1. ¿Bin-a te yakik ta smaliyel te judioetik te ayik ta chukele?

 KʼAX tseʼelnax yoʼtanik, melel «te Jehová la stijbe yoʼtan te Ciro ajwalil yuʼun te persiahetic» yuʼun ya yichʼik koltayel te israeletik te yichʼojik chukel ta Babilonia. Te ajwalil la yal ta mantal te akʼa chaʼsujtuk ta slumalik te judioetik sok te akʼa schaʼpasik «te sna Jehová te Dios yuʼun Israel» (Esd. 1:1, 3). Kʼot yorail te ya schaʼyichʼik ta mukʼ te Dios ta lum te bantinix akʼbilik-ae.

2. ¿Bin la spasik ta oranax te machʼatik kʼotik ta Jerusalén?

² Ta jaʼbil 537 te kʼalal mato talem-a te Cristo, kʼotik ta Jerusalén te jaʼ capital yuʼun Judá te machʼatik yichʼojik chukel-ae. Ochik ta aʼtel ta ora, ta jaʼbil 536 jajchikix ta spasel-a te templo.

3. ¿Bin-utʼil la yichʼik kontrainel te judioetik?

³ Te kʼalal mato jaluk sjajchelik ta spasel-a te templo la yichʼik kontrainel. Te lumetik te ay ta sjoyobal jajch schebajtesbey yoʼtan te judioetik «yuʼun ma ba ya xʼaʼtejic xan a» (Esd. 4:4). Maba lek te bin yak ta kʼaxel ta stojolik. Ta jaʼbil 522 te kʼalal mato talem-a te Cristo, och ta ajwalil te Artajerjes. * Te kʼalal jich kʼot ta pasele te skontratakik jich la yilik te jaʼ yorail te ya skomik te aʼtelil sok ya yalik te yakik ta skontrainel te ley te judioetik (Sal. 94:20). Jaʼnix jich la yalik te yakik ta stoybel sbaik ta stojol te ajwalil  (Esd. 4:11-16). Te Artajerjes la schʼuun te lotiletik la yichʼ alel sok la skom te aʼtelil (Esd. 4:17-23). Jich kejchaj ta pasel te templo (Esd. 4:24).

4. ¿Bin la spas te Jehová kʼalal la skomik yuʼun ma xyichʼ pasel te templo? (Isaías 55:11).

⁴ Te lumetik ay ta sjoyobal te ma xyichʼik ta mukʼ te Jehová sok chaʼoxtul te ya x-aʼtejik ta stojol te ajwalil persa yakʼoj ta yoʼtanik te ya skomik te aʼtelil ta templo. Pero te Jehová snaʼojix stukel-a te ma xyichʼ komele, melel spisil ya skʼotes ta pasel te bin ya yale (kʼopona Isaías 55:11). ¿Bin la spasix-a? La yotses ta j-alwanej te Zacarías sok la yakʼbey yil waxakeb ta chajp najalsitiletik. Sok ya skʼan ya yalbey te judioetik te bin la yile yuʼun jich ya yakʼtiklanbey smukʼul yoʼtanik-a. Sok te manchuk ya xiʼ te skontratakik sok te ma xyijkitayik ta spasel te aʼtelil akʼbotik yuʼun te Jehová. Te yoʼebal najalsitil la yil te Zacarías, la yil skajtijib kʼajkʼ sok cheb olivo-teʼ.

5. ¿Bin ya kilbeytik skʼoplal ta artículo ini?

⁵ Te yoʼebal najalsitil te Zacarías akʼbot smukʼul yoʼtan te israeletik. Ta kʼajkʼal ini, jpisiltik ayniwan ya xchebaj koʼtantik. Jaʼ yuʼun te najalsitiletik-abi ya xjuʼ ya skoltayotik yuʼun jun koʼtantik ya x-abatinotik ta stojol te Jehová kʼalal ya kichʼtik kontrainel, kʼalal ay bin ya xjelon ta jkuxlejaltik o kʼalal ya kichʼtik mantaliletik te ma xkʼot ta koʼtantik.

6. ¿Bin-utʼil akʼbotik yip yoʼtanik te judioetik te najalsitil te ay ta Zacarías 4:1-3? (Ilawil te dibujo ta yelaw te revista).

