1. En wach mane maber ma Jo-Yahudi ma ne ni e tuech noyudo?

 KA NE Jehova ‘ojiwo chuny Kuros ma ne en ruodh Persia’ mondo ogony Jo-Yahudi ma nosebedo e tuech e piny Babulon kuom higni mang’eny, wachno nomiyo Jo-Yahudi mor ma tamre gi nono! Ruoth nogoyo milome ni Jo-Yahudi koro nonego odog thurgi mondo ‘gidhi giger od Jehova Nyasach Israel.’ (Ezra 1:1, 3) To mano kaka wachno ne ber! Mano ne nyiso ni Jo-Yahudi ne dhi lamo Nyasachgi madier e piny ma nomiyogi kendo.

2. En ang’o ma Jo-Yahudi ma nodok Jerusalem notimo?

² E higa mar 537 Ka Kristo Podi (K.K.P.), grup mokwongo mar Jo-Yahudi ma nowuok e tuech nochopo Jerusalem, ma ne en dala maduong’ mar pinyruoth mar milambo ma Juda. Jo-Yahudigo nochako gero hekalu kendo. Ka ne higa mar 536 K.K.P. ochopo, noyudo ka giseketo mise mar hekalu.

3. Gin akwede mage ma Jo-Yahudi noromogo?

³ Ka ne Jo-Yahudigo ochako gero hekalu, ne giromo gi akwede mager. Ogendni ma ne olworogi ‘nochako nyoso chunygi mondo giwe gedo.’ (Ezra 4:4) Weche nomedo bedo maricho ahinya. E higa mar 522 K.K.P., ruoth manyien ma niluongo ni Artashasta nochako locho e pinyruodh Persia. * Jo akwedego noneno mano kaka thuolo maber mar chungo tij gedo ma Jo-Yahudi ne timo kuom keto chike ma ne dhi medonegi chandruoge. (Zab. 94:20) Ne gindiko ne Ruoth Artashasta barua ka ginyise ni Jo-Yahudi ne chano ng’anyo ne lochne. (Ezra 4:11-16) Ruoth noyie gi miriambogino,  kendo nogolo chik mondo ochung tijno. (Ezra 4:17-23) Mano nomiyo tij gedo ma noyudo dhi maberno ochung’.​—Ezra 4:24.

4. Ang’o ma Jehova notimo bang’ ka jo akwede nosechungo tij gero hekalu? (Isaya 55:11)

⁴ Ogendni ma ne lamo nyiseche mamoko, kod moko kuom joma ne ni e loch mar Persia ne oramo ni ne gidhi timo duto ma ginyalo mondo kik ger hekalu kendo. Kata kamano, Jehova to ne dwaro ni Jo-Yahudi odhi nyime gero hekalu ma gitieke, kendo kinde duto dwache chopoga. (Som Isaya 55:11.) Noyiero Zekaria ma ne en ng’at ma jachir mondo obed janabine, kendo nomiye fweny moko aboro malich miwuoro. Ne dwarore ni Zekaria onyis Jo-Yahudi wetene fwenygo mondo ojiwgi. Fwenygo nokonyogi neno ni ne ok onego giluor jo akwedego kata matin, kendo nojiwogi mondo gidhi nyime gi tij Jehova. E fweny mar abich kuom fwenygo, Zekaria noneno gir chungo taya kod yiend zeituni ariyo.

5. Ang’o ma wabiro nono e sulani?

⁵ Waduto chunywa nyosorega kinde ka kinde. Kuom mano, wanyalo yudo ber ka wanono jip ma Jehova nomiyo Jo-Yahudi kokalo kuom fweny mar abich ma nomiyo Zekaria. Nono fwenyno nyalo konyowa siko ka wamakore gi Jehova sama waromo gi akwede, sama lokruok moro otimore e ngimawa, kod sama riwruogwa onyisowa ni watim gimoro ma ok wawinj tiende.

6. Ere kaka fweny mar gir chungo taya kod yiend zeituni ariyo miwuoye e Zekaria 4:1-3 nojiwo Jo-Yahudi? (Ne picha manie nyim gaset.)

