1. Ngimba kindu kiliku ikyakuhobosya iki kyabombiwe ku Bayuda bo bali kubutumwa?

 ABAYUDA bahobwike fiyo. Yehova Kyala “alinkuyisumusya indumbula ya Sairasi Umwalafyale wa kisu kya Peresia” ukuti akababule Abaisraeli aba bali kubutumwa ku Babeloni kwa fyinja fingi. Umwalafyale uyu afumwisye ukuti Abayuda bikuya pakughomokela ku kisu kyabo ‘nukwakuyiyenga kangi inyumba ya Yehova Kyala wa Israeli.’ (Ezra 1:1, 3) Isi syali syakuhobosya fiyo. Kangi syanangisye ukuti Abayuda bayagha pakufwanisya ukumwiputa Kyala uwabwanaloli nkisu iki abapele.

2. Bo Abayuda baghomokile ku Yerusalemu, ngimba findu fiki ifi bafwanisye ukubomba?

² Nkyinja kya 537 B.C.E., Abayuda aba bali ku butumwa bafikile ku Yerusalemu, iyi yali tawuni inywamu mu bunyafyale bwa Yuda. Abayuda aba baghomokile mwanakalinga, balyandile ukuyenga kangi itempile kangi ukufika mu 536 B.C.E., abene bamalisisye ukuyenga ifaundeshoni.

3. Ngimba bo banani aba babasusyagha Abayuda kangi nongwa yafiki?

³ Bo Abayuda bandile ukuyenga kangi itempile, abandu bingi balyandile ukubasusya. Abandu aba babasyungutile “balinkwanda ukubayosya amaka nukuboghofya Abanyayuda ukuti baleke ukuyenga.” (Ezra 4:4) Aka kali kabalilo kakutamya fiyo ku Bayuda kangi ifindu fikali kanunu. Mu 522 B.C.E., umwalafyale Artaseresesi alyandile ukulaghila ku Peresia. * Abakususya balyandile  ukwinong’ona ukuti panongwa yakuti umwalafyale umpya alyandile ukulaghila, bayagha pakufwanisya ukukanisya imbombo iyakuyenga “mwakutendekekesya isya buniongafu mu ndaghilo.” (Sal. 94:20) Abene balintumile kalata Umwalafyale Artaseresesi nukumbula ukuti Abayuda bikulonda ukusambukila. (Ezra 4:11-16) Umwalafyale apilikile isya butungulu isi bayobile kangi umwene akanisye imbombo iyakuyenga itempile. (Ezra 4:17-23) Panongwa yakukanisya imbombo iyi, Abayuda balekile ukuyenga itempile.​—Ezra 4:24.

4. Ngimba Yehova abombile isyafiki bo abakususya bakanisye imbombo iyakuyenga kangi itempile? (Yes. 55:11)

⁴ Abandu aba bakamwiputagha Yehova na bangi aba nkisu kya Peresia bakindilile ukukanisya imbombo iyakuyenga itempile. Loli Yehova alondagha ukuti Abayuda bamalisye ukuyenga kangi itempile, kangi umwene utubalilo tosa ikufwanisya ubwighane bwake. (Belenga Yesaya 55:11.) Yehova alinsalile Zekariya ukuya nsololi kangi alinnangisye ifisetuka 8 ifyakuswighisya. Ukufuma apo, Zekariya alondiwagha ukubabula Abayuda isyakufwana nifisetuka ifi ukuti abakasye. Ifisetuka ifi fyabatulile Abayuda ukuti bangatilagha aba babasusyagha kangi fyabakasisye ukuti bakindilile ukubomba imbombo iyi Yehova abapele. Nkisetuka kya nambala 5, Zekariya akibwene ikikolelanyale ni mipiki mibili ya misyunguti.

5. Ngimba tukuya pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyi?

⁵ Twesa utubalilo tumo tukuwa amaka. Yonongwa yake tubaghile ukukasiwa fiyo na isi Yehova ababulile Abaisraeli ukwendela nkisetuka ikya kikolelanyale ikya nambala 5 iki Zekariya akibwene. Ikisetuka iki kibaghile ukututula ukumbombela Yehova mbusubiliwa linga tukulimbana na aba bikutususya, tukwaghana ni ndamyo kangi linga twambilile ubulongosi ubu tutikubupilikisya kanunu.

