Ba tɛnɛ mɛ ka ya ni

Gwe ka abɛli tɛnɛ

TƐNƐ TI MANDANGƆ 12

Mɔ ndo hũ aye mɛndó Zekaria hũ?

Mɔ ndo hũ aye mɛndó Zekaria hũ?

“‘Na lége ti Nyingɔ tɛ mbi,’ Yehova gbia ti linɔ tɛ asoda la tɛnɛ.”​—ZEK. 4:6.

BIA 73 Pesá biso mpiko

NA NDUNU NI *

1. Ye ti dengɔ bɛ nvɛ̃ni mɛndó asi na azi zu ti Yuda mɛndó ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɛ nɛ?

 DENGƆ bɛ aɔ ndo azi zu ti Yuda, ali abulu gba bandandó la, ala ka gbɛ mbɛ tɛ azi ti Babilonɛ. Kanda Yehova ‘to Siruse Gbia ti Pɛrsɛ’ ya, lo hɛ̃ ndia kɔi. Ndia ni adundó nɛ? Gbia hɛ̃ndó nyɔ ya, azi ti Yuda adiri ka kɔdɔrɔ tɛ ala ti nɛngɔ ya, ala “diri kĩ fãni mɛndɛ̃ da tɛ Yehova Nzapa ti Izraɛlɛ.” (Ezr. 1:1, 3) Da bɛ mɔ na dengɔ bɛ mɛndó ala na ni na ngoi mɛndó ala ma tɛnɛ niko! Afa ya, ala na diringɔ vɔrɔngɔ Yehova Nzapa ti mbilimbili fãni mɛndɛ̃ kaya kɔdɔrɔ mɛndó lo hɛ̃ ala.

2. Ngoi mɛ Ayuda mɛndó ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɛ adiri ka kɔdɔrɔ tɛ ala, ye ti uzu mɛndó ala li nɛ?

2 Azi ti uzu ti Yuda mɛndó alo ka gbɛ mbɛ ti Babilɔnɛ, asindó ka Yerusalɛmɛ mɛndó kɔdɔrɔ gbia ti Lo-lengɔ Gbia ti Yuda na bulu ti 537 U.N.E. Nyi ngoi yakere na pɛ diringɔ tɛ ala ko, ala bandandó kĩngɔ tepelo mbala kɔi, wa na bulu ti 536 U.N.E., ala onzindó kpãngɔ gu gɛrɛ da (bere fɔ̃ndasiɔ̃) ti tepelo!

3. Botemeli mɛndó azi ti Yuda atengbi na ni nɛ?

3 Bo na ngoi mɛndó ala banda kĩngɔ tepelo ko, ala tengbindó na botemeli kɔi ti kpengbani nvɛ̃ni. Azi ti kɔdɔrɔ mɛndó so gunda ala “ndo lindó zu ti nɛngɔ ya, ani hɛ̃ azi ti Yuda nzɛ̃ngɔ, ti nɛngɔ ya, ala ma mbɛtɔ, wa ala zia kĩngɔ da ni.” (Ezr. 4:4) Adundó ye ti pɛnɔ nvɛ̃ni na lo tɛ azi ti Yuda, kanda kpale di tindó siɔni nvɛ̃ni. Na bulu ti 522 U.N.E., Artazerezese, atindó gbia ti fãnani ti Pɛrsɛ. * Awa kula tɛ azi ti Yuda ahũndó ya, ani lua lége ti nzɔ̃ni ti nɛngɔ ya, ani gbanzi na kwa ti kĩngɔ tepelo na “singɔ na pɛnɔ na lége ti ndia.” (Nz. 94:20) Ala tondó mbeti hɛ̃ gbia Artazerezese ya, azi ti Yuda aye tɔmbɔgɔngɔ tɛrɛ lo. (Ezr. 4:11-16) Gbia yendó tɛnɛ tɛ ala, wa na mbala kɔi lo hɛ̃ndó nyɔ ya, agbanzi kwa ti kĩngɔ tepelo. (Ezr. 4:17-23) Na lo ni la, awa kĩngɔ tepelo aziandó kwa ni, dengɔ bɛ mɛndó ala na ni ti kĩngɔ tepelo awɛndó.​—Ezr. 4:24.

