Yako kaha kuvihande

Yenu kumitwe yavihande

CHIHANDE CHAKULINANGULA 12

Kutala Muli Nakumona Vyuma Amwene Zekaliya Tahi?

Kutala Muli Nakumona Vyuma Amwene Zekaliya Tahi?

“‘Chuma kana kacheshi kulingiwa nangolo javaka-kwasa jitako chipwe nangolo javatuko, oloze nashipilitu yami.’ Omu mukiko mwanambe Yehova wamayongomena.”—ZEKA. 4:6.

MWASO 73 Tukafwe Tupwenga Vakumika

VYUMA NATUSHIMUTWILA *

1. Vyuma muka vyasolokele kuli vaIsalele vaze vapwile muufunge?

 VAISALELE vawahililile chikuma omu Yehova Kalunga ‘akatwile mwangana waPeleja Kuluse’ asokole vaIsalele vaze vapwile muufunge muMbavilone hamyaka yayivulu. Mwangana avilikile luvila nakulweza vaIsalele vakinduluke kwimbo lyavo “nakutungulula zuvo yaYehova Kalunga kaIsalele.” (Ezela 1:1, 3) Mujimbu avilikile wevwishile vaIsalele kuwaha. Echi chalumbunwine nge vaIsalele navaputuka cheka kulemesa Kalunga wamuchano mulifuchi lize avahanyine.

2. Mulimo muka vazachile vaIsalele omu vahetele muYelusalema?

2 Mu 537 B.C.E., vaIsalele vatete vaze vafumine muufunge vahetele muYelusalema yize yapwile nganda muwangana wakusulo wavaYuta. Omu vahetele, hahaze vene vaputukile kuzata mulimo wavo, kaha kuheta mu 536 B.C.E., vakumishile kwala chihela chatembele.

3. Ukalu muka vamwene vaYuleya?

3 Omu vaYuleya vaputukile kutungulula tembele, vatu vaputukile kuvafumbukila. Vatu vaze valihachile navo, ‘vavahombesele nakuvahonesa kutunga zuvo.’ (Ezela 4:4) Ukalu kana waputukile kutohwelako chikuma. Kuheta mu 522 B.C.E., mwangana wavaPeleja wamuhya, Alatakaseleke aputukile kuyula. * Vaka-kole vavaYuleya vashinganyekele ngwavo, kupwa namwangana wamuhya, nachivakafwa vahonese vaYuleya mulimo wakutunga tembele, ‘hakujina kuvayanjisa nakulyongela mujishimbi.’ (Samu 94:20) Valwezele Mwangana Alatakaseleke ngwavo, vaYuleya vapwile nakushinganyeka kulikanga kuli ikiye. (Ezela 4:11-16) Mwangana evwililile vyuma vamulwezele nakulweza vaYuleya valitwamine kutunga tembele. (Ezela 4:17-23) Ngocho, vaYuleya vechele mulimo wavo wakutunga tembele.—Ezela 4:24.

4. Vyuma muka alingile Yehova omu vaka-kole vakanyishile mulimo wakutungulula tembele? (Isaya 55:11)

4 Vatu valihachile navo vaze kavalemeselenga Kalungako navatu vamwe vamuwangana waPeleja vafwililile kuvahonesa kutunga tembele. Oloze Yehova asakile vaYuleya vakumise mulimo wakutungulula tembele. Ngocho vyuma asakile vyateselemo. (Tangenu Isaya 55:11.) Atongwele kapolofweto wakuhamuka Zekaliya nakumumwenesa vyakumwenesa vyakukomwesa 8 nakuvilweza vaYuleya mangana vivakolezeze. Vyakumwenesa kana vyavakafwile vahone kwivwa woma vaka-kole javo, nakuvakafwa vatwaleho lika kuzata mulimo uze avahanyine Yehova. Muchakumwenesa chamuchitanu, Zekaliya amwene chitumbikilo chamanongo namilive yivali.

5. Vyuma muka natushimutwila muchihande chino?

5 Shimbu jimwe tuvosena tweji kuhombanga. Shikaho muchihande chino natushimutwila omwo Yehova akolezezele vaIsalele kuhichila muchakumwenesa chamuchitanu chize amwenesele Zekaliya. Kwivwishisa ulumbunwiso wachakumwenesa kana nachitukafwa tutwaleho lika kuzachila Yehova nakashishi kachi nge vanatufumbukila, chipwe nge vyuma vinalumuka, chipwe nge vanatulweze jindongi jize katwevwishishile kanawako.

