Skip to content

Skip to table of contents

DILONGI 12

Ngie Wummonanga Mambu Zakalia Kamona?

Ngie Wummonanga Mambu Zakalia Kamona?

“‘Mu nzila phevi’ami, butubidi Yave, Nkua minkangu.”—ZAKA. 4:6.

NKUNGA 73 Wutu Vana Kibakala

MAMBU TUANLONGUKA *

1. Tsangu mbi yikhindusulu basi Yuda baba ku buvika batambula?

 BASI Yuda baba mu mayangi. Yave Nzambi “wutuadisa Sili Ntinu Pelesia” muingi kabikila basi Isaeli baba ku buvika ku Babiloni. Ayi ntinu Sili wukamba basi Yuda benda ku ntoto’awu babutukila “ayi babue tunga tempelo nzo yi Yave Nzambi yi Isaeli.” (Esala 1:1, 3) Bukiedika yiba tsangu yimboti! Mawu maba sundula ti mbuongimini yikiedika yinkuiza vutuka ku ntoto Yave kavana dikabu diandi.

2. Kisalu mbi dingumba ditheti dituka ku Yelusalemi batona kuvanga?

2 Mu mvu 537 A.T.K., dingumba ditheti bavutuka ku Yelusalemi. Bawu batona kubue tunga tempelo ayi mu mvu 536 A.T.K. bamana kuvanga lusersu!

3. Mambu mbi maphasi basi Yuda baviokila?

3 Bo basi Isaeli batona kubue tunga tempelo, bawu baviokila mu zikhuamukusu ziwombo. “Mimvila miba yawu mibelama, babe vanganga mambu muingi kuvongisa dikabu di Yuda ayi kuba vanga kubika kubue tunga.” (Esala 4:4) Ayi buviokila thangu mambu mayiza saba. Mu mvu 522  A.T.K., bo Alatasasta kayiza ba ntinu ku Pelesia, * zimbeni basadila luaku alolo muingi kuvunzikisa kisalu baba vanga ayi basadila “nsiku muingi kuba tuadisa ziphasi.” (Minku. 94:20) Bawu bakamba ntinu Alatasasta ti basi Yuda baba tomba kubalukila luyalu luandi. (Esala 4:11-16) Ntinu wukikinina mu mambu bankamba ayi wukandimina kisalu ki kutunga tempelo. (Esala 4:17-23) Mu kibila akiokio basi Yuda babika kubue tunga.—Esala 4:24.

4. Mbi Yave kavanga bo zimbeni bakandimina kisalu ki kutunga tempelo? (Yesaya 55:11)

4 Zimbeni ayi zimfumu zi luyalu baba tomba kuvanga basi Isaeli kubika kubue tunga tempelo. Vayi Yave waba tomba muingi bawu bamanisa kisalu akiokio ayi nandi wundukisanga makani mandi moso. (Tanga Yesaya 55:11.) Diawu kamonisina nana di bimona meso kuidi Zakalia ayi wunkamba kakamba mawu kuidi dikabu muingi kuba kindisa. Bimona meso abiobio biba sadisa kumona ti vasa ba ko kibila ki kumona boma zimbeni ziawu. Mawu maba kindisa kutatamana kuvanga kisalu kiawu. Mu kimona meso kintanu Zakalia wumona kiuma bantetikanga minda ayi minti miodi mi olive.

5. Mbi tuenlonguka mu dilongi adidi?

5 Befu boso khumbu zinkaka tumbanga mu kiunda. Diawu, tulenda baka khindusulu mu nzila kimona meso kintanu Zakalia kamona. Kiawu, kilenda tusadisa kusadila Yave mu lukuikumunu kheti bo tumviokila mu zikhuamukusu, bo mambu mambaluka mu luzingu luitu ayi bo tuntambula zithuadusulu tukhambu visa buboti.

BUIDI BU KUNUNGINA ZIKHUAMUKUSU

Zakalia wumona kimona meso ki minti miodi mi olive miabe basisa mafuta ayi mafuta beni mabe sadisa sambuadi di minda mitatamana mitatama (Tala lutangu 6)

6. Buidi kimona meso bantubila mu Zakalia 4:1-3 kikindisila basi Yuda? (Tala fikula yidi va thonono levista.)

6 Tanga Zakalia 4: 1-3. Kimona meso Zakalia kamona kitedi kiuma bantetikanga minda ayi minti miodi mi olive kikindisa dikabu kununga zikhuamukusu zioso baba viokila. Buidi? Ngie bemona ti kiuma beni bantetikanga minda kidi mua dibola va mongo didi mafuta, minti miodi mi olive mintatamana kutula mafuta mu dibola beni ayi mafuta beni mankuenda mu minda mioso muingi mitatamana mitatama. Mbikudi Zakalia wuyuvula: “Mbi mambu amomo mansundula?” Mbasi wumvutudila mu kunkamba zitsanu zi Yave: “‘Muisi ko mu mangolo ma masodi voti mu lulendu, vayi mu nzila phevi’ami, butubidi Yave, Nkua minkangu.” (Zaka. 4:4, 6) Mafuta beni mansundula phevi yinlongo yi Yave, mangolo makhambu vonganga. Tulendi dedikisa ko mangolo ma Yave na masodi moso ma basi Pelesia. Diawu muingi banunga kutunga tempelo kheti mu zikhuamukusu zi zimbeni ziawu, vaba tombulu kufiatila Yave. Ayi mambu amomo makindisa beni dikabu kuvutuka mu kisalu. Ayi mawu bavanga.