4. Ye mɛndó Yehova li na ngoi mɛndó azi ti Yuda atengbi na botemeli nɛ? (Yisaya 55:11)

4 Azi ti kɔdɔrɔ mɛndó so gunda azi ti Yuda mɛ ta ala ndo vɔrɔ Yehova ma, ná azi mɛndɛ̃ mɛndó ndo le kwa kaya guvɛrnɛma ti pɛrsɛ alindó zu ti nɛngɔ ya, ala gbanzi kwa ti kĩngɔ tepelo. Kanda Yehova mundó ekateli ti nɛngɔ ya, azi ti Yuda onzi kĩngɔ tepelo, wa ni tindó na seni. (Di Yisaya 55:11.) Lo fandó na prɔfeta Zekaria asuma mwambe ti kpɛ̃nɛ, lo hɛ̃ndó lo kumba ti nɛngɔ ya, lo kambisa ni hɛ̃ azi ti Yuda, wa ni sa ngunu bɛ ala. Suma niko alengbindó ti zangɔ azi ti Yuda aye na bɛ ala kɔi ya, ta ala na ye kɔi mɛ alengbi ti tongɔ ala ya, ala kpɛ mbɛtɔ tɛ awa kula tɛ la ma, wa asa ngunu bɛ ala ya, ala li ya, kwa tɛ Yehova agwe uzu. Na ya suma ti kũ, Zekaria hũndó gɛrɛ mwinda nga na akɛkɛ sɛ ti olive.

5. Aye mɛ ndɛ e na mandangɔ so ya tɛnɛ mɛ nɛ?

5 E zu, e ndo ma nzɛ̃ngɔ na ya ngoi mɛndɛ̃. Na lo ni la, elengbi ti luangɔ awangɔ na bangɔ atɛnɛ mɛndó Yehova tɛnɛ ti sangɔ ngunu bɛ azi ti Yuda na lége ti suma ti gɛrɛ mwinda nga na akɛkɛ sɛ ti Olive mɛndó lo fa na prɔfeta Zekaria. Suma niko alengbi ti zangɔ e ya, e li kwa hɛ̃ Yehova na mbilimbili zu abɛse e tengbi na botemeli, abɛse akpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e agbinyangbi, bere e lua andia mɛ adu pɛnɔ ya, e tɔndɔ ni.

NA NGOI MƐ E TENGBI NA BOTEMELI

Zekaria hũ kaya suma akɛkɛ sɛ ti olive mɛ ando sa kpɔ̃ kaya gɛrɛ mwinda kɔi mɛ na amwinda mbala mbala (Ba paragrafɛ ti 6)

6. Ngasia la suma ti gɛrɛ mwinda nga na akɛkɛ sɛ ti Olive mɛ kaya Zekaria 4:1-3, asandó ngunu na bɛ azi ti Yuda nɛ? (Ba limɔ ti koko mbeti.)

