1. Faandi mbei dee Dju dee bi kumutu kuma saafu a Babilon bi ta piizii?

 DEE Dju bi ta wai gaanfa seei. Jehovah di Gadu u de „bi mbei Könu Silosi u Pëlsia” disa dee Isaëli sëmbë dee bi libi sömëni jaa a Babilon kuma saafu, u de toona go a de köndë baka. Di könu bi taki taa dee Dju bi sa toona go a de köndë baka, sö taa de bi sa toona „mbei di Wosu u Jehovah, di Gadu u dee Isaëli sëmbë” (Ësl. 1: 1, 3). Di soni aki bi dë wan piizii soni seei! A bi o mbei taa dee Dju bi o sa dini di tuutuu Gadu baka a di köndë di a bi da de.

2. Andi da di fosu soni di dee Dju bi du, di de bi toona go a Jelusalen baka?

² A di jaa 537 bifö Keesitu, hën dee fosu Dju dou a Jelusalen. Di foto aki bi dë di möön gaan foto u Juda, di bi dë di libasë könuköndë. Dee Dju dee bi toona ko a di foto baka, bi bigi mbei di Wosu u Gadu wantewante, nöö a di jaa 536 bifö Keesitu, de bi kaba seti di goonsei fëën kaa.

3. Un pei fuka bi ta miti dee Dju?

³ Baka di dee Dju bi bigi mbei di Wosu u Gadu, hën sömëni sëmbë bigi ta du ku de. Dee sëmbë dee bi ta dë zuntu ku de „bi ta du soni nöömö u mbei dee sëmbë u Juda lasi hati, nöö de bi mbei taa dee sëmbë u Juda an bi ta fii u mbei di Wosu u Gadu go dou möön” (Ësl. 4:4). An bi dë wan kösökösö soni da dee Dju, nöö soni bi ko möön hogi seei. A di jaa 522 bifö Keesitu, hën Altasëlisi ko toon di njunjun könu u Pëlsia. b Dee sëmbë dee bi ta du ku dee Dju, bi mëni taa u di wan njunjun könu bi ta tii, mbei de bi o sa tapa di wooko u dee Dju te de bi o „buta wëti u de sa du hogi” (Ps. 94:20). De bi manda wan biifi da Könu Altasëlisi, hën de piki ën taa dee Dju bi ta seeka soni u  hopo fia ku ën (Ësl. 4:11-16). Di könu bi biibi dee mindimindi soni di de bi taki, nöö fëën mbei a bi tapa dee Dju u de an mbei di Wosu u Gadu go dou möön (Ësl. 4:17-23). Di soni aki bi mbei taa dee Dju bi tapa u mbei di Wosu u Gadu.​—Ësl. 4:24.

4. Andi Jehovah bi du di sëmbë bi tapa dee Dju u de an mbei di wosu fëën möön? (Jesaaja 55:11)

⁴ Dee sëmbë u di köndë dee an bi ta dini Jehovah, ku so u dee tiima u Pëlsia, bi dë nömönömö u tapa dee Dju u de an mbei di Wosu u Gadu. Ma Jehovah bi kë taa dee Dju bi musu kaba u mbei di Wosu fëën, nöö hii juu a ta mbei soni waka kumafa a kë. (Lesi Jesaaja 55:11.) A bi buta wan degihati tjabukama de kai Sakalia a wooko, hën a mbei a si aiti wojolimbo sunjan, di a bi musu konda de da dee Dju, u da de degihati. Dee wojolimbo sunjan aki bi heepi dee Dju u de ko si taa an bi dë u de fëëë dee sëmbë dee bi ta du ku de, söseei dee wojolimbo sunjan aki bi ta da de taanga u de go dou ku di wooko di Jehovah bi kë u de du. A di u feifi wojolimbo sunjan, Sakalia bi si wan lampupau ku tu oleifi pau.