⁶ Som Zekaria 4:1-3. Fweny ma ne nyiso gir chungo taya kod yiend zeituni ariyo nojiwo Jo-Yahudi ni gidhi nyime gi tij gedo kata obedo ni ne ikwedogi. E yo mane? Be ne ifwenyo ni gir chungo tayano ne nigi odundu ma olo mo e bakul kinde duto? Kae to mo ma ne ni e bakundno ne miyo teyni abiriyo ma ne ni e wi gir chungo tayano liel ma ok githo. Zekaria nopenjo niya: “Gigi tiendgi ang’o?” Malaika nonyise weche ma Jehova nowacho niya: “‘Gik ma timore ok timre nikech jolweny, kata teko, to gitimore kuom roho mara.’ Jehova Nyasach oganda lweny owacho.” (Zek. 4:4, 6) Mo ma ne ni e yiendego nochung’ ne roho maler mar Jehova ma en teko ma ok nyal rumo. Teko mar roho maler mar Nyasaye ne ng’eny ahinya moloyo teko mar jolweny mag Persia. Nikech Jehova ne ni kodgi, ne ginyalo loyo akwede moro amora, kendo tieko tijgi mar gedo. To mano kaka oteno nojiwogi! Ne dwarore ni Jo-Yahudi oket genogi kuom Jehova kendo gidog e tij gedo. To mano e gima ne gitimo kata obedo ni ruoth pod nochungo tijno.

7. En lokruok mane ma notimore ma nokonyo joma ne gero hekalu?

⁷ Nitie lokruok moro ma notimore ma nokonyo joma ne gero hekalugo. Mano ne en lokruok mane? E higa mar 520 K.K.P., ruoth manyien ma ne iluongo ni Dario I nochako locho Persia. E higa mar ariyo mar lochne, nofwenyo ni chik ma nochungo tij gero hekalu ne ok ni kare. Dario nogolo chik mondo tijno odhi nyime. (Ezra 6:1-3) Wachno nomako dho ji duto. Kata kamano, ruodhno notimo gik mamoko momedore. Nogolo chik ne ogendni ma nolworo Jo-Yahudi, ni giwe thago jogedogo kendo gimigi pesa kod gik gedo duto! (Ezra 6:7-12) Kuom mano, Jo-Yahudi notieko gero hekalu e higa mar 515 K.K.P. mana bang’ higni ang’wen kama.​—Ezra 6:15.

8. Ang’o momiyo onego ibed gi chir sama iromo gi akwede?

 ⁸ E kindewagi, jotich Jehova mang’eny romoga gi akwede. Kuom ranyisi, moko kuomwa odak e pinje ma tijwa ogoye marfuk. E pinje kaka mago, owetewa gi nyiminewa inyalo mak mi tergi e “nyim jotelo gi ruodhi” mondo gichiwnegi neno. (Mat. 10:17, 18) Kinde moko, lokruok ma bedoga e sirkal nyaloga miyo jotich Jehova otine ka gin thuolo. Kata, jaj moro nyaloga ng’ado bura e yo ma siro tijwa. Jotich Jehova moko to yudoga akwede e yo mopogore. Gidak e pinje ma oyienegi lamo Jehova ka gin thuolo, kata kamano, giyudoga akwede mowuok kuom wedegi kod joodgi ma oramo ni nyaka to gitamgi dhi nyime tiyo ne Jehova. (Mat. 10:32-36) Kinde mang’eny ka jo akwedego ofwenyo ni kinda ma gitimo mar kwedo Jonenogo gin kayiem nono, giweyoga kwedogi. Nitie kata mana joma ne kwedoga Joneno ahinya, to sani gin Joneno ma jokinda. Sama iromo gi akwede, kik iwe tiyo ne Jehova. Bed gi chir. In gi Jehova, kendo in gi roho maler ma en tekone, omiyo, onge gimoro amora monego omiyi luoro!

9. Ang’o momiyo chuny Jo-Yahudi moko nonyosore ka noket mise mar hekalu manyien?

⁹ Ka noket mise mar hekalu kendo, moko kuom Jo-Yahudi ma ne hikgi oseniang’ ma ne ni kanyo noywak. (Ezra 3:12) Ne ging’eyo kaka hekalu ma Solomon nogero ne jaber, to hekalu manyienni ne ok ‘ber ahinya kopime’ gi machon-cha. (Hag. 2:2, 3) Ne gikuyo ahinya kendo chunygi nonyosore nikech ne gipimo hekalu manyienno gi hekalu machon. Fweny ma Nyasaye nomiyo Zekaria ne dhi konyogi nyagore gi kuyono. E yo mane?