6 Di Zekaria 4:1-3. Suma ti gɛrɛ mwinda ná ti akɛkɛ sɛ ti Olive azandó Ayuda ya, ala nwɔ botemeli tɛ awa kula tɛ ala. Ngasia? Mɔ hĩnga ya, gɛrɛ mwinda ndo du bondó lá kwɛ na kpɔ̃ kaya ni? Akɛkɛ sɛ ti Olive ndo sandó kpɔ̃ kaya ta mɛ ka bɛli gɛrɛ mwinda, wa ta niko ndo tondó kpɔ̃ kaya amwinda mbalambala mɛ kaya gɛrɛ mwinda niko. Kpɔ̃ niko ndo lindó ya, amwinda niko ando za ngoi zu. Zekaria hũndandó angelo ya: “Aye niko afa nɛ?” Angelo hɛ̃ndó lo gbinya na pangɔ hɛ̃ lo tɛnɛ mɛndó alo ka tɛ Yehova: “‘Ta na lége ti ngunu tɛ asoda ma, ta na lége ti ngunu tɛ azi ma, kanda na lége ti nyingɔ tɛ mbi,’ Yehova gbia ti linɔ tɛ aso la tɛnɛ.” (Zek. 4:4, 6) Kpɔ̃ mɛndó ndo lo kaya kɛkɛ ti Olive ndo si ko, ando fa ngunu ti Nyingɔ vurú tɛ Yehova, mɛ ta Yehova na ziangɔ hɛ̃ngɔ ni hɛ̃ ala ma. Ngunu mɛ Nyingɔ vurú tɛ Yehova na ni aɔ madãma ngunu mɛ asoda zu ti Pɛrsɛ na ni. Na lo mɛ ya, Yehova ndó na mbage tɛ ala ko, awa kĩngɔ tepelo alengbindó ti nwɔngɔ botemeli zu, wa ala onzi nga kwa tɛ la. Ni dundó tɛnɛ ti sangɔ ngunu bɛ nvɛ̃ni! Ayɔndó ya, azi ti Yuda akpã bɛ la zu ka tɛ Yehova, wa ala diri banda kĩngɔ tepelo. Ye mɛndó ala li la, abɛse du ya ndia mɛndó agbanzi kwa ti kĩngɔ tepelo adɛ bondó da.

7. Gbinyangbi mɛndó ali tɛrɛ lo na ya kpale ti Lo-lengɔ gbia mɛndó ali ya, kwa ti kĩngɔ tepelo agwe uzu nɛ?

7 Gbinyangbi mɛndó ali tɛrɛ lo na ya kpale ti Lo-lengɔ gbia azandó ti nɛngɔ ya, kwa ti kĩngɔ tepelo agwe uzu. Gbinyangbi ni adundó nɛ? Na bulu ti 520 U.N.E., Darius ti uzu atindó gbia ti fãnani ti Pɛrsɛ. Na ya bulu ti sɛ ti lo-lengɔ gbia tɛ lo, lo gandó lo hĩnga ya, ndia mɛndó agbanzi azi ti Yuda na kĩngɔ tepelo adundó ndia mɛ ta amangbi na ndia mɛndó Darius kpã ma. Na lo ni la, Darius hɛ̃ndó nyɔ ya, ala diri banda kĩngɔ tepelo, wa ala honzi nga kĩngɔ ni. (Ezr. 6:1-3) Ekateli niko, akamwisandó azi zu​—kanda gbia Darius lindó aye mɛndɛ̃ gba. Lo hɛ̃ndó nyɔ hɛ̃ akɔdɔrɔ mɛ so gunda Yuda ya, ala zia gbanzingɔ kwa ti kĩngɔ tepelo, wa ala hɛ̃ nga azi mɛ ndo kĩ tepelo falanga ná aye mɛndɛ̃ mɛ ala na gwɛ̃ ni ti nɛngɔ ya, ala honzi lingɔ kwa ni! (Ezr. 6:7-12) Ni lindó ya, azi ti Yuda onzi kĩngɔ tepelo, bulu siɔ na gesi na bulu ti 515 U.N.E.​—Ezr. 6:15.

Kpã bɛ mɔ zu na ndo ngunu tɛ Yehova na ngoi mɛ mɔ tengbi na botemeli (Ba paragrafɛ ti 8)