7. Mambu mbi mayiza baluka masadisa basi Yuda kumanisa kutunga tempelo?

7 Mua mambu mabaluka matuadisa khindusulu kuidi basi Yuda baba tunga tempelo. Mambu mbi? Mu mvu 520 A.T.K., babieka Dalio I, ntinu ku Pelesia. Mu mvu wumuadi wu luyalu luandi, nandi wuyiza bakula ti bakandimina basi Yuda kubue tunga tempelo mu khambu kibila. Diawu kavanina nsua muingi kumanisa kisalu beni. (Esala 6:1-3) Tsangu ayoyo yituadisa mayangi—kuidi dikabu dioso. Ayi ntinu Dalio wuvana nsua muingi mimvila mioso miba mibelama na basi Yuda, babika kubue tula nkaku mu kisalu. Ayi wuba kamba mvandi bavana biuma biaba tombulu muingi kisalu kienda ntuala kumbunda mvandi bidia! (Esala 6:7-12) Mu kibila akiokio, bo vavioka mimvu minna, mu mvu 515 A.T.K. bawu bamanisa kutunga tempelo.—Esala 6:15.

Fiatila mu mangolo ma Yave bo wumviokila mu zikhuamukusu (Tala lutangu 8)

8. Mbi bilenda kuvanga kukindama kheti bo wumviokila mu zikhuamukusu?

8 Bubu bisadi biwombo bi Yave mvandi bamviokilanga mu zikhuamukusu. Dedi bankaka bankalanga mu zitsi bakandimina kisali kitu. Mu zitsi beni bantulanga zikhomba zitu mu buloko voti baba natanga “vantuala zimfumu zi luyalu ayi mintinu muingi kuba vana kimbangi ayi kuvana kimbangi batu ba nza. (Matai 10:17, 18) Khumbu zinkaka bo bambalula ntinu mambu malenda baluka. Ayi mvandi mimfundisi minkaka bambakanga makani mansadisanga Zimbangi zi Yave. Zikhomba zitu zinkaka bamviokilanga mu zikhuamukusu kuidi basi dikanda ba kuba tulanga nkaku mu kusadila Yave. (Matai 10:32-36) Khumbu zinkaka bo zimbeni bammona ti mangolo bamvanga muingi ku tutula nkaku madi maphamba, bawu bamvonganga. Ayi bawombo mu zimbeni zitu babalula mayindu mawu ayi beka Zimbangi zi Yave. Diawu bo wumviokila mu zikhuamukusu, bika kuvonga vayi ba kibakala. Zaba ti phevi yinlongo yidi yaku muingi ku kusadisa kununga boma!

BO MAMBU MAMBALUKA

9. Kibila mbi bankaka mu basi Yuda babela mu kiunda bo bamona lusersu lu tempelo yimona?

9 Bo bamana kutunga lusersu, basi Yuda bankaka baba biboba badila. (Esala 3:12) Bawu bamona buidi bubela tempelo Salomo katunga ayi bayindula ti yo baba tunga “yisinkuiza dedakana ko” na tempelo Salomo katunga. (Hangai 2:2, 3) Mu kudedikisa tempelo baba tunga bawu baba mu kiunda ayi badasuka. Vayi kimona meso Zakalia kamona kiba sadisa kununga kiunda baba. Buidi?

10. Buidi mambu mbasi katuba madi mu Zakalia 4:8-10 masadisila basi Yuda kununga kiunda baba?

10 Tanga Zakalia 4: 8-10. Mbi mbasi kabe tomba kutuba bo katuba ti basi Isaeli bankuiza “yangalala ba kumona nsinga wu kuzongila [mu mioko mi nyadi] Zolobabeli”? Nsinga beni wawu baba sadilanga muingi kumona boti bibaka bidi bilulama. Mu kusadila bikuma abiobio, mbasi waba vana lufiatu kuidi dikabu ti kheti tempelo yisinkuiza ba ko dedi mueka na tempelo Salomo katunga, vayi vaba tombulu bawu kumanisa ku yitunga ayi yawu yinkuiza ba yifuana muingi kubuongimina Yave. Mu kuzaba ti Yave wukikinina yawu, kibila mbi bawu bamanga bela mu mayangi? Diambu diluta ba nkinza kuidi Yave, diba kumbuongimina mu phila nandi kantombila. Diawu vabe tombulu bawu kubuongimina Yave mu phila kabe tombila muingi babaka lunungu va meso mandi.