6. Ngimba ikisetuka kya kikolelanyale ni mipiki mibili ya misyunguti iki kili pa Zekariya 4:1-3 kyabakasisye bulebule Abayuda? (Keta ikithuzi kya pakikope.)

⁶ Belenga Zekariya 4:1-3. Ikisetuka kya kikolelanyale ni mipiki mibili ya misyunguti kyabakasisye Abayuda ukuti bakindilile ukubomba imbombo yabo nalinga ukuti abandu babasusyagha. Bulebule? Ngimba mukuketa ukuti ikikolelanyale kyakindililagha ukutula ukuti amafuta ghasokeghe? Imipiki mibili ya misyunguti yasosyagha amafuta agha ghawilagha mu beseni. Ukufuma apo, amafuta gha mu beseni ghawilagha mu nyale yiliyosa isyakufwana 7 isya kikolelanyale. Amafuta agha ghapangisyagha inyale ukwaka akabalilo kosa. Zekariya alalusisye ukuti: “Ngimba ifindu fififi fyo fikusanusya fiki?” Uwandumi alinkwamula amasyu aghakufuma kwa Yehova ukuti: “‘Utisakulambikila nubwingi bwa balwa bwite mma, pamo amaka ghako yuyuwe loli wisakulambikila na mbepo wangu.” (Zek. 4:4, 6) Amafuta aghakufuma mu mipiki ghimilagha amaka gha Yehova agha mbepo mwikemo agha ghatikumalika. Mbepo mwikemo wa Kyala wali namaka fiyo ukukinda abalwa bwite ba ku Peresia. Panongwa yakuti Yehova abatulagha aba bayengagha itempile, abene bafwanisye ukuyenga nalinga ukuti babasusyagha. Isi syakukasya fiyo. Abayuda balondiwagha ukunsubila fiyo Yehova nukwanda ukuyenga kangi itempile. Isi syo isi babombile nalinga ukuti babakanisye imbombo iyakuyenga.

7. Ngimba findu fiki fyachenjile ku aba bayengagha itempile?

⁷ Ifindu fyachenjile ku bandu aba bayengagha itempile. Ngimba findu fiki fyachenjile? Mu 520 B.C.E., umwalafyale Dariyusi wakwanda alyandile ukulaghila ku Peresia. Nkyinja kya bubili ikya bulaghili bwake, aketile ukuti kukali kwakulondiwa ukukanisya imbombo iyakuyenga itempile. Dariyusi atile bikulondiwa ukumalisya imbombo iyi. (Ezra 6:1-3) Isi  umwalafyale uyu ayobile syalinswighisye umundu aliwesa. Loli umwalafyale uyu abombile nyingi ukukinda ukwitikisya itolo imbombo iyakuyenga. Umwalafyale uyu ababulile abandu ukuti bangabakanisyagha Abayuda imbombo iyakuyenga nu kubapa indalama na ifi balondiwagha ukuti bamalisye ukuyenga itempile. (Ezra 6:7-12) Ifyakukongapo fyake, Abayuda bamalisisye ukuyenga itempile bo ifyinja 4 fikindilepo, mu 515 B.C.E.​—Ezra 6:15.