NGE VANATUFUMBUKILA

Zekaliya amwene chakumwenesa chamitondo yamilive yivali yize yanehelenga maji hachitumbikilo chamanongo chize chapwile namanongo 7 (Talenu palangalafu 6)

6. Uno chakumwenesa chachitumbikilo chamanongo namilive yivali chize vavuluka hali Zekaliya 4:1-3 chakolezezele ngachilihi vaYuleya? (Talenu muvwimbimbi wahalipapilo lyahelu.)

6 Tangenu Zekaliya 4:1-3. Chakumwenesa chachitumbikilo chamanongo namilive yivali chakafwile vaYuleya vomike omu vavafumbukilile. Mujila muka? Tachikizenu ngwenu chize chitumbikilo chamanongo chapwilenga lika namaji, kaha yize milive yivali yanehelenga maji muchiloso. Kufumaho, aze maji ayilenga mumanongo 7 aze apwile hachitumbikilo chamanongo. Aze maji alingishilenga manongo amunyike lika. Zekaliya ahulishile ngwenyi: “Uno vyumevi vinalumbunukila mulihi?” Kaha kangelo amulwezele vyuma ahanjikile Yehova ngwenyi: “‘Chuma kana kacheshi kulingiwa nangolo javaka-kwasa jitako chipwe nangolo javatuko, oloze nashipilitu yami.’ Omu mukiko mwanambe Yehova wamayongomena.” (Zeka. 4:4, 6) Aze maji afumine kumilive emanyinyineko shipilitu yajila yaYehova yize yatwama nangolo chikuma. Maswalale vaka-kwasa jita vamuwangana waPeleja kavapwile nangolo hakuvesekesa kungolo jize atwama najo Kalungako. Hakuwana nge Yehova apwile nakukafwa vaze vapwile nakutunga tembele, ngocho vakumishile mulimo wakutunga chamokomoko nakuvafumbukila. Chikupu vene, mujimbu kana wavakolezezele chikuma. Chuma vatelele kulinga vaYuleya shina kufwelela Yehova nakuputuka kuzata mulimo wakutunga. Omu mukiko valingile numba tuhu mulimo wakutunga vaukanyishile.

7. Chuma muka chasolokele chize chakafwile vaYuleya vakumise mulimo wavo wakutungulula tembele?

7 Kupwa namwangana wamuhya chanehele kutokwa kuli vaka-kutunga tembele. Mu 520 B.C.E., mwangana wamuhya Ndaliu I aputukile kuyula muPeleja. Mumwaka wamuchivali wachiyulo chenyi, awanyine nge kweseka najishimbi chapwile chakuhenga kukanyisa vaYuleya kuzata mulimo wavo wakutungulula tembele. Shikaho Ndaliu etavishile vaYuleya vatwaleho kutungulula tembele. (Ezela 6:1-3) Chuma alingile ou mwangana chakomwesele vatu vosena, oloze kakuminyinyine kaha hakuvetavisa vatungulule tembeleko. Mwangana alwezele vatu vaze valihachile navaYuleya ngwenyi, kavatelelele kuhonesa mulimo wakutungulula tembeleko, kaha nawa vatelelele kuvahana jimbongo navyuma vyeka vize vyasakiwile mangana vakumise mulimo wavo. (Ezela 6:7-12) Ngocho vaYuleya vakumishile mulimo wakutungulula tembele mu 515 B.C.E., omu mwahichile myaka yiwana kufuma halwola vaputukile.—Ezela 6:15.

Pendaminenunga hali Yehova nge vanamifumbukila (Talenu palangalafu 8)

