1. Kasi ntchinthu wuli chakukondweska icho Ŵayuda ŵakakhazganga kuti chamuchitika para ŵawelera kukwawo?

 ŴAYUDA ŵakakondwa chomene. Yehova Chiuta “wakavundura mzimu wa Sayirasi themba la Peresiya” kuti wafwature Ŵaisrayeli, awo ŵakakhala ku wuzga ku Babuloni kwa vyaka vinandi. Themba likapharazga kuti Ŵayuda ŵangawelera ku charu chawo kuti ‘ŵakazengeso nyumba ya Yehova Chiuta wa Israyeli.’ (Ezir. 1:1, 3) Iyi yikaŵa nkhani yakukondweska chomene. Ichi chikang’anamuranga kuti Ŵayuda ŵamusopaso Chiuta waunenesko mu charu icho wakaŵapa.

2. Kasi Ŵayuda awo ŵakafuma ku wuzga ŵakafiska kuchita vichi ŵati ŵawelera ku Yerusalemu?

² Mu 537 B.C.E., Ŵayuda awo ŵakambilira kufuma ku wuzga ŵakafika mu Yerusalemu, msumba uwo ukaŵa likuru la ufumu wakumwera wa Yuda. Ŵayuda aŵa mwaluŵiro ŵakamba kuzengaso tempile, ndipo kufika mu 536 B.C.E., ŵakaŵa kuti ŵamara kuzenga fawundeshoni.

3. Kasi Ŵayuda ŵakakumana na suzgo wuli pa mulimo wawo?

³ Kweni Ŵayuda aŵa ŵati ŵamba waka kuzengaso tempile, ŵanthu ŵanandi ŵakamba kulimbana nawo. Ŵanthu awo ŵakaŵa nawo pafupi “ŵakagongoweskanga ŵanthu ŵa Yuda na kuŵathiska lusoko pakuzenga.” (Ezir. 4:4) Iyi yikaŵa nyengo yakusuzga ku Ŵayuda, kweni vinthu vikalutilira kusuzga ndipo vikafika paheni chomene. Mu 522 B.C.E., Aritazekisesi wakaŵa themba liphya la Peresiya. * Chifukwa chakuti pakaŵa themba liphya sono, ŵanthu awo ŵakasuskanga Ŵayuda ŵakasangirapo mwaŵi wakuti ŵangatondeskerathu mulimo wakuzenga uwu, ‘mwakwata masuzgo  mu zina la dango.’ (Sal. 94:20) Ŵakaphalira Themba Aritazekisesi kuti Ŵayuda ŵakapangananga kuti ŵaligalukire. (Ezir. 4:11-16) Themba likagomezga mautesi ghawo ndipo likakanizga kuzenga tempile. (Ezir. 4:17-23) Chifukwa cha ivi, Ŵayuda ŵakaleka kuzenga tempile.—Ezir. 4:24.

4. Kasi Yehova wakachita wuli ŵakususka ŵati ŵakanizga mulimo wakuzenga tempile? (Yesaya 55:11)

⁴ Ŵanthu ŵa mu charu ichi awo ŵakasopanga Yehova yayi na ŵanyake mu boma la Peresiya, ŵakaŵikapo mtima kuti ŵatondeske mulimo wakuzenga tempile. Kweni Yehova wakakhumbanga kuti Ŵayuda ŵamalizge kuzenga tempile, ndipo tikumanya kuti Yehova nyengo zose wakufiska khumbo lake. (Ŵazgani Yesaya 55:11.) Wakasankha munthu wambura wofi Zekariya kuti waŵe ntchimi yake na kumulongora mboniwoni 8 kuti waphalire Ŵayuda na kuŵakhozga. Mboniwoni izi zikawovwira Ŵayuda kuwona kuti ŵakeneranga yayi kopa awo ŵakaŵasuskanga ndipo zikaŵachiska kuti ŵalutilire kugwira ntchito iyo Yehova wakakhumbanga kuti ŵachite. Mu mboniwoni ya nambara 5, Zekariya wakawona chakuŵikapo nyali na makuni ghaŵiri gha maolive.

5. Kasi tidumbiskanenge vichi mu nkhani iyi?

⁵ Tose tikugongowa nyengo zinyake. Ntheura nase tingakhozgeka para tingawona mazgu agho Yehova wakaphalira Ŵaisrayeli kwizira mu mboniwoni ya nambara 5 ya Zekariya. Kupulikiska mboniwoni iyi kungatovwira kuteŵetera Yehova mwakugomezgeka para ŵanthu ŵakutisuska, para vinthu vyasintha pa umoyo withu, kweniso para tapokera ulongozgi uwo tikuwupulikiska makora yayi.

