1. Us wɔndaful tin go apin to di Ju dɛn we bin de ɛgzayl?

 DI JU dɛn bin rili gladi. Jiova Gɔd bin “mek Kiŋ Sayrɔs” na Pashia alaw di Izrɛlayt dɛn fɔ go. Di Izrɛlayt dɛn bin dɔn de na Babilɔn fɔ lɔng tɛm as prizina dɛn. Di kiŋ bin mek lɔ fɔ di Ju dɛn fɔ go bak na dɛn om-tɔŋ “fɔ go bil PAPA GƆD [“Jiova,” NWT] in os, PAPA GƆD we na Izrɛl dɛn GƆD.” (Ɛzra 1:​1, 3) Da lɔ de bin mek dɛn rili gladi. I bin min se di Ju dɛn go ebul fɔ wɔship di tru Gɔd bak na di land we i bin dɔn gi dɛn.

2. We di Ju dɛn we bin de na ɛgzayl kam bak na Jerusɛlɛm, wetin fɔs dɛn bin ebul fɔ du?

² Insay di ia 537 Bifo Krays, di fɔs Ju dɛn we bin kɔmɔt ɛgzayl bin kam na Jerusɛlɛm, we na bin di kapital siti na Juda, we na di kiŋdɔm we de na di sawt. Dɛn Ju dɛn de bigin fɔ bil di tɛmpul wantɛm wantɛm, ɛn te di ia 536 Bifo Krays, dɛn bin dɔn ɔlrɛdi le di fawndeshɔn.

3. Udat dɛn bin de agens di Ju dɛn? Aw dɛn bin de agens dɛn?

³ Afta di Ju dɛn stat fɔ bil di tɛmpul bak, bɔku pipul dɛn bin stat fɔ du bad tin to dɛn. Di neshɔn dɛn we bin de arawnd dɛn “bin kɔntinyu fɔ mek di pipul dɛn na Juda dɛn at pwɛl ɛn mek dɛn fred so dat dɛn go lɛf fɔ du di bildin wok.” (Ɛzra 4:​4, NWT) Da tɛm de nɔ bin izi fɔ dɛn, bɔt tin bin kam wɔs. Insay di ia 522 Bifo Krays, wan nyu Pashian kiŋ we nem Atazaksis, bin kam na pawa. * Di pipul dɛn we bin de agens dɛn bin tink se bikɔs dɛn dɔn  gɛt nyu kiŋ, dɛn go ebul fɔ stɔp di wok bay we dɛn go “yuz di lɔ fɔ mek trɔbul.” (Sam 94:​20, NWT) Dɛn bin sɛn lɛta to Kiŋ Atazaksis ɛn se di Ju dɛn de plan nɔ fɔ obe am. (Ɛzra 4:​11-16) Di kiŋ bin biliv di lay we dɛn bin lay, ɛn i se di Izrɛlayt dɛn fɔ stɔp fɔ bil di tɛmpul. (Ɛzra 4:​17-23) Bikɔs dɛn bin ban dɛn wok, di Ju dɛn bin stɔp fɔ bil di tɛmpul.—Ɛzra 4:​24.

4. Wetin Jiova bin du afta dɛn bin dɔn stɔp di Izrɛlayt dɛn fɔ bil di tɛmpul? (Ayzaya 55:​11)

⁴ Di pipul dɛn we bin de na di land we nɔ bin de wɔship Jiova ɛn sɔm we bin de na di Pashian gɔvmɛnt bin dɔn mekɔp dɛn maynd fɔ stɔp di Ju dɛn fɔ mek dɛn nɔ kɔntinyu fɔ bil di tɛmpul bak. Bɔt Jiova bin want di Ju dɛn fɔ dɔn fɔ bil di tɛmpul, ɛn i de du wetin i want ɔltɛm. (Rid Ayzaya 55:​11.) I bin pik Zɛkaraya fɔ bi in prɔfɛt ɛn gi am et vishɔn dɛn we bin mek i rili gladi. Dɔn Zɛkaraya bin fɔ tɛl di Ju dɛn bɔt di vishɔn dɛn fɔ ɛnkɔrej dɛn. Dɛn vishɔn dɛn de bin ɛp di Ju dɛn fɔ si se dɛn nɔ nid fɔ fred di wan dɛn we de agens dɛn, ɛn i ɛnkɔrej dɛn fɔ kɔntinyu fɔ du di wok we Jiova want dɛn fɔ du. Insay di nɔmba fayv vishɔn, Zɛkaraya bin si wan stand fɔ put lamp ɛn tu ɔliv tik dɛn.