8. Mwomwo ika mwatela kumika nge vanamifumbukila?

8 Makumbi ano, vaka-kulemesa Yehova vavavulu navakiko vali nakuvafumbukila. Chakutalilaho, vandumbwetu vamwe vatwama mumafuchi muze vakanyisa mulimo wetu. Mumafuchi kana vandumbwetu veji kuvakasanga nakuvatwala nawa “kumeso avanguvulu navamyangana” mangana vahane unjiho kuli vakiko. (Mateu 10:17, 18) Shimbu jimwe, kwalumuka chachiyulo cheji kulingisanga vandumbwetu vapwenga cheka nalisesa lyakulemesa Kalunga. Shimbu jikwavo nawa muka-kuyula wamuchima wamwaza nahase kutwitavisa tupwenga cheka nalisesa lyakulemesa Kalunga. Vinjiho jaYehova veka vali nakuvafumbukila mujijila jeka nawa. Vinjiho kana vatwama mulifuchi muze vatu vosena vatwama nalisesa lyakulemesa Yehova, oloze vausoko wavo veji kufwilanga kuvakanyisa kuzachila Kalunga. (Mateu 10:32-36) Kakavulu nge vausoko wetu vanamono ngwavo vanahono kutukanyisa kuzachila Kalunga, kaha veji kulitwaminanga. Kaha nawa vatu vamwe vaze vayanjishilenga chikuma Vinjiho jaYehova, vanapu jino Vinjiho jaYehova vatwima. Shikaho nge vanamifumbukila, kamwatela kuzeyako oloze mwatela kutwalaho lika kupwa vakumika. Yehova mwamikafwa nashipilitu yenyi yajila, ngocho kamwatela kwivwa womako.

NGE VYUMA VINALUMUKA

9. Mwomwo ika vaYuleya vamwe vevwilile kupihya hakumona chihela chatembele yayihya chize valile?

9 Omu valile chihela chatembele yayihya, vakulwane vavaYuleya vamwe valilile. (Ezela 3:12) Hakuwana nge vamwene tembele yamwaza yize atungile Solomone, ngocho vashinganyekele ngwavo tembele yayihya yize vapwile nakutunga ‘nayipwa yakukuminamo hakuyesekesa’ kuli yize vamwene. (Hangai 2:2, 3) Kwesekesa tembele vapwile nakutunga kuli yize atungile Solomone, chavalingishile vevwenga kupihya. Chakumwenesa vamwenesele Zekaliya chavakafwile vahone kwivwa kupihya. Mujila muka?

10. Uno mazu ahanjikile kangelo hali Zekaliya 4:8-10, akafwile ngachilihi vaYuleya vahone kuhomba?

10 Tangenu Zekaliya 4:8-10. Uno kangelo atalishile mulihi hakwamba ngwenyi, vaYuleya “navakawahilila nakumona lungoji lwakupimisa lwakuzezalala mulivoko [lyanguvulu wavaYuleya] Zeluvavele”? Lungoji lwakupimisa lwakuzezalala lwapwa hichinoma chakuzachisa hakutunga vamone nge chuma chinoloka. Uze kangelo afwelelesele vaYuleya ngwenyi, numba tuhu vaYuleya vamwe vamwene tembele kana kupwa yakukuminamo, oloze avafwelelesele ngwenyi navayikumisa kaha nawa Yehova mwayivwila kuwaha. Hakuwana nge Yehova ayivwililile kuwaha shikaho navakiko vatelelele kuyivwila kuwaha. Chuma chapwile chachilemu kuli Yehova shina, vatelelele kumulemesa mutembele kaneyi yayihya kweseka namuze asakile. Kachi nge vaYuleya vashishikile kaha hakulemesa Yehova mujila yize etavila, kachi vapwile cheka vakuwahilila.

Monenunga vyuma mujila yamwaza kachi nge vyuma vinalumuka (Talenu palangalafu 11-12) *

11. Ukalu muka vanakumona vangamba jaYehova vamwe makumbi ano?

11 Etu vavavulu tweji kuhombanga nge vyuma vinalumuka. Vandumbwetu vamwe vaze vanazate mulimo wakulipwila washimbu yosena halwola lwalusuku, vanavahane milimo yeka. Veka vanavalweze valitwamine kuzata milimo yize vazangilenga chikuma nakuvahana milimo yeka mwomwo yaushinakaji. Chapwa chakutamo kuhomba nge vyuma vinalumuka. Shimbu jimwe katweshi kuhasa kwivwishisa chipwe kwitavila ovyo vyuma vimwe vinalumukilako. Tunahase kushinganyeka ngwetu hakavanga vyuma vyapwile kanawa. Ngocho tunahase kuhomba nakumona ngwetu katweshi tuvavalemu kuli Yehovako. (Vishi. 24:10) Uno chakumwenesa vamwenesele Zekaliya nachitukafwa ngachilihi tutwaleho kuzachila Kalunga noho hakumina ngolo jetu?

