1. I nchumu muni wo tsakisa wu nga lava ku humelela vaJudha?

 A VAJUDHA va wa tsakile nguvhu. Jehovha i wa ‘vhuxile a moya wa Khurusi a hosi ya le Persia’ lezvaku a tlhatlha vaIzrayeli, andzhako ka malembe yo tala na va hi wukhumbini le Bhabhuloni. A hosi yi no huwelela lezvaku a vaJudha va wa tlhele tikweni gabye ‘va ya vhuxa a yindlu ya Jehovha Nungungulu wa ka Izrayeli’. (Ezra 1:1, 3) Lawo mave mahungu yo tsakisa nguvhu! Lezvo zvi wa wula ku a wukhozeli ga lisine gi wa ta vhuxetwa tikweni legi a nga nyikile vanhu vakwe.

2. Zvini lezvi a vaJudha va nga zvi kota ku maha hi cikhati ci tsongwani?

² Hi 537 Mahlweni ka Nguva ya Hina, ku no chikela a ntlawa wo sangula wa vaJudha le Jerusalema, laha a kale ku nga hi tsindza ga mufumo wa Judha wa le dzongeni. A vaJudha lavo va no tekela ku sangula ku aketa tempeli, niku hi 536 Mahlweni ka Nguva ya Hina, makunu va wa mbhetile ku aka a ciseketelo ca kona!

3. Kuvhukelwa muni loku a vaJudha va kumeneko nako?

³ Kanilezvi a cikhati leci va nga sangula ku aketa a tempeli, a vaJudha va no sangula ku vhukelwa. A vanhu va matiko ya lomu kusuhani ‘va no sangula ku mbheta a ntamu wa va ka Judha, va va karata kuakeni kabye’. (Ezra 4:4) A ciyimo ci wa bindzile, niku ci noya ci bindza nguvhu. Hi 522 Mahlweni ka Nguva ya Hina, ku no sangula ku fuma hosi yiswa le Persia, Artaxerxesi. * A valala va no tekela ku hi wa nga wuli, na va alakanya ku makunu va ta zvi kota ku nyimisa a ntiro wa kuaka hi ku ‘tsimbeketa, vaku: I nayo’. (Lis. 94:20) Va no byela Hosi Artaxerxesi  vaku a vaJudha va na ni cikungo ca ku mu vhukela. (Ezra 4:11-16) A hosi yi no kholwa mawunwa yabye, yi yimisa nayo wa ku betela a kuaketwa ka tempeli. (Ezra 4:17-23) Hi kota ya lezvo, a vaJudha va no nyima ku aketa tempeli. — Ezra 4:24.

4. Zvini lezvi Jehovha a nga maha andzhako ka loku a valala va zamile ku nyimisa a kuaketwa ka tempeli? (Isaya 55:11)

⁴ A vanhu va matiko lawo va nga kala va nga khozeli Jehovha, ni vokari mufun’weni wa Persia, va wa kulula va n’watseka na va zama ku nyimisa a ntiro wa ku aketa tempeli. Kanilezvi Jehovha i wa lava ku a ntiro lowo wu simama niku contlhe cikhati wa tatisa makungo yakwe. (Lera Isaya 55:11.) I no yimisa muphrofeti wo tiya hlanha waku hi Zakariya, a mu komba 8 wa miwoniso yo tsakisa, leyi a nga fanele ku hlawutela vaJudha kasi ku va tiyisa. A miwoniso leyo yo tiyisa yi va vhunile ku wona lezvaku va wa nga faneli ku chava valala lavo niku yi va kucile ku simama va maha ntiro wa Jehovha. Ka muwoniso wa wutlhanu, Zakariya i no wona meza ya tikandiya ni tisinya timbiri ta maolivha.

5. Zvini hi to bhula hi zvona ka ndzima leyi?

⁵ Hontlheni ha tshuka hi mbhela ntamu. Hikwalaho hinawu hi nga vhuneka hi muwoniso wa wutlhanu lowu Jehovha a nga nyika vaIzrayeli hi ku tirisa Zakariya kasi ku va tiyisa. A ku zwisisa muwoniso lowu zvi nga hi vhuna ku tirela Jehovha hi kutsumbeka loku hi vhukelwa, loku a ciyimo ca hina ci cica ni loku hi amukela cileletelo co kala hi nga ci zwisisi.