8. Nda mɛ ayɔ ya, mɔ du na ge ge ge na ngoi mɛ mɔ tengbi na botemeli nɛ?

8 Kwɛ kɔi ndɛ na ngoi tɛ e, awa kwa tɛ Yehova gba ndo tengbi na botemeli. Na ndakisa, ambanga awa kwa tɛ Yehova ndo du kaya kɔdɔrɔ mɛ agbanzi kwa tɛ e. Kaya akɔdɔrɔ ti ngaso, ando gbɔ̃nɔ ayata, wa ando “gwe na ala ka gbɛlɛ akota azi nga ka gbɛlɛ agbia,” ni ndo li ya, ala fa tɛnɛ hɛ̃ agbia. (Mat. 10:17, 18) Ngoi mɛndɛ̃, se gbia mɛndɛ̃ ti fãnani abanda lengɔ gbia ko, ayata ndo lua lége ti vɔrɔngɔ Yehova na siriri nvɛ̃ni. Bere gbia kɔi mɛ ndo fa ngbanga na seni, alengbi ti fangɔ ngbanga ti mbilimbili na lo tɛ ayata. Awa kwa tɛ Yehova mɛndɛ̃ ndo tengbi nga na botemeli na ndenge mɛndɛ̃. Ala ndo du kaya kɔdɔrɔ mɛ ala lengbi ti vɔrɔngɔ Yehova na siriri nvɛ̃ni, kanda ala ndo tengbi na botemeli mɛ alo ka tɛ azi ti ndasewa tɛ ala mɛ na gwɛ̃ ya, ala zia vɔrɔngɔ Yehova. (Mat. 10:32-36) Ngoi gba azi ko la ndo li zu ti gbanzingɔ azi ti ndasewa tɛ ala mɛ adu Atɛmwɛ tɛ Yehova ya, ala zia vɔrɔngɔ Yehova ko, ala ndo zia lingɔ ni na ngoi mɛ ala ndo hũ ya, ta ge ge ge tɛ ani ndo li ye kɔi ma. Wa ngoi mɛndɛ̃ azi mɛndó ndo temela Atɛmwɛ tɛ Yehova kpengbani ko, ala ti ngandó Atɛmwɛ tɛ Yehova ti ge ge ge. Se du ya, mɔ ndo tengbi na botemeli ko, ta mɔ zia vɔrɔngɔ Yehova ma! Du na ge ge ge. Yehova ná Nyingɔ vurú tɛ lo ndoni kɔi na mɔ, ni la ta mɔ na ye kɔi ti kpɛngɔ ma!

NA NGOI MƐ AKPALE TI YA DUNGƆ LƐ NGƐ̃́ TƐ E AGBINYANGBI

9. Nda mɛ azi mɛndɛ̃ ti Yuda amandó vundu na ngoi mɛndó a onzi kpãngɔ fɔ̃ndasiɔ̃ ti tepelo nɛ?

9 Na ngoi mɛndó ala honzi kpãngɔ fɔ̃ndasiɔ̃ ti tepelo ti fãnani ko, ambanga azi ti Yuda mɛndó ati akangba atondó to. (Ezr. 3:12) Ala hũndó na lɛ la tepelo ti ndima mɛndó Salomo kĩ, wa ala dandó bɛ la ya, ta tepelo mɛ ala ndo kĩ na “lengbingɔ bɛ yakere” na ti uzu ma. (Hag. 2:2, 3) Ɔngbi ti kotani mɛ na dungɔ ka popo ti tepelo mɛ ala ndo kĩ ná tepelo ti gã, alindó ya, ala ma vundu kpengbani. Kanda suma tɛ Zekaria na zangɔ ala ya, ala zia dungɔ na vundu. Ngasia?