8. Nongwa yafiki mukulondiwa ukuya bakifu linga mukususiwa?

⁸ Amasiku agha, ababombi ba Yehova bope bikususiwa. Mwakifwanikisyo, bamo bikwikala mfisu ifi imbombo yitu yakufumusya yikukanisiwa. Mfisu bo ifi, abakamu na balumbu bitu babaghile ukupinyiwa “nukubatwala nkyeni mbalindililakisu na mbanyafyale” panongwa yakubafumukisya. (Mat. 10:17, 18) Utubalilo tumo, iboma libaghile ukuchenja, isi sibaghile ukupangisya ukuti abakamu na balumbu bitu baye nubwabuke bwakwiputa. Pamo undongi uyu ali nikisa abaghile ukubika ululaghilo ulu lubaghile ukutupangisya ukuti tuyeghe nubwabuke bwakwiputa. Abaketi abangi bikususiwa munjila iyakukindana. Abene lumo bikwikala nkisu iki bali nubwabuke bwakumwiputa Yehova loli bikukindilila ukususiwa na ba mumbumba aba bikubakasya ukuti baleke ukumbombela Kyala. (Mat. 10:32-36) Pafifukwa ifingi, aba mumbumba bikuleka ukutususya linga basyaghenie ukuti bakabaghila ukutufimbilisya ukuleka ukumbombela Yehova. Loli utubalilo tumo aba pakwanda basusyagha pabumalilo bikuya Baketi ba Yehova bakwiyipa. Linga mukususiwa, mungawagha amaka. Muyeghe bakifu. Yehova ikuya pakubatula namaka gha mbepo wake mwikemo, yonongwa yake mutikulondiwa ukutila.

9. Nongwa yafiki Abayuda bamo bawile amaka bo bayibwene ifaundeshoni imbya iya tempile yiyengiwe?

⁹ Bo ifaundeshoni imbya iya tempile yiyengiwe, Abayuda bamo abakusi balinkulila. (Ezra 3:12) Bo abene baketile itempile ilinunu ili lyayengiwe na Solomoni, balyandile ukwinong’ona ukuti itempile ili bayengagha “libaghile ukuya kandu ka itolo” ukufwanikisya nilyapakwanda. (Haga. 2:2, 3) Abene bawile amaka panongwa yakuti bafwanikisyagha itempile ilipya nilikulu. Ikisetuka iki akibwene Zekariya kyabaghile ukuti kyabatulile ukuti baye kangi nulusekelo. Bulebule?

10. Ngimba amasyu gha wandumi agha ghali pa Zekariya 4:8-10 ghabatulile bulebule Abayuda ukuti bangawagha amaka?

¹⁰ Belenga Zekariya 4:8-10. Ngimba uwandumi  asanusyagha isyafiki bo ikuyoba ukuti Abayuda ‘bisakusekelagha bo bikulubona ulughoye ulwakugholosya nkiboko kya [ndindililakisu wa Yuda] Zerubabeli’? Ulughoye ulwakugholosya kibombelo iki bapimilagha mbutali na mbupimba. Amasyu gha wandumi ghabakasisye abandu ba Kyala ukuti nalinga itempile likayagha pakufwana nilyakwanda, loli bayagha pakumalisya ukuyenga ukufwana na muno Yehova alondelagha. Yehova ayagha pakuhoboka ni tempile ili yonongwa yake bope Abayuda bayagha pakuhoboka. Ikindu ikyakulondiwa kwa Yehova kyali kyakuti abene bakindilileghe ukumwiputa mu tempile ilipya mwakukolelana nubwighane bwake. Linga Abayuda binong’onelagha fiyo isya kumwiputa Yehova nukunhobosya, abene bayagha pakuya kangi balusekelo.

11. Ngimba ndamyo siliku isi ababombi ba Yahova bamo bikwaghana nasyo amasiku agha?

¹¹ Kukuya kukafu linga ifindu fichenjile pa bumi bwitu. Bamo aba babombile ububombeli bwa kabalilo kosa ubwa padela kwa kabalilo akatali, ububombeli bwabo buchenjile. Bamo balekile ububombeli ubu babughanile panongwa yakuti bakangele. Tukuwa amaka fiyo linga ifindu fichenjile pa bumi bwitu. Kangi utubalilo tumo tukabaghila ukupilikisya nukwitikisya linga ifindu fichenjile. Tubaghile ukuketa ukuti ifindu fyendagha kanunu pakwanda. Kangi tubaghile ukuwa amaka nukwanda ukwinong’ona ukuti lino tukabaghila ukubomba nyingi pakumbombela Yehova. (Mbu. 24:10) Ngimba ikisetuka iki Zekariya akibwene kikututula bulebule ukukindilila ukumbombela Kyala?