6. A muwoniso wa meza ya tikandiya ni tisinya timbiri ta maolivha, wu nga ka Zakaria 4:1-3, wu va tiyisisile kuyini hlanha a vaJudha? (Wona mufota wa kapa.)

⁶ Lera Zakaria 4:1-3. A muwoniso wa meza ya tikandiya ni tisinya timbiri ta maolivha wu vhunile vaJudha lezvaku va tiya hlanha va simama ku tira hambu lezvi va nga vhukelwa. Hi ndlela muni? U zvi wonile ku a mafura ya tikandiya leto ma wa nga mbheli? A tisinya leto ta timbiri ta maolivha ti wa chela mafura lomu ka cibya co khwatsi i basiya, ma hundza maya ka yin’we ni yin’wani ya tikandiya leto ta 7. A mafura lawo ma wa maha ku a tikandiya leto ti tshama na ti vhura. Zakariya i no wutisa aku: ‘Hosi yanga, zvini lezvi?’ A ngilozi yi hlamula hi ku mu byela mahungu lawa ya Jehovha: ‘Zvi nga ta mahiwa hi yimpi hambu hi ntamu, kanilezvi hi moya wa mina, ku wula Jehovha wa tiyimpi.’ (Zak. 4:4, 6) A mafura ma nga huma hi ka tisinya leto ma yimela a moya wo basa wa Jehovha, lowu wu tshamako wu hi kona contlhe cikhati. A matlhari wontlhe ya Mufumo wa Persia ma wa nga hi ya nchumu loku ma fananisiwa ni ntamu wa moya wa Nungungulu. Hi ku vhuniwa hi Jehovha, a vaaki lavo va wa ta zvi kota ku mbheta ntiro wabye, hambu lezvi va nga vhukelwa. A mahungu lawo a mo ku tiyisa! Leci a vaJudha va nga fanele ku maha ku tsumba Jehovha, va tlhela kuakeni. Hi zvalezvo futsi va nga maha, hambu lezvi va nga kala va nga se chusiwa ku simama va aka.

7. Kucica muni ku nga vhuna vaJudha?

⁷ Hi 520 Mahlweni ka Nguva ya Hina ku nova ni kucica ku vhunileko a vaJudha. Kucica muni? Ku no sangula ku fuma Hosi yiswa le Persia, yaku hi Dhariyusi wa kusangula. Ka lembe ga wumbiri ga kufuma kakwe, Dhariyusi i no pola lezvaku a ku betela kuaketwa ka tempeli ku wa tshova nayo. Hi kulandzela, Dhariyusi i no va chusa lezvaku va simama ku aka. (Ezra 6:1-3) Lawo mave mahungu yo tsakisa, kanilezvi a zvi nyimangi laho. A hosi yi no laya vanhu va matiko ya lomu kusuhani lezvaku va nyima ku colopetela a ntiro wa ku aketa tempeli, yi tlhela yiku va fanele ku va seketela hi mali ni zvin’wani! (Ezra 6:7-12) Kota wuyelo ga kona, andzhako ka mune wa malembe ni tihweti titsongwani, a vaJudha va no mbheta ku aka  tempeli, hi 515 Mahlweni ka Nguva ya Hina.— Ezra 6:15.

8. Hikuyini u faneleko ku tiya hlanha loku u vhukelwa?

⁸ Ni nyamutlha kambe ku na ni vakhozeli vo tala va Jehovha va vhukelwako. Hi cikombiso, a vokari va hanya ka matiko lawa a ntiro wa hina wu betelwako. Ka matiko lawo, a vamakabye va nga ha khon’wa ‘va yisiwa ka vafumeli ni tihosi’ kasi va ya kustumunya. (Mat. 10:17, 18) Ka zvikhati zvin’wani, a kucica ka hosi ka vhuna vamakabye va hina lezvaku va kuma kutlhatlheka. Zva tshuka zvi humelela kambe ku a mulamuli wo kari wa mu nene a maha ciboho ci vhunako ku hi khozela na hi tlhatlhekile. A Vakustumunyu van’wani va kumana ni kuvhukelwa ka tshamela gin’wani. Va hanya ka tiko va nga ni kutlhatlheka ka ku khozela Jehovha, kanilezvi va vhukelwa hi maxaka ma kalako ma nga zvi lavi ku va tirela Nungungulu. (Mat. 10:32-36) A kutala ka zvikhati, a maxaka lawo ma nyima ku va vhukela loku ma wona ku a va tsiki ku mu tirela hambu lezvi ma va vhukelako. Niku ka zvikhati zvin’wani, a maxaka lawo ma hi vhukelako ma gumesa ma maha Vakustumunyu vo hiseka. Loku u vhukelwa, u nga mbheli ntamu! Tiya hlanha. U na na Jehovha ni moya wakwe wa ntamu, hikwalaho u nga chavi nchumu!

