Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

ONTHELE YOKULILONGESWA 12

Okuti Weete Etyi Omuuli Sakaliya Amuene?

Okuti Weete Etyi Omuuli Sakaliya Amuene?

“‘Okononkhono mbange,’ o Siovaa womambamba ovita wetyipopia.” — ZAC. 4:6.

OTYIIMBO 73 Tuavele Omutima Wakola

ETYI MATULILONGESA *

1. Otyipuka patyi otyiwa ova Sundeu ankho veli koukonde, vakevelela?

 OVA Sundeu ankho vahambukwa unene. Siovaa Huku ‘watumine Ohamba Silu yoko Pelesa,’ iyovole ova Isilayeli vakala omanima omanyingi koukonde mo Mbambilonia. Ohamba oyo aipopila ova Sundeu vakondoke kotyilongo tyavo, ‘na vakapindule-po ondyuo ya Siovaa, Huku yo Isilayeli.’ (Esd. 1:1, 3) Otyipuka otyo tyahambukisilwe unene ova Sundeu! Otyo ankho tyilekesa okuti efendelo lya Huku malipinduluapo motyilongo aavelele ovaumbili vae.

2. Etyi ova Sundeu vakondoka ko Selusalei, oityi tete valingile?

2 Menima 537 P.K.E., ova Sundeu votete, avehiki mo Selusalei, ankho ombala youhamba wokokumbili kuekumbi wo Sundaa. Etyi ova Sundeu vokuakondoka vehika, avahimbika okupindulapo ondyuo ya Huku, iya mo 536 P.K.E., omalisesu ondyuo ya Huku ankho apwa-le!

3. Ovitateka patyi ova Sundeu vakalele navio?

3 Etyi ova Sundeu vahimbika okupindulapo ondyuo ya Huku, ovanthu ovanyingi avahimbika okuveyala. Ovanthu aveho ankho vakala ponthele yavo, “avevesoyesa, iya avaelekela okuvetalameka opo vayekepo okutunga ondyuo ya Huku.” (Esd. 4:4) Otyitateka otyo ankho tyitualako vala okuliyawisa. Menima 522 P.K.E., ohamba omphe yoko Pelesa utiwa o Artaxerxes, alondo koutumini. * Onondyale avasoko okuti mokonda koutumini pahe kuna ohamba omphe, mavetyivili okutalameka otyilinga tyokutunga, ‘mokuhindila ohamba ipakeko otyitumino.’ (Salmo 94:20) Avahonekela Ohamba Artaxerxes omukanda upopia okuti ova Sundeu vekahi nokumutyitukila-po. (Esd. 4:11-16) Ohamba Artaxerxes etavela etyi vapopia, atalameka ovilinga viokutunga ondyuo ya Huku. (Esd. 4:17-23) Mokonda yotyo, ova Sundeu avayeke-ko okutunga ondyuo ya Huku. — Esd. 4:24.

4. Oityi Siovaa alingile etyi onondyale vatalameka otyilinga tyokutunga? (Isaías 55:11)

4 Ovanthu ankho vahafende Siovaa, novatumini vamwe vomo Pelesa, ankho vahanda umwe okutalameka otyilinga tyokutunga ondyuo ya Huku. Mahi Siovaa ankho uhanda ova Sundeu vamane otyilinga otyo iya etyi ahanda petupu omunthu utyityika. (Tanga Isaías 55:11.) Siovaa alekesa omuuli Sakaliya omamonekelo etyinana opo eepopile ova Sundeu naevepameke. Omamonekelo oo evekuatesileko okuahatili owoma onondyale, tupu evekuatesileko okutualako notyilinga Siovaa ankho ahanda tyilingwe. Memonekelo lya tano, Sakaliya amono okandiyelo nomiti vivali viomindyambi.

5. Oityi matulilongesa monthele ei?

5 Onthwe atuho pamwe tukala tyasoya. Ngotyo, okulilongesa emonekelo liatano Siovaa alekesile Sakaliya opo apameke ova Isilayeli, atulinoñgonoka umwe nawa, lipondola okutukuatesako atutualako okuumbila Siovaa noukuatyili tyina tuyelwe, na tyina ovipuka vipiluluka meongano lya Siovaa iya tyina tuamapopilwa tyimwe neongano lya Siovaa tuahanoñgonokele nawa.

