1. Kansi akapolo aciyuda enzoyembekezela cinthu cotyani cosangalasa?

 AYUDA esangalala ngako cifukwa Yehova “elimbikisha mtima wa Koresi Mfumu ya Perisiya” kuti amasule Aisiraeli amene enkhala vyaka vinyinji mu ukapolo ku Babulo. Mfumu yelamula kuti Ayuda awelele kwao kuti “akamange ng’anda ya Yehova Mulungu wa Isiraeli.” (Eza. 1:1, 3) Izi zetanthauza kuti Ayuda enze kuzowelela kwao kuti akayambe soti kulambila Yehova Mulungu wacendi.

2. Ayuda peciwelela ku Yerusalemu, kansi poyamba ekwanisha kucita nchito yanji?

² Mu 537 B.C.E., gulu yoyamba ya Ayuda amene enze akapolo ku Babulo yefwika ku Yerusalemu. Mzinda wa Yerusalemu wenze likulu ya ufumu wa kum’mwela wa Yuda. Kamangu-kamangu, eyamba kumanga kacisi ndipo mu 536 B.C.E., esilizhya kumanga faundeshoni.

3. Kansi Ayuda ekumana na mavuto otyani?

³ Koma nthawi itontho kufumila peciyamba kumanga kacisi, Ayuda aŵa ekumana na mavuto. Ŵanthu oŵazungulila “enzolaŵila mau ofookesha na colinga cakuti acite ulesi pa nchito yomanga.” (Eza. 4:4) Koma zinthu zefwika paipa kupambana apa. Mu 522 B.C.E., Aritasasita eikiwa kunkhala mfumu ya Perisiya. * Ŵanthu osusha eona kuti uyu wenze mwai wakuti asokoneze nchito yomanga kacisi. Tetyo eyambisha mavuto mwa “kupanga malamulo okosa” kuli Ayuda. (Sal. 94:20) Ŵanthu aŵa etumizhya uthenga kuli Mfumu Aritasasita wakuti Ayuda enzofuna kum’pondokela. (Eza. 4:11-16) Mfumu Aritasasita ekhulupilila uthenga wawenye uyu ndipo enkhazikisha lamulo yakuti Ayuda aleke kumanga kacisi. (Eza. 4:17-23) Cifukwa ca izi, Ayuda eleka kumanga kacisi.—Eza. 4:24.

4. Kansi Yehova ecitanji pavuli pakuti osusha apanamika nchito yomanga kacisi? (Yesaya 55:11)

 ⁴ Ŵanthu a ku Yerusalemu amene enzolambila lini Yehova, kuyangizhyilapo ayakine amene enzonkhala ku Perisiya enzocita zilizonse zaangakwanishe kuti asokoneze nchito yomanga kacisi. Koma Yehova enzofuna kuti Ayuda asilizhye kumanga soti kacisi, ndipo tuziŵa kuti colinga cake cukwanilishika nthawi zonse. (Ŵelengani Yesaya 55:11.) Yove esankha Zekariya kuti ankhale mneneli ndipo emuonesha mensomphenya 8 ocitisha cidwi. Pavuli pake, emuuzhya kuti auzhye Ayuda onse zeciona na colinga cakuti aŵalimbikishe. Mensomphenya aya yeyavya Ayuda kuzindikila kuti enzofunika lini kuyopa ŵanthu enzoŵasusha. Ndipo yeŵalimbikisha kuti apitilizhye kukata nchito yeciŵalamula Yehova. M’mensomphenya ya namba 5, Zekariya eona coikapo lambi na vimiti viŵili va maolivi.

5. Kansi tilaŵizhyane cinji m’nkhani ino?

⁵ Tonse tukumana na zinthu zofookesha nthawi ziyakine. Tetyo, tingapindule ngako na cilimbikiso camene Yehova epasa Aisiraeli kupitila m’mensomphenya ya namba 5 yeciona Zekariya. Kuziŵa tanthauzo ya mensomphenya aya, kungatiyavye kupitilizhya kutumikila Yehova mokhulupilika ngati tusushiwa, zinthu zikacinja pa umoyo koma soti tikalandila malangizo yamene tuyamvwishisha lini.