12. Chakumwenesa vamwenesele Zekaliya nachitukafwa ngachilihi tuhone kwivwa kupihya nge vyuma vinalumuka?

12 Nge natumono vyuma mujila yize avimona Yehova, kaha katweshi kuhomba nge vyuma vinalumukako. Yehova ali nakutesamo vyuma vyavivulu makumbi ano, kaha nawa twapwa vakutokwa hakupwa tuvaka-kuzachila hamwe naKalunga. (Koli. 1, 3:9) Milimo tweji kuzatanga yinahase kwalumuka. Numba tuhu navatuhana milimo yeka muliuka, oloze Yehova mwatwalaho lika kutuzanga. Kachi nge vyuma vinalumuka muliuka vinakwate nahali enu, kaha kanda kushinganyeka chikuma havyuma vinalingisa vyuma kana vyalumukeko. Muchishishisa chakupwa nachiyoyelo ngana chize mwapwile nacho ‘hamakumbi akunyima,’ mwatela kaha kushishika havyuma vyamwaza navifumamo. (Kwambu. 7:10) Chakumwenesa vamwenesele Zekaliya chinatukafwe tutachikize ovyo chapwila chachilemu kumona vyuma mujila yamwaza. Shikaho tunahase kutwalaho lika kupwa vakuwahilila kaha nawa vakushishika, chamokomoko nakwalumuka chavyuma.

NGE CHINATUKALUHWILA KUKAVANGIZA JINDONGI NAVATULWEZA

13. Mwomwo ika vaYuleya vamwe vashinganyekele ngwavo chapwile chakuhenga kuputuka mulimo wakutungulula tembele?

13 Numba tuhu mulimo wakutungulula tembele vaukanyishile, oloze Kapilishitu Wakulitulaho Yeshuwa (Yoshuwa) naNguvulu Zeluvavele vaze vatongwele kutwaminyina mulimo kana, “vaputukile cheka kutungulula zuvo yaKalunga.” (Ezela 5:1, 2) VaYuleya vamwe vashinganyekele ngwavo kulinga chuma kana chapwile chakuhenga. Vashinganyekele ngwavo kaveshi kuhasa kutunga tembele mukuswekako. Kaha nawa vashinganyekele ngwavo vaka-kole javo vanahase kuvakanyisa. Shikaho Yoshuwa naZeluvavele vasakiwile kuvakolezeza vatachikize ngwavo, Yehova apwile nakuvakafwa. Chikupu vene, vavakolezezele. Mujila muka?

14. Kweseka namazu ahali Zekaliya 4:12, 14, Kapilishitu Wakulitulaho Yoshuwa naNguvulu Zeluvavele vavakolezezele ngachilihi?

14 Tangenu Zekaliya 4:12, 14. Muchakumwenesa chize vamwenesele Zekaliya, uze kangelo alwezele ou kapolofweto kaKalunga wakushishika ngwenyi, yize milive yivali yemanyinyineko “vawavisa vavali” Yoshuwa naZeluvavele. Uze kangelo amulwezele nawa ngwenyi, vaze malunga vavali vapwile nge “vanemana kuli Mwata wahamavu hosena.” Chapwile hikutokwa kuzata mulimo kana. Yehova avafwelelele chikuma. Shikaho vaIsalele vatelele kukavangiza vyuma vavalwezele vaze malunga mwomwo Yehova ikiye apwile nakuvazachisa.

15. Tunahase kusolola ngachilihi ngwetu, twamona jindongi jaYehova tweji kutambulanga kuhichila muMazu enyi kupwa jajilemu?

15 Jila yimwe yize Yehova ali nakutwalaho kuhanyinamo jindongi vatu jenyi, shina kuhichila muMazu enyi Mbimbiliya. Muli ou mukanda mukiko vatulweza jila yakumulemeselamo yize etavila. Tunahase kusolola ngachilihi ngwetu, twamona jindongi tweji kutambulanga kuhichila muMazu aKalunga kupwa jajilemu? Tunahase kulinga ngocho, hakuwatanganga nakuwevwishisa kanawa. Lihulisenu ngwenu: “Nge nguli nakutanga Mbimbiliya chipwe mikanda yetu, kutala ngweji kulihulikanga nakushinganyeka havyuma nguli nakutanga tahi? Uno ngweji kuhehwojolanga, nguwane muchano wamuMbimbiliya uze ‘waukalu kwivwishisa’ tahi? Nyi ngweji kutanganga kaha washiwashi mujimbu kana?” (Petu. 2, 3:16) Nge natuwanangako lwola lwakushinganyeka havyuma eji kutunangulanga Yehova, kaha nachitukafwa tukavangize jindongi jenyi nakutesamo mulimo wakwambulula.—Chimo. 1, 4:15, 16.

