1. Viuma vika via ndzolela va lavelele vaYundeya va kele ku vundzinda?

 VAYUNDEYA va kele mu ndzolela ya kama. Yehova Njambi “ua tungumuisile cimbembesi ca Silu, Muangana ua Pelesia” linga ecele vaYundeya va kele miaka ya yingi mu vundungo ku Mbambilone. Muangana ua lingile mutambi ua ku leka vaYundeya, linga va hiluke kuimbo liavo mu “ku tunga ndzivo ya Yehova Njambi ya Isaleli.” (Ezela 1:1, 3) Mua vusunga, mutambi uaco ua nehele ndzolela ya kama ku vaYundeya! Muomu ue ku kuasele vaYundeya ku hiluisa ku lemesa ca ku vusunga mu cifuti cavo.

2. Ha katete vati viendele vipanga via vaYundeya mu va hilukile?

² Mu 537 T.K.K.E, vaYundeya va katete va ka hetele mu Yelusalema, mbonge ya puile cikota ca vuangana vua Yunda. Mu va ka hetele vene muze, va putukile cipanga ca ku tungulula tembele. Kaha mu 536 T.K.K.E, va hasele ku ala luvula luayo!

3. Ku luisa cika va pindile naco vaYundeya?

³ Vunoni mu va putukile ku tungulula tembele, vaze vaYundeya va putukile ku va luisa mua kama. Mbimbiliya nguayo, vakua vifuti vi va lihatele navio va “zeyesele mavoko a vantu va Yunda, na ku va hia kalua mu ku tunga.” (Ezela 4:4) Kaha citanga caco ca livuezelele cikuma. Mu 522 T.K.K.E, muangana ueka ua putukile ku suana Pelesia, lizina lieni Aletazeleze. * Ngeci vakua ku luisa va pangesele vukovelelo vuaco, linga vemike cipanga ca ku tunga “mu ku katula hoi-hoi mu lizina lia lisiko.” (Visa. 94:20, NWT) Va tumine mukanda kuli Muangana Aletazeleze na ku mu leka nguavo vaYundeya va tonda ku mu alulukila. (Ezela 4:11-16) Muangana ua tavele makuli aco, ngeci ua  vindikile cipanga ca ku tunga. (Ezela 4:17-23) Omo lievi, cize cipanga ca ndzolela ca ku tungulula tembele, ca likelele.—Ezela 4:24.

4. Vati Yehova ua lingile ku tuala ha ku luisa ci va kele na ku pinda naco vakua ku tunga tembele? (Isaya 55:11)

⁴ Vantu ka ve ku pangela Yehova va kele mu cifuti cize, hamo lika na nguvulu ya mu Pelesia, va lingile cose mu ku imika cipanga ca ku tungulula tembele. Vunoni Yehova ua tondele cipanga ca ku tungulula ci tualeleleho, kaha ikeye ue ku puisamo matumbe eni ose. (Tandenu Isaya 55:11.) Ngeci Yehova ua hanguile umo kapolofeto ua ku simpa, lizina lieni Zakaliya, kaha ua mu hele vimona 8 via ku komouesa. Zakaliya ua pandele ku leka vimona viaco ku vaYundeya mu ku va kaniamesa. Vimona viaco, via va hele ku simpa ci va tondekele na ku va kuasa ku mona ngecize, ka ca tondele va vuile liova vitozi vavo. Vunoni va pandele ku tuala mana ku vipanga via Yehova. Mu cimona 5, Zakaliya ua muene citumbiko ca vindeya na miti ya olivela.

5. Vika tu hilula mu cilongesa cino?

⁵ Tu vose tue ku hita mu vusiua vintsimbu vimo. Ngeci mukemuo, tu hasa ku lilongesa via vingi ku ku kaniamesa ca hele Yehova ku vaIsaleli, ku hitila mu cimona ca Zakaliya. Ku ivuisisa vuino cimona caco, ci hasa ku tu kuasa ku tualelelaho ku pangela Yehova ambe nga va tu luisa, nga tuli na ku hita mu cimo ku aluluka, ni vene nga tua tambula cimo citume ka cesi na ku tu lomboloka.