6. Kasi mboniwoni ya chakuŵikapo nyali na makuni ghaŵiri gha maolive iyo yikuzunulika pa Zekariya 4:1-3, yikaŵakhozga wuli Ŵayuda? (Wonani chithuzi cha pa chikopi .)

⁶ Ŵazgani Zekariya 4:1-3. Mboniwoni ya chakuŵikapo nyali na makuni ghaŵiri gha maolive, yikaŵapa chikanga Ŵayuda kutonda masuzgo agho ŵakasangana nagho pa mulimo wawo wakuzenga. Kasi yikaŵapa chikanga munthowa wuli? Kasi mwanguwona kuti chakuŵikapo nyali chikapokeranga mafuta kwambura kuleka? Makuni ghaŵiri gha maolive ghakathiranga mafuta mu bakule, ndipo kufuma apo mafuta agha ghakanjiranga mu nyali zose 7. Mafuta agha ghakawovwiranga kuti nyali zilutilire kubuka kwambura kuzimwa. Zekariya wakafumba kuti: “Kasi vinthu ivi vikung’anamura vichi?” Mungelo wakamuzgora pakumuphalira uthenga wakufuma kwa Yehova, wakati: “‘Na nkhondo chara, nesi nkhongono, kweni na mzimu wane,’ wakuti Yehova wa mawumba.” (Zek. 4:4, 6) Mafuta ghakufuma ku makuni gha maolive ghakimiranga mzimu wankhongono wa Yehova, uwo ukumara yayi. Mzimu utuŵa wa Chiuta ukaŵa wankhongono chomene kuluska ŵasilikari ŵa Peresiya. Chifukwa chakuti Yehova wakaŵa ku chigaŵa chawo, vikang’anamuranga kuti awo ŵakazenganga tempile ŵafiskenge kuzenga tempile ili nangauli paŵenge ŵakususka. Uthenga uwu ukaŵa wakukhozga chomene. Apa sono ivyo Ŵayuda ŵakakhumbikwiranga kuchita nkhugomezga waka Yehova, na kuwelera ku ntchito yawo. Nakuti ivi ndivyo ŵakachita nadi, nangauli ŵakaŵa kuti ŵandazomerezgeke kuti ŵangambiraso kuzenga.

7. Kasi nkhusintha wuli uko kukawovwira awo ŵakazenganga tempile kuti ŵalutilire kuchita mulimo wawo?

⁷ Vinthu vikasintha ndipo vikawovwira awo ŵakazenganga tempile kuleka kopa. Kasi ni vichi vikasintha? Mu 520 B.C.E., Dariyasi 1 ndiyo wakaŵa themba la Peresiya. Mu chaka chachiŵiri cha muwuso wake, wakasanga kuti kuyana na malango, chikaŵa chambura kwenelera kuti Ŵayuda ŵakanizgike kuzenga tempile. Ntheura Dariyasi wakaŵazomerezga kuti ŵamalizge ntchito yawo. (Ezir. 6:1-3) Ivyo themba likayowoya vikazizika waliyose. Kweni  themba likachita vinandi padera pakuzomerezga waka mulimo wakuzenga. Themba likalangura ŵanthu awo ŵakazingilizga Ŵayuda kuti ŵaleke kulimbana nawo, kweniso kuti ŵapeleke ndalama na vyose ivyo ŵakakhumbikwiranga kuti ŵamalizge kuzenga tempile. (Ezir. 6:7-12) Ntheura Ŵayuda ŵakamalizga kuzenga tempile pamanyuma pa vyaka vyakujumpha 4, mu 515 B.C.E.—Ezir. 6:15.