10. Ere kaka weche ma malaika nowacho e Zekaria 4:8-10 nokonyo Jo-Yahudi loyo kuyo ma ne gin-go?

¹⁰ Som Zekaria 4:8-10. Ang’o ma ne malaika temo wacho ka nowacho ni Jo-Yahudi ‘ne dhi bedo mamor, kendo ne gidhi neno Zerubabel, ma ne en gavana mar Jo-Yahudi, koting’o kabiro mipimogo e lwete’? Kabiro en gir gedo mitiyogago ka idwa pim ka be kor ot oriere tir. Kuom mano, malaikano ne jiwo jo Nyasaye ni kata obedo ni hekaluno ne ok ber kaka machon, pod ne idhi gere ma  tieke, kendo ne odhi bedo kaka Jehova ne dwaro ni obed. Jehova ne mor ahinya gi hekalu manyienno. Omiyo, ne dwarore ni Jo-Yahudi bende obed mamor kode. Gima ne duong’ e wang’ Jehova ne en ni joma ne dhi lame e hekaluno olame kaka odwaro. Ka Jo-Yahudigo ne nyalo keto pachgi e lamo Jehova kaka nodwaro, Jehova ne dhi yie kodgi, kendo ne gidhi bedo mamor.

11. Gin pek mage ma jotich Jehova moko romogago e kindewagi?

¹¹ Thothwa wayudoga pek sama lokruok moko otimore e ngimawa. Moko kuom owete gi nyimine ma ne tiyo ne Jehova kuom thuologi duto e migepe moko makende, nowilnegi migepego. Jomamoko to oseweyo migepe moko ma ne gihero nikech hikgi koro oniang’. Sama lokruok ma kamago oyudo ng’ato, chunye nyalo nyosore. To mano gima timorega ne ji mang’eny. Mokwongo okwongo, samoro ok wanyal ng’eyo gimomiyo lokruogno otimorenwa, kata yie gi lokruogno. Wanyalo gombo ahinya kinde ma ne watimoe migawo moro, kendo chunywa nyalo nyosore ka waparo ni ok wati ne Jehova kaka dwaher e migawo manyienno. (Nge. 24:10) Ere kaka fweny ma Zekaria noneno nyalo konyowa timo duto mwanyalo ne Jehova Nyasachwa?

12. Ere kaka fweny ma Zekaria noneno nyalo konyowa nyagore maber sama lokruok moro otimore e ngimawa?

¹² Wanyalo nyagore maber gi lokruoge ma timore e ngimawa ka waneno gik moko kaka Jehova nenogi. Jehova osetimo gik madongo ahinya e kindegi, kendo wan gi thuolo makende mar tiyo kanyachiel kode. (1 Kor. 3:9) Migepe ma wan-go nyalo lokore. Kata kamano, hera ma Jehova oherowago to ok nyal lokore. Omiyo, ka po ni otim lokruok moro e riwruokwa, kik ichak parori ahinya ni to, ‘Ang’o momiyo an e ma lokruogno omula?’ Kar chako paro “ndalo machon,” kwa Jehova e lamo mondo okonyi neno ber mar lokruogno. (Ekl. 7:10) Kar keto pachi kuom gik ma sani ok itim, ket pachi kuom gik ma inyalo timo. Fweny mar Zekaria puonjowa gimomiyo dwarore ni watem bedo gi paro mowinjore. Mano biro konyowa siko ka wamor, kendo ka wamakore motegno gi Jehova kata sama lokruok moko otimore e ngimawa.

13. Ang’o momiyo moko kuom Jo-Yahudi ne neno ni chako gero hekalu kendo ne en paro marach?

¹³ Kata obedo ni nochung tij gero hekalu, chwo ma ne tayo Jo-Yahudi, ma ne gin Jadolo Maduong’ ma ne iluongo ni Jeshua (ma bende iluongo ni Joshua) kod Gavana Zerubabel “nochako gero od Nyasaye” kendo. (Ezra 5:1, 2) Nitie Jo-Yahudi ma noneno mano kaka paro marach. Tij gedo ne dhi timore ayanga, kendo ne ging’eyo ni jowasikgi ne dhi nenogi to mano ne dhi miyo gichak chandogi. Ne dwarore ni Joshua kod Zerubabel obed gadier ni Jehova ne ni kodgi. To mano e gima notimore. E yo mane?

14. Ka luwore gi Zekaria 4:12, 14, en wach mane ma nonyis Joshua Jadolo Maduong’ kod Gavana Zerubabel ma nomiyo gibedo gadier ni Jehova nogenogi?