6. Vati cimona ca citumbiko ca vindeya na miolivela ivali ca ku Zakaliya 4:1-3, ca simpisile vaYundeya? (Talenu cikupulo ca helu lia Vutala.)

⁶ Tandenu Zakaliya 4:1-3. Cimona ca citumbiko ca vindeya na miolivela ivali, ca hele vaYundeya ku simpa ci va tondekele mu ku vula ku va luisa. Mu njila ika? Nenu mu na nongonona ngecize mazi a kele na ku sukumisa vindeya viaco ka a kele na ku-hua ni? Miti ivali ya olivela ya kele na ku sontsela mazi ha limo lilonga. Kaha citumbiko ca vindeya co, ca kele na ku a tsemba mu ku a tuala ku vindeya 7 via kele helu liaco. Omo liaco, vindeya via kele na ku sukuma ntsimbu yose. Ngeci Zakaliya uehuile ngueni: “Evi vika, sukuluange?” Kaha kangelo ua mu kumbuluile na mezi a tundile kuli Yehova ngueni: “Kati ha vukama, cipue ha zindzili, vunoni hali sipilitu yange, ngueni Yehova ua vivunga.” (Zak. 4:4, 6) Aze mazi a kele na ku tunda ku miolivela emanene sipilitu santu, kuze kue ku tunda ngolo ka ye ku-hua. Ngolo ya masualale va ku Pelesia ka ya tavele ku setekesa cipue kamandende na ngolo ya sipilitu santu. Mu ku linga Yehova ua kele ku mutamba uavo, vaze vakua ku tungulula tembele ve ku hasele ku manusula cipanga caco ambe, nga va va luise vati. Mua vusunga, muzimbu uaco ua simpisile mua kama vaYundeya! Via tondekele lika kuli vakevo, via puile ku kulahela muli Yehova na ku tualelelaho cipanga. Kaha evi vikevio mpundu vi va lingile vutuhu lisiko lia ku vindika tele kasi li ci panga.

7. Ku aluluka cika cehuisile cipanga ca vakua ku tunga tembele?

⁷ Cimo ku aluluka cehuisile cipanga ca vakua ku tunga tembele. Ku aluluka cika? Mu 520 T.K.K.E, umo muangana ua muha ua putukile ku suana mu Pelesia, lizina lieni Ndaliyu ua Katete. Mu muaka ua mu civali ua ku sika ceni, ua nongonuene ngecize ku vindika ku tunga ca tembele, ka ca litombuele na masiko. Ngeci mu nima yaco, Ndaliyu ua tumbikile lisiko lieka lia ku manusula ku tunga. (Ezela 6:1-3) Uze muzimbu uaco ua tungumuine vantu vose! Vunoni kua kele vikuavo naua: muangana ua sikile vifuti via lihatele na cifuti caco, vi likele ku luisa cipanga ca ku tungulula tembele, kaha vi hane milambu na vukuasi vukuavo vua ku tuala cipanga caco ku lutue! (Ezela 6: 7-12) Omo liaco, vaYundeya va hasele ku manusula ku tunga tembele, kampe mu nima ya miaka 4, mu 515 T.K.K.E.—Ezela 6:15.