9. Hikuyini a vaJudha vo kari va nga rila a cikhati va nga wona a ciseketelo ca tempeli leyo ya yiswa?

⁹ A cikhati leci va nga mbheta ku aka a ciseketelo ca tempeli, a zvikhosana zvi no rila. (Ezra 3:12) Va wa wonile a tempeli yo saseka leyi yi nga akilwe hi Solomoni, niku va wa alakanya ku leyi ya yiswa yi wa nga tava ya “nchumu” ka leyi ya kale. (Hag. 2:2, 3) Zvi wa va bayisa nguvhu a ku wona kuhambana ka tempeli leyo ya yiswa ni leyi ya kale. A muwoniso wa Zakariya wu wa ta va vhuna ku va nga mbhelelwi hi litsako. Hi ndlela muni?

10. A magezu ya ngilozi ma nga ka Zakaria 4:8-10 ma va vhunisile kuyini a vaJudha kasi va nga mbeli ntamu?

¹⁰ Lera Zakaria 4:8-10. Yi wa lava ku wula yini a ngilozi a cikhati yi ngaku a vaJudha va wa ta ‘tsaka loku va wona a lipimo canjeni ga [govhernadhori wa muJudha] Zerubhabheli’? A lipimo leli li wuliwako laha i feramenta yi tirisiwako kasi ku tiva lezvaku a nchumu wo kari wu ololokile khwatsi ke. Hikwalaho, a magezu ya ngilozi ma wa komba a vanhu va Nungungulu lezvaku, hambu lezvi a tempeli yi nga wonekisa ku khwatsi a hi ya nchumu ka leyi ya kale, yi wa ta mbhela ku akiwa niku yi wa tava ni zvontlhe lezvi Jehovha a nga zvi rindzela ka yona. Jehovha i wa ta tsaka hi tempeli leyo, hikwalaho  a vaJudha vonawu va wa fanele ku tsaka hi yona. Leci ci nga hi ca lisima ka Jehovha ku wa hi ku va mu khozelisa lezvi a zvi lavisako zvona ka tempeli leyo ya yiswa. Loku a vaJudha va wo veka kupima ka ku khozela Jehovha hi ndlela yi amukelekako, ni ku lava ku tsakelwa hi yena, a litsako labye li wa ta wuya.

11. Zvikarato muni lezvi a vakhozeli va Jehovha ma kumanako nazvo nyamutlha?

¹¹ A kutala ka hina zva hi karatela a ku yimisana ni kucica ka ciyimo. A vokari va vileko ka ntiro wo hlawuleka wa cikhati contlhe hi cikhati co leha va vile ni kucica ka zviavelo. A van’wani, hi kota ya tanga, zvi lavile ku va tsika ciavelo va nga ci randza nguvhu. Zva zwisiseka loku hi tshuka hi mbhela ntamu ka zviyimo zvo khwatsi hi lezvo. Kusanguleni hi nga tshuka hi nga ci zwisisi khwatsi a ciboho leco. Hi nga ha ci xuva nguvhu a cikhati leco. Hi nga sangula ku mbhela ntamu, hi alakanya ku a ha ha vhuni nchumu ka Jehovha. (Mav. 24:10) A muwoniso wa Zakariya wu nga hi vhunisa kuyini ku simama hi mu mahela zvontlhe hi zvi kotako Nungungulu wa hina?

