1. Le i bintu’ka bisangaja byādi bitengēle Bayuda bādi mu bumisungi?

 BAYUDA bāsangele bininge. Yehova Leza “watunwine mushipiditu wa Kilusa mulopwe wa Peleshia” alekelele bene Isalela, bene bālongele myaka mivule mu Babiloni bu misungi. Mulopwe wāeleje lubila’mba Bayuda bajokele ku yabo ntanda, bakobakulule “njibo ya Yehova Leza wa Isalela.” (Eza. 1:1, 3) Bine, luno lubila lwādi lusangaja’po kashā! Ko kunena’mba butōtyi bwa Leza wa bine bwādi bwa kujokejibwa mu ntanda yaāpele bantu bandi.

2. Le Bayuda pobājokēle mu Yelusalema bāshilwile kulonga bika?

² Mu 537 Yesu kaile, misungi mibajinji ya Bayuda yāfika mu Yelusalema, mu kibikelo kya bulopwe bwa kunshi bwa Yuda. Ne kwija kwine mpika, bano Bayuda bājokele bekwata’ko na mwingilo wa tempelo, kadi dya mu 536 Yesu kaile, bāala kala kyalwilo kyayo!

3. Le i muswelo’ka obālwile Bayuda?

³ Inoko abo’tu bashilula kūbakulula tempelo, balwana nabo ba kala baanza kwibalwa bininge. Bantu bādi bebajokolokele “badi batyumuna bantu ba Yuda mutyima ne kwibaseleja mutyima kūlu amba baleke kūbaka.” (Eza. 4:4) Bine, bintu byādi’nka byenda bibipila’ko bininge. Mu 522 Yesu kaile, Alatazelekishishi mulopwe mupya wa Peleshia wābikala. * Bano balwana bāmwene kuno kushinta kwa umbikalo bu mukenga wa kwimika lonso mwingilo wa lūbako, na “kuleta makambakano mu dijina dya bijila.” (Ñim. 94:20) Bāsapwidile Mulopwe Alatazelekishishi amba, kutentekela pa bintu bikwabo, Bayuda i bakute nkuku ya kumutombokela. (Eza. 4:11-16) Mulopwe  wāitabija bubela bwabo, wāleta musoñanya wa kukankaja kūbaka tempelo. (Eza. 4:17-23) Pa kino, Bayuda bāleka’byo kūbaka tempelo.​—Eza. 4:24.

4. Le Yehova wālongele bika pākankeje balwana kūbakululwa kwa tempelo? (Isaya 55:11)

⁴ Bajentaila bamo bādi bashikata mu ntanda’ya, ne bakwabo ba mu umbikalo wa Peleshia, bādi basumininwe kwimika mwingilo wa kūbakulula tempelo. Inoko Yehova wādi usaka’nka Bayuda bobakulule tempelo, kadi aye ufikidijanga nyeke mpango yandi. (Tanga Isaya 55:11.) Wātongele Zekadia mupolofeto wampikwa moyo, wāmupa bimonwa mwānda bisangaja, byaādi wa kulombola Bayuda mwanda wa kwibakankamika. Bino bimonwa bileta kikulupiji, byēbakweshe bamone amba i kutupu kintu nansha kimo kya kutyinina balwana nabo, ne kwibakankamika bendelele kwingila mwingilo wa Yehova. Mu kimonwa kya butano, Zekadia wāmwene kitūlwa-binanu ne impafu ibidi.

5. Le i bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

⁵ Kyaba kimo batwe bonso tutyumukwanga mutyima. O mwanda tubwanya kumwena mu kulangulukila pa muswelo obākankamikile bene Isalela kudi Yehova kupityila ku kimonwa kya butano kyāmwene Zekadia. Kwivwanija kino kimonwa kubwanya kwitukwasha twingidile Yehova na kikōkeji kitatyi kitulwa balwana, kitatyi kishinta ngikadilo yotudi’mo, ne kitatyi kyobetupa bulombodi boketwivwanijepo.

6. Le kimonwa kya kitūlwa-binanu ne impafu ibidi bitelelwe mu Zekadia 4:1-3, kyākankamikile Bayuda namani? (Tala kifwatulo pa kibalu.)