8. Omo lia vika mua pande ku simpa nga va mi luisa?

⁸ Cipue lelo lino, cingi ca vangamba va Yehova navo ve ku va luisa. Ca ku muenako, vamo va kala mu vifuti vi va vindika vipanga vietu. Ku vifuti viaco, vamuanetu ve ku va kuata na ku va “tuala ku meso a vanguvulu na vamiangana”, kaha eci ce ku pua vukaleho kuli vakevo. (Mat. 10:17, 18) Vintsimbu vimo ku aluluka ca vinguvulu ce ku ehuisa viuma. Ni umo ngazi ua vuoloke a hasa ku linga cimo cihangula ci kuasa cipanga cetu. Vunoni Vakaleho vakuavo, ve ku hita mu ku luisa ca cifua ceka. Vutuhu va kala mu vifuti ka via vindikile vipanga vietu. Vunoni ve ku va luisa ku vavusoko vuavo, linga va likele ku pangela Yehova. (Mat. 10:32-36) Vintsimbu via vingi, vamo vavusoko mu ve ku mona ngecize ndzili i vali na ku lihakela mu ku luisa umo kavusoko kavo ua pua Mukaleho ua Yehova ili na kuya mu ngoco, ve ku likela. Kaha vamo vakua ku luisa cikuma ve ku aluluka na ku pua Vakaleho va ntuima. Ngeci mukemuo, nga vali na ku mi luisa kati mu zeye, vunoni puenu va ku simpa! Muomu Yehova ali ku mutamba uenu hamo lika na sipilitu santu yeni, ka ci tondeka mu ivue liova!

9. Omo lia vika vamo vaYundeya ka va viukilile omo va alele luvula lua tembele?

⁹ Mu va alele luvula lua tembele, vamo vaYundeya va vakulupe va lilile. (Ezela 3:12) Mu ku linga va muene tembele ya ku komouesa ya tungile Solomone, va singaniekele nguavo tembele ya iha, ka i ka hete cipue kamandende ku ku vuaha ca ize ya Solomone. (Hangai 2:2, 3) Va vuile matoto muomu va muene ngecize tembele ya iha, ka ya viukile ku hiana ize ya laza. Vunoni cimona ca Zakaliya ce ku va kuasele ku vula vusiua vuaco. Mu njila ika?

10. Vati mezi a kangelo a ku Zakaliya 4:8-10, a kaniamesele vaYundeya ku vula vusiua?

¹⁰ Tandenu Zakaliya 4:8-10. Kangelo ua handekele ngueni vaYundeya ‘va ka zolela, mu va ka mona pulumu mu livoko lia Zolombambele [nguvulu ua mu Yundeya].’ Vika a lomboloka mezi aco? Pulumu ya pua citenga ci ve ku pangesa, mu ku mona nga cimo cuma ca ku imana, ci na sungama ni kuahi. Ngeci mukemuo, mezi a kangelo a lombolokele ngecize, vutuhu tembele ya iha ya solokele ngue kati ya ku komouesa cikuma, kaha ye ku litombuele na cizango ca Yehova. Yehova ua viukilile na tembele yaco. Ngeci mukemuo, navo va pandele ku viukilila nayo! Kuli Yehova ca kama  lika nga vantu vakua ku lemesela mu tembele yaco, vali na ku lingamo kuliya na vitume vieni. Ngeci mukemuo, nga vaYundeya va tualele mana ku ku lemesa Yehova mu njila ya muya ku mutima, nga ndzolela yavo ya va hilukilile.

11. Vitanga vika ve ku pinda navio vamo vangamba va Yehova lelo lino?

¹¹ Cingi cetu ku aluluka ca viuma ce ku tu kaluuila. Vamo va kele mu cimo cipanga ca ntsimbu yose mu miaka ya yingi, va tambula cipanga ceka. Vamo co ve ku tondeka ku hana citeli ci va lema cikuma ku vakuavo, omo lia vukulupe. Nga tu na hiti mu ku aluluka ngeci mueci ka ca puile vupi ku linienga. Ku vuputukilo halumo, ci hasa ku tu kaluuila ku ivuisisa ni vene ku tava cimo cihangula. Kaha naua tu hasa ku ivua vusona vua cifua ci via fuililemo viuma laza. Cikuavo naua, mu nima ya ku aluluka ca viuma, tu hasa ku ivua vusiua mu ku singanieka nguetu: ‘Muze ni vayaya na vukuasi vua kama vu nji hasa ku hana ku cipanga ca Yehova vuahi.’ (Visi. 24:10) Vati cimona ca Zakaliya ci hasa ku tu kuasa ku tualelelaho ku pangela Njambi na ndzili yetu yose?