TYINA OVANTHU VETUYELE

Sakaliya wamuene memonekelo omiti vivali viomindyambi vitunda omulela utemesa ovikandiyelo epandu vali. (Tala opalangalafu 6)

6. Oñgeni emonekelo liokandiyelo no liomiti vivali viomindyambi liapopiwa mu Zacarias 4:1-3, liapamekele ova Sundeu? (Tala olutalatu lwo kondye.)

6 Tanga Zacarias 4:1-3. Emonekelo liokandiyelo, nomiti vivali viomindyambi, liakuatesileko ova Sundeu vahasoye mokonda yokuyelwe. Ñgeni ngotyo? Ove wamona opi patunda omulela ankho utemesa ovimimi viokandiyelo oko? Omulela oo ankho utunda momiti vivali viomindyambi otyo utokela potyilindo, iya autundu potyilindo okuenda no movimimi epandu vali. Ovimimi ovio ankho kavinyimi tupu omokonda yomulela oo. Pahe Sakaliya apulu okuti: “Ovipuka evi vipopia-tyi?” Oandyu aimphopila onondaka mba Siovaa aiti: “‘Ha-kononkhono mbomafwalali, nii ha-kononkhono mbovanthu, mahi okononkhono mbange,’ o Siovaa womambamba ovita wetyipopia.” (Zac. 4:4, 6) Omulela ankho utunda momiti vina, uhangununa ononkhono mba Huku, mbahapu. Ononkhono mba Huku ankho kambuelekwa novita aviho vyo Pelesa. Mokonda ankho Siovaa ukahi nokukuatesako ovanthu vae, ankho mavetyivili okutunga ondyuo ya Huku atee ipwa. Otyo tyitupameka unene! Ova Sundeu vesukisile okuyumba onthumbi mu Siovaa, iya avahimbika vali otyilinga tyokutunga. Ngatyo umwe valinga, namphila ovilinga viokutunga ankho viailikwa.

7. Oityi tyamonekele-po, tyakuatesileko vokutunga?

7 Apamoneka otyipuka tyimwe tyakuatesileko ovanthu ankho vekahi nokutunga ondyuo ya Huku. Oityi? Menima 520 P.K.E., mo Pelesa amuhimbika okutumina ohamba omphe utiwa o Daliu I. Etyi palamba omanima evali tunde apa ahimbika okutumina, aimbuka okuti okuatalameka ovilinga viokutunga ondyuo ya Huku, tyapenga. Daliu ayeke ova Sundeu vamanuhule okutunga ondyuo ya Huku. (Esd. 6:1-3) Otyipuka otyo atyihuvisa ovanthu aveho. Mahi ohamba ayahahulila vala opo. Aipopila ovanthu aveho vahatyike vali ovilinga viokutunga ondyuo ya Huku, tupu ayaave ovipuka ovinyingi vikakuateseko vokutunga ondyuo ya Huku! (Esd. 6:7-12) Mokonda yetyi tyalinga ohamba, menima 515 P.K.E., ova Sundeu avamane okutunga ondyuo ya Huku etyi palamba omanima ekuana. — Esd. 6:15.

Yumba onthumbi mu Siovaa tyina uyelwe mokonda yokumuumbila. (Tala opalangalafu 8)

8. Omokonda yatyi upondola okukala tyapama tyina uyelwe?

8 Mononthiki mbuno, ovanyingi povaumbili va Siovaa veyelwe. Mongeleka, vamwe vakala movilongo ovilinga vietu viailikwa. Kovilongo vimwe ovakuatate ovanyingi vakuatwa umwe otyo ‘vatualwa monombonge’ iya otyo tyihole okuvekuatesako okuava oumbangi. (Mat. 10:17, 18) Mahi tyina kuameya omutumini omukuavo, ovakuatate avayovoka. Ovakoyesi, pamwe vehole okupopia ovipuka vikutukuatesako atuahailikwa vali. Ovakuatate vetu tupu vena ovitateka ovikuavo. Vamwe vakala movilongo ovilinga vietu viahailikilwe, mahi vavo vevehongiliya opo vayekepo okuumbila Siovaa. (Mat. 10:32-36) Mahi pamwe, tyina vavo vamanoñgonoka okuti kamavetyivili-ale okuvetalameka okuumbila Siovaa, avayeke-ko. Nkhele pamwe, vana ankho vevemonesa ononkhumbi, konyima navo vakala Onombangi mba Siova. Ngotyo, tyina uyelwe, wahayekeko! Likuatehila vala. Ove una Siovaa, tupu una ononkhono mbae. Wahatile owoma otyipuka natyike!

