Ir al contenido

Ir al índice

KʼUTUNEM 12

¿La kawil at ri xril ri Zacarías?

¿La kawil at ri xril ri Zacarías?

«Are ri wuxlabʼal, kchaʼ ri Ajawaxel ri kʼo ronojel ukuʼinem» (ZAC. 4:6).

BʼIXONEM 73 Chayaʼ qachuqʼabʼ rech kqaxibʼij ta qibʼ

RI KQETAʼMAJ NA *

1. ¿Jasche xekikot ri judíos are chiʼ kʼa e kʼo na pa Babilonia?

 RI ISRAELITAS sibʼalaj kekikotik rumal che ri Jehová «xuya pa ranimaʼ ri Ciro» qʼatal tzij re Persia che keresaj lo ri israelitas che kʼi junabʼ e kʼo pa Babilonia. Ri qʼatal tzij xuya jun taqanik chke ri judíos che ketzalij bʼi pa ri kitinamit y kkiyak chi jumul «ri rachoch ri Ajawaxel, ri uDios ri Israel» (Esd. 1:1, 3). ¡Sibʼalaj xekikot ri israelitas! Rumal che jumul chik kekunik kkiqʼijilaj ri Jehová pa ri kitinamit.

2. ¿Jas xkibʼanalaʼ ri israelitas are chiʼ xeʼopan pa Jerusalén?

2 Pa ri junabʼ 537 nabʼe chuwach ri qaqʼij xeʼopan ri nabʼe taq israelitas pa Jerusalén, ri capital re Judá, ri qʼatbʼal tzij re ri sur. Xkimajilaʼ ubʼanik chak are chiʼ xeʼopanik y pa ri junabʼ 536 kikojom chi ri raʼ o ri uxeʼ ri rachoch ri Dios.

3. ¿Jas kʼax xkiriq ri judíos?

3 Are kʼu, are chiʼ xkimaj chak che uwokik chi jumul ri rachoch ri Jehová, xepe ri kikʼulel chkij. Wariʼ xuya bʼis chke ri judíos, rumal che xeqʼatexik rech kkibʼan ta chi «ri yakanik» (Esd. 4:4). Pa ri tiempo riʼ tajin kkiriq chi kʼax, are kʼu kʼo na más kʼax kkiriqo. Pa ri junabʼ 522 nabʼe chuwach ri qaqʼij xok jun kʼakʼ qʼatal tzij persa, Artajerjes ubʼiʼ. * Ri e kikʼulel utz xkil wariʼ rech kkiqʼatej uwach ronojel ri chak, rumal che xkibʼij che ri judíos «man utz ta ukojik ri pixabʼ kkibʼano» (Sal. 94:20). Jun chke ri jastaq xkibʼano are che xkibʼij che ri judíos kkaj taj kkinimaj ri qʼatal tzij (Esd. 4:11-16). Ri Artajerjes xukoj ri molom taq tzij xbʼix che y xutaq uqʼatexik uwach ri uyakik chi jumul ri rachoch ri Dios (Esd. 4:17-23). Rumal laʼ xtakʼiʼ ri chak che tajin kkibʼan ri israelitas (Esd. 4:24).

4. ¿Jas xubʼan ri Jehová are chiʼ xqʼatex uyakik chi jumul ri rachoch? (Isaías 55:11).

4 Ri e tinamit e kʼo chunaqaj Jerusalén che kkiqʼijilaj ta ri Jehová y jujun taq winaq che e kʼo pa ri qʼatbʼal tzij persa qas xkaj xkiqʼatej uwach ri chak re uyakik chi jumul ri rachoch ri Jehová. Are kʼu ri Jehová qas xraj xuqujeʼ che kyak chi jumul ri rachoch, y ri kubʼij areʼ qastzij wi kbʼantajik (chasikʼij uwach Isaías 55:11). ¿Jas kʼu xubʼano? Xukoj ri Zacarías che qʼaxal utzij y xukʼut ocho mayibʼalalaj taq visiones chuwach. Wajun qʼaxal tzij riʼ che kuxiʼj ta ribʼ rajawaxik xuya ubʼixik chke ri judíos rech xuya kichuqʼabʼ. Rumal waʼ taq visiones, e areʼ xkichʼobʼo che rajawaxik taj kkixiʼj kibʼ chkiwach ri kikʼulel y che rajawaxik ketakʼiʼ ta che ubʼanik ri chak ri e taqom wi rumal ri Jehová. Pa ri uroʼ (quinta) visión, ri Zacarías xril jun candelabro y kebʼ olivos.

5. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem?

5 Ri uroʼ visión che xril ri Zacarías, sibʼalaj xuya kichuqʼabʼ ri israelitas pa taq ri uqʼij. Kimik, qonojel kojbʼison jujun taq mul. Rumal laʼ, wajun visión kojutoʼo rech kqaya ta kan uqʼijilaxik ri Jehová paneʼ kbʼan kʼax chqe kumal ri winaq, are chiʼ kkʼextaj jujun taq jastaq pa qakʼaslemal o are chiʼ kyaʼ jun taqanik chqe che qas ta kqachʼobʼo.

ARE CHIʼ KBʼAN KʼAX CHQE KUMAL RI WINAQ

Pa jun visión, ri Zacarías xril jun candelabro tajin kenikow siete qʼaqʼ pa uwiʼ y tajin kqaj lo aceite re kebʼ cheʼ re olivos chupam. (Chawilaʼ ri párrafo 6).

6. ¿Jas xubʼan ri visión re Zacarías 4:1-3 che uyaʼik kichuqʼabʼ ri judíos? (Chawilaʼ ri wachbʼal re ri uwach ri wuj).

6 (Chasikʼij uwach Zacarías 4:1-3). Ri visión re ri candelabro y ri kebʼ olivos xuya kichuqʼabʼ ri judíos rech kkixiʼj ta kibʼ paneʼ kbʼan kʼax chke kumal ri kikʼulel. ¿Jasche? Rumal che pa ri visión kilitajik che ri kebʼ olivos kuya aceite pa jun kʼolbʼal y ri kʼolbʼal kukʼaq bʼi ri aceite pa ri siete lámparas che knikow che ri candelabro. Rumal che ri olivos amaqʼel kuya ri aceite, ni ta jumul kchup ri qʼaqʼ re ri candelabro. Ri Zacarías xutaʼ che ri ángel: «Tat, ¿jas kel kubʼij waʼ?». Y ri ángel xuya ubʼixik jujun taq utzij ri Jehová che ri Zacarías: «Man e are ta keqʼijim ri ajchʼojabʼ mawi ri chuqʼabʼ xaneʼ are ri wuxlabʼal, kchaʼ ri Ajawaxel ri kʼo ronojel ukuʼinem» (Zac. 4:4, 6). Ri aceite re ri kebʼ cheʼ olivos, are kukʼut ri ruxlabʼixel ri Jehová che ni ta jumul kkʼisik. Más nim na uchuqʼabʼ ri ruxlabʼixel ri Dios chkiwach ri ajchʼojabʼ re ri Nimalaj qʼatbʼal tzij persa. Rukʼ ri utobʼanik ri Jehová, ri israelitas kekunik kkikʼis uyakik ri rachoch ri Dios y kkichʼij apachike kʼax che kbʼan chke kumal ri kikʼulel. ¡Sibʼalaj xuya kichuqʼabʼ wariʼ! Ri rajawaxik kkibʼano are che kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová y keqaj chi jumul che chak. Y qas are riʼ ri xkibʼan ri israelitas, paneʼ qʼatem uwach ri kichak.

7. ¿Jas jastaq xaq kʼateʼ xkʼulmatajik che xuya tobʼanik chke ri judíos?

7 Xaq kʼateʼ xkʼulmataj jun jastaq che xeʼutoʼ ri judíos. Pa ri junabʼ 520 nabʼe chuwach ri qaqʼij, are ri Darío I tajin kuqʼat tzij pa Persia. Pa ri ukabʼ junabʼ re ri uqʼatbʼal tzij, xrilo che utz taj che qʼatem uwach ri chak re ri rachoch ri Jehová, rumal laʼ xtaqanik che kkʼis ubʼanik (Esd. 6:1-3). Sibʼalaj xkimay ri israelitas ri xubʼan ri qʼatal tzij, are kʼu kʼo jun chi jastaq xkʼulmatajik. Ri qʼatal tzij xubʼij chke ri tinamit e kʼo chkinaqaj ri judíos che xaq mekiqʼatej ri judíos che ubʼanik ri chak xuqujeʼ chetobʼan rukʼ rajil y ri chakubʼal che kajwatajik (Esd. 6:7-12). Rukʼ wariʼ, xa pa kajibʼ junabʼ ri judíos xekunik xkikʼis uwokik ri rachoch ri Dios, pa taq ri junabʼ 515 nabʼe chuwach ri qaqʼij (Esd. 6:15).

Chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri uchuqʼabʼ ri Jehová are chiʼ kbʼan kʼax chawe kumal ri winaq. (Chawilaʼ ri párrafo 8).

8. ¿Jasche katkunik kkʼojiʼ ukowil akʼuʼx we tajin kbʼan kʼax chawe kumal ri winaq?

8 E kʼi upatanelabʼ ri Jehová kbʼan kʼax chke kimik. Jujun e kʼo pa taq tinamit jawiʼ qʼatem wi uwach ri qachak che ri Dios. Chilaʼ, xaq kʼateʼ kechap bʼi pa cárcel y kekʼam «bʼik chkiwach qʼatal taq tzij xuqujeʼ ajawinelabʼ», y wariʼ kuqʼalajisaj ri upatanixik ri Jehová chkiwach e kʼi winaq (Mat. 10:17, 18). Jujun mul, are chiʼ kkʼex ri qʼatal tzij pa ri tinamit weneʼ kkʼextaj ri keriqitaj wi. O weneʼ jun juez utz kubʼan che uqʼatik tzij pa kiwiʼ ri upatanelabʼ ri Dios. E nikʼaj chi Testigos jalan chi wi ri kʼax kbʼan chke. Pa ri tinamit keʼel wi, weneʼ yaʼom bʼe chke kkiqʼijilaj ri Jehová, are kʼu e kʼo kachalaxik ri keqʼatenik rech kkipatanij ta chi ri Jehová (Mat. 10:32-36). Kʼi mul kkʼulmatajik che we ri e rachalaxik jun Testigo kkilo che kekun taj jas kkibʼan che uqʼatexik, kkiya kan jeriʼ. Y jujun chke ri winaq che ojer kanoq xkikoj kichuqʼabʼ che ubʼanik kʼax chke ri Testigos, kimik e qachalal chik. Rumal laʼ, chkʼol ukowil akʼuʼx we tajin kbʼan kʼax chawe kumal ri winaq. Kʼo ri utobʼanik y ri ruxlabʼixel ri Jehová awukʼ, ¡rumal riʼ kʼo ta rumal che kaxibʼij awibʼ!

ARE CHIʼ KKʼEXTAJ JUJUN TAQ JASTAQ PA QAKʼASLEMAL

9. ¿Jasche e jujun judíos xebʼisonik are chiʼ xkoj ri raʼ ri rachoch ri Dios?

9 Are chiʼ xkoj ri raʼ ri rachoch ri Dios, e jujun chke ri judíos che nimaʼq chi kijunabʼ xkimajij oqʼej (Esd. 3:12). Sibʼalaj xebʼisonik, rumal che xkichomaj che ri rachoch ri Dios che tajin kkiwoko, kjunamataj ta rukʼ ri nimalaj templo che xuwok ri Salomón (Ageo 2:2, 3). ¿Jas tobʼanik xuya ri visión re Zacarías chke rech xekikot chi jumul?

10. ¿Jas tobʼanik xuya ri tzij re ri ángel che kʼo pa Zacarías 4:8-10 rech ri judíos xekikot chi jumul?

10 (Chasikʼij uwach Zacarías 4:8-10). Are chiʼ ri ángel xubʼij che ri e judíos kekikotik y kkil ri plomo pa uqʼabʼ ri taqanel Zorobabel, ¿jas xraj xubʼij? Ri plomo are jun chakubʼal kkoj che uyakik ja, rech ketaʼmaxik we sukʼ elenaq ri chak. Rumal laʼ, ri ángel xa tajin kukʼut chuwach ri utinamit ri Dios, che paneʼ e jujun kkichomaj che qas ta nim ubʼanik ri rachoch ri Dios tajin kyakik, are kʼu kkʼis uwokik junam rukʼ ri kraj ri Jehová. Y, we ri Jehová kkikot rukʼ ri rachoch che tajin kyakik, e areʼ xuqujeʼ rajawaxik kekikotik. Ri más nim ubʼanik chuwach ri Dios are che pa ri kʼakʼ rachoch kqʼijilaxik wi. Rumal laʼ, we ri judíos kkiqʼijilaj ri Jehová junam rukʼ ri kraj areʼ y kkibʼan ri kqaj chuwach, kekikot chi jumul.

