ICIPANDE CA KUSAMBILILAMO 12
Uzye Mukalola Cino Zakariya Waweni?
“Kusi akumaka yavita vyamaka, nanti amaka yakonye, ukuwa kumaka yano yakafuma kwenene akuno ulichimvizya.”—ZAKA. 4:6.
ULWIMBO 73 Tupe Amaka ya Kusipa
VINO TWANDI TUSAMBILILE *
1. Acani cino calinji nukulenga awaYuda wano walinji muwuzya ukutemwa nkaninye?
AWAYUDA walinji nkaninye ni nsansa, amuno e Yehova ‘walenzile Imfumu Sayirasi iya ku Persia’ ukufumya awina Israeli mu wuzya mu Babiloni, muno wisile imyaka imivule. Imfumu yawilizizye ukuti awaYuda wanganyocela ku mwawo pakuti ‘wakalimbuzye ing’anda ya Mfumu e Leza, e Leza wawa Israeli.’ (Ezra 1:1, 3) Wafwile wakunzile nkaninye! Amuno walinji nukuya mukupepa e Leza wacisinka kucifulo kuno umweneco wasozile.
2. Pano awaYuda wafisilevye mu Yerusalemu, amulimo ci wuno wawomvile?
2 Mu mwaka wa 537 B.C.E., apano iwumba lya waYuda ilyakutalicila lyafisile mu Yerusalemu. E Yerusalemu walinji amusumba wawufumu waku Yuda uwakukambazwa ka kwe ndilo. Wa-a awaYuda walilevye wafika mu Yerusalemu watalisile ukulimbuzya itempile. Po cafikanga mu 536 B.C.E., lyo wamala kaali umufula wi tempile!
3. Awaweni wano walwisyanga awaYuda swinya wawalwisyanga wuli?
3 Walile awaYuda watalika ukulimbuzya itempile, awantu awavule watalisile ukuwalwisya. Inko zino zyawazingulusile ‘zyatalisile ukunenula awantu pakuti watazenga.’ (Ezra 4:4) Kwizile akuwa icintu nacinjinye cino calenzile umulimo ukuwomelako. Mu mwaka wa 522 B.C.E., imfumu Aratakerkesi ayino yatalisile ukuteka mu Persia. * Wano watalondanga awaYuda ukulimbuzya umusumba wa Yerusalemu waweni ukuti po kwiza imfumu iyipya, alili isyuko lyakuwalesezyamo ukuzenga ‘ukupitila mukuwomvya isundo pakuwavindilichizya.’ (Amalu. 94:20) Watumile e kalata ku Mfumu Aratakerkesi ukuti awaYuda wakupanzya ukumupondocela. (Ezra 4:11-16) Imfumu yasuwizile wo-o uwufi nukulesya umulimo wakuzenga. (Ezra 4:17-23) Pamulandu na lyonye isundo awaYuda walesile ukulimbuzya itempile.—Ezra 4:24.
4. Uzye e Yehova wacisile wuli pano waweni kuno awalwani walesya umulimo wakulimbuzya itempile? (Ayizeya 55:11)
4 Awantu wano watapepanga Yehova na wamwi wano walinji mu wuteko wa Persia walondesyanga sana ukulesya ukulimbuzya itempile. Lelo e Yehova walondanga wo-o umulimo ukutwalilila, weni akaficilisya consinye cino akulonda. (Wazyani Ayizeya 55:11.) E Yehova wasozile e Zakariya ukuwa we kasesema, swinya wamulanjizizye ivilolwa vyakuzungusya 8. Ne nawe walinji nukunena awaYuda pe vyo-o ivilolwa pa kuti awawomelezye. Vyo-o ivilolwa vyalenzile awaYuda ukulola ukuti kutalinji nanti cimwinye cino calinji nukulenga watalike ukutina awalwani wawo. Vyawavwizye nukutwalilila ukuwomba umulimo wuno Yehova wawapile. Mu cilolwa caciti 5 e Zakariya waweni icakutekapo inyali ni miti yiwili iya mingungu.
5. Avyani vino twandi tusambilile mwe co-o icipande?
5 Swensinye impindi zimwi tukafupuka. Fwandi icilolwa icaciti 5 cino Yehova walanjizizye Zakariya cingatuwomelezya nkaninye. Ukwivwicisya co-o icilolwa kungatwavwa ukutwalilila ukuwombela Yehova ni cisinka pano wakutulwisya, nga ivintu vyapiluka mu wumi witu, na pano twapocelela uwutunguluzi wuno twapotwa ukwivwicisya.
