bwa kine. Abino bimwesho byakonsha kwitukwasha ne atweba kwingijila Yehoba mu bukishinka nangwa kya kuba tubena kupita mu makatazho. Mu uno mutwe, tusakwisamba mafunjisho anema bingi o twakonsha kufunjilako ku kimwesho kimo kyamwene Zekaliya kya kya kutulapo malampi ne bichi bya maolivi.

^ Byo papichile myaka, mu moba a kinemanga Nehemiya, mfumu mukwabo wa jizhina ja Atazakeshi waubijile lusa Bayudea.

^ KULUMBULULA KIPIKICHALA: Mulongo wamona kuba’mba wafwainwa kupijilwa na bintu byapimpulwa mu bwikalo bwanji na mambo a kukoma ne kukolwakolwa.

^ KULUMBULULA KIPIKICHALA: Nyenga ubena kulanguluka pa kishinka kya kuba’mba Yehoba ubena kukwasha “kalume wa kishinka kabiji wa maana,” byonkatu byo akwashishenga Yoshua ne Zelubabele.