Kavangizenu jindongi navamilweza kuli “ndungo wakushishika wakuzangama” (Talenu palangalafu 16) *

16. Kachi nge katwevwishishile jindongi natulweze “ndungo wakushishika[ko,]” vyuma muka navitukafwa tujikavangize?

16 Yehova eji kutuhananga nawa jindongi jenyi kuhichila muli “ndungo wakushishika wakuzangama.” (Mateu 24:45) Shimbu jimwe ou ndungo nahase kutuhana jindongi jize katweshi kuhasa kwivwishisako. Chakutalilaho, vanahase kutulweza jindongi jakutukafwa tulizange vyaukalu, uze tunashinganyeka ngwetu kaweshi kuhasa kusoloka mungalila yetuko. Chipwe tunahase kushinganyeka ngwetu, ndungo nalizakamina chikuma vyamusongo wachihita. Natulinga ngachilihi nge tunamono ngwetu jindongi vanatulweze kajeshi kuzatako? Tunahase kushinganyeka omwo vanganyalile vaIsalele hakukavangiza jindongi jize vavahanyine kuli Yoshuwa naZeluvavele. Tunahase nawa kushinganyeka hamijimbu yeka yamuMbimbiliya yize twatangaho lyehi. Shimbu jimwe vatu jaKalunga vatambwilenga jindongi jize jasolokele nge kajeshi kuzatako, oloze japululwile myono yavo.—Kuyu. 7:7; 8:10.

MONENU VYUMA AMWENE ZEKALIYA

17. Uno chakumwenesa chachitumbikilo chamanongo namilive yivali, chakafwile ngachilihi vaYuleya?

17 Numba tuhu chakumwenesa amwene Zekaliya chapwile chachihi, oloze chakafwile vaYuleya vatwaleho kuzata mulimo wavo, nakulemesa Kalunga. Omu vakavangijile vyuma valinangwile muchakumwenesa vamwenesele Zekaliya, vamwene jino ngwavo Yehova ali nakuvakafwa nakuvatwaminyina. Yehova avakafwile nashipilitu yenyi yajila mangana vatwaleho kuzata mulimo wavo, nakupwa cheka vakuwahilila.—Ezela 6:16.

18. Uno chakumwenesa vamwenesele Zekaliya nachimikafwa ngachilihi?

18 Chakumwenesa vamwenesele Zekaliya chachitumbikilo chamanongo namilive yivali nachimikafwa nayenu. Ngana muze tunashimutwila, chinahase kumikafwa mumike nge vanamifumbukila, nakupwa vakuwahilila nge vyuma vinalumuka, nakukavangiza vyuma navamilweza numba tuhu kamwavivwishishile kanawako. Vyuma muka mwatela kulinga nge muli nakumona ukalu mukuyoya chenu? Chatete monenu vyuma amwene Zekaliya vize vyasolola nge Yehova eji kuzakamanga vatu jenyi. Kufumaho, fwelelenu Yehova nakutwalaho lika kumulemesa namuchima wenu wosena. (Mateu 22:37) Nge namulinga ngocho, kaha Yehova mwamikafwa mutwaleho lika kumuzachila nakuwahilila haya myaka yosena.—Kolo. 1:10, 11.

MWASO 7 Yehova Ikiye Ngolo Jetu

^ par. 5 Yehova amwenesele kapolofweto Zekaliya vyakumwenesa vyakukomwesa vyavivulu. Vyuma amwene Zekaliya vyamukafwile hamwe kaha navakwavo vaze valemeselenga Kalunga mangana vomike hakukindulwisa kulemesa chamuchano. Vyakumwenesa kana vinahase kutukafwa nayetu tutwaleho lika kuzachila Yehova nakashishi chamokomoko naukalu. Muchihande chino, natushimutwila havishina vyavilemu natulinangula kuchakumwenesa amwene Zekaliya chachitumbikilo chamanongo namilive yivali.

^ par. 3 Omu mwahichile myaka, mumakumbi aNguvulu Nehemiya kwapwile mwangana Alatakaseleke weka uze asolwelelele vaYuleya likoji.

^ par. 60 MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Ndumbwetu walunga namono ngwenyi atela kwitavila kwalumuka chavyuma mwomwo yaushinakaji namisongo.

^ par. 62 MAZU AKULUMBUNUNA MUVWIMBIMBI: Ndumbwetu wapwevo ali nakushinganyeka omu Yehova ali nakukafwa “ndungo wakushishika wakuzangama” ngana muze akafwile Yoshuwa naZeluvavele.