PANO WAKUTULWISYA
E Zekariya waweni icilolwa icamiti yiwili iyamingungu yino yitululilanga amafuta pa cakutekapo inyale cino cakweti inyale 7. (Lolani paragrafu 6)
6. Uzye icilolwa muno mwalinji ica kutekapo inyale ni miti yiwili iya mingungu vino vyalumbulwa pe Zakariya 4:1-3 cawomizye wuli awaYuda? (Lolani icikope pa nkupo.)
6 Wazyani Zakariya 4:1-3. Amafuta ukufuma ku miti yiwili iya mingungu yapongolocelanga mu mbale ya lweso, ne ya-a amafuta mu mbale ya lweso yayanga ku nyale 7 zyo zyalinji pa cakuwikapo inyale. Ya-a amafuta yalenganga inyale ukutwalilila vye ukwaka. E Zakariya wawuzicisizye umungeli ukuti: “Ngavyonye-vyoo vikusula chani, mulali?” Nu mungeli wamwasusile ya-a amazwi yano yafumile kwe Yehova ukuti: ‘Kusi akumaka yavita vyamaka, nanti amaka yakonye, ukuwa kumaka yano yakafuma kwenene akuno ulichimvizya, avino Yehova wamawumba wataka.’ (Zaka. 4:4, 6) Ya-a amafuta yano yafumanga ku miti yiwili iya mingungu, yimililangako umuzimu wa kwe Yehova wuno wusisila. Umuzimu uwutele uwa kwe Yehova walinji na maka nkaninye nga akuwulinganya ku wasilika awina Persia. Pa mulandu wakuti e Yehova wavwanga awaYuda wano walimbuzyanga itempile, walinji nukuwumalanya, patalinji nanti cimwi cino calinji nukuwalesya. Ya-a amazwi yawawomelezizye nkaninye. Cino awaYuda walinjivye nukucita akusuwila Yehova nukunyoncela mukuwomba. Wonye avino wacisile, nanti aca kuti wawalesizye ukuzenga.
7. Acintu ci cimwi icizima nkaninye cino cawomizye wano walimbuzyanga itempile?
7 Kwizile akucitika icintu cimwi icizima nkaninye cino cawomizye wano walimbuzyanga itempile. Acani coconye? Mu mwaka wa 520 B.C.E., imfumu Darius I, yatalisile ukuteka mu Persia. Mu mwaka waciti wili uwakuteka kwakwe, wizile azana ukuti wo-o vino wawalesizye ukulimbuzya itempile vyapusine ni sundo. Paponye wizile afumya isundo lyakuti wamalizye ukulimbuzya itempile. (Ezra 6:1-3) Vino imfumu yapinguzilepo vyazungusizye wonsinye. Yitapelezilevye pa-a, kwalinji na cinjinye cino yacisile. Yanenile awantu wano walwisyanga awaYuda ukuti waleke! Yawanenile nukuti wasangule indalama ni vintu vinji vino vyalondekwanga pa kulimbuzya itempile. (Ezra 6:7-12) Mu 515 B.C.E pano ni myaka 4 yitani yikumane wamazile ukulimbuzya itempile.—Ezra 6:15.
Mwasintilila pa maka ya kwe Yehova pano wakumicuzya (Lolani paragrafu 8)
8. Amulandu ci wuno muzipizile ukuwela awasipe pano wakumicuzya?
8 Namweyanye amanda wakapepa wa kwe Yehova awavule wakawacuzya. Ku cakulolelako, wamwi wikala munsi muno amawuteko yasilonda umulimo witu ukuya pankolelo. Mu nsi zya musango wo-o, awanawitu wangawalema nu kuwatwala “kwakwe wakapanzya nakuzyamfumu” kukuwa uwunte kwe woliwo. (Mat. 10:17, 18) Impindi zimwi nga kwiza uwuteko uwupya, awanawitu na wankazi wakawapa uwuntungwa wakupepa Yehova. Ne mpindi zimwi e kapingula wino wawa nuluse, angapingula mu nzila yakuti awanawitu na wankazi wawe nuwuntungwa wakupepa. Kweni asawa Nte wonsi wano wakawacuzya mwe yo-o inzila. Wamwi wikala mu nsi muno wawa nu wuntungwa wakupepa Yehova. Lelo wakawacuzya kwa lupwa lwawo wano wakalonda ukuwalesya ukuwombela Yehova. (Mat. 10:32-36) Impindi imvule nga wazana ukuti visakuwomba ukutulesya ukuwombela Yehova, wakaleka. Wamwi pe wa-a, wano wasyufile nkaninye, wiza wawa Ante zya kwe Yehova. Fwandi nga cakuti wakamicuzya, asacakwelezya ukwelenganya pakuleka ukuwombela Yehova. Sipanji! Mwakwizuka ukuti e Yehova wandi awamyavwa ukuwomvya umuzimu wakwe uwutele. Kusi nanti cimwinye cino muzipizile ukutina!