Chakojoʼ utz chomanik chrij ri kkʼextaj pa ri akʼaslemal. (Chawilaʼ ri párrafos 11 y 12). *

11. ¿Jas kʼax kkiriq jujun upatanelabʼ ri Jehová are chiʼ kkʼextaj jujun jastaq pa ri kikʼaslemal?

11 Kʼi chqe, kqariq kʼax are chiʼ kkʼextaj jujun jastaq pa ri qakʼaslemal. E kʼo jujun che nim tiempo chi e kʼo pa jun eqelen, xaq kʼateʼ kbʼix chke che kkʼextaj ri keqelen. E nikʼaj chik kiyaʼom kan ri keqelen weneʼ rumal che nim chi ri kijunabʼ. Kojbʼisonik are chiʼ kqakʼulmaj wariʼ. Weneʼ kqachʼobʼ taj jasche je xbʼanik. Weneʼ kqabʼisoj ubʼanik ri jastaq che xqabʼan nabʼe kanoq. Y weneʼ sibʼalaj kojbʼisonik rumal che kqachomaj che qas ta kʼo chi kojukoj wi ri Jehová (Prov. 24:10). Chqilampeʼ ri kojutoʼ wi ri visión re ri Zacarías rech kqaya ta kan upatanixik ri Jehová rukʼ ronojel qachuqʼabʼ.

12. ¿Jas kojutoʼ wi ri visión re ri Zacarías rech kojbʼison taj are chiʼ kʼo kkʼextaj pa ri qakʼaslemal?

12 Ri kojtoʼwik rech kojbʼison taj are chiʼ kʼo kkʼextaj pa ri qakʼaslemal, are che kqil ri jastaq junam rukʼ ri kubʼan ri Jehová che rilik. Ri areʼ tajin kubʼan jastaq kimik che nim ubʼanik, y yaʼom ri nimalaj eqelen chqe oj che kojtobʼan rukʼ (1 Cor. 3:9). Ri qeqelen xa kekʼextajik, are kʼu ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová chqe kkʼextaj taj. Rumal laʼ we at jun chke ri xkʼex ri keqelen rumal che kʼo xkʼextaj pa ri utinamit ri Jehová, xaq ta are katchoman chrij jasche xkʼexik. Xaq ta are katchoman chrij ri «qʼijol ri okʼowinaq», xaneʼ chataʼ tobʼanik che ri Dios rech utz katchoman chrij ri xkʼextajik (Ecl. 7:10). Katchoman ta chrij ri jastaq che katkun ta chik kabʼano, xaneʼ are chawilij ri kʼa katkunik kabʼano. Ri visión re ri Zacarías kukʼut chqawach che nim ubʼanik kqakoj utz chomanik rech kojkikot rukʼ ri kchaʼ ubʼanik y kqaya ta kan ri Jehová paneʼ kʼo kkʼextaj pa ri qakʼaslemal.

ARE CHIʼ KʼAX KQARIQ CHE UNIMAXIK JUJUN TAQANIK

13. ¿Jasche weneʼ jujun judíos xkichomaj che utz taj kmaj chi jumul uyakik ri rachoch ri Dios?

13 Paneʼ qʼatem uyakik chi jumul ri rachoch ri Dios, ri e kʼamowinaq ubʼe ri tinamit junam rukʼ ri kinimal kojol tabʼal toqʼobʼ Jesúa (Josué) y ri taqanel Zorobabel, «xkitaqej chi jumul ubʼanik uyakik ri rachoch ri Dios» (Esd. 5:1, 2). Weneʼ jujun judíos xkichomaj che utz ta ri xkichaʼ ubʼanik, rumal che ri chak kbʼan taj che mat ne kkil ri e nikʼaj chik y ri kikʼulel kepe riʼ che uqʼatexik. Ri Josué y ri Zorobabel, che e areʼ e kʼamowinaq ubʼe ri chak, xajwataj chke che kketaʼmaj we tajin ketoʼ rumal ri Jehová. Y ri Jehová xukʼut chkiwach ri kajwataj chke. Chqilampeʼ ri xubʼan che kitoʼik.