5. Andi woo luku a di woto aki?

⁵ Hii u tuu ta lasi hati so juu. Nöö fëën mbei u sa feni wini te u buta pakisei a di degihati di Jehovah bi da dee Isaëli sëmbë ku di u feifi wojolimbo sunjan di a bi mbei Sakalia konda da de. Te u ko fusutan di wojolimbo sunjan aki, nöö a o sa heepi u fuu dini Jehovah go dou te sëmbë ta du ku u, te soni ko tooka a u libi, söseei te dee baaa piki u fuu du wan soni di wa kaba fusutan.

6. Unfa di wojolimbo sunjan u di lampupau ku dee tu oleifi pau di sikifi a Sakalia 4:1-3, bi da dee Dju degihati? (Luku di peentje u di kafiti.)

⁶ Lesi Sakalia 4:1-3. Di wojolimbo sunjan u di lampupau ku dee tu oleifi pau bi da dee Dju taanga u de du di wooko u de go dou, hii fa sëmbë bi ta du ku de. Unfa a bi da de taanga tjika? I si taa soni bi dë di bi ta mbei taa di lampupau bi ta abi oli hiniwan juu ö? Oli bi ta kule kumutu a tu oleifi pau nango a wan paabi dendu. Nöö di oli di dë a di paabi, bi ta kule go a hiniwan u dee seibi lampu u di lampupau. Di oli aki bi ta mbei dee faja u dee lampu an bi ta tapa möönsö. Sakalia bi hakisi taa: „Andi dee soni aki kë taki?” Hën di ëngëli piki ën andi Jehovah bi taki. A bi taki taa: „’Na ku sodati dee soni aki o pasa, na ku woto pei makiti tu, ma ku di santa jeje u mi de o pasa.’ Sö Jehovah, di Sëmbë di ta tii liba ala taki” (Sak. 4:4, 6). Di oli di ta kule kumutu a dee tu pau, dë kuma di santa jeje u Jehovah di an ta kaba nöiti. Di santa jeje u Gadu bi taanga gaanfa möön dee sodati u Pëlsia. U di Jehovah bi ta heepi dee sëmbë dee bi ta mbei di Wosu fëën, mbei de bi o sa kaba di wooko hii fa sëmbë bi ta du ku de. Di bosikopu dë bi da de degihati seei! Di wan kodo soni di dee Dju bi musu du, hën da de bi musu futoou Jehovah, nöö de bigi wooko baka. De bi bigi mbei di wosu baka, hii fa wan wëti bi dë di ta taki taa de an musu du ën.

7. Andi da di soni di bi pasa, di bi heepi dee Dju dee bi ta mbei di wosu u Gadu?

⁷ Wan soni bi ko pasa di bi mbei taa dee sëmbë dee bi ta mbei di Wosu u Gadu bi ko dë bööböö. Andi bi ko pasa? A di jaa 520 bifö Keesitu, Daliusi I, bi dë di njunjun könu u Pëlsia. A di u tu jaa u di tii fëën, hën a ko si taa sëmbë an bi abi leti u tapa dee Dju u de mbei di Wosu u Gadu. Fëën mbei Daliusi piki de taa de bi musu mbei di Wosu u Gadu go dou (Ësl. 6:1-3). Di soni dë bi mbei dee sëmbë wai seei. Ma na di soni dë nöö di könu bi du. A bi piki dee sëmbë u dee woto köndë dee bi dë zuntu u de, u de disa dee Dju u de wooko go dou, söseei u de da de möni ku woto soni di de bi abi fanöudu u de bi sa kaba di wooko! (Ësl. 6: 7-12) Te u kaba fëën, dee Dju bi kaba mbei di Wosu u Gadu, baka fö jaa, a di jaa 515 bifö Keesitu.​—Ësl. 6:15.

