Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

SAWO DIA WEKELO 12

Onde wɛ ekɔ lo mɛna kɛnɛ kakɛnyi Zɛkariya?

Onde wɛ ekɔ lo mɛna kɛnɛ kakɛnyi Zɛkariya?

“‘La nyuma kami,’ mbata Jehowa kanga lolembelembe.”​—ZƐK. 4:6.

OSAMBO 73 Otosha dihonga

AWUI WAYƆTƐKƐTAMA *

1. Naa elongamelo kasha ɔngɛnɔngɛnɔ kaki la ntondo k’ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ?

 ASE Juda waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ efula. Jehowa Nzambi “akasɛngiya yimba ya Kurɔ nkumekanga ka Pɛrɛsiya” dia ntshungola ase Isariyɛlɛ, wanɛ waki wambetsha ɛnɔnyi akumi lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Nkumekanga akasha diewoyelo di’ase Juda nkalola lo wodja awɔ wa lootɔ dia vɔ “[tohika] nto luudu la Jehowa Nzambi k’Isariyɛlɛ.” (Ɛzr. 1:1, 3) Ɔsɔ aki mɛtɛ didjango diasha ɔngɛnɔngɛnɔ! Dui sɔ diakalembetshiyaka di’ɔtɛmwɛlɔ wa Nzambi ka mɛtɛ wayokaloyama lo wodja wakandasha ekambi ande.

2. Kakɔna kakasale esadi eto wanɛ wakakalola oma lo lɔhɔmbɔ?

2 Lo 537 N.T.D., anto wa ntondo waki lo lɔhɔmbɔ wakakome la Jɛrusalɛma, osomba waki kapitalɛ ka diolelo dia Juda diaki lo sidɛ. Ase Juda wakakalola asɔ wakatatɛ olimu esadi eto, ndo oya lo 536 N.T.D., vɔ wakashidiya mbika etshina ka tɛmpɛlɔ.

3. Ɔlɔshamelo akɔna wakahomana l’ase Juda?

3 Koko kam’akawatatɛ mbika tɛmpɛlɔ nto, anto waki lo lɔhɔmbɔ asɔ wakatatɛ ndɔshama wolo. Wedja wakadinge “wakatetemalaka ntɛwɔla ase Juda ndo mbawata asolo dia vɔ ntshika mbika.” (Ɛzr. 4:4) Dikambo dia kɔlɔ sɔ diakatetemala ntshɔ otsha lo kɔlɔ koleki. Lo 522 N.T.D., Aratashasha, nkumekanga k’oyoyo ka Pɛrɛsiya akɔshi lowandji. * Andɔshi wakɛnyi otshikitanu wa lowandji oko diaaso dia vɔ memɛ olimu wa wokelo lo pondjo lo “[nkongɛ] awui wa kɔlɔ lo nkamba la ɛlɛmbɛ.” (Os. 94:20) L’atei w’awui wakawatɛ nkumekanga Aratashasha mbele ndo ɔnɛ, ase Juda wekɔ lo nkongɛ dia kɔtɔmbɔkwɛ. (Ɛzr. 4:11-16) Nkumekanga aketawɔ awui awɔ wa kashi asɔ ndo akadjanga dia vɔ memadia wokelo wa tɛmpɛlɔ. (Ɛzr. 4:17-23) L’ɔtɛ wa dikambo sɔ, ambiki wa tɛmpɛlɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ asɔ wakayemadia olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ.​—Ɛzr. 4:24.