10. Ngasia la tɛnɛ tɛ angelo mɛ kaya Zekaria 4:8-10 azandó azi ti Yuda ya, ala nwɔ vundu tɛ la nɛ?

10 Di Zekaria 4:8-10. Angelo yendó tɛnɛngɔ ya nɛ na ngoi mɛndó lo pa ya, azi ti Yuda na “mangɔ dengɔ bɛ wa ala nga na hũngɔ kpu ti nivo na yamba ti [guvɛrnɛrɛ ti Yuda] Zorobabɛle nɛ”? Kpu ti nivo adu ye ti kwa ti kĩngɔ na da mɛ ando za zo ya, lo hĩnga bere ye kɔi ngaso alo mbilimbili. Na tɛnɛngɔ ngaso, angelo sandó ngunu bɛ azi tɛ Nzapa ya, ala hĩnga ya, abɛse ta tepelo mɛ ala ndo kĩ na dungɔ kwɛ kɔi na tepelo ti uzu ma ko, ala na onzingɔ kĩngɔ ni, wa ala nga na kĩngɔ ni na se mɛ bɛ Yehova ye. Yehova na dungɔ na dengɔ bɛ na lo ti tepelo niko, wa nda mɛ ta ala lengbi nga ti dungɔ na dengɔ bɛ ma nɛ? Ye mɛndó adu ngbondoni ka tɛ Yehova adu ya, ala vɔrɔ lo na se mɛ bɛ lo ndo ye na ni kaya da niko ti fãnani. Se azi ti Yuda akpãndó lɛ la na ndo vɔrɔngɔ Yehova na se mɛ bɛ lo ndo ye na ni, wa ala li nga zu ya, lo ye ala ko, ala na diringɔ luangɔ dengɔ bɛ tɛ ala fãni mɛndɛ̃.

Li kpengbani ya, mɔ du na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni na ndo kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ mɛ agbinyangbi (Ba paragrafɛ ti 11-12) *

11. Kpengba kpale mɛ ambanga awa kwa tɛ Yehova ndo tengbi na ni ndɛ nɛ?

11 Ta ndo du woni na ngoi mɛ kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ zo ndo gbinyangbi ma. Ayata mɛndɛ̃ mɛndó ali abulu gba na ya kwa ti ngoi zu ko, ayɔndó ya, ala zia kwa mɛ ala ndo li, wa ala banda lingɔ kwa mɛndɛ̃. Ambanga ayata aziandó lingɔ kwa mɛ ala ndo ye ni gba na lo mɛ ya, ala ti abange. Ta mangɔ vundu na ngoi mɛ akpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e agbinyangbi adu siɔni ma. Ngoi mɛndɛ̃, na ebandeli alengbi ti dungɔ pɛnɔ ya, e gbɔ̃ nda ekateli ni, bere elengbi ti kɛ̃ngɔ ni. Elengbi ti dangɔ bɛ e ya, kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e ti uzu, aɔ omɛ na olo e na ni. Ni lengbi ti lingɔ ya, e ti na nzɛ̃ngɔ, wa e hũ ya, ta elengbi ti lingɔ na olo kwa gba na lo tɛ Yehova ma. (Mas. 24:10) Ngasia la suma tɛ Zekaria lengbi ti zangɔ e ya, e ngbã lá kwɛ hɛ̃ngɔ Yehova aye ti ngbondoni ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e nɛ?

12. Ngasia la suma tɛ Zekaria alengbi ti zangɔ e ya, e du lá kwɛ na dengɔ bɛ na ngoi mɛ kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e agbinyangbi nɛ?

12 Alengbi ti dungɔ woni ya, e mɛsɛnɛ na akpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ e mɛ agbinyangbi se du ya, e ba kpale nga ma se mɛ Yehova ndo ba na ni. Ndɛ lo mɛ ko, lo ndo li aye ti kpɛ̃nɛ nvɛ̃ni, wa e nga na kota ndima ti dungɔ azi mɛ ndo li kwa ndoni kɔi na lo. (1 Kɔr. 3:9) Kumba tɛ e lengbi ti gbinyangbingɔ, kanda ta songo tɛ Yehova na mbage tɛ e na gbinyangbingɔ ma. Wa se du ya, kpale kɔi mɛ agbinyangbi ni ge ya linɔ tɛ Yehova, agbinyangbi akpale ti ya du tɛ mɔ ko, ta mɔ ho tɛrɛ mɔ na gingɔ hĩngangɔ nda mɛ agbinyangbi na kpale niko ma. Na se lɛ dungɔ na sɔngɔ bɛ na lo ti “bi mɛ aɔ” ko, li sambela hɛ̃ Yehova ya, lo za mɔ, mɔ kpã lɛ mɔ na ndo akpale ti nzɔ̃ni mɛ gbinyangbingɔ niko na singɔ na ni. (Mos. 7:10) Hãngɔ ni zingɔ, na se lɛ kpãngɔ lɛ mɔ na ndo aye mɛ ta mɔ lengbi ti lingɔ ma ko, binga li mɔ na ndo aye mɛ mɔ lengbi ti lingɔ. Na lége ti suma tɛ Zekaria, e manda nda mɛ adu ngbondoni ya, e du na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni na ngoi mɛ akpale gbinyangbi. Ni na zangɔ e ya, e ngbã lá kwɛ mbilimbili, wa e du nga na dengɔ bɛ.