⁶ (Kʼopona Zacarías 4:1-3). Te najalsitil yuʼun te skajtijib kʼajkʼ sok te cheb olivo-teʼ, akʼbot smukʼul yoʼtan te judioetik yuʼun ya xkujch yuʼunik te kontrainel. ¿Bin yuʼun? Tey ta najalsitil ya xchiknaj te aceite te ya xlokʼ ta cheb olivo-teʼ ya yichʼ chʼamel ta yawil yuʼun jich ma xtupʼ-a te jukeb yawil kʼajkʼ. Te bitʼil spisil-ora ay te aceite jich ma xtupʼ te kʼajkʼe. Te Zacarías jich la sjojkʼoybey te chʼul-abat: «¿Bin a ini?». Jich la sjakʼ: «Ma ta scuentahuc soldadohetic soc ma ta scuentahuc yipic, ha ta scuenta te espíritu cuʼun, xchi te Jehová te scuentahinej spisil» (Zac. 4:4, 6). Te aceite ya xlokʼ ta teʼ, jaʼ ya skʼan ya yal te schʼul espíritu te Jehová te maʼyuk bin-ora ya xlaj. Jaʼ bayalxan yuʼel te chʼul espíritu yuʼun Dios te bitʼil yip te soldadoetik yuʼun te Imperio persa. Te machʼatik ya schaʼpasik te templo ya xjuʼ ya xkujch yuʼunik te kontrainel sok te ya slajinik ta pasele, melel jaʼ ya xkoltayotik yuʼun te Jehovae. Te bin-nax ya skʼan ya spasik jaʼ te ya smukʼulin yoʼtanik te Jehová sok te ya xchaʼaʼtejike. Jich la spasik manchukme yichʼoj komel te aʼtelil.

7. ¿Bin koltayotik te judioetik yuʼun ya slajinik spasel te aʼtelil?

⁷ Ay bin kʼot ta pasel te koltayotik te judioetik. Ta jaʼbil 520 te kʼalal mato talem-a te Cristo, jaʼ ochem ta ajwalil ta Persia te Darío I. Te kʼalal ayix cheb jaʼbil ay ta ajwalil-a la snaʼ stojol te yichʼoj komel ta pasel te templo, jich yuʼun la yal ta mantal te yakuk yichʼ lajinel te aʼtelile (Esd. 6:1-3). Yan-naxniwan la yaʼiyik-a te bin la yichʼ alele, pero ma jaʼuknax te bin kʼot ta pasel-abi. Te ajwalil la yalbey ta mantal te yantik lumetik te ay ta sjoyobal te manchuk ya skomik te judioetik, te yakuk yakʼbeyik takʼin sok aʼtejibaletik te ya xtuun yuʼunike (Esd. 6:7-12). Kʼalal jich la yichʼ pasele kʼaxemniwan chaneb jaʼbil juʼ spasbelik te aʼtelil te judioetik, ta jaʼbil 515 te kʼalal mato talem-a te Cristo (Esd. 6:15).

8. ¿Bin yuʼun maba ya xiwat kʼalal ya awichʼ kontrainel?

 ⁸ Ta kʼajkʼal ini, jaʼnix jich bayal j-abatetik yuʼun Jehová ya yichʼik kontrainel. Ay machʼatik te banti yakik ta kuxinel makbil te kaʼteltike. Ta lugar-abi ya xjuʼ te ya yichʼik tsakel sok te ya yichʼik ikʼel bael «ta stojol gobernadoretic soc ajwaliletic», jich ya xjuʼ ya yalbeyik skʼoplal te Jehová (Mat. 10:17, 18). Kʼalal ya yichʼ jeltayel jtul ajwalil ayniwan bin ya spas te ay bin lek ya xlokʼ-ae. O jtul juez ay bin ya sta ta nopel te lek ya xlokʼ te aʼtelil ta swenta te Jehová. Ay Testigoetik te yan te bin-utʼil yakik ta kontrainel. Ay machʼatik yakik ta kuxinel ta jun nación te libre ayik yuʼun ya yichʼik ta mukʼ te Jehová, pero ya xkomotik yuʼun te sfamiliaike (Mat. 10:32-36). Ay kʼoem ta pasel te maba ya xkontrainwanikix te familiaetik-abi kʼalal ya yilik te jun yoʼtanik yakik ta abatinel ta stojol te Jehová. Sok ay yantik te ta nail tal ya xkontrainwanik, pero ta patil ochik ta testigo yuʼun Jehová. Jaʼ yuʼun mame xchebaj awoʼtan sok junukme awoʼtan. Te Jehová ya skoltayat sok te schʼul espíritu, ¡mame xiwat!