8. Chifukwa wuli mukwenera kuŵa na chikanga para ŵanji ŵakumususkani?

⁸ Mazuŵa ghano napo, ŵanthu ŵa Yehova ŵanandi ŵakususkika. Mwachiyelezgero, ŵanyake ŵakukhala mu vyaru ivyo milimo yithu yinyake njakukanizgika. Mu vyaru ivi, ŵabali ŵakukakika na “kutolekera panthazi pa ŵalongozgi na mathemba” kuti ŵachitire ukaboni kwa iwo. (Mat. 10:17, 18) Nyengo zinyake boma lingasintha, ndipo ŵabali na ŵadumbu ŵithu ŵangamba kusopa mwawanangwa. Kweniso panji mweruzgi wa mtima uwemi wangapeleka cheruzgo icho chingawovwira kuti tisopenge mwawanangwa. Ŵakaboni ŵanyake ŵakususkika munthowa zinyake. Ŵakukhala mu charu icho mbanangwa kusopa Yehova, kweni ŵakususkika na ŵamumbumba awo ŵakuŵikapo mtima kuti ŵaŵalekeske kuteŵetera Chiuta. (Mat. 10:32-36) Kanandi, ŵamumbumba ŵakuleka kutisuska para ŵamanya kuti ŵangatichichizga yayi kuleka kuteŵetera Yehova. Ndipo nyengo zinyake, awo pakwamba ŵakasuskanga chomene pamanyuma ŵakusintha na kuŵa Ŵakaboni ŵakulimbikira chomene. Usange ŵakumususkani, kuwelera nyuma yayi. Muŵe ŵachikanga. Kumbukani kuti Yehova wakumovwirani na mzimu wake wankhongono, ntheura palije icho mukwenera kopa.

9. Chifukwa wuli Ŵayuda ŵanyake chitima chikaŵakora ŵati ŵawona fawundeshoni ya tempile liphya?

⁹ Fawundeshoni ya tempile yati yamara kuzengeka, Ŵayuda ŵanyake awo ŵakaŵa ŵachilara ŵakalira. (Ezir. 3:12) Iwo ŵakaliwona tempile lakutowa ilo Solomoni wakazenga, ndipo ŵakaghanaghananga kuti tempile ilo ŵakuzenga “nkhanthu chara” pakuyaniska na lakale. (Hag. 2:2, 3) Ŵakaŵa na chitima chomene chifukwa ŵakayaniskanga tempile liphya na tempile lakale. Mboniwoni ya Zekariya yikaŵawovwira kuti ŵaŵeso ŵakukondwa. Kasi yikaŵawovwira wuli?

10. Kasi mazgu gha mungelo agho ghali pa Zekariya 4:8-10 ghakawovwira wuli Ŵayuda kuti ŵaŵeso ŵakukondwa?

¹⁰ Ŵazgani Zekariya 4:8-10. Kasi mungelo wakang’anamurangachi wati wayowoya kuti Ŵayuda “ŵazamusekelera na kuwona chingwe chakunyoloskera mu woko la [kazembe wa Ŵayuda] Zerubabeli”? Chingwe chakunyoloskera  chikawovwiranga kumanya usange chinthu ntchakunyoloka makora. Ntheura mungelo uyu wakasimikizgiranga ŵanthu ŵa Chiuta kuti, nangauli tempile ili lingawoneka lapasi mawonekero pakuyaniska na lakwamba, kweni limarenge kuzengeka ndipo lizamuŵa lakwenelera mu maso gha Yehova. Iyo wazamukondwa nalo, ntheura Ŵayuda nawo ŵakeneranga kukondwa nalo. Chakuzirwa chomene kwa Yehova chikaŵa chakuti para ŵakumusopa mu tempile liphya ili, ŵamusopenge munthowa yakwenelera. Ntheura fundo yikaŵa yakuti usange Ŵayuda ŵaŵikengepo mtima kusopa Yehova munthowa yakuzomerezgeka na kutemweka na iyo, ŵaŵengeso ŵakukondwa.

11. Kasi ntchivichi chikuŵa chakusuzga chomene ku ŵateŵeti ŵanyake ŵa Yehova mazuŵa ghano?

¹¹ Chikuŵa chakusuzga chomene ku taŵanandi para vinthu vyasintha pa umoyo withu. Ŵanyake awo ŵachitapo uteŵeti wapadera wanyengozose kwa nyengo yitali, uteŵeti wawo uli kusintha. Ŵanyake chifukwa cha uchekuru, ŵali kuleka kuchita uteŵeti uwo ŵakawutemwanga chomene. Ntchakawiro kuŵa na chitima para vinthu vyasintha nthena pa umoyo withu. Pakwamba tingapulikiska yayi chifukwa icho uteŵeti wasinthira, ndipo panji tingakolerana navyo yayi. Tingamba kujipulika kuti kale ndipo vinthu vikendanga makora. Ndipo tingagongowa, na kwamba kujipulika kuti pasono tili ŵakuzirwa viŵi yayi kwa Yehova. (Zinth. 24:10) Kasi mboniwoni ya Zekariya yingatovwira wuli kuti tilutilire kumupa viwemi chomene Chiuta?