NA NGOI MƐ ATI PƐNƆ YA, E LANDA NDIA MƐ AHƐ̃ E

13. Ngoi mɛndɛ̃, nda mɛ ambanga azi ti Yuda adandó bɛ la ya, bandangɔ kĩngɔ tepelo adundó ekateli ti siɔni nɛ?

13 Gbia Artazɛrzɛsɛ agbanzindó kwa ti kĩngɔ tepelo. Abɛse ngaso ko, Kota nganga nzapa Yeshua (afa Yosua) ná guvɛrɛnɛrɛ Zorobabɛlɛ mɛndó Yehova hɛ̃ la kumba ti tambwisangɔ kwa ti kĩngɔ tepelo ko, ala “bandandó kĩngɔ tepelo tɛ Nzapa.” (Ezr. 5:1, 2) Ngoi mɛndɛ̃, ambanga azi ti Yuda adandó bɛ la ya, ekateli niko adu siɔni. Na lo mɛ ya, ta ala na hɔndɛngɔ tɛrɛ la na ngoi mɛ ala ndo kĩ tepelo ma ko, awa kula tɛ ala na hũngɔ ala, wa ala nga na lingɔ zu ti nɛngɔ ya, ala gbanzi kwa ni. Ayɔndó ya, Yosua ná Zorobabɛle ahũ aye mɛ na tongɔ ala ya, ala ye da na bɛ la zu ya, Yehova na zangɔ ala. Wa ala hũndó aye ni. Ngasia?

14. Na bangɔ Zekaria 4:12, 14, ye mɛndó alengbi ti zangɔ Yosua ná Zorobabɛle aye ya, Yehova na zangɔ ala nɛ?

14 Di Zekaria 4:12, 14. Kaya suma mɛndó Zekaria hũ ko, angelo pandó hɛ̃ lo ya, akɛkɛ sɛ ti olive ando fa “azi sɛ mɛ Yehova hĩni la na kpɔ̃”​—Yosua ná Zorobabɛle. Wa angelo di pa ngandó ya, na ndenge ti yika yika akɔli niko sɛ adɔ lo ka “gunda Gbia ti ndo lɛ sese zu,” Yehova. Adundó kota ndima nvɛ̃ni na lo tɛ ala! Yehova ndo kpãndó bɛ lo na ndo ala. Na lo ni la, azi ti Yuda ndó na aye mɛ alengbi ti tongɔ ala ya, ala kpã bɛ la na ndo akɔli niko, nga na ekateli mɛ ala na mungɔ abɛse adu ti ngasia na lo mɛ ya, Yehova nvɛ̃ni la ndo dɔ ala na nɔ.