12. A muwoniso wa Zakariya wu nga hi vhunisa kuyini a ku hi nga mbheli ntamu loku a zviyimo zva hina zvi cica?

¹² Zva hi olovela a ku yimisana ni kucica loku hi wona zvilo hi mawonela ya Jehovha. Jehovha i kari a maha zvilo zva hombe nyamutlha, niku hi na ni thomo ga hombe ga ku tira naye. (1 Kor. 3:9) A zviavelo zva hina zvi nga ha cica, kanilezvi lezvi Jehovha a hi randzisako zvona zvi nga ta cica. Hikwalaho, loku u kumana ni kucica ko kari lomu hlengeletanweni, potsa ku tshama u ti wutisela ku: ‘Hikuyini? Ndzi ta kuyini lezvi?’ Wutshan’wini ga ku xuva “a masiku ya kale”, kombela Jehovha lezvaku a ku vhuna ku wona zva zvinene ka ciavelo leco ca ciswa. (Mutsh. 7:10) U nga tshameli ku ehleketa hi zvilo lezvi u kalako u nga ha zvi koti ku maha, kanilezvi ehleketa hi lezvi u nga mahako. A muwoniso wa Zakariya wu hi gondzisa a lisima la ku simama hiva ni mawonela ma nene. Loku hi maha lezvo, hi ta simama hi tsaka hi tlhela hi tsumbeka hambu loku a zviyimo zva hina zvi cica.

13. Hikuyini a vaIzrayeli vokari va nga alakanya ku a cileletelo ca ku vhuxetela ku aketa a tempeli a hi ciboho ca cinene?

¹³ A ntiro wa ku aketa tempeli wu wa betelwa. Hambulezvo, a vavanuna lava va nga yimisilwe kasi va rangela — Mupristi wa Hombe Jexuwa (Joxuwa) na Govhernadhori Zerubhabheli — va no “sangulisa ku aka yindlu ya Nungungulu”. (Ezra 5:1, 2) A vaJudha vo kari kuzvilava va alakanyile ku leco a hi ciboho ca cinene. Zvi wa nga ta koteka ku maha ntiro lowo a valala na va nga zvi tivi, niku a valala lavo va wa ta maha zvontlhe va zvi kotako kasi ku wu nyimisa. A vavanuna vambiri lava va nga kari va rangela a ntiro lowo, Joxuwa na Zerubhabheli, va wa fanele ku tiyiseka lezvaku Jehovha i wa kari a va seketela. Niku va tiyisekile futsi. Hi ndlela muni?

14. Hi kuya hi Zakaria 4:12, 14, kutiyiseka muni loku Mupristi wa Hombe Joxuwa na Govhernadhori Zerubhabheli va ku kumileko?

¹⁴ Lera Zakaria 4:12, 14. Ka cipandze leci ca muwoniso wa Zakariya, a ngilozi yi byela muphrofeti wo tsumbeka wa Nungungulu lezvaku a tisinya timbiri ta maolivha ti yimela a ‘vatotiwa vambiri’ — ku nga Joxuwa na Zerubhabheli. A vavanuna lavo va vambiri va wuliwa lezvaku va ‘yimile mahlweni ka Hosi ya misava yontlhe’, Jehovha, hi ndlela yo fananisa. Hi nga wona thomo lego! Lezvo zvi wa komba ku Jehovha wa va tsumba. Hikwalaho, a vaIzrayeli-kuloni va wa hi ni zvigelo zvo zwala zva ku tsumba a zviboho zvabye ni zvileletelo zva Nungungulu, hambu loku zvi no tshamisa kuyini.

15. Hi nga kombisa kuyini lezvaku ha gi nyika lisima a wurangeli ga Jehovha hi gi kumako ka Mhaka yakwe?

¹⁵ Ni nyamutlha, Jehovha wa ha simama a rangela vanhu vakwe, niku a yin’we ya tindlela a va rangelako hi tona ku tirisa Mhaka yakwe, a Bhibhiliya. Ka bhuku lego go basa, i hi byela lezvi hi nga mu khozelisako zvona hi ndlela yi amukelekako. Hi nga kombisa kuyini lezvaku ha gi nyika lisima a wurangeli hi gi kumako ka Mhaka ya Nungungulu? Hi ku ti nyika cikhati ca ku gi lera hi tlhela hi gi zwisisa. Ti wutise lezvi: “Loku ndzi lera Bhibhiliya kutani bhuku gin’wani, ndza nyima ndzi ehleketa ke? Ndza zama ku handzela kasi ndzi zwisisa a lisine la Bhibhiliya li ‘karatako ku li zwisisa’? Kutani ndzo lera basi ndzi huma ka zvona?” (2 Ped. 3:16) Loku hi ti nyika cikhati ca ku ehleketa hi lezvi Jehovha a hi gondzisako, hi ta zvi kota ku landzela wurangeli gakwe ni ku maha ntiro wa hina wa kuchumayela. — 1 Tim. 4:15, 16.