5. Wetin wi go tɔk bɔt insay dis atikul?

⁵ Wi ɔl at kin pwɛl sɔntɛnde. So wi go bɛnifit we wi tɔk bɔt aw Jiova bin yuz di nɔmba fayv vishɔn we Zɛkaraya bin si fɔ ɛnkɔrej di Izrɛlayt dɛn. We wi ɔndastand dis vishɔn, i go ɛp wi fɔ sav Jiova fetful wan we pipul dɛn de agens wi, we tin chenj na wi layf, ɛn we dɛn gi wi dayrɛkshɔn we wi nɔ ɔndastand. Na ɔl dɛn tin dɛn ya wi go tɔk bɔt insay dis atikul.

6. Aw di vishɔn bɔt di stand fɔ put lamp ɛn di tu ɔliv tik dɛn, we Zɛkaraya 4:​1-3 tɔk bɔt, bin gi di Ju pipul dɛn maynd? (Luk di pikchɔ na di frɔnt pej.)

⁶ Rid Zɛkaraya 4:​1-3. Di vishɔn bɔt di stand fɔ put lamp ɛn di tu ɔliv tik dɛn bin gi di Ju dɛn di maynd we dɛn nid fɔ kɔntinyu wit dɛn wok pan ɔl we pipul dɛn bin de agens dɛn. Aw? Yu bin notis se di stand fɔ put lamp gɛt sɔntin we de kɔntinyu fɔ gi am ɔyl? Tu ɔliv tik dɛn bin de sɔplay ɔyl to sɔntin we fiba bol. Dɔn di ɔyl frɔm di bol bin de go insay ɔl di sɛvin lamp dɛn we de na di stand fɔ put lamp. Dis ɔyl de ɛp di lamp fɔ kɔntinyu fɔ bɔn ɛn nɔ ɔt. Zɛkaraya bin aks se: ‘Wetin dɛn tin ya min?’ Di enjɛl ansa am wit dis mɛsej frɔm Jiova: “Nɔto bay . . . trɛnk ɔ pawa . . . bɔt na bay PAPA GƆD [“Jiova,” NWT] in Spirit.” (Zɛk. 4:​4, 6) Di ɔyl frɔm di tik dɛn bin tinap fɔ Jiova in pawaful oli spirit, we nɔ de dɔn. Gɔd in oli spirit bin pawaful fawe pas ɔl di fɛtman dɛn na di Pashian dɛn ami. Bikɔs Jiova de sɔpɔt di wan dɛn we de bil di tɛmpul, dɛn go ebul fɔ dɔn dɛn wok pan ɔl we pipul dɛn de agens dɛn. Dis mɛsej bin rili ɛnkɔrej dɛn. Ɔl wetin di Ju pipul dɛn bin nid fɔ du na fɔ abop pan Jiova ɛn stat fɔ du dɛn wok bak. Na dis dɛn bin du, pan ɔl we dɛn bin stil ban di wok.

7. Us chenj bin apin we bin ɛp di wan dɛn we bin de bil di tɛmpul?

⁷ Wan chenj bin apin we bin ɛp di Izrɛlayt dɛn we bin de bil di tɛmpul. Us chenj bin apin? Insay di ia 520 Bifo Krays, wan nyu kiŋ we nem Darayɔs I, bin de rul na Pashia. Insay di sɛkɔn ia we i de rul, i bin kam fɔ no se di ban we dɛn bin ban di wok fɔ bil di tɛmpul nɔ bin ligal. Dɔn, Darayɔs bin se dɛn fɔ kɔmplit  di wok. (Ɛzra 6:​1-3) Di tin we di kiŋ disayd bin sɔprayz ɔlman, bɔt di kiŋ bin du pas dat. I bin tɛl ɔl di pipul dɛn we bin de arawnd di Ju dɛn fɔ stɔp fɔ ambɔg dɛn, ɛn dɛn fɔ gi dɛn mɔni ɛn ɔl wetin dɛn nid fɔ dɔn fɔ bil di tɛmpul. (Ɛzra 6:​7-12, NWT) So dat bin mek di Ju dɛn bin dɔn fɔ bil di tɛmpul jɔs afta 4 ia, insay di ia 515 Bifo Krays.—Ɛzra 6:​15.