14. ¿Jas kubʼsal kʼuʼx xuya ri e tzij che kʼo pa Zacarías 4:12, 14 che ri kinimal kojol tabʼal toqʼobʼ Josué y che ri taqanel Zorobabel?

14 (Chasikʼij uwach Zacarías 4:12, 14). Pa wajun uchʼaqapil ri visión, ri ángel xukʼut chuwach ri qʼaxal utzij ri Dios che ri kebʼ olivos, kraj kubʼij ri e «kebʼ [...] ri e tasom»: Josué y Zorobabel. Kbʼixik che ri e kebʼ achijabʼ riʼ, e kʼo «che upatanixik [ri Jehová] ri Ajawaxel rech ronojel ri uwach Ulew». Wariʼ kraj kubʼij che ri Jehová sibʼalaj ukubʼsam ukʼuʼx chkij. Rumal riʼ ri e nikʼaj chi judíos rajawaxik kkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri kkichaʼ ubʼanik, rumal che ri Jehová e ukojom ri achijabʼ riʼ rech kkikʼam ubʼe ri utinamit.

15. ¿Jas kqabʼan che ukʼutik che nim kqil wi ri kubʼan ri Jehová che ukʼamik qabʼe rukʼ ri uTzij?

15 Kimik, ri kubʼan ri Jehová che ukʼamik ubʼe ri utinamit are che kukoj ri uTzij, ri Biblia. Chupam kubʼij wi jas kraj kqabʼan che uqʼijilaxik. ¿Y jas kqabʼan che ukʼutik che nim kqil wi ri kubʼan che ukʼamik qabʼe rukʼ ri uTzij? Kqakʼutu are chiʼ kqaya qatiempo che usikʼixik uwach y uchʼobʼik ri kubʼij. Chatchoman chrij wariʼ: «Are chiʼ kinsikʼij uwach ri Biblia o jun chke ri wuj re ri utinamit ri Jehová, ¿la kintas nutiempo rech kinchoman chrij? ¿La kintzukuj más información chrij ri kʼutunem re ri Biblia che ‹kʼax kichʼobʼik›? O ¿la xaq aninaq kwil ri kʼutunem che kinsikʼij uwach?» (2 Ped. 3:16). We kqaya qatiempo che uchomaxik rij ri kukʼut ri Jehová chqawach, kojutoʼo rech kqaya bʼe che kukʼam qabʼe y jeriʼ utz kqabʼan che upatanixik (1 Tim. 4:15, 16).

Chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri ktaqan wi ri «jikalaj pataninel, utz uchomanik». (Chawilaʼ ri párrafo 16). *

16. ¿Jas kojtoʼwik rech kqanimaj ri kubʼij ri «jikalaj pataninel, utz uchomanik» paneʼ kqachʼobʼ ta ronojel?

16 Ri jun chi kubʼan ri Jehová che ukʼamik ubʼe ri utinamit are che kukoj ri «jikalaj pataninel, utz uchomanik» (Mat. 24:45). Weneʼ kʼo jujun mul che ri jikalaj pataninel kubʼij che kqabʼan jun jastaq are kʼu qas ta kqachʼobʼo jasche rajawaxik kqabʼano. Jun kʼutbʼal, weneʼ kubʼij chqe ri rajawaxik kqabʼano rech kqachajij qibʼ chuwach jun kabʼraqan, jun kaqiqʼ jabʼ o jun chi kʼax, are kʼu kqachomaj che kubʼan ta laʼ pa ri tinamit oj kʼo wi. O weneʼ kqachomaj che ri jikalaj pataninel más kuya uwiʼ ri kubʼan che ukojik ri utz uchomanik are chiʼ kʼo jun pandemia. Rumal laʼ, ¿jas kqabʼano we kqachomaj che ri kojtaq che ubʼanik qas ta kajwatajik? Qastzij riʼ che kojutoʼo we kojchoman chrij ri utzilal xkiriq ri judíos are chiʼ xeniman che ri xetaqan wi ri Josué y ri Zorobabel. Xuqujeʼ utz kojchoman chrij nikʼaj chi kʼutunem re ri Biblia che qasikʼim uwach. ¡E kʼi upatanelabʼ ri Dios e kolotajinaq chuwach jun kʼax rumal ri kinimanik! (Juec. 7:7; 8:10).