¹⁴ Som Zekaria 4:12, 14. E fwenyni, malaika nonyiso janabi Zekaria ni bede ariyo mag zeituni nochung’ ne “jo mowal ariyo” ma ne gin Joshua kod Zerubabel. Malaikano nowacho ni ji ariyogo ‘nochung’ but Ruodh piny ngima’ ma en Jehova. To mano kaka nodhialgi! Jehova nogenogi ahinya. Kuom mano, ne dwarore ni Jo-Yahudi bende ogen weche ma chwo ariyogo ne nyisogi ni gitim nikech Jehova ne tiyo kodgi.

15. Ere kaka wanyalo nyiso luor ne yo ma Jehova tayowago kotiyo gi Wachne?

¹⁵ Achiel kuom yore ma Jehova tayogo joge e kindegi en kokalo kuom Wachne ma en Muma. Otiyo gi Muma e nyisowa yo monego walamego. Ere kaka wanyalo nyiso luor ne yo ma Jehova tayowago kotiyo gi Wachne? En kuom keto thuolo tenge mar somo Muma, kendo temo mondo wawinj tiend gik ma wasomo. Penjri ane kama: ‘Sama asomoga Muma kata achiel kuom bugewa, be akawoga thuolona mondo apar matut kuom weche ma asomogo? Be atimoga nonro mondo ang’e adiera mag Muma “ma winjo tiendgi tek”? Koso dibed ni asomoga asoma awiye-awiye?’ (2 Pet. 3:16) Ka wakawo thuolowa ma waparo matut kuom gik ma Jehova puonjowa, biro bedonwa mayot luwo kaka otayowa, kendo wabiro timo tijwa mar lendo e yo maber.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. En ang’o ma nyalo konyowa sama ok wawinj tiend wach moro ma “jatich mogen kendo mariek” nyisowa ni watim?

¹⁶ Yo machielo ma Jehova tayowago en kokalo  kuom “jatich mogen kendo mariek.” (Mat. 24:45) Nitie sama jatich mogen nyalo nyisowa ni watim gimoro ma ok wawinj tiende maber. Kuom ranyisi, inyalo nyiswa ni watim ikruok ne masira moro ma samoro waparo ni ok nyal timore e alworawa. Kata, wanyalo paro ni jatich mogen odwa bedo motang’ ahinya sama tuo moro marach landore. En ang’o monego watim ka wachako paro ni chik moro momiwa ok konywa? Wanyalo paro ber ma Jo-Israel noyudo ka ne giluwo kaka Joshua gi Zerubabel ne tayogi. Bende, wanyalo paro weche manie Muma motudore gi wachno. Nitie kinde ma nonyis jotich Nyasaye ni otim gimoro ma e wang’ dhano ne nenore ka gima ok dhi konyo, kata kamano, joma notimo gino noreso ngimagi.​—Bura 7:7; 8:10.

17. Ere kaka fweny mar gir chungo taya kod yiend zeituni ariyo notego Jo-Yahudi?

¹⁷ Fweny mar abich ma Zekaria noneno ne chuok. Kata kamano, nokonyo Jo-Yahudi mondo gibed gi kinda e tij gedo kod lamo Jehova. Kendo ka ne giluwo gik ma ne gipuonjore e fweny ma Zekaria nonenono, ne gineno kaka Jehova ne sirogi kendo tayogi. Jehova notiyo gi rohone maler e konyogi dhi nyime gi tije, kendo ne gibedo mamor.​—Ezra 6:16.

18. Ere kaka fweny ma Zekaria noneno nyalo konyi?

¹⁸ Fweny ma Zekaria noneno mar gir chungo taya kod yiend zeituni ariyo nyalo konyi ahinya. Mana kaka waseneno, onyalo tegi sama iromo gi akwede, onyalo miyo ibed mamor sama lokruok moro otimore e ngimani, kendo onyalo miyo igen yo mitayowago kata sama ok wawinj tiend weche moko. En ang’o monego itim sama iromo gi pek moko e ngimani? Mokwongo, ne gik ma Zekaria noneno, tiende ni, ne gik ma nyiso ni Jehova dewo joge, kae to tim ka luwore gi gik mipuonjori kuom geno Jehova kendo idhi nyime lame gi chunyi duto. (Mat. 22:37) Ka itimo kamano, Jehova biro konyi mondo idhi nyime tiyone nyaka chieng’.​—Kol. 1:10, 11.