8. Wetin mek yu fɔ gɛt maynd we dɛn de agens yu?

⁸ Tide bak, bɔku pipul dɛn de agens di wan dɛn we de wɔship Jiova. Fɔ ɛgzampul, sɔm de na kɔntri dɛn usay di gɔvmɛnt de tray fɔ stɔp wi wok. Insay dɛn kɔntri dɛn de, dɛn kin arɛst wi brɔda dɛn ɛn “kɛr [dɛn] go bifo gɔvnɔ ɛn kiŋ dɛn,” ɛn dis kin mek dɛn gɛt chans fɔ prich to dɛn. (Mat. 10:​17, 18) Sɔntɛnde, we di gɔvmɛnt chenj, dat kin mek wi brɔda ɛn sista dɛn ebul fɔ wɔship Jiova fri wan. Ɔ jɔj we fia kin disayd fɔ alaw wi fɔ wɔship Jiova fri wan. Ɔda Jiova Witnɛs dɛn de bia wit difrɛn prɔblɛm. Dɛn de na kɔntri usay dɛn gɛt fridɔm fɔ wɔship Jiova, bɔt dɛn fambul dɛn we de tray fɔ mek dɛn stɔp fɔ sav Jiova de agens dɛn. (Mat. 10:​32-36) Bɔku pan dɛn fambul dɛn dɔn stɔp fɔ de agens dɛn we dɛn kam fɔ si se dɛn nɔ ebul fɔ mek dɛn stɔp fɔ sav Jiova. Ɛn sɔm pan di wan dɛn we bin rili de agens dɛn dɔn kam fɔ bi Jiova Witnɛs dɛn we gɛt zil. We pipul dɛn de agens yu, nɔ stɔp fɔ sav Jiova. Gɛt maynd. Yu gɛt Jiova ɛn in pawaful oli spirit fɔ ɛp yu, so yu nɔ fɔ fred natin.

9. Wetin mek sɔm Ju dɛn nɔ bin gladi we dɛn si di fawndeshɔn fɔ di nyu tɛmpul?

⁹ We dɛn bin le di fawndeshɔn fɔ di nyu tɛmpul, sɔm pan di Ju dɛn we dɔn ol bin kray. (Ɛzra 3:​12) Dɛn bin dɔn si di fayn tɛmpul we Sɔlɔmɔn bin bil, ɛn dɛn fil se di nyu tɛmpul go “fiba lɛk wetin nɔ min natin” we dɛn kɔmpia am wit di fɔs wan. (Egay 2:​2, 3) Dɛn at bin rili pwɛl bikɔs dɛn bin de kɔmpia di nyu tɛmpul to di ol wan. Zɛkaraya in vishɔn go ɛp dɛn fɔ gɛt gladi-at bak. Aw?

10. Aw di enjɛl in wɔd dɛn na Zɛkaraya 4:​8-10 (NWT) ɛp di Ju dɛn fɔ gɛt gladi-at bak?

¹⁰ Rid Zɛkaraya 4:​8-10, NWT. Wetin di enjɛl bin min we i se di Ju dɛn go “gladi we dɛn si di plɔm layn na Zɛrubabɛl [we na bin di Ju dɛn gɔvnɔ] in an”?  Plɔm layn na tul we dɛn kin yuz fɔ no if sɔntin stret. Di enjɛl bin de tɛl Gɔd in pipul dɛn se pan ɔl we di tɛmpul nɔ tan lɛk di fɔs wan, dɛn go dɔn fɔ bil am, ɛn i go de di we aw Jiova want am. I go gladi fɔ am, so wetin mek dɛn nɔ fɔ gladi? Wetin bin impɔtant to Jiova na dat dɛn wɔship am na di nyu tɛmpul di we aw i want. If di Ju dɛn pe atɛnshɔn fɔ wɔship Jiova di rayt we ɛn fɔ mek i gladi fɔ dɛn, dɛn go gɛt gladi-at bak.

11. Wetin nɔ kin izi fɔ sɔm pan Jiova in savant dɛn tide?

¹¹ I nɔ kin izi fɔ bɔku pan wi we tin chenj. Sɔm we dɔn de na spɛshal fultaym savis fɔ lɔng tɛm, dɛn asaynmɛnt dɔn chenj. Ɔda wan dɛn dɔn lɛf fɔ du di wok we dɛn bin lɛk fɔ du bikɔs dɛn dɔn ol. Na nɔmal tin fɔ mek wi at pwɛl we dɛn kayn chenj dɛn de mit wi. Fɔs, sɔntɛm wi nɔ go rili ɔndastand di tin we dɛn disayd ɔ ivin gri wit am. Sɔntɛm wi go mis di we aw tin bin de trade. Ɛn wi at go pwɛl ɛn bigin fil se di chenj dɔn mek wi nɔ ebul fɔ du bɛtɛ fɔ Jiova igen. (Prɔv. 24:​10, NWT) Aw Zɛkaraya in vishɔn go ɛp wi fɔ kɔntinyu fɔ gi wi bɛst to wi Gɔd?