8. Faandi mbei ja a’ fu fëëë te sëmbë ta du ku i?

⁸ A di ten aki sëmbë ta du ku sömëni u dee sëmbë dee ta dini Jehovah. So u de ta libi a köndë ka lanti ta du soni u tapa di wooko fuu. A dee lö köndë dë, de sa söötö dee baaa, nöö de ta tja de go a dee „hedima u köndë” sö taa de sa konda soni u di biibi u de da de (Mat. 10:17, 18). So juu a sa pasa taa wan njunjun tiima hën ko ta tii di köndë, nöö di soni aki sa mbei taa dee baaa ku dee sisa fuu sa feni pasi u dini Jehovah fiifii. Ee nasö wan kuutuma di ta kuutu soni a wan leti fasi, sa taki soni di sa mbei taa u sa dini Gadu fiifii. Woto fasi dë tu fa sëmbë ta du ku dee baaa ku dee sisa fuu. So u de ta libi a wan köndë ka de sa dini Jehovah fiifii, ma dee famii u de ta du ku de nöömö, u di de an kë u de dini Gadu (Mat. 10:32-36). A lo’ u pasa taa te dee famii fuu dee ta du ku u ko si taa wa ta tapa u dini Jehovah möönsö, nöö de an ta du ku möön. A pasa tu taa sëmbë di bi ta du ku u gaanfa seei, bi ko ta dini Jehovah fajafaja bakaten. Hoi dou te sëmbë ta du ku i! Abi degihati. Jehovah ta heepi i ku di santa jeje fëën, nöö fëën mbei ja a’ fu fëëë.

9. Faandi mbei so u dee Dju bi ta tjali di de bi seti di goonsei u di njunjun Wosu u Gadu?

⁹ Di de bi buta di goonsei u di njunjun Wosu u Gadu, hën so u dee Dju dee bi ko gaandi kaa, bi këë (Ësl. 3:12). De bi si di gaan waiti Wosu u Gadu di Salumon bi mbei, nöö fëën mbei de bi ta si kuma di njunjun Wosu u Gadu di de bi ta mbei „an bi dë wan hojo soni te i tei ën maaka” ku di fosuwan (Hag. 2:2, 3). Di soni aki bi mbei dee Dju bi fii bookosaka. Di wojolimbo sunjan di Sakalia bi si bi o heepi de u de dë waiwai baka. Unfa a bi o heepi de?

10. Unfa dee soni di di ëngëli bi taki a Sakalia 4:8-10 bi heepi dee Dju u de an tjali möön?

¹⁰ Lesi Sakalia 4:8-10. Andi di ëngëli bi kë taki di a bi taki taa dee Dju bi „o wai te de si taa [di gaama u dee Dju de kai] Selubabëli, abi wan pisi lötö nëën maun u maaka soni”? Di lötö di di tëkisi ta taki fëën aki, da wan pisi lötö di dë ku wan tatai, di de ta tei u maaka soni u sabi ee a dë tololoo. Di ëngëli bi kë mbei dee sëmbë u Gadu ko dë seiki taa di njunjun Wosu u Gadu bi o kaba mbei, söseei taa a bi o dë kumafa Jehovah kë taa a musu dë, hii fa so sëmbë bi feni taa an bi waiti kuma di fosuwan. Jehovah bi o wai ku di Wosu, nöö fëën  mbei dee Dju bi musu wai ku ën tu. Di soni di Jehovah bi kë, hën da de bi musu ta dini ën kumafa a kë a di njunjun wosu fëën. Ee dee Dju bi ta buta pakisei a di dini di de bi musu ta dini Jehovah kumafa a kë, söseei ee de bi ta du soni faa bi sa feni de bunu, nöö de bi o ta dë waiwai baka.

11. Andi ta taanga da so u dee dinima u Jehovah a di ten aki?

¹¹ A ta taanga da sömëni fuu te soni tooka a u libi. So baaa ku sisa di bi ta du di hii-ten diniwooko wan hii pisiten, bi kisi wan woto wooko u de du. Wotowan bi musu tapa u du wan wooko di de bi lobi, u di de bi ko gaandi kaa. An dë wan hogi soni ee u ta fii bookosaka te soni tooka a u libi. Kandë bigibigi wa o kaba fusutan faandi mbei di soni dë pasa, nasö kandë an kai ku u tu. Kandë woo ta fii kuma soni bi möön bunu fosu. Nöö kandë u sa fii bookosaka, söseei u sa si kuma wa o sa du sö hia soni da Jehovah möön (Nöng. 24:10). Unfa di wojolimbo sunjan u Sakalia sa heepi u fuu du hii soni di u sa du da di Gadu fuu?