⁶ Tanga Zekadia 4:1-3. Kimonwa kya kitūlwa-binanu ne impafu ibidi, kyākankamikile Bayuda bendelele kwingila nansha byobādi bebalwa. Namani? Mwene ubamonenga’mba kitūlwa-binanu kyādi na nsulo ya māni keapu? Impafu ibidi yādi isūmijija māni mu kibīko kidi bwa nsāni, ebiya māni ādi mu nsāni nao ke asūmina mu binanu bisamba-bibidi byādi mu kitūlwa-binanu. Ano māni ādi akwasha binanu bitēme pampikwa kubula. Zekadia wāipangwile amba: “Le bino bintu bishintulula bika?” Mwikeulu pa kumulondolola, wāmupa musapu utamba kudi Yehova amba: “‘Ke na kibumbopo kya basola, nansha na bukomo, ino na mushipiditu wami,’ i Yehova wa bibumbo unena.” (Zek. 4:4, 6) Māni a ku mityi ādi elekeja mushipiditu ujila wa Yehova wa bukomo, mwine keukōkangapo. Kibumbo kyonso kya basola ba Umbikalo wa Peleshia, kekyādipo na bukomo shi twikidingakanye na mushipiditu wa Leza. Na bukwashi bwa Yehova, bōbaki ba tempelo bādi babwanya kupwa mwingilo wabo nansha byobādi bebalwa. Bine, uno i musapu ukankamika’po kashā! Kintu kyādi kifwaninwe kulonga Bayuda i kukulupila’tu mudi Yehova ne kujokela ku mwingilo wabo. Kadi ye kyobālongele nansha mwingilo byowādi ukidi mukankajibwe.

7. Le i bika byālongekele byāsengele bōbaki ba tempelo mu ludingo kampanda?

⁷ Kudi kushinta kwāsengele bōbaki ba tempelo mu ludingo kampanda. Le i kushinta’ka? Mu 520 Yesu kaile, mulopwe mupya, Dadiusa I, wābikala mu Peleshia. Mu mwaka wa bubidi wa umbikalo wandi, wājingulula’mba kukankajibwa kwa mwingilo wa kūbakulula tempelo kekwādipo kukwatañene na bijila. Penepo Dadiusa wānena’mba bafwaninwe kuvuya mwingilo wabo. (Eza. 6:1-3) Uno’tu mwanda muyampe wātulumwije bantu bonso, inoko kāimaninepo’nka papo. Mulopwe wāsoñenye bantu bebajokolokele baleke kukalakanya mwingilo wa lūbako, bape Bayuda  lupeto ne bintu byonso byobasakilwa pa kuvuya mwingilo! (Eza. 6:7-12) Mfulo mfulō, Bayuda bavuya mwingilo wa kūbakulula tempelo myaka iná ne musubu pa kupita’po, mu 515 Yesu kaile.​—Eza. 6:15.

8. Mwanda waka ubwanya kukankamana kitatyi kyobakulwa?

⁸ Dyalelo nadyo, batōtyi ba Yehova bavule balwibwanga. Kimfwa, bamo bashikatanga mu matanda mobakankeje mwingilo wetu. Mu ano matanda, banabetu babwanya kukwatwa ne kukatwalwa “ku bambikavu ne balopwe” mwanda wa bukamoni kobadi. (Mat. 10:17, 18) Kyaba kimo kushinta kwa imbikalo kubwanya kukwasha banabetu batōte na bwanapabo. Nansha padi mutyibi muyampe ubwanya kukwata butyibi bwitukwasha twingile biyampe mwingilo wetu. Batumoni bakwabo balwibwanga mu muswelo mukwabo. Bashikatanga’tu mu matanda mobatōta Yehova na bwanapabo, inoko balwibwanga na bantu ba mu kyabo kisaka, bene basumininwe kwibakankaja baleke kwingidila Leza. (Mat. 10:32-36) Divule, boba bebalwa shi abajingulula’mba bukomo bobalonga bwa kukankaja babutule babo Batumoni kebulongelepo kintu, balekanga’byo. Kadi bantu bamo badi balwa Batumoni bibibibi, baikele mwenda mafuku ke Batumoni bapyasakane. Shi bakulwanga, kokaleka’byo kwingidila Yehova! Kankamana. Yehova ukukwashanga na mushipiditu wandi ujila wa bukomo, kokatyina kintu!

9. Mwanda waka Bayuda bamo bātyumukilwe mutyima pobāmwene kyalwilo kya tempelo mipya kyaādilwe?

⁹ Kitatyi kyaādilwe kyalwilo kya tempelo mipya, Bayuda bamo banunu bādidile. (Eza. 3:12) Bāmwene tempelo miyampe yāubakile Solomone ke balanga’mba, tempelo mipya i “kintu kya bitupu” shi twiidingakanye na tempelo mibajinji. (Hak. 2:2, 3) Bēivwene bibi mwanda bādingakenye tempelo mipya na tempelo ya kala. Ino kimonwa kya Zekadia kyādi kya kwibakwasha baleke kutyumukwa mutyima. Namani?