TYINA OVIPUKA VIPILULUKA MEONGANO LYA SIOVAA

9. Omokonda yatyi ova Sundeu vamwe vanumanenene etyi omalisesu ondyuo ya Huku apindulwa-po?

9 Etyi omalisesu ondyuo ya Huku apwa, onombuale mbumwe ambuhimbika okulila. (Esd. 3:12) Ovakulu ovo vamuene omunkhima wondyuo ya Huku, yatungilwe na Salomau, iya pahe etyi veyeeleka nei ankho maitungwa, avamono okuti ngoti “kaisilivilale.” (Ageu 2:2, 3) Vanumanene unene mokonda vaelekele ondyuo omphe nonkhulu. Emonekelo lya Sakaliya ankho lipondola okuvekuatesako avakala vali nehambu. Ñgeni ngotyo?

10. Oñgeni onondaka mboandyu mbuvasiwa mu Zacarias 4:8-10, mbakuatesileko ova Sundeu ankho vanumana?

10 Tanga Zacarias 4:8-10. Oityi oandyu ankho yahanda okupopila ova Sundeu etyi yati “mavahambukwa avamono opulumu pomankhanya [omutumini omu Sundeu] Solombambele”? Opulumu ongoi ikuatesako ovanthu vokutunga onondyuo okutala ankho otyimato tyaviuka ine katyaviukile. Oandyu ankho ikahi nokupopila ovanthu okuti namphila mokutala kuavo ngoti ondyuo ina kamaikala ngo yotete, mahi maipu okutungwa aikala umwe ngetyi Siovaa ahanda. Ine Siovaa ankho mahambukilwa ondyuo ina, opo omokonda yatyi ova Sundeu veheihambukililwe? Ku Siovaa ondyuo mulingilwa efendelo liae, hayoko yesukisa. Mahi tyesukisa okufendwa monkhalelo yelikuata novitumino viae. Ine ova Sundeu vatalele kokufenda Siovaa ngetyi ahanda, nokulinga atyiho opo vapandwe nae, ñgeno vakala vali nehambu.

Kala nolusoke luaviuka tyina wehetyivili vali okulinga ovipuka ankho ulinga kohale. (Tala opalangalafu 11-12) *

11. Ovitateka patyi hono ovaumbili vamwe va Siovaa vakala navio?

11 Tyina ovipuka vipiluluka, ovanyingi puonthue tyivepuiya unene. Vamwe vaundapa movilinga viomuvo auho omanima omanyingi pamwe vapewa ovilinga ovikuavo. Ovakuavo mokonda yokuakulupa vayekapo otyilinga tyavo ankho vehole unene. Tyina otyo tyametumonekela, okukala tyasoya katyapengele. Potete, tupondola okuehetyinoñgonoka nawa iya atuehetyitavela. Tupondola okusoka okuti ovipuka ankho kohale vikahi vali nawa. Tupu tupondola okusoya, atusoko okuti ku Siovaa pahe katusilivila umwe vali. (Pro. 24:10) Oñgeni emonekelo lya Sakaliya lipondola okutukuatesako okulinga atyiho tuvila movilinga vya Siovaa?

12. Oñgeni emonekelo lya Sakaliya lipondola okutukuatesako tyina tuasoya mokonda yotyilinga tyimwe tuayekapo?

12 Inkha tutala ovipuka ngetyi Siovaa evitala, kamatusoyo tyina tuamayekepo otyilinga tyimwe. Hono Siovaa ukahi nokulinga ovipuka ovinyingi, iya onthue tuna elao enene liokuundapela kumwe nae. (1 Kol. 3:9) Ovilinga tulinga vipondola okupiluluka, mahi oluembia Siovaa ena nonthue kalupiluluka. Naina, tyina pamalingwa omapiluluko amwe meongano iya otyilinga tyove otyiyekepo, wahakalele vali okulipula omokonda yatyi kualingilwa epiluluko olio. Etyi wesukisa okulinga okuahasoko “kovipuka viokohale,” mahi likuambela ku Siovaa, otale kouwa mautundilila-ko. (Ecl. 7:10) Wahasoke kovipuka wahapondola vali okulinga, mahi soka kuevi upondola okulinga. Kemonekelo lya Sakaliya tulilongesilako okutala ovipuka monkhalelo yaviuka. Ine tulinga ngotyo, matukala nehambu, atutualako okukala ovakuatyili tyina ovipuka vipiluluka.