15. Ngasia la elengbi ti fangɔ ya, e ndo hɛ̃ ndima na ndo andia tɛ Yehova mɛ kaya tɛnɛ tɛ lo nɛ?

15 Ngbangɔ la, adu lége ti uzu mɛ Yehova ndo dɔ azi tɛ lo na nɔ ndɛ na ngoi tɛ e. Kaya buku niko mɛ adu santo, lo fa na e se mɛ elengbi ti vɔrɔngɔ lo na ndenge mɛ bɛ lo ndo ye na ni. Ngasia la elengbi ti fangɔ ya, e ndo hɛ̃ ndima na lo ti ndia mɛ e ndo lua kaya Ngbangɔ nɛ? Se du ya, e ndo di ni na seni, wa e ndo mu nga ngoi ti gingɔ gbɔ̃ngɔ nda atɛnɛ mɛ kaya ni na seni. Hũnda tɛrɛ mɔ na ndo mɛ: ‘Na ngoi mɛ mbi ndo di Ngbangɔ bere ambeti mɛndɛ̃, mbi ndo gbɔ̃ li mbi na ndo ni? Mbi ndo gi gbɔ̃ngɔ nda atɛnɛ ti ya Ngbangɔ mɛ ando du “kpengbani sĩ”? Bere mbi ndo di bo tɛ mbi ambeti iɔ iɔ?’ (2 Pet. 3:16) Se e mu ngoi ti nɛngɔ ya, e gbɔ̃ li e na ndo aye mɛ Yehova ndo ha na e ko, na dungɔ woni ya, e landa andia tɛ lo, wa e li nga kwa tɛ e.​—1 Tim. 4:15, 16.

Kpã bɛ mɔ zu na ndo “mbɛ ti mbilimbili ná ti kɔdɛ,” wa landa nga andia mɛ ndo lo ka tɛ lo (Ba paragrafɛ ti 16) *

16. Se du ya, ta e gbɔ̃ nda ndia kɔi mɛ alo ka tɛ “mbɛ ti mbilimbili ná ti kɔdɛ” ma, ye mɛ na zangɔ e ya, e tɔndɔ ni nɛ?

16 Lége mɛndɛ̃ mɛ Yehova ndo dɔ azi tɛ lo na nɔ adu na lége tɛ “mbɛ ti mbilimbili ná ti kɔdɛ, NWT.” (Mat. 24:45) Ngoi mɛndɛ̃ mbɛ niko lengbi ti hɛ̃ngɔ e ndia mɛ ta e gbɔ̃ nda ni nzɔ̃ni ma. Na ndakisa, ala lengbi ti hɛ̃ngɔ e wangɔ na ndo se mɛ elengbi ti lɛkɛngɔ tɛrɛ e na lo ti akpengba pɛnɔ mɛ ndo si na lége ti yengingɔ ti sese bere kpengba yá, kanda elengbi ti dangɔ bɛ ya, ta ni na singɔ ge ya kɔdɔrɔ tɛ e ma. Bere elengbi ti dangɔ bɛ e ya, andia mɛ mbɛ ti mbilimbili ndo hɛ̃ e na ngoi ti siɔ ngã (pandémie) adu kpengbani. Aye mɛ elengbi ti lingɔ na ya akpale ti ngaso nɛ? Binga li mɔ na ndo nzɔ̃ kpale mɛndó azi ti Yuda alua na lo mɛ ya, ala mandó nyɔ Yosua ná Zorobabɛle. Elengbi nga ti gbɔ̃ngɔ li e na ndo apandɛ mɛndɛ̃ ti ya Ngbangɔ mɛ e di. Ngoi mɛndɛ̃ Yehova hɛ̃ndó azi tɛ lo andia mɛndó ala hũ ya, ta ni na tina ma, kanda ni sondó na dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ ala.​—Bas. 7:7; 8:10.

HŨ AYE MƐNDÓ ZEKARIA HŨ

17. Ye mɛndó suma ti gɛrɛ mwinda nga na akɛkɛ sɛ ti olive azandó azi ti Yuda ya, ala li nɛ?

17 Ngoi mɛndɛ̃ suma ti kũ mɛndó Zekaria hũ ko, ni bondó ndunu ni, kanda ni zandó azi ti Yuda ya, ala du na dangɔ bɛ ti nzɔ̃ni na ndo kwa mɛndó ala ndo li nga na ndo se mɛ ala ndo vɔrɔ na Yehova. Wa na ngoi mɛndó ala kpã wangɔ mɛndó ala lua na ndo suma mɛndó Zekaria hũ na kwa ko, ala hũndó se mɛ Yehova za ala na songɔ zu, wa lo dɔ ngandó ala na nɔ. Na lége ti Nyingɔ vurú tɛ lo, Yehova zandó ala ya, ala ngbã lá kwɛ lingɔ kwa tɛ ala, wa ala di luandó dengɔ bɛ tɛ la.​—Ezr. 6:16.