16. Cini ci to hi vhuna ku landzela zvileletelo lezvi hi nyikiwako hi “nandza go tsumbeka ni go tlhariha”, hambu loku hi nga zvi zwisisi?

¹⁶ A ndlela yin’wani leyi Jehovha a hi nyikako hi yona wurangeli ku tirisa a “nandza go tsumbeka ni go tlhariha”. (Mat. 24:45) Ka zvikhati zvin’wani, a nandza gi nga nyika wurangeli go kala hi nga gi zwisisi khwatsi. Hi cikombiso,  hi nga nyikiwa wurangeli go kongoma kasi ku hi vhuna ku ti longisela kasi ku pona a mhango ya ntumbuluko ya ku a hi kholwi ku yi nga humelela cipandzeni ca hina. Kutani hi nga alakanya ku a nandza ga hundzeleta a zvileletelo zva ku ti wonela cikhatini ca ntungu. Zvini hi faneleko ku maha loku hi alakanya ku a zvileletelo lezvi hi nyikiwako zvi nga ta vhuna? Hi nga ehleketa hi lezvi a vaIzrayeli va nga vhunekisa zvona hi ku ingisa a wusungukati va nga nyikiwa hi Joxuwa na Zerubhabheli. Hi nga ehleketa kambe hi matimu man’wani hi ma lerileko lomu ka Bhibhiliya. Ka zvikhati zvin’wani, a vanhu va Nungungulu va amukele zvileletelo zva ku, hi mawonela ya vanhu, zvi wa wonekisa ku khwatsi a zvi vhuni, hambulezvo zvi ponisile wutomi gabye. — Vala. 7:7; 8:10.

17. A muwoniso wa meza ya tikandiya ni tisinya timbiri ta maolivha wu va khumbisile kuyini a vaJudha?

¹⁷ A muwoniso wa wutlhanu wa Zakariya kuzvilava wuve wo koma, kanilezvi wu vhunile vaJudha lezvaku vava ni mawonela ma nene hi ntiro wabye ni wukhozeli gabye. Niku a cikhati va nga ti zwananisa ni lezvi Zakariya a nga zvi wona, va zvi wonile ku Jehovha wa va seketela a tlhela a va rangela hi lirandzo. Hi ku tirisa moya wakwe wo basa wa ntamu, Jehovha i va vhunile ku simama va tira va tlhela va wuyisela litsako labye. — Ezra 6:16.

18. A muwoniso wa Zakariya wu nga ku khumbisa kuyini?

¹⁸ A muwoniso wa Zakariya wa meza ya tikandiya ni tisinya timbiri ta maolivha wu ngava ni ntamu nguvhu wutomini ga wena. Kota lezvi hi zvi wonileko, wu nga ku vhuna ku u kuma ntamu wa ku simama u tiyile loku u vhukelwa, u tsaka hambu loku a ciyimo ca wena ci cica, ni kuva ni kutsumba loku ku lavekako kasi u ingisa wurangeli go kala u nga gi zwisisi khwatsi. Zvini u faneleko ku maha loku u kumana ni zvikarato wutomini ga wena? Co sangula, wona lezvi Zakariya a nga zvi wona — a zvikombiso zva lezvaku Jehovha wa khatala hi vanhu vakwe. Hi kulandzela, maha zvilo hi kuya hi lezvi u nga zvi wona, u tsumba Jehovha u tlhela u simama ku mu khozela hi mbilu ya wena yontlhe. (Mat. 22:37) Loku u maha lezvo, Jehovha i ta ku vhuna ku u mu tirela na u tsakile kala kupindzuka. — Kol. 1:10, 11.