12. Aw Zɛkaraya in vishɔn go ɛp wi fɔ kɔntinyu fɔ gɛt gladi-at we tin chenj na wi layf?

¹² Wi go ebul bia we tin chenj na wi layf we wi si tin lɛk aw Jiova de si am. I de du wɔndaful tin dɛn tide, ɛn wi gɛt di big big ɔnɔ fɔ bi in kɔmpin wokman dɛn. (1 Kɔr. 3:​9) Wi wok go chenj, bɔt Jiova in lɔv fɔ wi nɔ go chenj. So, if dɛn mek chenj na di ɔganayzeshɔn we afɛkt yu, nɔ spɛn bɔku tɛm fɔ tink bɔt ɔl di rizin dɛn we mek dɛn mek di chenj dɛn. Bifo yu wet te yu layf bi lɛk aw i bin bi “fɔstɛm,” aks Jiova fɔ ɛp yu fɔ mek yu si gud tin pan di chenj we dɔn apin. (Ɛkli. 7:​10) Bifo yu kɔntinyu fɔ tink bɔt di tin dɛn we yu nɔ ebul fɔ du igen, tink bɔt ɔl di tin dɛn we yu ebul fɔ du. Frɔm Zɛkaraya in vishɔn, wi lan se i impɔtant fɔ kɔntinyu fɔ tink di rayt we. Dat go ɛp wi fɔ kɔntinyu fɔ gɛt gladi-at ɛn fetful, ivin we tin chenj.

13. Wetin go dɔn mek sɔm Izrɛlayt dɛn fil se fɔ stat fɔ bil di tɛmpul bak na bin bad aydia?

¹³ Dɛn bin dɔn ban di wok fɔ bil di tɛmpul bak. Bɔt Ay Prist Jɛshwa (Jɔshwa) ɛn Gɔvnɔ Zɛrubabɛl, we na di man dɛn  we dɛn bin pik fɔ de bifo di pipul dɛn, bin “bigin fɔ bil PAPA GƆD in os bak.” (Ɛzra 5:​1, 2) Sɔm Ju dɛn go dɔn de tink se na bad tin dɛn disayd fɔ du. Di Ju dɛn nɔ go ebul fɔ ayd di wok fɔ bil di tɛmpul, ɛn dɛn no se dɛn ɛnimi dɛn go du ɔl wetin dɛn ebul fɔ stɔp di wok. Dɛn tu man dɛn ya we dɛn put bifo, we na Jɔshwa ɛn Zɛrubabɛl, bin nid fɔ no se Jiova de sɔpɔt dɛn, ɛn dɛn bin ebul fɔ no. Aw?

14. Akɔdin to Zɛkaraya 4:​12, 14 (NWT), wetin Ay Prist Jɔshwa ɛn Gɔvnɔ Zɛrubabɛl bin kam fɔ no?

¹⁴ Rid Zɛkaraya 4:​12, 14, NWT. Insay dis pat pan Zɛkaraya in vishɔn, di enjɛl bin sho Gɔd in fetful prɔfɛt se di tu ɔliv tik dɛn bin tinap fɔ “di tu pipul dɛn we dɛn dɔn anɔynt,” we na Jɔshwa ɛn Zɛrubabɛl. Di enjɛl se i tan lɛk se dɛn tu man dɛn ya “tinap nia di Masta fɔ di wan ol wɔl,” we na Jiova. Dat na bin big big ɔnɔ. Jiova bin gɛt kɔnfidɛns pan dɛn. So di Izrɛlayt dɛn fɔ biliv ɛnitin we dɛn man dɛn ya tɛl dɛn fɔ du, bikɔs Jiova bin de yuz dɛn tu fɔ lid di Izrɛlayt dɛn.