CHAWILAʼ RI XRIL RI ZACARÍAS

17. ¿Jas xeʼutoʼ wi ri judíos ri visión re ri candelabro y ri kebʼ olivos?

17 Paneʼ qas ta nim ri uroʼ visión ri xril ri Zacarías, are kʼu xeʼutoʼ ri judíos rech xkikʼex ri kichomanik chrij ri tajin kkibʼano y chrij ri kiqʼijilanik. Y, are chiʼ xkibʼan pa kikʼaslemal ri xketaʼmaj chrij ri visión che xril ri Zacarías, xkinaʼo che tajin ketoʼ rumal ri Jehová y tajin kkʼam kibʼe rukʼ loqʼoqʼebʼal. Xetoʼ rumal ri ruxlabʼixel ri Jehová rech xkiya ta kan ubʼanik ri chak y rech xekikot chi jumul (Esd. 6:16).

18. ¿Jas katutoʼ wi ri visión che xril ri Zacarías?

18 Ri visión re ri candelabro y ri kebʼ olivos kuya nimalaj tobʼanik pa ri akʼaslemal. Junam rukʼ ri qanikʼom chik, kuya achuqʼabʼ chuwach ri kʼax kkibʼan ri winaq chawe, katutoʼo rech katkikotik paneʼ kʼo kkʼextaj pa ri akʼaslemal y katutoʼo rech kakubʼsaj akʼuʼx chrij ri kattaq wi paneʼ qas ta kachʼobʼo jasche. Rumal laʼ, ¿jas kabʼano are chiʼ kopan jun kʼax pa ri akʼaslemal? Nabʼe chawilaʼ ri xril ri Zacarías, kraj kubʼij, ri jastaq kkʼutuwik che ri Jehová tajin kuchajij ri utinamit. Y tekʼuriʼ chabʼanaʼ pa akʼaslemal ri kawilo: chakubʼsaj akʼuʼx chrij ri Jehová y mayaʼ kan uqʼijilaxik rukʼ ronojel awanimaʼ (Mat. 22:37). Jeriʼ, ri Jehová katutoʼo rech rukʼ kikotemal kapatanij pa ronojel ri akʼaslemal (Col. 1:10, 11).

BʼIXONEM 7 Jehová, kuya nuchuqʼabʼ

^ Ri Jehová xukʼut kʼi mayibʼalalaj taq visiones chuwach ri qʼaxal tzij Zacarías. Waʼ taq visiones xuya uchuqʼabʼ ri Zacarías y ri utinamit ri Jehová rech xkichʼij apachike kʼax che xkiriq che usukʼumaxik ri qas kbʼan che uqʼijilaxik ri Jehová. Xuqujeʼ kojutoʼ oj rech kqaya ta kan upatanixik ri Jehová paneʼ kqariq kʼax. Pa wajun kʼutunem kqil na ri jastaq kqetaʼmaj chrij ri visión re ri candelabro y ri olivos.

^ Wajun qʼatal tzij riʼ, are ta ri qʼatal tzij Artajerjes ri xubʼan utzilal chke ri judíos pa taq ri uqʼij ri Nehemías.

^ RI KUKʼUT RI WACHBʼAL: Jun qachalal che nim chi ujunabʼ y yawabʼ tajin kchoman chrij che rajawaxik kukʼam uwach che ri kʼakʼ ukʼaslemal.

^ RI KUKʼUT RI WACHBʼAL: Jun qachalal ixoq kuchʼobʼo che ri Jehová tajin kukʼam ubʼe ri «jikalaj pataninel, utz uchomanik», junam rukʼ ri xubʼan che ukʼamik kibʼe ri Josué y ri Zorobabel.