10. Lelo binenwa bya mwikeulu bidi mu Zekadia 4:8-10, byākweshe namani Bayuda baleke kutyumukwa mutyima?

¹⁰ Tanga Zekadia 4:8-10. Le i bika byādi bikimba kunena mwikeulu paānenene amba, Bayuda “bakasangala ne kumona monji wa kūbaka nao mu kuboko kwa Zelububele [mbikavu Muyuda]”? Monji wa kūbaka nao i kingidilwa kilombolanga shi kintu i kyoloke  biyampe, nansha kyoloke swā. Mwikeulu wādi ukulupija bantu ba Leza amba, ino tempelo yādi imonwa na bamo bu keidingakenepo na mibajinji, yādi ya kupwa, kadi yādi ikwatañene na misoñanya ya Yehova. Shi Yehova wādi wiisangedile, lelo Bayuda papo ke pepi? Kintu kyādi kya mvubu ku meso a Yehova, i kutōtelwa mu tempelo mipya kadi mwasakila. Shi Bayuda bātele mutyima ku kutōta Yehova mu muswelo muyampe, ne kwitabijibwa nandi, bādi ba kwikala monka na nsangaji.

11. Le i makambakano’ka atananga batōtyi bamo ba Yehova dyalelo?

¹¹ Bavule motudi, bakomenwanga kwitabija kushinta. Bantu bamo baingile mu mwingilo wa pa bula wa kitatyi kyonso mu kitatyi kilampe, bebashintyile mingilo. Bakwabo banenenwe kuleka mwingilo obadi basenswe bininge mwanda wa bununu. Inoko i byendele’mo kutyumukwa mutyima shi abetushinta uno muswelo. Ku ngalwilo, padi ketubwanyapo kwivwanija bubinga bwine, nansha kwibwitabija. Tubwanya padi kulanga’mba bintu byadi byenda biyampe dibajinji. Ne kadi tubwanya padi kutyumukwa mutyima na kulanga’mba, pobetushinta mingilo ketukibwanyapo kwingidila Yehova bininge. (Nki. 24:10) Le kimonwa kya Zekadia kitukwasha namani tupe nyeke Leza bintu bilumbuluke byotudi nabyo?

12. Le kimonwa kya Zekadia kibwanya kwitukwasha namani tuleke kutyumukwa mutyima shi ngikadilo yotudi’mo ibashinta?

¹² Tubwanya kupēlelwa kūminina ngikadilo mipya yotudi’mo shi tumona bintu na mwibimwena Yehova. Aye uloñanga bintu bikatampe dyalelo, kadi tudi na dyese dya pa bula dya kwingila nandi pamo. (1 Ko. 3:9) Mingilo yotwingila ibwanya kushinta, ino buswe bwitusenswe Yehova kebukashintapo. Nanshi shi abakushinta mingilo mu bulongolodi bwa Yehova, leka kulangulukila bininge pa kine kyobakushintyila. Pa kyaba kya kwabila bininge “mafuku a kala,” lomba Yehova akukwashe umone bintu biyampe bidi mu kushinta. (Mus. 7:10) Pa kyaba kya kulangulukila pa bintu byokukibwanyapo kulonga, langulukila pa bintu byonso byobwanya kulonga. Kimonwa kya Zekadia kibetufundija kamweno kadi mu kwikala na mumweno muyampe. O mwanda tufwaninwe kwikala nyeke na nsangaji ne na kikōkeji nansha shi ngikadilo yotudi’mo ibashinta.

13. Mwanda waka bene Isalela bamo bādi bakokeja kulanga’mba, butyibi bwa kujokela ku mwingilo wa kūbakulula tempelo bwādi butyibi bubi?

¹³ Mwingilo wa kūbakulula tempelo wādi mukankajibwe. Inoko bantu bātongelwe kwimanina mwingilo wa lūbako, ba Yeshua (Yoshua) Kitobo Mukatampe ne Mbikavu Zelububele, bāshilwile “kūbakulula njibo ya Leza.” (Eza. 5:1, 2) Bayuda bamo bādi bakokeja kulanga’mba buno bwādi butyibi bubi. Mwanda balwana nabo kebādipo ba kutunya kwibamona pobobaka tempelo, bene bādi ba kulonga bukomo bwa kukankaja mwingilo wa lūbako. Bantu babidi bādi bendeja mwingilo, ba Yoshua ne Zelububele, bādi basakilwa kukulupijibwa’mba Yehova wibakwatakenye. Ne bēbakulupije. Namani?