18. Ye mɛ suma tɛ Zekaria alengbi ti lingɔ na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ nɛ?

18 Suma tɛ Zekaria na omɛ aba gɛrɛ mwinda ná akɛkɛ sɛ ti olive alengbi ti lingɔ ye kɔi na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ. Nga ma se mɛ e lo ti mandangɔ na ni, ni lengbi ti hɛ̃ngɔ mɔ ngunu ti nɛngɔ ya, mɔ gbe bɛ mɔ na ngoi mɛ mɔ tengbi na botemeli, mɔ du na dengɔ bɛ na ngoi mɛ akpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ agbinyangbi, wa mɔ kpã bɛ mɔ zu na ndo mbɛ ti mbilimbili na ngoi mɛ mɔ lua andia mɛ ta mɔ gbɔ̃ nda ni nzɔ̃ni ma. Aye mɛ mɔ lengbi ti lingɔ na ngoi mɛ mɔ tengbi na akpengba kpale na ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ mɔ nɛ? Ti uzu, hũ aye mɛndó Zekaria hũ​—afa ya, hũ aye mɛ ndo fa ya, Yehova ndo za azi tɛ lo. Ti sɛ, li kpale na mangbi na aye mɛ mɔ hũ na kpãngɔ bɛ mɔ zu ka tɛ Yehova nga na ngbãngɔ lá kwɛ vɔrɔngɔ lo na bɛ mɔ kɔi. (Mat. 22:37) Se mɔ li ngaso ko, Yehova na zangɔ mɔ ya, mɔ vɔrɔ lo na dengɔ bɛ bwai na bwai.​—Kɔl. 1:10, 11.

BIA 7 Yehova azali makasi na biso

^ par. 5 Yehova fandó na prɔfeta Zekaria asuma gba ti kpɛ̃nɛ. Aye mɛndó Zekaria hũ, ahɛ̃ndó lo ná azi tɛ Yehova ngunu ti nɛngɔ ya, ala nwɔ akpengba kpale mɛndó ala tengbi na ni na ngoi mɛndó ala ndo li kpengbani ti nɛngɔ ya, ala diri na sambela ti vuruni abɛse ta adundó woni ma. Suma niko alengbi nga ti zangɔ e ya, e vɔrɔ Yehova na mbilimbili zu abɛse na ya kpengba kpale mɛ e ndo tengbi na ni. Na ya tɛnɛ mɛ ndɛ e na mandangɔ, e na bangɔ awangɔ ti ngbondoni mɛ elengbi ti luangɔ na ndo suma kɔi mɛndó Zekaria hũ, suma ti gɛrɛ mwinda nga na akɛkɛ sɛ ti Olive.

^ par. 3 Abulu gba na gesi, na ngoi tɛ Guvɛrnɛrɛ Nehemia, Gbia mɛndɛ̃ ti fãnani mɛ ili lo nga la Artazerezese ndó la abanda lengɔ gbia, lo lindó kpale tɛrɛ ayuda na songo nvɛ̃ni.

^ par. 60 KAMBISANGƆ NDA ALIMƆ: Nyita kɔi gbɔ̃ nda ni ya, ayɔ ya, lo ye kpale ti ya dungɔ lɛ ngɛ̃́ tɛ lo mɛ agbinyangbi na lo ti ngã nga na tingɔ bange.

^ par. 62 KAMBISANGƆ NDA ALIMƆ: Nyita wali kɔi ndo gbɔ̃ li lo na ndo se mɛ Yehova ndo za na “mbɛ ti mbilimbili,” nga ma se mɛndó lo za na Yosua ná Zorobabɛle.