12. Unfa di wojolimbo sunjan di Sakalia bi si, ta heepi u fuu ta dë waiwai te soni ko tooka a u libi?

¹² Te soni ko tooka a u libi, nöö an ta taanga da u sö fuu hoi dou, te u ta si soni kumafa Jehovah ta si soni. Jehovah ta du wan gaan wooko a di ten aki, nöö u abi di gaandi fuu sa wooko makandi ku ën (1 Kol. 3:9). Di wooko di u ta du sa tooka, ma di lobi di Jehovah lobi u an o tooka möönsö. Fëën mbei ee di ölganisaasi tooka wan soni di nama ku di wooko di i ta du, nöö an bi o bunu fii ta booko i hedi ta pakisei ee faandi mbei de tooka sö wan soni. Ka fii ta pakisei nöömö unfa soni bi dë „fosu”, nöö a bi o möön bunu fii begi Jehovah faa heepi i fii si di bunu pisi u di soni di tooka dë (Peleik. 7:10). Ka fii ta pakisei dee soni dee ja sa du möön, a bi o bunu fii pakisei hii dee soni dee i sa du. Di wojolimbo sunjan di Sakalia bi si, ta heepi u fuu si unfa a dë fanöudu tjika fuu ta mbei möiti fuu ta si soni a wan bunu fasi hii juu. Te u ta du sö, nöö woo ta hoi useei a Jehovah, söseei woo ta dë waiwai, aluwasi soni ko tooka a u libi.

13. Faandi mbei so u dee Isaëli sëmbë bi sa si kuma an bi dë wan köni soni u bigi mbei di Wosu u Gadu baka?

¹³ De bi tapa dee Isaëli sëmbë u de an toona mbei di Wosu u Gadu. Ma tökuseei dee womi di de bi buta u tei fesi a di wooko, bi „bigi  mbei di Wosu u Gadu baka”. Dee womi aki da di Gaan Mindima de kai Jesua (nasö Josua), ku Gaama Selubabëli (Ësl. 5:1, 2). So Dju bi sa ta si kuma di soni di de bi ta du dë an bi dë wan köni soni, u di dee felantima u de bi o si taa de bi ta mbei di Wosu u Gadu, nöö de bi o ko du ku de. Josua ku Selubabëli bi o kë dë seiki taa Jehovah bi o dë ku de, nöö Jehovah bi lei de taa a dë ku de tu. Unfa a bi du di soni dë?

14. Fuun soni di Gaan Mindima Josua ku Gaama Selubabëli bi sa dë seiki fëën, te u luku Sakalia 4:12, 14?

¹⁴ Lesi Sakalia 4:12, 14. A di wojolimbo sunjan di Sakalia bi si, di ëngëli bi piki di tjabukama u Gadu taa dee tu oleifi pau, da tu „salufuwan”. Dee salufuwan dë da Josua ku Selubabëli. A bi dë kuma dee tu womi aki bi „taanpu” a Jehovah bandja, di dë „di Masa u hii di goonliba”. Wan gaandi seei de bi feni dë! Jehovah bi ta futoou de. U di Jehovah bi tei dee tu womi aki u tii dee Isaëli sëmbë, mbei de bi sa futoou de, nöö de du hii soni di de bi piki de.