NGA IVINTU VYAPILUKA MU WUMI WITU
9. Acani cino calenzile awaYuda wamwi ukulosya pano waweni ulufula lwi tempile lwasila?
9 Wasongo wamwi awaYuda walile walola kuno ulufula lwi tempile lwasila, walosizye nkaninye. (Ezra 3:12) Amuno wizukanga vino itempile lya kwe Solomoni lyazifile, walolanga ngati lino watalisile ukuzenga litanga lifikeko, ‘liliwaloleka ilyavye lyavye.’ (Haga. 2:2, 3) Co-o calenzile wawe nkaninye nuwulanda amuno walikolanyanga kwe vino ilyakutalicila lyalinji. Icilolwa cino Zakariya waweni acino calinji nukuwavwa ukuleka ukuwa nu wulanda. Uzye calinji nukuwavwa wuli?
10. Uzye amazwi ya pe Zakariya 4:8-10 yano umungeli walanzile yavwizye wuli awaYuda ukuleka ukuwa nu wulanda?
10 Wazyani Zakariya 4:8-10. Amwinye muno umungeli wasuzile pano wavwanzile ukuti awaYuda ‘walisecela ndi wiza walola intambo ya kupimilako iciwumba mwi kasa lya kwe Zerubabeli [umulasi wa waYuda]’? Intambo yakupimilako aciwombelo cino wakawomvya pakumanya nga ca kuti iciwumba cinyongine nanti cololosile. Fwandi cino umungeli wanenanga awantu wa kwe Leza acakuti, cingatenga wamwi walolanga ngati lyo-o itempile litalinji nukufikako ku lya kwe Solomoni, ukusila kweni lilisila swinya liliwa ukulingana na vino e Yehova akulonda. E Yehova walinji nukwivwa icete nkaninye pe lyo-o itempile. Fwandi wo-o nga avino Yehova walinji nukuyivwa, lyo awaYuda weni calinji nu kwisya umwana. Cino cacindime kwe Yehova asa vyo itempile lyalolekanga. Lelo walondanga awantu wamupepela mwi tempile ilipya ukulingana na vino akalonda. Fwandi cino calinji nukulenga awaYuda ukuwa ni nsansa, akuwika vye amano pakupepa Yehova mu nzila yino akalonda nukumusecelesya.
Mwawikavye amano pa vizima nga cakuti ivintu vyapiluka muwumi (Lolani amaparagrafu 11-12) *
11. Antazi ci zimwi zino awawomvi wa kwe Yehova wakapitamo?
11 Pasi wino akatemwa nga cakuti ivintu vyapiluka mu wumi. Ku cakulolelako, awanawitu na wankazi wamwi wano wawombela Yehova pa myaka imivule mu wumishonari, mu mulimo wakuzenga, pa Bethel nanti mu milimo yinji iyiyiwele, wapocelela imilimo yinji. Ne wamwi waleka ukuwomba umulimo wuno wakunzile nkaninye, pa mulandu nu kukula. Ivya musango wo-o ndi vyacitika, swensinye tukayivwa uwuwi. Pakutalika cingatuwomela ukumanya umulandu wuno wapingulila wo-o nu kukonka vino watunena. Tungalola ngati pa kutalika ivintu vyalinji icete. Impindi zimwi tungafupuka nukufupuka nukuwayilola ngati tusakuwombela Yehova ukulingana na vino tufwile ukumuwombela. (Imilu. 24:10) Uzye icilolwa ca kwe Zakariya cingatwavwa wuli ukutwalilila ukuwombela Yehova nu mwezo witu wonsinye?