15. Aw wi go sho se wi de rɛspɛkt Jiova in dayrɛkshɔn we de na in Wɔd?

¹⁵ Tide, Jiova de kɔntinyu fɔ lid in pipul dɛn bay we i de yuz in Wɔd, di Baybul. Insay da oli buk de, i de tɛl wi aw fɔ wɔship am di we we go mek i gladi. Aw wi go sho se wi de rɛspɛkt di dayrɛkshɔn we wi de gɛt frɔm Gɔd in Wɔd? Na bay we wi de pe atɛnshɔn to am ɛn tek tɛm fɔ ɔndastand am. Aks yusɛf: ‘We a rid di Baybul ɔ wan pan wi pɔblikeshɔn dɛn, a kin stɔp ɛn tink gud gud wan bɔt wetin a rid? A kin du risach fɔ tray fɔ ɔndastand di tru tin we di Baybul de tich we “at fɔ ɔndastand”? Ɔ a kin jɔs rid am kwik kwik wan?’ (2 Pit. 3:​16) If wi tek tɛm tink gud wan bɔt wetin Jiova de tich wi, wi go ebul fɔ fala in dayrɛkshɔn ɛn du wi prichin wok.—1 Tim. 4:​15, 16.

16. We wi nɔ ɔndastand klia wan di dayrɛkshɔn we “di slev we fetful ɛn gɛt sɛns” de gi wi, wetin go ɛp wi fɔ du wetin dɛn tɛl wi?

¹⁶ Wan ɔda we aw Jiova de dayrɛkt wi, na we i de yuz “di slev we fetful ɛn gɛt sɛns.” (Mat. 24:​45) Sɔntɛnde, dis slev kin gi dayrɛkshɔn we wi nɔ ɔndastand klia wan. Fɔ ɛgzampul, sɔntɛm dɛn go gi wi dayrɛkshɔn bɔt aw wi fɔ pripia fɔ protɛkt wisɛf frɔm nachɔral dizasta we sɔntɛm wi go tink se nɔ go apin na wi eria.  Ɔ sɔntɛm wi go fil se di fetful slev de tek tɛm pasmak insay di tɛm we pandɛmik de. Wetin wi fɔ du if wi fil se di dayrɛkshɔn dɛn we dɛn de gi wi nɔ mek sɛns? Wi kin tink bɔt aw di Izrɛlayt dɛn bin bɛnifit we dɛn fala di advays we Jɔshwa ɛn Zɛrubabɛl bin gi dɛn. Wi kin tink bak bɔt ɔda Baybul akawnt dɛn we wi dɔn rid. Sɔntɛnde, Gɔd in pipul dɛn bin de gɛt dayrɛkshɔn we bin tan lɛk se i nɔ mek sɛns, bɔt dat bin sev dɛn layf.—Jɔj 7:​7; 8:​10.

17. Aw di vishɔn bɔt di stand fɔ put lamp ɛn di tu ɔliv tik dɛn bin afɛkt di Ju dɛn?

¹⁷ I go bi se di nɔmba fayv vishɔn we Zɛkaraya bin si bin shɔt, bɔt i ɛp di Ju dɛn fɔ gɛt zil fɔ kɔntinyu wit dɛn wok ɛn dɛn wɔship. Ɛn we dɛn bin aplay wetin dɛn lan frɔm Zɛkaraya in vishɔn, dɛn bin si aw Jiova de sɔpɔt ɛn dayrɛkt dɛn. Jiova bin yuz in pawaful oli spirit fɔ ɛp dɛn fɔ kɔntinyu dɛn wok ɛn fɔ gɛt gladi-at bak.—Ɛzra 6:​16.

18. Aw Zɛkaraya in vishɔn go bɛnifit yu?

¹⁸ Zɛkaraya in vishɔn bɔt di stand fɔ put lamp ɛn di tu ɔliv tik dɛn go rili bɛnifit yu. As wi bin dɔn tɔk, i go ɛp yu fɔ gɛt trɛnk we pipul dɛn de agens yu, fɔ gɛt di gladi-at we yu nid fɔ bia we tin chenj na yu layf, ɛn di trɔst we yu nid fɔ obe dayrɛkshɔn we yu nɔ ɔndastand. Wetin yu fɔ du we yu gɛt prɔblɛm? Fɔs, si wetin Zɛkaraya bin si, dat na, pruf fɔ se Jiova de kia fɔ In pipul dɛn. Dɔn, sho se yu biliv wetin yu si bay we yu abop pan Jiova ɛn kɔntinyu fɔ wɔship am wit ɔl yu at. (Mat. 22:​37) If yu du dat, Jiova go ɛp yu fɔ sav am wit gladi-at sote go.—Kol. 1:​10, 11.