12. Vati cimona ca Zakaliya ci hasa ku tu kuasa ku vula vusiua vu tue ku ivua nga vimo mu muono uetu vi na aluluka?

¹² Tue ku hasa ku litombuesa vuino ku ku aluluka ca viuma, nga tu vi mona mu cifua ci ali na ku vi muenamo Yehova. Yehova ali na ku puisamo viuma via ku lifuila matangua ano, kaha tuli na civezikiso ca ku panga hamo neni. (1 Kol. 3:9) Viteli vietu vi hasa ku aluluka, vunoni cilemo ca Yehova kuli yetu ka ci ka aluluka na limo litangua liahi. Ngeci mukemuo, nga cimo ku aluluka ca mu lukungulukilo ci na mi kuata yenu mpundu, kati mu tavese ku lisosomua na vihula ngeci mua, ‘Omo lia vika?’ vi mi zeyese. Kati mu tanguke na “matangua a laza,” vunoni puenu na ku vundila na ku tonda viuma via cili mu ku aluluka caco. (Ekel. 7:10) Cikuavo naua, ci li ku lutue ku tuala mana ku viuma vi mu hasa ku puisamo, kati ku vize ka mu hasa naua ku linga. Ku cimona ca Zakaliya, tu lilongesako seho ya kala ha ku mona viuma mu njila ya cili. Kaha eci ce ku tu kuasa ku muesa ndzolela na ku kolesa, ambe nga muono uetu u aluluka.

13. Omo lia vika vaIsaleli halumo va livuile ngecize vutumbe vua ku tungulula tembele vua puile vua ku vihia?

¹³ Cipanga ca ku tungulula tembele va ci vindikile. Vunoni vantu va hanguile Yehova mu ku tuamenena cipanga caco, ngeci mua  Sasendote ua Kama, Yesua (Yosua) na nguvulu Zolombambele “va katukile na ku sangumuka ku tunga ndzivo ya Njambi.” (Ezela 5:1, 2) Vutuhu ngoco, ci moneka ngue cihangula caco, ka ca ile ku mitima ya vamo vaYundeya. Cipanga ca ku tungulula tembele ka ca tavele ku ci sueka ku meso a vitozi, vaze ve ku lingile cose mu ku ci tanganesa. Vaze vamala vavali va kele na ku tuamenena cipanga caco, Yesua na Zolombambele, va tondekele ku va hana vusunga ngecize vali na vukuasi vua Yehova. Kaha ku kaniamesa caco va ci tambuile. Mu njila ika?

14. Kuliya na Zakaliya 4:12, 14, ku kaniamesa cika ua tambuile Sasendote ua Kama Yesua na nguvulu Zolombambele?

¹⁴ Tandenu Zakaliya 4:12, 14. Ha vinimbu evi, kangelo ua lomboluelele kapolofeto Zakaliya ngueni, ize miti ivali ya olivela yemanene vantu “vavali va ku vuavesa,” Yesua na Zolombambele. Vaze vantuamena vavali, va va muesele ngue va na “mana kuli sukulu ua mavu ose” Yehova. Mua vusunga, ca puile civezikiso ca kama! Yehova ua va kulahelele. Ngeci mukemuo, vaIsaleli navo va kele na vusunga vuose vua ku kulahela mu vihangula via vaze vamala na mu ku tuamenena ca Njambi, ambe nga vintsimbu vimo ca solokele ngue ca cikalu.