6. Kansi mensomphenya yokhuza coikapo lambi na vimiti viŵili va maolivi yopezeka pa Zekariya 4:1-3, yeŵalimbikisha tyani Ayuda? (Onani cithunzithunzi pa cikuto.)

⁶ Ŵelengani Zekariya 4:1-3. Mensomphenya okhuza coikapo lambi na vimiti viŵili va maolivi, yelimbikisha Ayuda kupitilizhya kumanga kacisi mosasamala kanthu kuti enzosushiwa. Motyani? M’mensomphenya aya, Zekariya eona coikapo lambi ndipo m’mbali mwake mwenze vimiti viŵili va maolivi. M’vimiti ivi mwenzofuma mafuta yamene yenzoponela m’mbale yonoka. Ndipo mafuta aya yenzoluta m’malambi 7 yamene yenze pa coikapo lambi. Izi zenzocitisha kuti malambi akoyaka nthawi zonse. Peciona izi, Zekariya ekonsha kuti: “Kansi zinthu izi zutanthauzanji?” Mouzhyiliwa na Yehova, mngelo emuyankha kuti: “‘Kuti zinthu zonse izi zicitike, pofunikila lini gulu ya nkhondo olo mphamvu, koma mzimu wangu’ walaŵila tetyo Yehova wa magulu ankhondo.” (Zek. 4:4, 6) Mafuta amene enzocokela ku vimiti va maolivi, yenzopanamila mzimu utuŵa wa Yehova wamene uli na mphamvu zosasila. Mzimu utuŵa wenze na mphamvu ngako kupambana masoja aciperisiya. Cifukwa Yehova enze ku mbali yao, Ayuda aŵa enze kuzokwanisha kumanga kacisi mosasamala kanthu kuti enzosushiwa. Uthenga uyu weŵalimbikisha ngako. Tetyo, Ayuda aŵa enzofunika tyala kudalila Yehova noyamba soti nchito yomanga kacisi. Ndipo izi niye zecicita olo kuti nchito yao yenze yoleshewa.

7. Kansi ni masinthidwe yotyani yeyavya Ayuda?

⁷ Nthawi itontho pavuli pake, penkhala masinthidwe yamene yeyavya Ayuda. Kansi yenze masinthidwe yotyani? Mu 520 B.C.E., Dariyo Woyamba eikiwa kunkhala mfumu ya Perisiya. M’caka caciŵili ca ulamulilo wake, yove ezindikila kuti zinthu zonse zamene zecitisha kuti Ayuda aleshewe kumanga kacisi zenze zawenye. Tetyo, epeleka lamulo yakuti Ayuda apitilizhye kumanga kacisi. (Eza. 6:1-3) Cigamulo cecipanga mfumu Dariyo cedabwisa munthu aliyense. Koma yove ecita zinyinji kupambana apa. Epeleka lamulo yakuti ŵanthu onse ozungulila Ayuda aleke kuŵasusha. Ndipo eŵalamula soti kuti akoŵapasa ndalama na zonse zofunikila kuti asilizhye kumanga kacisi. (Eza. 6:7-12) Cifukwa ca izi, Ayuda esilizhya kumanga kacisi pavuli pa vyaka 4 mu 515 B.C.E.—Eza. 6:15.