12. Kasi mboniwoni ya Zekariya yingatovwira wuli kulutilira kuŵa ŵakukondwa para vinthu vyasintha?

¹² Tikuzizipizga makora para vinthu vyasintha pa umoyo withu, usange tikuwona vinthu umo Yehova wakuviwonera. Iyo wakuchita vinthu vikuru mazuŵa ghano, ndipo tili na mwaŵi wapadera wakuŵa ŵantchito ŵanyake. (1 Kor. 3:9) Mauteŵeti ghithu ghangasintha, kweni chitemwa cha Yehova pa ise chingasintha yayi. Nakuti para kusintha kwa vinthu mu gulu kwakhwaska imwe, lekani kughanaghanira chomene chifukwa icho vinthu vyasinthira kwa imwe. M’malo mwakughanaghanira vya “mazuŵa ghakale,” lombani Yehova kuti wamovwirani kuwona uwemi wakusintha uko. (Muph. 7:10) M’malo mwakughanaghanira vinthu ivyo mungachitaso yayi, ghanaghanirani vinthu vyose ivyo mungafiska kuchita pasono. Mboniwoni ya Zekariya yikutisambizga kuti ntchakuzirwa chomene kulutilira kuŵa na maghanoghano ghakwenelera. Usange tichitenge nthena, tilutilirenge kuŵa ŵakukondwa kweniso ŵakugomezgeka nanga ni para vinthu vyasintha.

13. Chifukwa wuli Ŵaisrayeli ŵanyake ŵakaghanaghananga kuti ni mahara yayi kwambaso kuzenga tempile?

¹³ Mulimo wakuzenga tempile ukalekeskeka. Ndipouli, ŵanalume awo ŵakasoleka kuti ŵalongozgenge, Wasembe Mukuru Yeshuwa (Yoshuwa) na Kazembe Zerubabeli, “ŵakamba kuzengaso nyumba ya Chiuta.” (Ezir. 5:1, 2) Ŵayuda ŵanyake ŵakaghanaghananga kuti ni mahara yayi kuchita nthena. Chifukwa Ŵayuda ŵakatenge ŵabisenge yayi kuti ŵakazenganga tempile, ndipo ŵakamanyanga kuti ŵalwani ŵawo ŵachitenge vyose ivyo ŵangafiska kuti ŵaŵatondeske. Ŵanalume ŵaŵiri ŵa udindo, Yoshuwa na Zerubabeli, ŵakakhumbikwiranga ukaboni wakuti Yehova wakuŵawovwira. Ŵakapokera nadi ukaboni uwu. Kasi ŵakapokera wuli?

14. Kuyana na Zekariya 4:12, 14, kasi Wasembe Mukuru Yoshuwa na Kazembe Zerubabeli ŵakapokera ukaboni wuli wakulongora kuti Yehova wakuŵawovwira?

¹⁴ Ŵazgani Zekariya 4:12, 14. Mu chigaŵa ichi cha mboniwoni ya Zekariya, mungelo wakavumbulira ntchimi yakugomezgeka ya Chiuta kuti makuni ghaŵiri gha maolive ghakimiranga ‘ŵakuphakazgika ŵaŵiri,’ awo ni Yoshuwa na Zerubabeli. Ŵanalume ŵaŵiri aŵa ndiwo mungelo wakayowoya kuti ŵakaŵa nga “ŵakwimilira pafupi na Fumu ya charu chose chapasi,” Yehova. Uwu ukaŵa mwaŵi wapadera chomene. Yehova wakaŵagomezga chomene ŵanalume aŵa. Ntheura Ŵaisrayeli wose wakaŵa na chifukwa cha kugomezgera chilichose icho ŵanalume aŵa ŵakaŵaphalira kuchita, chifukwa Yehova wakaŵagwiliskiranga ntchito kulongozga Ŵaisrayeli.