9. ¿Bin yuʼun la smel yoʼtanik te judioetik te kʼalal jajch ta pasel te yachʼil temploe?

⁹ Te kʼalal jajch ta pasel te yachʼil temploe, chaʼoxtul judioetik te ayix yaʼbilalik jajchik ta okʼel yuʼun (Esd. 3:12). Te bitʼil yilojik te mukʼul templo la spas te Salomón bayal la smel yoʼtanik yuʼun, melel la yilik te ma pajaluk sok te yak ta yichʼel pasele (Ageo 2:2, 3). ¿Bin-utʼil ya xkoltayotik te najalsitil la yil te Zacarías?

10. Te bin la yal te chʼul-abat ta Zacarías 4:8-10, ¿bin-utʼil koltayotik te judioetik yuʼun ya xchaʼtaik stseʼelil yoʼtanik?

¹⁰ (Kʼopona Zacarías 4:8-10). ¿Bin la yakʼ ta naʼel te chʼul-abat kʼalal la yal te ya x-akʼbotik stseʼelil yoʼtan te judioetik te ya yilik te plomo ta skʼab te ajwalil judío Zorobabel? Te plomo ya yalbey skʼoplal, jaʼ ya yichʼ tuuntesel kʼalal ya yichʼ pasel na yuʼun ya yichʼ ilel teme toj yak ta pasele. Jaʼ yuʼun manchukme ma pajaluk te templo sok te yane, te chʼul-abat la yalbey te lum yuʼun Dios te ya xlaj ta pasel sok lek ya yil te Jehovae. Teme tseʼel yoʼtan te Jehová, ya skʼan te tseʼeluk yoʼtanik-euk te judioetik. Te bin mukʼ skʼoplal ya yil, jaʼ te ya yichʼik ta mukʼ ta yachʼil templo te bitʼilnix  ya skʼane. Jaʼ yuʼun teme ya yakʼ ta yoʼtanik te judioetik ta yichʼel ta mukʼ te Jehová sok te lek ya x-ilotike, ya xchaʼtaik te stseʼelil yoʼtanike.

11. ¿Bintik-a te wokol ya yaʼiyik sitintayel chaʼoxtul j-abatetik yuʼun Jehová?

¹¹ Ayniwan wokol ya kaʼiytik te ay bin ya xjelon ta jkuxlejaltik. Ay machʼatik te ayix tiempo yakik ta abatinel ta tiempo completo la yichʼik yan asignación. Ay yantik ta skaj te ayix yaʼbilalik la yijkitayik te bin ay ta swentaik spasel manchukme bayal smulanik. Kʼalal jich ya xkʼot ta pasel yaniwan jmel koʼtantik. Ta sjajchibal maniwan ya xkʼot ta koʼtantik te bin yuʼun jich kʼot ta jwentatik sok maniwan acuerdo ayotik. Yaniwan xtal ta koʼtantik te bin-utʼil ya jpastik ta nailale. Ta skaj-abi yaniwan xchebaj koʼtantik, melel ya jnoptik te maba bayal ya xtuunotikix yuʼun te Jehová (Prov. 24:10). Kiltik te bin-utʼil ya skoltayotik te najalsitil la yil te Zacarías swenta ya jpastikxan te bantito kʼalal ya xjuʼ kuʼuntik ta stojol te Diose.

12. ¿Bin-utʼil ya skoltayotik te najalsitil la yil te Zacarías yuʼun maba ya xchebaj koʼtantik kʼalal ay bin ya xjelon ta jkuxlejaltik?