8. Ndaŵa yanji mufunika kunkhala otang’a mtima ngati musushiwa?

 ⁸ Molingana na kale, masiku ŵano atumiki a Yehova anyinji osushiwa. Mwacisanzo, ayakine onkhala m’vyalo mwamene nchito yasu ni yoleshewa. M’vyalo ivi akwasu na azilongosi omangiwa ndipo opelekewa kwa “abwanamkubwa na mafumu” kuti acitile umboni. (Mat. 10:17, 18) Koma nthawi ziyakine, kucinja kwa olamulila kupeleka mwai wakuti akwasu na azilongosi ayambe soti kulambila Yehova mwaufulu. Payakine woweluza wacifundo angapange cigamulo camene cingayavye kuti tikolambila mwaufulu. Akwasu na azilongosi ayakine onkhala m’vyalo mwamene muli ufulu wolambila. Koma osushiwa na abanja ŵao amene ocita zonse zaangakwanishe kuti aŵaleshe kutumikila Yehova. (Mat. 10:32-36) Kanyinji-kanyinji, abanja ŵasu oleka kutisusha akazindikila kuti angakwanishe lini kutilesha kutumikila Yehova. Ndipo nthawi ziyakine olo ŵala amene enzotisusha noticitila zinthu mwankhanza, ocinja nonkhala Mboni za Yehova. Ngati musushiwa, musalole kuti izi zikupangisheni kuleka kutumikila Yehova. M’malo mwake, nkhalani otang’a mtima ndipo mufunika lini kuyopa ciliconse cifukwa Yehova okuyavyani na mzimu utuŵa.

9. Ndaŵa yanji Ayuda ayakine elila pecisilizhya kumanga faundeshoni ya kacisi walomba?

⁹ Pecisilizhya kumanga faundeshoni ya kacisi walomba, ayakine mwa Ayuda acikulile elila. (Eza. 3:12) Ndaŵa yanji? Ove ekumbukila kacisi wooneka bwino wecimanga Solomo, ndipo eona kuti kacisi weenzomanga ‘angaoneke lini bwino polinganizhya’ na wakale. (Hag. 2:2, 3) Ayuda aŵa ekhumudwa cifukwa colinganizhya kacisi weenzomanga na wakale. Koma mensomphenya yeciona Zekariya yeŵayavya kuti ankhale soti na cimwemwe. Motyani?

10. Kansi mau a mngelo opezeka pa Zekariya 4:8-10, yeyavya tyani Ayuda?

¹⁰ Ŵelengani Zekariya 4:8-10. Kansi mngelo etanthauzanji pecilaŵila kuti Ayuda enze “kuzosangalala noona nthambo ya m’misili womanga ng’anda m’manja mwa bwanamkubwa Zerubabele”? Nthambo ya m’misili womanga ng’anda yuseŵenzeshewa popima kuti aone ngati cipupa ciliyobende. Tetyo, zecilaŵila mngelo zesimikizhyila atumiki a Mulungu kuti olo kuti ŵanthu ayakine enzoona kuti kacisi weenzomanga wenzooneka lini bwino polinganizhya na wenzepo poyamba, wenze kuzosilizhyiwa molingana na mweenzofunila  Yehova. Pofwana kuti Yehova enze kuzosangalala nao kacisi uyu, nao Ayuda enzofunika kusangalala. Cinthu cenze cofunika kwa Yehova n’cakuti Ayuda akomulambila m’kacisi walomba mokatizhyana na cifunilo cake. Ngati Ayuda eika maganizo ŵao pa kulambila Yehova movomelezhyeka nomukondwelesha, enze kuzonkhala soti na cimwemwe.

11. Kansi ayakine mwa atumiki a Yehova okumana na mavuto otyani?

¹¹ Tonse tuvutika ngati vinthu vacinja pa umoyo. Ayakine mwa akwasu na azilongosi amene ankhala mu utumiki wanthawi zonse wapadela kwa nthawi itali, utumiki wao wecinja. Ayakine eleka kucita utumiki weenzokonda ngako cifukwa ca ukulukazi. Mwacibadwa, tukonda kukwinyilila ngati takhuziwa na masinthidwe oteti. Poyamba, tingamvwishe lini olo kusakatizhyana na zacitisha kuti pankhale masinthidwe oteti. Tingankhale na maganizo akuti zinthu zenze bwino ngako kale kupambana lomba. Ndipo izi zingatifookeshe noyamba kuziona kuti tucita lini zinyinji potumikila Yehova. (Miy. 24:10) Kansi mensomphenya yeciona Zekariya yangatiyavye tyani kupitilizhya kucita zilizonse zatingakwanishe potumikila Mulungu?