12. Uzye icilolwa ca kwe Zakariya cingatwavwa wuli ukutwalilila ukusecelela napano ivintu vyapiluka?
12 Nga cakuti watunena ukuleka ukuwomba umulimo wuno twakunzile nkaninye, cino cilitwavwa, akulola ivintu ndi vino Yehova akuvilola. Pe yo-o impindi e Yehova akuwomba ivintu ivikulu, swinya twawa nu longo uluyiwele ulwa kuwombela ponga nawe. (1 Kor. 3:9) Imilimo yino tukawomba yeni yingapiluka, lelo e Yehova atalitela aleke ukutukunda. Acino nga ca kuti mwaleka ukuwomba umulimo wuno mwawombanga, mutati mwatalika ukuvwamba umulandu wuno kwawezile ukupiluka na cino calenzile. Ukucila ukutalika ukwelenganya ukuti “kali ivintu vyalinji ichete,” mwawika vye amano pa vizima vino vili mwe koko ukupiluka. (Ekawi. 7:10) Mutawika amano pe vino mutanga muwombe, lelo mwawika amano pe vino mukwetipo amaka yakuwomba. Mu cilolwa ca kwe Zakariya, tukasambilila umulandu wuno cacindamila ukulola uwuzima mwe vyonsinye. Nga tukucita wo-o tulitwalilila ukusecelela na pano ivintu vyapiluka.
PANO TWAPOCELELA UWUTUNGULUZI WUNO TWAPOTWA UKWIVWICISYA
13. Amulandu ci wuno awina Israeli wamwi walolelanga ukuti wowo vino e Zerubabeli ne Joshua wapinguzilepo ukutalika ukulimbuzya itempile vitalinji icete?
13 E Simapepo Mukulu e Jeshua [Joshua] nu Mulasi e Zerubabeli wano watungululanga, “watalisile ukulimbuzya ing’anda ya kwe Leza,” nanti aca kuti walesizye wo-o umulimo. (Ezra 5:1, 2) AwaYuda wamwi wafwile watalisile ukulola ukuti vyo-o vino e Zerubabeli ne Joshua wapinguzilepo vitalinji icete. Amuno awaYuda wamanyile ukuti wataliwalimbuzya itempile mu mfizi. Awalwani wawo waliwawalola. Swinya nga wawalola walinji nukwelezya na maka yawo yonsinye pakuti wavulunganye umulimo wakulimbuzya. Fwandi pe yo-o impindi apano e Joshua ne Zerubabeli wano watungululanga, walondekanga icakuwalanjizya ukuti e Yehova wawavwanga. Conye co-o acino wizile awapocelela.
14. Ukulingana ne Zakariya 4:12, 14, amazwi ci ayakuwomelezya yano e Simapepo Mukulu e Joshua nu Mulasi e Zerubabeli wapocelezile?
14 Wazyani Zakariya 4:12, 14. Umungeli wasokololezile e kasesema wa kwe Yehova ukuti “imiti yiwili iya mingungu” yikakwimililako ‘awapakwe wawili,’ e Joshua ne Zerubabeli. Watili nukuti calinji ngati wa-a awonsi wawili ‘wimililanga mbali ku Mfumu ya nsi yonsi,’ e Yehova. Lo-o lwalinji alongo ulukulu nkaninye! E Yehova wawasuwizile. Fwandi awina Israeli walinji nukusuwila vyonsinye vino wa-a awonsi wawanenanga, amuno e Yehova awino wawawomvyanga ukutungulula awina Israeli.
15. Tungalanjizya wuli ukuti twacindika uwutunguluzi wuno wukazanwa mu Baibolo?
15 Ya-a amanda e Yehova akatungulula awantu wakwe ukuwomvya Izwi lyakwe, e Baibolo. Ayino akawomvya pakutunena ivyakucita pa kuti twamupepa ukulingana na vino akalonda. Tungalanjizya wuli ukuti twacindika uwutunguluzi wuno wukazanwa mu Baibolo? Tungalanjizya ukuti twawucindika nga cakuti tukusyako impindi yakuwazya nu kwivwicisya vino tukuwazya. Yikolowozyani ukuti: ‘Uzye nga nkuwazya Baibolo nanti amabuku yanji, nkakwelenganya pe vino nkuwazya? Uzye nkavwambilizya ivyewo pakuti injivwicisye ivisinka vya mu Baibolo “vimwi ivitale” vino nkazana pano nkuyisambilizya? Nanti uzye nkasamazyanya vye pa kuwazya?’ (2 Pet. 3:16) Nga ca kuti tukusyako impindi ya kwelenganya pe vino Yehova akutusambilizya, tuliwakonka uwutunguluzi wakwe tuliwawomba ni cete umulimo wakuwizya.—1 Tim. 4:15, 16.