4. Kakɔna kakasale Jehowa lo menda ɔlɔshamelo wakahomana la wanɛ wakakaka tɛmpɛlɔ? (Isaya 55:11)

4 Apanganu wakadjasɛka lo wodja ndo ɛnɛnɛ ɛmɔtshi w’ase Pɛrɛsiya wakasale tshɛ diaha tɛmpɛlɔ mpikama nto. Koko Jehowa akayashikikɛ di’olimu wa wokelo ntetemala ntshɔ otsha la ntondo, ndo nde kotshaka sangwelo diande nshi tshɛ. (Adia Isaya 55:11.) Nde akatondja omvutshi ɔmɔtshi waki la dihonga wakawelɛka Zɛkariya ndo nde akawɛnya waɛnɛlɔ enanɛi wa diambo efula wakandahombe mbewoya ase Juda dia mbaakeketsha. Waɛnɛlɔ asɔ wakaakimanyiya dia mɛna ɔnɛ vɔ hawohombe mboka andɔshi awɔ wɔma ndo waɛnɛlɔ asɔ wakaakimanyiya dia ntɔla olimu wa Jehowa otsha la ntondo. Lo ɛnɛlɔ ka tanu, Zɛkariya akɛnyi ekundji ka tala ndo esongo ehende w’ɔlivɛ.

5. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

5 Sho tshɛ kɔmɔka lo tena dimɔtshi. Laasɔ, sho koka nkondja wahɔ lo nsɛdingola ekeketshelo kakasha Jehowa ase Isariyɛlɛ lo tshimbo y’ɛnɛlɔ ka tanu kaki Zɛkariya. Nshihodia ɛnɛlɔ kɛsɔ koka tokimanyiya dia kambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ etena kahomanaso l’ɔlɔshamelo, etena kasalema etshikitanu lo lɔsɛnɔ laso ndo etena kalongolaso ɛlɔmbwɛlɔ kahatamane mfundo.

KƐNƐ KAKOKASO NSALA ETENA KAHOMANASO L’ƆLƆSHAMELO

Zɛkariya akɛnyi ɛnɛlɔ ka esongo ehende w’ɔlivɛ watondja esɔ kɔtɔ lo ekundji ka tala kaki l’atala esambele (Enda odingɔ 6)

6. Ngande wakasha ɛnɛlɔ ka ekundji ka ntala ndo esongo ehende w’ɔlivɛ kɔtɛkɛtami lo Zɛkariya 4:1-3, ase Juda dihonga? (Enda osato wele lo lohoso.)

6 Adia Zɛkariya 4:1-3. Ɛnɛlɔ ka ekundji ka tala ndo esongo ehende w’ɔlivɛ kakasha ase Juda dihonga dia ntondoya l’ɔlɔshamelo. Lo woho akɔna? Onde wɛ akɛnyi di’ekundji ka tala kakatetemalaka mpɛta nɛ dia esɔ kakatetemalaka mbɔtɔ lɔkɔ? Esɔ k’oma l’esongo ehende w’ɔlivɛ kakɔɔtɔka lo dɔnga, oma laasɔ ko tɔ ndjɔtɔ lo atala akɔ esambele waki lo ekundji ka tala. Esɔ kɛsɔ mbakasalaka di’atala ntetemala mpɛta aha la dimala. Zɛkariya akambola ate: “Kakɔna kalembetshiya diangɔ nɛ?” Ko ondjelo akakadimola lo mbewoya losango l’oma le Jehowa lata ɔnɛ: “‘Aha la wolo w’asɔlayi kana la nkudu, koko la nyuma kami,’ mbata Jehowa kanga lolembelembe.” (Zɛk. 4:4, 6) Esɔ k’oma l’esongo kekɔ didjidji dia nyuma k’ekila ka Jehowa kele la wolo efula, ɔnɛ lele kiɔkɔ yahome ya wolo ɔsɔ. Asɔlayi tshɛ wa wolo wa diolelo dia Pɛrɛsiya waki ɛngɔ k’anyanya lo mbaɛdika la wolo wahadjama anya wele la nyuma k’ekila kaki Nzambi. Oko waki Jehowa lo wedi awɔ, ambiki wa tɛmpɛlɔ wakakoke nshika tanga la ntondo k’ɔlɔshamelo akɔna tshɛ ndo nshidiya olimu awɔ. Ɔsɔ aki mɛtɛ losango l’ekeketshelo! Kɛnɛ tshɛ kakahombe ase Juda nsala ele ndjaɛkɛ le Jehowa ndo nkalola dia tokamba olimu. Kɛsɔ mɛtɛ mbakawasale, kaanga mbele laasɔ ko wakatetemala nshimba olimu awɔ.