12. Kansi mensomphenya yeciona Zekariya yangatiyavye tyani ngati zinthu zacinja pa umoyo?

¹² Tingakwanishe kujaila kamangu masinthidwe alionse yangacitike mu umoyo wasu, ngati tuona zinthu monga ni mwakuzionela Yehova. Yove ocita zinthu zikulu masiku ŵano ndipo tili na mwai wonkhala anchito ayake. (1 Akor. 3:9) Utumiki wasu ungacinje, koma Yehova angaleke lini kutikonda. Tetyo, ngati utumiki wanu wecinja, mukopewa kuganizila ngako pa zifukwa zecitisha kuti ucinje. M’malo molakalaka “masiku akale,” mukosenga Yehova kuti akuyavyeni kuona masinthidwe aya moyenelela. (Mla. 7:10) Mukoganizila pa zinthu zamukwanisha kucita m’malo moganizila pa zinthu zamene mungakwanishe lini. Mensomphenya yeciona Zekariya yotiphunzisa kufunika konkhala na maganizo oyenelela. Kucita izi kungatiyavye kupitilizhya kunkhala acimwemwe koma soti okhulupilika ngati zinthu zacinja pa umoyo.

13. Ndaŵa yanji Aisiraeli ayakine eona kuti kuyamba soti kumanga kacisi cenze lini cosankha canzelu?

¹³ Nchito yomanga kacisi yenze yeleshewa. Olo n’tetyo, analume amene enzosogolela pa  nchito iyi, amene ni Mkulu wa Ansembe Yesuwa (Yoswa) na Bwanamkubwa Zerubabele, elamula Ayuda kuti ‘ayambe soti kumanga ng’anda ya Mulungu.’ (Eza. 5:1, 2) Payakine Ayuda ayakine eona kuti cosankha ici cenze lini canzelu. Ayuda sembe aliyokwanishe kucita nchito iyi mofisa ndipo enzoziŵa kuti adani ŵao angacite zilizonse zaangakwanishe kuti aleshe nchito iyi. Analume aŵili amene enzosogolela pa nchito iyi, amene ni Yoswa na Zerubabele enzofunikila kusimikizhyiliwa kuti Yehova enzoŵacilikiza. Kansi esimikizhyila tyani kuti Yehova enzoŵacilikiza?

14. Molingana na Zekariya 4:12, 14, kansi Mkulu wa Ansembe Yoswa na Bwanamkubwa Zerubabele epasiwa cisimikizhyo cotyani?

¹⁴ Ŵelengani Zekariya 4:12, 14. M’mensomphenya aya, mngelo eululila mneneli Zekariya kuti vimiti viŵili va maolivi vupanamila “ozozewa aŵili” amene ni Yoswa na Zerubabele. Mngelo elaŵila kuti mophiphilisila, analume aŵili aŵa ‘epanama ku mbali iyi na mbali iyakine ya Asikulu a calo conse,’ wamene ni Yehova. Uyu wenze udindo wapadela ngako. Yehova enzoŵadalila analume aŵili aŵa. Tetyo, Aisiraeli enzofunika kumvwila vonse veenzoŵauzhya cifukwa Yehova niye eŵasankha kuti aŵasogolele.