14. Mungya Zekadia 4:12, 14, le Yoshua Kitobo Mukatampe ne Mbikavu Zelububele bākulupijibwe namani?

¹⁴ Tanga Zekadia 4:12, 14. Mu kino kimonwa kya Zekadia, mwikeulu wālombwele mupolofeto wa kikōkeji wa Leza amba, impafu ibidi yelekeja “bashingwe māni babidi”​—ba Yoshua ne Zelububele. Bano bantu babidi bālombwelwe mu muswelo wa kyelekejo “bemene kubwipi na Mfumu wa ntanda yonso,” Yehova. Bine, bādi na dyese dikatampe! Yehova wādi wibakulupile. O mwanda banababo bene Isalela, bādi bafwaninwe kukulupila butyibi bwabo bo-bonso ne bulombodi bo-bonso bwa Leza, nansha shi bwādi bwa muswelo’ka.

15. Le tukalombola namani amba tulēmekele bulombodi bwa Yehova budi mu Kinenwa kyandi?

¹⁵ Dyalelo Yehova ukyendelela kupa bantu bandi bulombodi kupityila ku Kinenwa kyandi Bible. Mu dino dibuku dikola, witulombola’mo mwa kumutōtela mu muswelo waitabije. Le tukalombola namani amba tulēmekele bulombodi bobetupa mu Kinenwa kya Leza? I na kwitūdila’ko kitatyi kya kwikitanga na katentekeji ne kwikivwanija. Wiipangule amba: ‘Le kitatyi kyontañanga Bible nansha dibuku dyetu dīsambila pa Bible, ñimananga ne kulangulukila’po? Le nkimbanga nshintulwilo ya bubine bwa mu Bible ‘bukomo kwivwana?’ Nansha le tañanga’tu myanda lubilolubilo napita?’ (2 Pe. 3:16) Shi twitūdila’ko kitatyi kya kulangulukila pa byobya bitufundija Yehova, tukabwanya kulonda bulombodi bwandi ne kwingila mwingilo wetu wa busapudi.​—1 Tm. 4:15, 16.

16. Shi ketwivwanijepo senene bulombodi bwitupa “umpika mukōkele ne mudyumuke,” le i bika biketukwasha twibulonde?

¹⁶ Kadi Yehova witupanga bulombodi kupityila  kudi “umpika mukōkele ne mudyumuke.” (Mat. 24:45) Kyaba kimo umpika ukokeja kwitupa bulombodi boketwivwanijepo senene. Kimfwa, ubwanya kwitupa bulombodi kampanda pa kwiteakanya mwa kupandila ku kimpengele kya kipangila kyotumona bu kekibwanyapo kulongeka kwetu. Nansha padi tubwanya kulanga’mba umpika wapityija’byo kipimo mu kitatyi kya kipupo. Ino le tufwaninwe kulonga namani shi tulanga’mba bulombodi buletelwe ke buyampepo? I biyampe kulangulukila pa muswelo wāmwenine’mo bene Isalela mwanda’tu wa kuteja kobātejeje madingi a ba Yoshua ne Zelububele. Tubwanya kulangulukila ne pa nsekununi mikwabo ya mu Bible yoketudi batange. Kyaba kimo bengidi ba Leza bātambwile bulombodi bumweka mungya mumweno wa bantu bu kebwendele’mopo, ino ku mfulo bwāpandija būmi bwabo.​—Bat. 7:7; 8:10.

17. Lelo kimonwa kya kitūlwa-binanu ne impafu ibidi, kyākweshe Bayuda namani?

¹⁷ Padi kimonwa kya butano kyāmwene Zekadia kyādi kīpi, inoko kyākweshe Bayuda bekale na mumweno muyampe pa mwingilo wabo ne pa butōtyi bwabo. Kadi kitatyi kyobālongele bintu mungya byobya byāmwene Zekadia, Yehova wēbakwatakenye na buswe ne kwibendeja. Yehova wēbakweshe kupityila ku mushipiditu wandi ujila, bāendelela kwingila mwingilo wabo ne kwikala monka na nsangaji.​—Eza. 6:16.

18. Le kimonwa kya Zekadia kibwanya kukukwasha namani?

¹⁸ Kimonwa kyāmwene Zekadia kya kitūlwa-binanu ne impafu ibidi, kibwanya kukukwasha mu būmi. Monka motwanenenanga, kibwanya kukukwasha wikale na bukomo bosakilwa pa kulwa na balwana, wikale na nsangaji pa kūminina shi ngikadilo yodi’mo ibashinta, ne kukukwasha wikale na kikulupiji pa kulonda bulombodi bobakupa bokwivwanijepo. Penepa le ukalonga namani shi ubatanwa na makambakano mu būmi? Dibajinji, mona byāmwene Zekadia​—bukamoni bulombola’mba Yehova utele bantu bandi mutyima. Kupwa longa bintu mungya byobya byomona, koku ukulupile mudi Yehova ne kwendelela kumutōta na mutyima umo. (Mat. 22:37) Shi ulonge namino, Yehova ukakukwasha umwingidile nyeke na nsangaji.​—Kol. 1:10, 11.