¹² Te bin ya skoltayotik te kʼalal ay bin ya xjelon ta jkuxlejaltik, jaʼ te jichuk snopojibal kuʼuntik bitʼil te Jehová. Melel bayal bin yak ta spasel ta ora ini sok jaʼ jun mukʼul majtanil te jun-nax yakotik ta aʼtel sok (1 Cor. 3:9). Yaniwan xjelon te kaʼteltik kichʼojtik ta organización, pero te bin ma xjelone jaʼ te skʼuxul yoʼtan ya yaʼiy te Jehová ta jtojoltik. Jaʼ yuʼun teme ay bin jelon ta akuxlejal ta skaj te ay bin jelon ta organización, mame xa anopilan bayal buelta te bin yuʼun jich la yichʼ pasele. Kʼanbeya Jehová te yakuk skoltayat ta yilel te bintik lek yak ta kʼoel ta pasel ta atojol ta ora ini, ma jaʼuk ya xbajt awoʼtan te bin la apas te jayeb jaʼbil kʼaxemixe (Ecl. 7:10). Jaʼuk ya xbajt ta awoʼtan te bin ya xjuʼ awuʼun spasel ma jaʼuk te bin ma xjuʼix awuʼun spasele. Ta najalsitil la yil te Zacarías ya yakʼ jnoptik te mukʼ skʼoplal te ya jnoptik te bin lek yak ta kʼaxel ta jtojoltik swenta tseʼel koʼtantik sok jun koʼtantik ta stojol te Diose.

13. ¿Bin yuʼun ay chaʼoxtul judioetik ma lek la yilik te la yichʼ chaʼpasel te templo?

¹³ Manchukme la yichʼ alel te ma xjuʼ ya schaʼpasik te templo, —te mukʼul  sacerdote Jesúa (Josué) sok te ajwalil Zorobabel— jaʼik te machʼatik ya swolik te pueblo yuʼun ya «hahchic ta schaʼpasel xan te sna Dios» (Esd. 5:1, 2). Ayniwan chaʼoxtul judioetik te ma lek la yilik te bin la staik ta nopel, melel ma xjuʼ te muken ya spasik te aʼtelil sok ya spasik tulan te skontratakik ta skomel te aʼtelile. Te Josué sok te Zorobabel te jaʼ ay ta swentaik te aʼtelil, ya skʼan te ayuk ta yoʼtanik te ya xkoltayotik yuʼun te Jehová sok akʼbotik te bin ya xtuun yuʼunik. Kiltik bin-utʼil.

14. ¿Bin albotik ta jamal te mukʼul sacerdote Josué sok te ajwalil Zorobabel ta Zacarías 4:12, 14?

¹⁴ (Kʼopona Zacarías 4:12, 14). Ta najalsitil te chʼul-abat la yakʼbey yil te j-alwanej yuʼun Dios te cheb olivo-teʼ te ya skʼan ya yal «te chaʼtuhlic [...] te tsahbilic»: jaʼik te Josué sok te Zorobabel. Te chaʼtul winiketik-abi, jich kʼoem te «ayic ta stojol te Ajwalil yuʼun swohlol bahlumilal», jaʼ te Jehová. Te Jehová la yakʼ ta ilel te ay smukʼul yoʼtan ta stojolike. Jich yuʼun te yantik judioetik ya skʼan ya yakʼ smukʼul yoʼtanik ta swenta te bin ya staik ta nopel spasel, melel te Jehová jaʼ yak ta stuuntesel te chaʼtul winiketik-abi swenta ya swol te pueblo.

15. ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te ya jchʼuuntik te bin yalbotik te Jehová ta Biblia?

¹⁵ Jaʼnix jich te Jehová yak ta swolel te lum yuʼun ta kʼajkʼal ini ta swenta te Biblia. Sok tey ya yalbotik-a bin-utʼil ya skʼan ya kichʼtik ta mukʼ. ¿Bin-utʼil ya kakʼtik ta ilel te ya jchʼuuntik te bin yalbotik te Jehová ta Biblia? Jaʼ te kʼalal ya jlokʼestik tiempo ta skʼoponel sok te yakuk xkʼot ta koʼtantike. Jojkʼoybey aba: «Te kʼalal ya jkʼopon te Biblia o te publicacionetik, ¿yabal jnopilan ta koʼtan te bin ya jkʼopone? ¿Yabal jlebey skʼoplal te ‹banti wocol ta naʼbeyel scuentahil›? ¿O jaʼnaxbal te ya jkʼopone?» (2 Ped. 3:16). Teme ya jlokʼestik tiempo ta snopilanel ta koʼtantik te bin ya snojptesotik te Jehová, ya xjuʼ ya jtʼuntik te tojobtesel ya yakʼbotik sok ya jpastik te bin ay ta jwentatik spasele (1 Tim. 4:15, 16).