15. Kansi tingaoneshe tyani kuti tulemekeza malangizo yakutipasa Yehova kupitila m’Mau ŵake?

¹⁵ Njila imozi mwamene Yehova opelekelamo malangizo kuli atumiki ŵake ni kupitila m’Mau ŵake Baibo. M’Baibo, yove otiuzhya mwatingamulambilile m’njila yovomelezhyeka. Kansi tingaoneshe tyani kuti tulemekeza malangizo yatulandila kufumila m’Mau a Mulungu? Tingacite izi mwa kupatula nthawi yoŵaŵelenga mosamala nosinkhasinkha kuti timvwishishe zatuŵelenga. Zikonsheni kuti: ‘Ngati nuŵelenga Baibo olo cofalisa ciyakine, kansi nupatula nthawi yosinkhasinkha pa zanuŵelenga? Kansi nufufuza kuti niziŵe tanthauzo ya Malemba “yovuta kumvwishisha”? Olo nuŵelenga kamangu-kamangu kuti nisilizhye?’ (2 Pet. 3:16) Ngati tupatula nthawi yosinkhasinkha pa zinthu zakutiphunzisa Yehova, tikokwanisha kukonkha malangizo ŵake nokwanilisha nchito yasu yolalikila.—1 Tim. 4:15, 16.

16. N’cinji cingatiyavye kukonkha malangizo ofumila kuli “kapolo wokhulupilika na wanzelu” olo kuti tiliyoyamvwishishe?

¹⁶ Njila iyakine yamene Yehova otipasila malangizo ni kupitila mwa “kapolo wokhulupilika na wanzelu.” (Mat. 24:45) Nthawi ziyakine, kapolo wokhulupilika angatipase malangizo  yamene tingavutike kuyamvwishisha. Mwacisanzo, nthawi ziyakine angatipase malangizo okhuza zatingacite kuti tipulumuke ngati kwacitika masoka acilengedwe. Koma tingoona kuti izi zingacitike lini ku dela kwatunkhala. Olo payakine tingoona kuti kapolo wokhulupilika okosesha zinthu pa nthawi ino ya mlili. Kansi tingacitenji ngati tuona kuti malangizo yatapasiwa ni yosathandiza? Tufunika kuganizila mwecipindulila Aisiraeli cifukwa cokonkha malangizo yecilandila kupitila mwa Yoswa na Zerubabele. Tufunikila soti kukumbukila nkhani za m’Baibo zeteŵelenga zokhuza ŵanthu amene edalisiwa cifukwa cokonkha malangizo yecipasiwa. Nthawi ziyakine, atumiki a Mulungu enzolandila malangizo amene enzooneka monga ni osathandiza, koma pavuli pake yeŵayavya kuti apulumuke.—Ower. 7:7; 8:10.

17. Kansi mensomphenya yokhuza coikapo lambi na vimiti viŵili va maolivi yeŵayavya tyani Ayuda?

¹⁷ Mensomphenya ya namba 5 yeciona Zekariya yenze yacidule. Koma yeyavya Ayuda kunkhala na maganizo oyenelela pa nchito yao nopitilizhya kulambila Yehova. Ndipo pecicita zinthu mokatizhyana na mensomphenya aya, eona mwamene Yehova enzoŵacilikizila noŵasogolela. Poseŵenzesha mzimu utuŵa, Yehova eŵayavya kuti apitilizhye nchito yao nonkhala soti acimwemwe.—Eza 6:16.

18. Kansi mensomphenya yeciona Zekariya yangatiyavye tyani pa umoyo wasu?

¹⁸ Mensomphenya yeciona Zekariya yokhuza coikapo lambi na vimiti viŵili va maolivi yangatiyavye ngako pa umoyo wasu. Monga ni mwataphunzilila, yangatiyavye kunkhala otang’a ngati tusushiwa na kupeza cimwemwe ngati zinthu zacinja pa umoyo wasu. Yangatiyavye soti kunkhala na cikhulupililo cotang’a camene cingatiyavye kumvwila malangizo yatingalandile olo kuti tingayamvwishishe lini. Kansi mufunika kucitanji mukakumana na mavuto pa umoyo? Coyamba, mukoona zeciona Zekariya, zamene ni umboni woonesha kuti Yehova osamalila atumiki ŵake. Caciŵili, mukocita zinthu mokatizhyana na zamuona mwa kudalila Yehova nopitilizhya kumulambila na mtima wanu wonse. (Mat. 22:37) Ngati mucita izi, Yehova akuyavyeni kuti mukomutumikila mwacimwemwe mpaka kale-kale.—Akol. 1:10, 11.