12. Ngimba ikisetuka iki akibwene Zekariya kibaghile ukututula bulebule ukukindilila ukuya balusekelo linga ifindu fichenjile?

¹² Kubaghile ukuya kupepe kumyitu ukwisibila linga ifindu fichenjile nukughelaghela ukuya naminong’ono aghakufwana na Yehova. Umwene ikufwanisya ifindu fingi amasiku agha, kangi tuli nulusako ulwa maka ulwakuya babombanisi bake. (1 Kor. 3:9) Ububombeli bwitu bubaghile ukuchenja loli ulughano lwa Yehova kumyitu lukabaghila ukuchenja. Linga ifindu ifi fichenjile mu gulu lya Yehova fibapalamasisye, munginong’onelagha fiyo isya kuchenja uku. M’malo mwakwinong’onela isya “masiku gha kunyuma,” munsumeghe Yehova ukuti abatule ukuketa ubununu bwa kuchenja uku. (Ndumbi. 7:10) M’malo mwakwinong’onela isya findu ifi mukabaghila ukufwanisya ukubomba, mwinong’oneleghe ifi mubaghile ukufwanisya. Ukufuma nkisetuka iki Zekariya akibwene, tukumanyilako ifundo iyakulondiwa fiyo iyakukindilila ukuya naminong’ono amanunu. Ukubomba isi  kukuya pakututula ukukindilila ukuya balusekelo kangi basubiliwa nalinga ifindu fichenjile pa bumi bwitu.

13. Nongwa yafiki Abaisraeli bamo baketagha ukuti aminong’ono aghakuyenga kangi itempile ghakali manunu?

¹³ Imbombo iyakuyenga kangi itempile yakanisiwe. Loli Umputi unkulumba Yoswa nu ndindililakisu Zerubabeli, aba basaliwe ukuti babalongosyeghe abandu “balinkwanda ukuyiyenga kangi inyumba ya Kyala.” (Ezra 5:1, 2) Abayuda bamo binong’onagha ukuti abanyambala aba bakasalile kanunu. Abayuda bakalondiwagha ukufisa ukuti bikuyenga itempile. Kangi basimenye ukuti abalughu babo bayagha pakubomba kilikyosa ukuti batolesye imbombo iyakuyenga. Abanyambala babili, Yoswa na Zerubabeli, balondiwagha ukubakasya ukuti Yehova ikuya pakubatula. Kangi abene bakasiwe. Bulebule?

14. Ukufwana na Zekariya 4:12, 14, ngimba Umputi unkulumba Yoswa nu Ndindililakisu Zerubabeli bali nulusubilo luliku?

¹⁴ Belenga Zekariya 4:12, 14. Nkighaba iki ikya kisetuka kya Zekariya, uwandumi ikunnangisya unsololi unsubiliwa wa Kyala ukuti imipiki mibili ya misyunguti yikwimila ‘abapakiwa babili’—Yoswa na Zerubabeli. Uwandumi uyu atile syabonekagha ukuti abanyambala babili aba “babimike ukuti bambombeleghe Umwalafyale wa kisu kyosa,” Yehova. Ulu lwali lughindiko lwa pamwanya fiyo. Yehova abasubilagha. Yonongwa yake Abaisraeli balondiwagha ukusubila isi abanyambala aba bababulagha ukuti babombe panongwa yakuti Yehova ababombesyelagha abanyambala aba ukubalongosya Abaisraeli.

15. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukubughindika ubulongosi bwa Yehova ubu bukwaghiwa M’masyu ghake?