7. Otshikitanu akɔna wakela ambiki wa tɛmpɛlɔ yema y’ekeketshelo?

7 Otshikitanu ɔmɔtshi wakasalema wakela ambiki wa tɛmpɛlɔ yema y’ekeketshelo. Naa otshikitanu akɔ? Lo 520 N.T.D., nkumekanga k’oyoyo, mbuta ate Dariyo I, akatatɛ mbolɛ la Pɛrɛsiya. L’ɔnɔnyi wa hende w’ɛlɔmbwɛlɔ kande, nde akashola dia oshembelo w’olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ kɔmbɔtɔnɛka l’ɛlɛmbɛ. Oma laasɔ, Dariyo akasha lotshungɔ di’olimu wa wokelo wa tɛmpɛlɔ shidiyama. (Ɛzr. 6:1-3) Losango lɔsɔ lakambiya onto tshɛ, koki nkumekanga akasale akambo akina. Nkumekanga akadjangɛ wedja wakadinge Juda dia ntshika mbidja wekamu dia tɛmpɛlɔ mpikama nto ndo nde akaalɔmbɛ dia nsukɛ olimu ɔsɔ la falanga ndo lo toho tokina! (Ɛzr. 6:7-12) Etombelo waki la dui sɔ ele, yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi ɛnɛi, ase Juda wakashidiya mbika tɛmpɛlɔ, lo 515 N.T.D.​—Ɛzr. 6:15.

Yaɛkɛ lo wolo wa Jehowa etena keyɛ la ntondo k’ɔlɔshamelo (Enda odingɔ 8)

8. Lande na kahombayɛ monga la dihonga etena kahomanayɛ l’ɔlɔshamelo?

8 Ɛlɔ kɛnɛ nto, atɛmɔdi wa Jehowa efula wekɔ lo ndɔshama. Ɛnyɛlɔ, amɔtshi wekɔ lo mbidjasɛ lo wedja wamboshimbama awui amɔtshi wendana l’olimu aso. Lo wedja ɛsɔ, anangɛso mbeyaka mundama ndo “[tɔlama] la ntondo ka waa ngurvɛnɛrɛ ndo ka nkumi ya dikanga” dia vɔ sambishama. (Mat. 10:17, 18) Lo tena dimɔtshi, otshikitanu wa lowandji mbeyaka mbela yema y’ekeketshelo. Kana shushi mɔtshi yele l’ekanelo k’ɔlɔlɔ mbeyaka mbɔsa yɛdikɔ yele lo wahɔ w’olimu aso. Ɛmɛnyi ekina wekɔ lo ndɔshama lo yoho nkina. Vɔ wekɔ lo mbidjasɛ lo wodja wele anto la lotshungɔ l’efula la ntɛmɔla Jehowa, koko vɔ wekɔ lo ndɔshama oma le ase nkumbo wamboyashikikɛ dia mbashimba diaha vɔ kambɛ Nzambi kawɔ. (Mat. 10:32-36) Mbala efula, etena kɛna andɔshi dia welo wadjawɔ dia ntɛwɔla ewotɔ awɔ wele Ɛmɛnyi wa Jehowa wambɔtɔ l’ashi, vɔ ndjotshikaka dia mbaalɔsha. Ndo mbala mɔtshi, wanɛ waki ntondo andɔshi wa ngala wakayokomaka Ɛmɛnyi wa Jehowa wele l’ohetoheto. Etena kahomanayɛ l’ɔlɔshamelo, tohekɔke! Onga la dihonga. Wɛ ekɔ l’osukɔ wa Jehowa ndo wa nyuma kande k’ekila kele la nkudu k’efula, laasɔ wɛ ndooko l’ɔkɔkɔ wa mboka wɔma.