15. Kasi tingalongora wuli kuti tikuzirwiska ulongozgi wa Yehova uwo uli mu Mazgu ghake?

¹⁵ Nthowa yimoza iyo Yehova wakugwiliskira ntchito kupelekera ulongozgi ku ŵanthu ŵake mazuŵa ghano nkhwizira mu Mazgu ghake, Baibolo. Mu buku lakuzirwa ili, wakutiphalira umo tikwenera kumusopera mwakuzomerezgeka. Kasi tingalongora wuli kuti tikuzirwiska ulongozgi uwo tikupokera kufuma mu Mazgu gha Chiuta? Ni para tikupatura nyengo kuŵazga mwakupwelelera mwakuti tighapulikiske. Jifumbani kuti: Kasi para nkhuŵerenga Baibolo panji mabuku ghithu, nkhuyima dankha na kughanaghanirapo pa ivyo nkhuŵazga? Kasi nkhupenjerezga vinthu vinyake vya mu Baibolo ivyo ni “vyakusuzga kupulikiska”? Panji kasi nkhuŵerenga waka mwaluŵiroluŵiro?’ (2 Pet. 3:16) Usange tikupatura nyengo kughanaghanirapo pa ivyo Yehova wakutisambizga, tilondezgenge ulongozgi wake na kufiska mulimo wakupharazga.—1 Tim. 4:15, 16.

16. Para tikupulikiska makora yayi ulongozgi uwo tapokera kufuma kwa “muzga wakugomezgeka na wavinjeru,” kasi ntchivichi chingatovwira kuti tiwulondezge nipera?

 ¹⁶ Nthowa yinyakeso iyo Yehova wakutipira ulongozgi nkhwizira mwa “muzga wakugomezgeka na wavinjeru.” (Mat. 24:45) Nyengo zinyake muzga uyu wangatipa ulongozgi uwo tikuwupulikiska makora yayi. Mwachiyelezgero, nyengo zinyake tingapokera ulongozgi wakudunjika wakukhwaskana na umo tingachitira kuti tinozgekere soka la chilengiwa ilo ise tikuwona kuti lingachitika yayi mu chigaŵa chithu. Ndipo panji tingaghanaghana kuti muzga wakutalulira pakutichenjezga mu nyengo ya muliri. Kasi tikwenera kuchita wuli para ise tikuwona kuti ulongozgi uwo tapika ngwakukhumbikwa yayi kwa ise? Tingachita makora kughanaghanira umo Ŵaisrayeli ŵakasangira chandulo chifukwa cha kupulikira ivyo Yoshuwa na Zerubabeli ŵakaŵaphalira. Tingaghanaghaniraso nkhani za mu Baibolo izo taŵazga. Nyengo zinyake ŵanthu ŵa Chiuta ŵakapokeranga ulongozgi uwo ukawonekanga wambura kovwira mukawonero ka wunthu, kweni pamanyuma ukaŵaponoska.—Ŵeru. 7:7; 8:10.

17. Kasi mboniwoni ya chakuŵikapo nyali na makuni ghaŵiri gha maolive yikaŵawovwira wuli Ŵayuda?

¹⁷ Mboniwoni ya nambara 5 iyo Zekariya wakawona, yikaŵa yifupi, kweni yikawovwira Ŵayuda kulutilira kulimbikira pa mulimo wawo kweniso pakusopa kwawo. Ndipo ŵati ŵachita kuyana na mboniwoni ya Zekariya, ŵakawona kuti Yehova wakaŵawovwiranga mwachitemwa kweniso kuŵapa ulongozgi. Kwizira mu mzimu wake wankhongono chomene, Yehova wakaŵawovwira kulutilira na mulimo wawo na kuŵaso ŵakukondwa.—Ezir. 6:16.

18. Kasi mboniwoni ya Zekariya yingamovwirani wuli pa umoyo winu?

¹⁸ Mboniwoni ya Zekariya ya chakuŵikapo nyali na makuni ghaŵiri gha maolive yingamovwirani chomene pa umoyo winu. Nga umo tadumbiskirana, yingatovwira kusanga nkhongono izo tikukhumbikwira para tikususkika, kuŵa na chimwemwe icho tikukhumbikwira para vinthu vyasintha pa umoyo withu, ndiposo chigomezgo icho tikukhumbikwira kuti tiŵe ŵakupulikira para tapokera ulongozgi uwo tikuwupulikiska makora yayi. Kasi mukwenera kuchita wuli para mukusangana na masuzgo pa umoyo winu? Chakwamba, wonani ivyo Zekariya wakawona, ndipo vinthu ivi vikulongora kuti Yehova wakuŵapwelelera ŵanthu ŵake. Kufuma apo, chitanipo kanthu pa ivyo mwawona, mwa kugomezga Yehova na kulutilira kumusopa na mtima winu wose. (Mat. 22:37) Usange muchitenge nthena, Yehova wamovwiraninge kuti mumuteŵetere mwachimwemwe kwamuyirayira.—Kol. 1:10, 11.