15. Unfa u sa lei taa u ta si dee soni dee Jehovah ta piki u a di Wöutu fëën, u gaan soni?

¹⁵ Jehovah ta lei dee sëmbë fëën soni a di ten aki jeti ku di Wöutu fëën, di Bëibel. A di santa buku dë, a ta piki u unfa u sa dini ën a wan fasi di ta kai ku ën. Unfa u sa lei taa u ta si dee soni dee Gadu ta piki u a di Wöutu fëën, u gaan soni? Wë u sa du sö, te u ta tei ten ta lesi di Wöutu fëën, söseei te u ta mbei möiti fuu ko fusutëën. Hakisi iseei dee soni aki: ’Te mi ta lesi di Bëibel nasö dee buku fuu, mi ta tei ten ta kai pakisei a dee soni dee mi ta lesi ö? Mi ta mbei möiti u mi ko fusutan dee lei u Bëibel dee ’ma sa fusutan wantewante’ u? Naa biinga nöö mi ta biinga lesi de be mi kaba?’ (2 Pet. 3:16) Ee u ta tei ten ta kai pakisei a dee soni dee Jehovah ta lei u, nöö woo sa du dee soni dee a ta piki u, söseei woo sa du di peleikiwooko di a da u fuu du.​—1 Tim. 4:15, 16.

16. Te wa kaba fusutan faandi mbei „di köni saafu di dë u futoou” hakisi u fuu du wan soni, nöö andi o heepi u fuu du ën tökuseei?

¹⁶ Wan woto fasi fa Jehovah ta tii u, hën da ku „di köni saafu di dë u futoou” (Mat. 24:45). So juu di saafu aki sa piki u fuu du wan soni di wa kaba fusutan. Kandë di saafu aki sa piki u andi u musu du fuu seeka useei ufö wan gaan soni kuma gaan wata nasö gaan ventu ko, hii fa u ta si kuma sö wan soni an o pasa a di pisiwata ka u ta libi. Nasö kandë u sa si kuma di saafu aki ta köni tumisi gaanfa poi fa di kolona siki ko aki. Andi u sa du ee u ta si  kuma dee soni di de piki u fuu du an dë köni soni u du? U sa pakisei fa dee Isaëli sëmbë bi feni wini di de bi du soni kumafa Josua ku Selubabëli bi piki de. U sa buta pakisei a woto sëmbë di u bi lesi soni u de a di Bëibel tu. A pasa kaa taa de bi piki dee sëmbë u Gadu u de du wan soni di an bi djei wan köni soni u du, ma te u kaba fëën, di soni dë bi tjubi de libi.​—Kuutm. 7:7; 8:10.

17. Un wini dee Dju bi feni u di wojolimbo sunjan di ta taki soni u di lampupau ku dee tu oleifi pau?

¹⁷ Sakalia an bi si hia soni a di u feifi wojolimbo sunjan di a bi si. Ma di wojolimbo sunjan dë bi da dee Dju taanga u de dini Gadu go dou, söseei u de du di wooko u de go dou. Di de bi du soni kumafa di wojolimbo sunjan bi heepi de u de ko fusutan, hën Jehovah bi mbei soni waka bunu da de. Jehovah bi da de di santa jeje fëën u de bi sa du di wooko u de go dou, söseei u de bi sa ko ta dë waiwai baka.​—Ësl. 6:16.

18. Unfa di wojolimbo sunjan di Sakalia bi si, sa heepi i?

¹⁸ Di wojolimbo sunjan di Sakalia bi si, di ta taki soni u di lampupau ku dee tu oleifi pau sa heepi i gaanfa seei. Kumafa u bi si, a sa heepi i fii feni taanga fii hoi dou te sëmbë ta du ku i, a sa heepi i fii ta dë waiwai aluwasi soni ko tooka a i libi, söseei a sa heepi i fii futoou dee soni di di ölganisaasi u Jehovah ta piki i, aluwasi ja kaba fusutan faandi mbei de piki i fii du dee soni dë. Andi i musu du ee soni ta taanga da i a di libi? Wë i sa buta pakisei a di soni di Sakalia bi si, di ta lei taa Jehovah ta booko hën hedi ku dee sëmbë fëën. Baka di dë, nöö i du soni di ta lei taa i ta futoou Jehovah, nöö dini ën go dou ku hii i hati (Mat. 22:37). Te i du sö, nöö Jehovah o heepi i fii sa dini ën waiwai go dou u nöömö.​—Kol. 1:10, 11.