KƐNƐ KAKOKASO NSALA ETENA KASALEMA ETSHIKITANU

9. Lande na kakonge ase Juda amɔtshi la lonyangu lam’akasalema etshina ka tɛmpɛlɔ k’oyoyo?

9 Lam’akasalema etshina ka tɛmpɛlɔ k’oyoyo, ase Juda amɔtshi w’esombe wakalele. (Ɛzr. 3:12) Vɔ wakɛnyi tɛmpɛlɔ k’olangala kakake Sɔlɔmɔna ndo vɔ wakafɔnya dia tɛmpɛlɔ k’oyoyo kakakama kaki “ɛngɔ k’anyanya lo mbɛdika” la tɛmpɛlɔ ka ntondo. (Hang. 2:2, 3) Aki otshikitanu wa woke efula lam’asa tɛmpɛlɔ k’edjedja la k’oyoyo. Ɛnɛlɔ ka Zɛkariya kakahombe mbaakimanyiya dia minya lonyangu lawɔ. Lo woho akɔna?

10. Ngande wakakimanyiya ɛtɛkɛta waki ondjelo wele lo Zɛkariya 4:8-10 ase Juda dia minya lonyangu laki lawɔ?

10 Adia Zɛkariya 4:8-10. Kakɔna kakalange ondjelo nembetshiya etena kakandate di’ase Juda “wayɔngɛnangɛna ndo wayɛna ɔkɔdi wa wɛdikelo lo lonya la Zerubabɛlɛ [nguvɛrnɛrɛ k’ase Juda]”? Ɔkɔdi wa wɛdikelo ekɔ ehomɔ kɛnya di’ɛngɔ kɛmɔtshi sembɔ tɔɔ kana hakotami. Ondjelo aki lo nshikikɛ ekambi wa Nzambi dia, kaanga mbakakoke tɛmpɛlɔ mɛnama le anto amɔtshi dia tɔ bu ka kawotake, tɔ kakahombe nshila ndo nkotsha kɛnɛ kalɔmba Jehowa. Nde akahombe ngɛnangɛna la tɔ, laasɔ ndo vɔ laawɔ wakahombe ngɛnangɛna la tɔ. Kɛnɛ kaki ohomba le Jehowa ele kɛnɛ kakasalemaka lo tɛmpɛlɔ k’oyoyo kɛsɔ mbɔtɔnɛ la kɛnɛ kakandalɔmbaka. Naka ase Juda ntɛmɔla Jehowa lo woho wetawɔnde ndo nyanga dia mbetawɔma le nde, kete vɔ wakahombe monga l’ɔngɛnɔngɛnɔ waki lawɔ ntondo.

Ɛna etshikitanu wambosalema lo lɔsɛnɔ layɛ la sso di’ɔlɔlɔ (Enda odingɔ 11-12) *

11. Ekakatanu akɔna wahomana l’atɛmɔdi amɔtshi wa Jehowa wa nshi nyɛ?

11 Etshikitanu mongaka wolo le efula ka l’atei aso. Wakatshikitanyɛ anto amɔtshi wakakambaka yoho mɔtshi y’olimu wa laande wa lo tena tshɛ l’edja k’ɛnɔnyi efula olimu awɔ. Akina wakatshike diɛsɛ dimɔtshi di’olimu diakawalangaka efula l’ɔtɛ w’ɛnɔnyi awɔ. Keema kɔlɔ monga la yema ya lonyangu naka otshikitanu ɔmɔtshi wa ngasɔ wambonga la shɛngiya le so. L’etatelo, mbeyaka monga ko hatoshihodia dimɛna yɛdikɔ mɔtshi yambɔsama kana hatoyietawɔ. Mbala mɔtshi ko tambohɛ woho watosalemaka akambo. Ndo sho mbeyaka nkɔmɔ lo mfɔnya dia Jehowa hayoleka nkamba la so efula. (Tok. 24:10) Ngande wakoka ɛnɛlɔ kaki Zɛkariya tokimanyiya dia ntetemala mbisha Nzambi kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le so?