TYINA TUAMAPOPILUA TYIMWE NEONGANO LYA SIOVAA TUAHANOÑGONOKELE NAWA

13. Etyi ova Isilayeli vapopilwa okuti vena okupindulapo ondyuo ya Huku, omokonda yatyi vamwe vasokelele okuti otyipuka otyo katyaviukile?

13 Otyilinga tyokupindulapo ondyuo ya Huku ankho tyailikwa. No ngotyo, ovalume vokuakalela komutwe otyilinga otyo, Omunene-nakwa Sosuwe, nomutumini Solombambele, “avahimbika okupindulapo ondyuo ya Huku.” (Esd. 5:1, 2) Otyipuka otyo kova Sundeu vamwe ngoti ankho katyaviukile, mokonda onondyale mbavo ankho mavevemono avahimbika okuvemonesa ononkhumbi. Ovo Sosuwe na Solombambele ankho vesukisa okukala nonthumbi yokuti Siovaa mevekuatesako. Iya tyili wevekuatesileko umwe. Oñgeni etyilingile?

14. Ngetyi tyipopia Zacarias 4:12, 14, oityi omutumini Solombambele na Sosuwe vapopililwe tyevepamekele?

14 Tanga Zacarias 4:12, 14. Memonekelo lia Sakaliya, oandyu ya Siovaa yapopila omuuli wa Huku okuti, omiti vivali viomindyambi vilekesa “ovalembulwa vevali”, ovo Sosuwe na Solombambele. Ovalume ovo vevali vapopiwa ngatyina veli “ponthele ya Tatekulu yoohi aiho,” Siovaa. Otyo ankho elao limwe unene! Siovaa ankho uveyumba onthumbi. Ngotyo, ova Isilayeli ovakuavo ankho vapondola okuyumba onthumbi mwevi ovo Sosuwe na Solombambele vapopia mokonda viatuka ku Huku, avahasoko vali oñgeni vevipopilwa.

15. Oñgeni matulekesa okuti tuyumba onthumbi movipuka viapopiwa Mondaka ya Siovaa?

15 Tyimwe povipuka Siovaa alulika navio ovanthu vae hono, Ondaka yae Ombimbiliya. Ombimbiliya itupopila oñgeni tuna okufenda Siovaa monkhalelo yaviuka. Oñgeni matulekesa okuti tuyumba onthumbi movipuka viapopiwa Mondaka ya Huku? Tutyilinga tyina tuovola omuvo wokuitanga nokuinoñgonoka nawa. Lipula okuti: ‘Tyina ndyitanga Ombimbiliya nomikanda omikuavo, ndyitalamapo katutu opo ndyisoke kuetyi natanga? Ndyovola okunoñgonoka otyili tyo Mbimbiliya ‘tyalema okutyinoñgonoka’? Ine ndyitanga vala okukuluminya?’ (2 Pet. 3:16) Ine tuovola omuvo wokusokolola kovipuka Siovaa etulongesa, kamatyitupuiya okuvitavela, atufuisipo nawa otyilinga tyetu tyokuivisa. — 1 Tim. 4:15, 16.

Yumba onthumbi muevi tupopilwa “nomupika omukuatyili nokualunguka.” (Tala opalangalafu 16) *

16. Tyina tuahanoñgonokele nawa ovipuka “omupika omukuatyili nokualunguka” etupopila, oityi matyitukuatesako okuvitavela?