¹⁵ Amasiku agha Yehova ikukindilila ukutulongosya ukwendela M’masyu ghake, Ibaibolo. M’masyu ghake, umwene ikutubula injila inunu iyakumwiputa. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukubughindika ubulongosi ubu tukwambilila ukufuma M’masyu gha Kyala? Mwakuya nakabalilo akakubelenga nu kupilikisya kanunu. Amwilalusye ukuti: ‘Linga ngubelenga Ibaibolo pamo amabuku ghitu, ngimba ngwima nukwinong’onelapo isi ngubelenga? Ngimba ngufufuza ubwanaloli bwa mu Baibolo ubu “bupalapala ukubwaghania”? Pamo ngimba ngubelenga mwanakalinga?’ (2 Pet. 3:16) Linga tukuya nakabalilo kakwinong’onelapo isi Yehova ikutumanyisya, tukuya pakufwanisya ukukonga ubulongosi bwake nu kufwanisya imbombo yakufumusya.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. Linga tutikupilikisya kanunu ubulongosi ubu twambilile ukufuma ku “ntumwa unsubiliwa nu wamahala,” ngimba findu fiki fibaghile ukututula ukuti tubupilikile?

 ¹⁶ Injila iyingi iyi Yehova ikutupa ubulongosi ko kwendela mu ‘ntumwa unsubiliwa nu wamahala.’ (Mat. 24:45) Utubalilo tumo, untumwa uyu abaghile ukutupa ubulongosi ubu tukabaghila ukubupilikisya kanunu. Mwakifwanikisyo, tubaghile ukwambilila ubulongosi ubu bubaghile ukututula ukwifighilila ku ngozi sya kipeliwa isi sitikubombiwa nkighaba kyitu. Pamo tubaghile ukwinong’ona ukuti untumwa ikutupa ubulongosi ubu bukaya nimbombo pakabalilo ka mbungo iyakwambukila. Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki linga tukuketa ukuti ubulongosi ubu batupele bukaya bwakulondiwa? Tubaghile ukwinong’onela muno ubulongosi ubu Abaisraeli balyambilile ukufuma kwa Yoswa na Zerubabeli bwabatulile. Tubaghile ukwinong’onela kangi isyakufwana ni nkhani sya mu Baibolo isi tukubelenga. Utubalilo tumo abandu ba Kyala bambililagha ubulongosi ubu bwabonekagha ukuti bukali bwakulondiwa ubu bwafumagha ku bandu aba babalongosyagha loli bwapokagha ubumi bwabo.​—Balo. 7:7; 8:10.

17. Ngimba ikisetuka kya kikolelanyale ni mipiki mibili ya misyunguti kyabatulile bulebule Abayuda?

¹⁷ Ikisetuka kya nambala 5 iki Zekariya akibwene kyabaghile ukuti kyalinganiagha mbupimba, loli kyabatulile fiyo Abayuda ukuti baye naminong’ono amanunu pa nkhani yakwiyipa pambombo nu kukindilila ukwiputa. Kangi bo bakongile isi bamanyile ku kisetuka iki Zekariya akibwene, Yehova abatulile fiyo pa bumi bwabo. Nubutuli bwa mbepo mwikemo, Yehova abatulile ukuti bakindilile ukubomba imbombo nu kuya kangi nulusekelo.​—Ezra 6:16.

18. Ngimba ikisetuka iki Zekariya akibwene kikututula bulebule pa bumi bwitu?

¹⁸ Ikisetuka kya kikolelanyale ni mipiki mibili ya misyunguti iki Zekariya akibwene kibaghile ukututula fiyo pa bumi bwitu. Bo muno tumanyilile, kibaghile ukututula ukughagha amaka agha tukulondiwa linga abandu bikutususya, ulusekelo ulu tubaghile ukuya nalo linga ifindu fichenjile pa bumi bwitu, nulusubilo ulu tukulondiwa ukuya nalo linga twambilile ubulongosi ubu tutikubupilikisya kanunu. Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki linga tukwaghana ni ndamyo pa bumi bwitu? Ikyakwanda, tuketeghe ifi Zekariya afibwene, isi sikunangisya ukuti Yehova ikubafighilila ababombi bake. Ukufuma apo, tunsubileghe Yehova nukukindilila ukumwiputa nindumbula yitu yosa. (Mat. 22:37) Linga tukubomba isi, Yehova ikuya pakututula ukuti tumbombeleghe nulusekelo kwa bwila na bwila.​—Kolos. 1:10, 11.