12. Ngande wakoka ɛnɛlɔ ka Zɛkariya tokimanyiya dia minya lonyangu laya oma lo etshikitanu wambosalema lo lɔsɛnɔ?

12 Sho koka ndjaekesanyiya la otshikitanu ɔmɔtshi wambosalema, naka sho mɛna akambo woho wawaɛna Jehowa. Nde ekɔ lo nsala akambo wa weke ɛlɔ kɛnɛ ndo sho tekɔ la diɛsɛ dia laande dia monga ekambi kaamɛ la nde. (1 Kɔr. 3:9) Ɛkɛndɛ aso mbeyaka ntshikitana, koko ngandji katoka Jehowa hatshikitana. Ɔnkɔnɛ, naka otshikitanu ɔmɔtshi wambosalema l’okongamelo wamboyala la shɛngiya le yɛ, tɔsake etena k’efula lo ndjambola ɔnɛ lande na kambosalema otshikitanu ɔnɛ. Lo dihole dia nyanga dia lɔsɛnɔ layɛ monga woho wakilɔ lo “nshi y’edjedja,” lɔmba dia wɛ mɛna wahɔ wele l’otshikitanu ɔsɔ. (Ond. 7:10) Lo dihole dia nkana yimba l’awui wahayayokoka nsala, nkana yimba lo awui tshɛ wakokayɛ nsala. Oma l’ɛnɛlɔ ka Zɛkariya, tambeka ohomba wa ntetemala mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ. Naka sho nsala ngasɔ, kete hatotoshisha ɔngɛnɔngɛnɔ ndo kɔlamelo yaso kaanga etena kasalema etshikitanu.

KƐNƐ KAKOKASO NSALA ETENA KONGASO L’OKAKATANU DIA NDJELA ƐLƆMBWƐLƆ

13. Lande na kakafɔnya ase Isariyɛlɛ amɔtshi dia yɛdikɔ ya kalolɛ olimu wa wokelo komonga yɛdikɔ ya dimɛna?

13 Olimu wa nyomoka tɛmpɛlɔ wakashimbama. Koko, apami wakasɔnama dia nɔmbɔla olimu ɔsɔ, mbuta ate Ɔlɔmbɛdi a Laadiko Jeshua (Jashua) ndo nguvɛrnɛrɛ Zerubabɛlɛ, ‘wakatatɛ mbika nto luudu la Nzambi.’ (Ɛzr. 5:1, 2) Ɔsɔ akakoke mbɔsama oko yɛdikɔ yele bu dimɛna le ase Juda amɔtshi. Olimu wa mbika tɛmpɛlɔ kokoka salema aha l’atunyi awɔ mɛna, wanɛ wakakoke nsala tshɛ kakawakoke nsala dia mfukutanya olimu ɔsɔ. Apami ahende waki l’ɛkɛndɛ asɔ, Jashua nde la Zerubabɛlɛ, waki l’ohomba wa monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayowasukɛ. Ndo vɔ wakakondja eshikikelo kɛsɔ. Lo woho akɔna?

14. Lo ndjela Zɛkariya 4:12, 14, eshikikelo kakɔna kakalongola Ɔlɔmbɛdi a Laadiko Jashua ndo nguvɛrnɛrɛ Zerubabɛlɛ?

14 Adia Zɛkariya 4:12, 14. L’etenyi k’ɛnɛlɔ kɛnɛ ka Zɛkariya, ondjelo ambosholɛ omvutshi wa Nzambi wa kɔlamelo dia esongo ehende w’ɔlivɛ wekɔ didjidji dia “akitami ahende,” mbuta ate Jashua nde la Zerubabɛlɛ. Apami ahende asɔ waki oko didjidji dia wanɛ “wemala suke la Nkumadiɔndjo ka nkɛtɛ k’otondo,” mbuta ate Jehowa. Ɔsɔ aki diɛsɛ dia laande. Jehowa aki la wɛkamu le wɔ. Ɔnkɔnɛ, ase Isariyɛlɛ w’asekawɔ waki l’ɛkɔkɔ tshɛ wa monga la wɛkamu lo tɛdikɔ tawɔ ndo lo ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, oyadi woho akɔna wakitɔ.