15. Vati tu hasa ku muesa kasingimiko ku ku tuamenena ca Yehova ca kala mu Lizi lieni?

¹⁵ Lelo lino, imo njila ye ku pangesa Yehova mu ku tuamenena vantu veni, ya pua ku hitila mu Lizi lieni, Mbimbiliya. Ku hitila muli eli livulu lia ku lela, Yehova ua tu leka vati tu hasa ku mu lemesa mu njila ya muya ku mutima. Vati tu hasa ku muesa ngecize tua singimika ku tuamenena ci tue ku tambula mu Lizi lia Njambi? Mu ku tonda ntsimbu ya ku tandamo ku-sua kumo na ku lihakela kapandi ka ku li ivuisisa. Lihulenu nguenu: ‘Mu nje ku tanda Mbimbiliya na mikanda yetu, vuno nje ku imana na ku hilulaho ni? Vuno nje ku tondesesa ha “viuma vimo via vikalu mu ku vi ivua ni”? Ni nje ku tanda lika mizimbu yaco vuasi-vuasi?’ (2 Pet. 3:16) Nga tu pua na ku uana ntsimbu, ya ku hilula ha viuma vie ku tu longesa Yehova, tu hasa ku kava vuino vitume vieni na ku puisamo cipanga ca ku ambulula.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Vika vi hasa ku tu kuasa ku ononoka ku tuamenena ca “mukuamanda ua cili” ambe nga ka ca tu lombolokele mu vutuntu?

¹⁶ Njila ikuavo ye ku pangesa Yehova mu ku tu tuamenena, ya pua ku hitila muli “mukuamanda ua cili mukua mana.” (Mat. 24:45) Vintsimbu vimo, mukuamanda uaco a hasa ku tu hana vimamuna vize ka tu kevuisisa vuino. Ca  ku muenako, a hasa ku tu hana vimamuna via ku liniungilamo ku cimo ciyovo, cize ci tu mona nguetu na limo litangua liahi ci ka hita ku cihela cetu. Ni halumo tu hasa ku singanieka nguetu, mukuamanda ali na ku hianesamo cikuma, ku liniunga ku umo musongo ua ku litambuisa. Vika tu hasa ku linga, nga tu livua nguetu vimo vitume vi va na tu hana ka via sungamene? Tu hasa ku singanieka ha vukuasi vu va uanene vaIsaleli ku vimamuna vi va tambuile ku hitila mu Yesua na Zolombambele. Tu hasa naua ku singanieka ha mizimbu yeka ya mu Mbimbiliya, i tua tanda laza. Mu Mbimbiliya mua kala imo mizimbu ya muesa ngecize, vangamba va Njambi ku nima, va tambuile vimo vitume via solokele ku vantu ngue ka via sungamene. Vunoni mu nima ya ntsimbu viohielele miono yavo.—Vangazi 7:7; 8:10.

17. Vati cimona ca citumbiko ca vindeya na miolivela ivali ca kuatele vaYundeya?

¹⁷ Vutuhu cimona ca mu citanu ca Zakaliya ca puile ca cihi, vunoni ca hele vaYundeya cifua ca ciha ca ku muenamo ku lemesa na vipanga viavo. Mu vononokele vimona via Zakaliya, Yehova ua va kuasele na ku va tuamenena. Ku hitila mu ngolo yeni sipilitu santu, Yehova ua va kuasele ku tualelelaho cipanga cavo na ku hiluisa ndzolela yavo.—Ezela 6:16.

18. Vati cimona ca Zakaliya ci mi kuata enu?

¹⁸ Cimona ca citumbiko ca vindeya na miolivela ivali, ci hasa ku mi kaniamesa cikuma mu muono. Ngue mu tua simutuila, ci hasa ku mi hana ngolo i mua tondeka mu ku kolesa nga va mi luisa, na ndzolela i mua tondeka linga mu pinde na ku aluluka ca viuma. Ci mi kuasa naua, ku kala na lukulahelo lua tondeka mu ku ononoka nkala vitume vi mue ku tambula, vize ka mue ku ivuisisa. Vika mua pande ku linga, nga muli na ku hita mu vitanga? Ha katete, puenu na ku mona via muene Zakaliya. Ni nguetu, ku mona vukaleho vua muesa ngecize Yehova ue ku niunga vangamba veni. Kaha mu nima yaco, puenu na ku pangela ha viuma vi mue ku mona. Ni nguetu, ku kulahela muli Yehova na ku tualelelaho ku mu lemesa na mutima uenu uose. (Mat. 22:37) Nga mu lingamo, Yehova a ka mi kuasa ku mu pangela na ndzolela ku miaka yose.—Kolose 1:10, 11.