16. ¿Bin ya skoltayotik yuʼun ya jchʼuuntik te mantaliletik ya yakʼ «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij» manchukme ay ma xkʼot ta koʼtantik?

¹⁶ Te yan bin-utʼil ya stojobtes Jehová te lum yuʼune, jaʼ ta swenta «te aʼbat te jun yoʼtan soc pʼij» (Mat. 24:45). Pero ayniwan kʼaxel ma xkʼot ta koʼtantik te bin ya yalbotik ya jpastike. Jich bitʼil ayniwan  ya kichʼtik albeyel bin ya skʼan ya jpastik te kʼalal ay ya xkʼax tulan yikʼal jaʼal o yantikxan te banti nainemotike, pero ya jkuytik te maʼyuk bin-ora jich ya xkʼot ta pasele. O jichniwan ya kiltik te yak ta jelawel te j-abat te jun yoʼtan sok pʼij ta swenta te mantalil ya yakʼ te kʼalal ay jun tulan chamel. Jaʼ yuʼun, ¿bin ya skʼan ya jpastik teme ya jkuytik te ma xtuun kuʼuntik te mantalil ya kichʼtik akʼbeyele? Jaʼniwan lek te ya jultes ta koʼtantik bin lekilal la staik te judioetik te kʼalal la schʼuunik te mantalil akʼbotik ta swenta te Josué sok te Zorobabel. Jaʼnix jich ya xjuʼ ya jnopilantik ejemploetik te ay jkʼoponojtikix ta Biblia. ¡Bayal buelta te j-abatetik yuʼun Dios akʼbotik mantaliletik te ma xtuun yuʼunik yilele, pero ta patil koltayotik yuʼun! (Juec. 7:7; 8:10).

17. ¿Bin-utʼil koltayotik te judioetik te najalsitil yuʼun te skajtijib kʼajkʼ sok te cheb olivo-teʼ?

¹⁷ Te Zacarías maniwan jaluk la yil te yoʼebal najalsitil, pero koltayotik te judioetik yuʼun ya sjeltayik te snopojibal yuʼunik ta swenta te bin yakik ta spasel sok te yichʼel ta mukʼ te Diose. Te kʼalal la spasik te bin la snopik ta swenta te bin la yil te Zacarías, jich la yilik te sok skʼuxul yoʼtan te Jehová yakik ta koltayel sok ta tojobtesel. Ta swenta te schʼul espíritu te Jehová, juʼ yuʼunik slajinel te aʼtelil sok te yakuk xchaʼtaik te stseʼelil yoʼtanik (Esd. 6:16).

18. ¿Bin-utʼil ya skoltayat te najalsitil te la yil te Zacarías?

¹⁸ Te najalsitil yuʼun te skajtijib kʼajkʼ sok te cheb olivo-teʼ ya xjuʼ ya skoltayat ta akuxlejal. Jich te bin-utʼil la kiltikix, ya xjuʼ ya yakʼbat yip awoʼtan te kʼalal ay kontrainel, stseʼelil awoʼtan te kʼalal ay bin ya xjelon ta akuxlejal sok te spasemaluk awoʼtan ya achʼuun te mantaliletik ya yichʼ akʼel manchukme ay ma xkʼot lek ta awoʼtan. Jich yuʼun, ¿bin ya skʼan ya apas te kʼalal ya asitintay wokoliletike? Ta nailal, ilawil-euk te bin la yil te Zacarías te ya yakʼ ta ilel te Jehová yak ta skanantayel te lum yuʼune. Jaʼ yuʼun, akʼa smukʼul awoʼtan ta stojol te Jehová sok ichʼa ta mukʼ sok spisil awoʼtan (Mat. 22:37). Teme jich ya apase, te Jehová ya skoltayat yuʼun ya awakʼ aba ta abatinel ta stojol sok stseʼelil awoʼtan ta sbajtelkʼinal (Col. 1:10, 11).