15. Ngande wakokaso mɛnya dia sho nɛmiyaka ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa katanema l’Ɔtɛkɛta ande?

15 Yoho mɔtshi yatetemala Jehowa mbisha ekambi ande wa nshi nyɛ ɛlɔmbwɛlɔ ele, lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande, Bible. Lo dibuku di’ekila sɔ, nde tɛnyaka woho wa mbɔtɛmɔla lo yoho yetawɔnde. Ngande wakokaso mɛnya dia sho nɛmiyaka ɛlɔmbwɛlɔ kalongolaso oma l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi? Ele lo mbidja yimba tshɛ lɔkɔ ndo lo mbɔsa etena ka kishihodia. Yambola wate: ‘Etena kadiami Bible kana okanda aso ɔmɔtshi, onde dimi memalaka yema ndo kanaka yimba? Onde dimi salaka eyangelo dia mbeya kitshimudi y’akambo wa lo Bible ‘wele wolo nshihodia’? Ko kana dimi mbetaka tsho esadi esadi lo kɛnɛ kadiami?’ (2 Pe. 3:16) Naka sho mbɔsa etena ka nkana yimba lo kɛnɛ katetsha Jehowa, kete tayonga l’akoka wa ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kande ndo nkotsha olimu aso w’esambishelo.​—1 Tim. 4:15, 16.

Yaɛkɛ lo ɛlɔmbwɛlɔ kalongolayɛ oma le “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” (Enda odingɔ 16) *

16. Etena kahatashihodia dimɛna ɛlɔmbwɛlɔ kambotolongola oma le “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ,” kakɔna kayotokimanyiya dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kakɔ?

16 Yoho kina yatosha Jehowa ɛlɔmbwɛlɔ ele, lo tshimbo ya “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ.” (Mat. 24:45) Tena dimɔtshi, ɔhɔmbɔ ɔsɔ mbeyaka tosha ɛlɔmbwɛlɔ kahatashihodia dimɛna. Ɛnyɛlɔ, vɔ mbeyaka tosha ɛlɔmbwɛlɔ kɛmɔtshi shikaa kele l’oyango wa tɔlɔngɔsɔla dia sho ndjohandɔ lo mpokoso kɛmɔtshi k’oma lo diangɔ diakatongama kafɔnyaso ɔnɛ tɔ hosalema l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ. Kana sho mbeyaka mfɔnya di’ɔhɔmbɔ amboleka monga washo wolo lo nshi nyɛ ya hemɔ kambokokanɛ. Ahombaso nsala naka sho fɔnyaka di’ɛlɔmbwɛlɔ kambowotosha bu ohomba le so? Sho koka nkanyiya woho wakakondja ase Isariyɛlɛ wahɔ lo nkitanyiya alako wakawalongola lo tshimbo ya Jashua la Zerubabɛlɛ. Sho koka nkanyiya nto dikambo di’ɛkɔndɔ wa lo Bible ekina wambotoshilaka mbadia. Lo tena dimɔtshi, ekambi wa Nzambi wakalongola ɛlɔmbwɛlɔ kele lo kanyi y’anto tɔ kakɛnamaka oko bu ohomba, koko tɔ kakayoshimbɛ nsɛnɔ y’anto.​—Emb. 7:7; 8:10.