Mwasuwila vino ‘umuzya wa cisinka swinya uwa mano’ akatunena ukucita (Lolani paragrafu 16) *
16. Acani cino cingatwavwa ukukonka vino ‘umuzya wa cisinka swinya uwa mano’ watunena ukucita nanti acakuti tutavivwicisizye?
16 Inzila na yinji yino e Yehova akatutungululilamo, akuwomvya ‘umuzya wa cisinka swinya uwa mano.’ (Mat. 24:45) Impindi zimwi umuzya wa cisinka angatunena ivya kucita vino tungapotwa ukwivwicisya. Ku cakulolelako, wangatunena ukuti tutalike ukuyipekanizizya kucili pakuti twize tupusuke ku wusanso wuno tukulola ukuti wutanga wucitike kuno twikalila. Ne impindi zimwi tungalola ngati umuzya wa cisinka akuwomya vye ivintu mwe yo-o impindi ye Korona [Covid-19]. Avyani vino tuzipizile ukucita nga twalola ukuti vino watunena ukucita vitanga viwombe? Tungelenganya pa vizima vino awina Israeli wazanilemo mukukonka vino e Joshua ne Zerubabeli wawanenile ukucita. Tungelenganya na pa malyasi yanji aya mu Baibolo yano twawazyapo. Manda yamwi awawomvi wa kwe Yehova awakali wawanenanga ukucita vino vyalolekanga ngati vitanga viwombe, lelo nga cakuti wivwila wizanga mukupusuka.—Kapa. 7:7; 8:10.
MWALOLA CINO ZAKARIYA WAWENI
17. Uzye icilolwa muno mwalinji imiti yiwili iya mingungu ni cakutekapo inyale cavwizye wuli awaYuda?
17 Nanti aca kuti icilolwa ca namba 5 cino Zakariya waweni calinji acifupi, cavwizye awaYuda ukutwalilila ukuwomba umulimo wakulimbuzya itempile nu kupepa Yehova. Swinya ukukonka vino vyalinji mu cilolwa, kwawavwizye ukusinincizya ukuti e Yehova wawavwanga nu kuwatungulula. E Yehova wawomvizye umuzimu wakwe uwutele pakuwavwa ukutwalilila ukuwomba umulimo wawo nukuleka ukuwa nu wulanda.—Ezra 6:16.
18. Uzye icilolwa ca kwe Zakariya cingamyavwa wuli mu wumi winu?
18 Icilolwa ca kwe Zakariya muno mwalinji ica kutekapo inyale ni miti yiwili iya mingungu, cingamyavwa nkaninye. Ndi vino tusambilizile, cingamiwomya pano wakumicuzya, cingamyavwa ukutwalilila ukusecelela na palyanye pano ivintu vyapiluka muwumi, swinya cingamyavwa ukusuwila vyonsinye vino waminena ukucita asa mulandu nu kuti mutivwicisizye. Mungacita wuli nga ca kuti mwawa ni ntazi muwumi? Icakutalicila, muwalola cino Zakariya waweni, akuli ukuti vino vikulanjizya ukuti e Yehova akusakamala awantu wakwe. Mwaleka vino mwalola vyalenga mwasuwila Yehova swinya mwatwalilila ukumupepa nu mwezo winu wonsinye. (Mat. 22:37) Nga mwacita wo-o, e Yehova alimyavwa ukutwalilila ukumuwombela ni nsansa ku ciyayaya.—Kolo. 1:10, 11.
ULWIMBO 7 E Yehova Awino Akatuwomya
^ E Yehova walanjizizye e kasesema Zakariya ivilolwa ivipusane pusane. Vyo-o ivilolwa vyalinji avyakuzungusya. Vyalenzile e Zakariya na wantu wa kwe Yehova ukusipicizya intazi zino wasunkanyanga pano wanyosyanga ukupepa kwa cisinka. Na peyonye impindi vingatwavwa ukutwalilila ukuwombela Yehova ni cisinka asamulandu ni ntazi zino tungapitamo. Mwe co-o icipande twandi tusambilile pa masambililo amacindame nkaninye yano tungasambililako ku cilolwa conga pa vilolwa vino Zakariya waweni. Mwe co-o icilolwa cino twalanda penepo mwalinji icakutekapo inyali ni miti ya mingungu.
^ Mukupita kwampindi pano Nehemiya walinji amulasi, kwizile akuwa e Aratakerkesi winji wino wizile awa amfumu. We-e Aratakerkesi weni wakunzile nkaninye awaYuda.