16 Tupu, Siovaa utululika ‘nomupika omukuatyili nokualunguka.’ (Mat. 24:45) Pamwe, omupika oo metupopila otyipuka tyimwe atuhetyinoñgonoka nawa. Mongeleka, pamwe upondola okutupopila oñgeni matulifuiika opo tuhupe kotyiponga tyimwe tyipondola okuenda apa tukala, mahi onthue atusoko okuti potyilongo tyetu kamapamonekale otyiponga otyo. Tupu, pamwe tyina omupika etupopila etyi tuesukisa okulinga mokonda yomukihi, tupondola okusoka okuti vekahi vala nokutupopila ovipuka ovinyingi. Oityi tuesukisa okulinga tyina ovipuka tuamapopilwa vimoneka ngoti kaviaviukile? Tupondola okusoka ouwa ova Isilayeli vakalele nao etyi vetavela ovipuka vapopililwe na Sosuwe na Solombambele. Tupu tupondola okusoka kovipuka ovikuavo tutanga Mombimbiliya. Pamwe ovanthu va Huku vapopililwe otyipuka tyimwe kuvo atyimoneka ngoti katyikahi nawa, mahi ngatyo umwe tyiveyovola. — Juíz. 7:7; 8:10.

SOKA KUETYI SAKALIYA AMWENE

17. Oñgeni emonekelo lyo kandiyelo nomiti vivali viomindyambi liakuatesileko ova Sundeu?

17 Emonekelo lya tano Sakaliya amuene, kaliakalele ehimbwe, mahi liakuatesileko ova Sundeu okutualako okutunga ondyuo ya Huku nokumufenda. Etyi valinga ngetyi Sakaliya amuene, avamono okuti Siovaa uvehole tupu ukahi nokuvekuatesako. Siovaa evekuatesako nononkhono mbae avatualako okutunga ondyuo yae nehambu. — Esd. 6:16.

18. Oñgeni emonekelo Sakaliya amuene lipondola okukukuatesako?

18 Emonekelo Sakaliya amuene lyo kandiyelo nomiti vivali viomindyambi lipondola okukuatesako unene. Ngetyi tuelilongesale, emonekelo Sakaliya amuene lipondola okutuavela ononkhono atuahayekepo okuumbila Siovaa tyina tuyelwe, nokukala nehambu tyina tuamayekepo otyilinga tyimwe ankho tuhole unene. Tupu litukuatesako okukala nonthumbi yokuti etyi tuapopilwa otyili umwe namphila tuehetyinoñgonokele nawa. Oityi upondola okulinga tyina wamatumbukilwa notyitateka? Tete, soka kuetyi Sakaliya amuene, iya otyo motyilingi tyina unoñgonoka okuti Siovaa ukahi nokukuatesako ovanthu Vae. Pahe, olingi ovipuka monkhalelo ihambukiswa Siovaa, omuyumbu onthumbi, otualako okumuumbila nomutima wove auho. (Mat. 22:37) Inkha ulinga ovipuka ovio, Siovaa apeho mekukuatesako, otyivili okumuumbila nehambu. — Kolo. 1:10, 11.

OTYIIMBO 7 Jeova, Ononkhono Mbetu

^ pal. 5 Siovaa walekesile omuuli Sakaliya omamonekelo amwe ahuvisa. Etyi Sakaliya amuene tyemupamekele, tupu tyapamekele ovafendi va Siovaa movitateka vakalele navio etyi ankho vekahi nokupindulapo efendelo liotyotyili. Omamonekelo oo tupu apondola okutukuatesako okuumbila Siovaa noukuatyili tyina tukahi nokulambela movitateka. Monthele ei, matupopi ovipuka tulilongesila kemonekelo lya Sakaliya, liokandiyelo, nomiti vivali viomindyambi.

^ pal. 3 Etyi palamba omanima amwe, pomuvo Womutumini Neemiya, omutumini omukuavo tupu utiwa o Artaxerxes, ahimbika okukuatesako ova Sundeu.

^ pal. 60 ONONDAKA MBOKUHANGUNUNA OLUTALATU: Omukuatate wanoñgonoka okuti pahe mokonda yokuakulupa nokuvela kametyivili vali okulinga ovipuka ankho alinga kohale.

^ pal. 62 ONONDAKA MBOKUHANGUNUNA OLUTALATU: Omphange ukahi nokusokolola, anoñgonoka okuti Siovaa ukahi nokukuatesako “omupika omukuatyili nokualunguka,” ngetyi akuatesileko ovo Sosuwe na Solombambele.