ƐNA KƐNƐ KAKƐNYI ZƐKARIYA

17. Shɛngiya yakɔna yakonge l’ɛnɛlɔ k’ekundji ka tala ndo esongo ehende w’ɔlivɛ le ase Juda?

17 Ondo ɛnɛlɔ ka tanu ka Zɛkariya kaki mondo, koko tɔ kakasha ase Juda elongamelo kakeketsha kendana l’olimu ndo l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ. Ndo etena kakawasale akambo lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kakɛnyi Zɛkariya, vɔ wakoke dia Jehowa aki lo mbasukɛ ndo lo mbaalɔmbɔla la ngandji tshɛ. Lo tshimbo ya nyuma kande k’ekila kele la nkudu k’efula, Jehowa akaakimanyiya dia ntetemala l’olimu ndo dia nyomonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ waki lawɔ ntondo.​—Ɛzr. 6:16.

18. Shɛngiya yakɔna yakoka monga la ɛnɛlɔ ka Zɛkariya le yɛ?

18 Ɛnɛlɔ ka Zɛkariya ka ekundji ka tala ndo esongo ehende w’ɔlivɛ koka monga la shɛngiya ya wolo lo lɔsɛnɔ layɛ. Oko wambotodiɛna, tɔ koka kokimanyiya dia ntana wolo weyɛ l’ohomba dia nshika ekolo la ntondo k’andɔshi, dia monga la ɔngɛnɔngɛnɔ weyɛ l’ohomba etena kasalema etshikitanu lo lɔsɛnɔ layɛ, ndo dia monga la wɛkamu weyɛ l’ohomba dia nkitanyiya etena kalongolayɛ ɛlɔmbwɛlɔ kahayashihodia. Ahombayɛ nsala etena kasalema etshikitanu lo lɔsɛnɔ layɛ? Ntondondo, ɛna kɛnɛ kakɛnyi Zɛkariya, mbuta ate djembetelo yɛnya dia Jehowa ndjakiyanyaka lo dikambo di’ekambi Ande. Oma laasɔ, nsala akambo lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kɛnyiyɛ lo ndjaɛkɛ le Jehowa ndo lo ntetemala mbɔtɛmɔla l’otema ayɛ tshɛ. (Mat. 22:37) Naka wɛ nsala ngasɔ, kete Jehowa ayokokimanyiya dia wɛ mbookambɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ pondjo pondjo.​—Kɔl. 1:10, 11.

OSAMBO 7 Jehowa mbele wolo aso

^ od. 5 Jehowa akɛnya omvutshi Zɛkariya waɛnɛlɔ efula wa diambo. Kɛnɛ kakɛnyi Zɛkariya kakawosha wolo nde la ekambi wa Jehowa dia ntondoya ekakatanu wakahomana la wɔ etena kakawasalaka la wolo dia nkaloya ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi. Waɛnɛlɔ asɔ koka tokimanyiya sho lawɔ dia kambɛ Jehowa la kɔlamelo tshɛ kaanga l’atei w’ekakatanu. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola wetshelo w’ohomba efula wakokaso nkondja oma lo ɛnɛlɔ kɛmɔtshi kakɛnyi Zɛkariya kendana la ekundji ka tala ndo esongo w’ɔlivɛ.

^ od. 3 Ɛnɔnyi efula l’ɔkɔngɔ, lo nshi ya nguvɛrnɛrɛ Nɛhɛmiya, owandji okina wakawelɛka Aratashasha aki la dionga di’ɔlɔlɔ otsha le ase Juda.

^ od. 60 ELEMBETSHIELO W’ESATO: Ɔnangɛso ɔmɔtshi ambɛna ohomba wa ndjaɔtɔnganyiya la etshikitanu wambowela lotshundu l’osombe ndo hemɔ.

^ od. 62 ELEMBETSHIELO W’ESATO: Kadiyɛso kɛmɔtshi akana yimba lo woho wasukɛ Jehowa “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ,” woho wakandasukɛ Jashua la Zɛrubabɛlɛ.