Ba mayindu mafuana kheti bo mambu mambaluka mu luzingu luaku (Tala lutangu 11-12) *

11. Mambu mbi maphasi bisadi binkaka bi Yave bamviokilanga bubu?

11 Tummonanga phasi bo mambu mambaluka mu luzingu luitu. Bankaka baba mu kisalu ki thangu ka thangu mu mimvu miwombo, batambula kiyeku kimona. Ayi bankaka babika kiyeku baba zolanga beni mu kibila ki bununu. Disiko diambu dimbi kuba mu kiunda bo mambu amono mammonika. Va thonono tulenda mona phasi kuvisa kibila mbi babakila makani amomo ayi kukikinina mawu. Mvandi tulenda ba mu kiunda ayi kuyindula ti mambu tuidi mu kuvanga bubu masi ko luvalu va meso ma Yave. (Zinga. 24:10) Buidi kimona meso Zakalia kamona, kilenda tusadisila kutatamana kuvanga mamoso tunnunga mu kisalu ki Nzambi?

12. Buidi kimona meso Zakalia kamona, kilenda tusadisila kuba mu mayangi kheti bo mambu mambaluka mu luzingu luitu?

12 Tumfika kikininanga mambu befu kutadila mawu mu phila yi Yave. Nandi widi mu kuvanga mambu mawombo bubu, ayi tuidi luaku lu kusala va kimueka na Yave. (1 Koli. 3:9) Biyeku tuidi bilenda baluka, vayi luzolo Yave kadi mu befu lulendi baluka ko. Diawu bo mambu mambaluka mu kimvuka ki Yave kubunda mvandi kisalu kiaku, bika kutatamana kuyindula mu mambu “wabe vanganga” ayi kutomba kuzaba, kibila mbi bambotudidi mu kiyeku kiama? Vayi tomba lusalusu lu Yave mu nsambu muingi wutadila kiyeku kiaku mu phila yifuana. (Mpovi 7:10) Bika kutsikika mayindu mu mambu wukhambu bue nunga kuvanga vayi tsikika mayindu mu mambu wulenda nunga kuvanga. Kimona meso Zakalia kamona, ki tusadisa kutatamana kuba mayindu mafuana. Tatamana kuba mayangi ayi lukuikumunu kheti bo mambu mambaluka mu luzingu luaku.

BOTI PHASI TUMMONA KULANDAKANA ZITHUADUSULU

13. Kibila mbi bankaka mu basi Isaeli bamuena ti masa ba ko makani mamboti kutatamana kutunga tempelo?

13 Bakandimina kisalu ki kutunga tempelo. Vayi, babakala baba tuama ntuala mu kisalu akiokio, dedi mfumu zinganga Nzambi Yesua—ayi nyadi Zolobabeli—“Batona kubue tunga nzo yi Nzambi ku Yelusalemi.” (Esala 5:1, 2) Basi Yuda basa tadila ko buboti makani babaka, kibila zimbeni ziawu ba kuba mona kutatamana kuvanga mawu, bankuiza batuadisa ziphasi. Diawu vabe tombulu Yesua ayi Zolobabeli kubaka bivisa ti Yave wuba ku khonzu’awu. Ayi bawu bamona bivisa beni. Buidi?

14. Dedi bummonisina Zakalia 4:12, 14, lufiatu mbi Mfumu Zinganga Nzambi Yesua ayi Nyadi Zolobabeli batambula?

14 Tanga Zakalia 4:12, 14. Mu kitini akiokio ki kimona meso, mbasi wukamba kuidi mbikudi ti minti miodi mi olive minsundula “batu Yave kasola”—babakala abobo baba fuanikisa banga batu “badi va khonzu Yave mfumu yi ntoto woso.” Akiokio kiba kiyeku kinkinza beni! Yave waba fiatilanga bakakala abobo, diawu basi Yuda mvawu baba bibila muingi kuba fiatila ayi kubuela mioko makani babaka mu nzila thuadusulu yi Nzambi, kheti makani beni va theti mamonikina buka ti masi ko tsundu

15. Budi tulenda monisina ti tunlandakananga zithuadusulu Yave ka tuvananga mu Kibibila?

15 Phila yimueka Yave bubu kantatimininanga kuvana zithudusulu kuidi dikabu diandi, yidi mu nzila Kibibila. Mu buku ayoyo nandi wutu kamba buidi tufueti kumbuongimina. Buidi tulenda monisina ti tunkizikanga zithuadusulu ka tuvananga mu kibibila? Mu kuteka matu ayi kusadila zithuadusulu beni. Wukiyuvusa: ‘Bo yintanga Kibibila voti kilongulu kinkaka, yimbotulanga thangu muingi kuyindula mu mambu yintanga? “Yintombanga kuzaba tsundu yi mambu yintanga boti phasi yimmonanga muingi kuvisa mawu”? Voti kutanga to yintanganga mu thinu? (2 Pete. 3:16) Befu kubotula thangu muingi kuyindula mu mambu Yave ka tulonga, tunkuiza landakana zithuadusulu ziandi ayi kuvanga kisalu ki kusamuna.—1 Timo. 4:15, 16.

Fiatila mu zithuadusulu tuntambulanga mu nzila “nnanga wukuikama” (Tala lutangu 16) *

16. Boti tuisimvisa ko zithuadusulu tuntambula mu nzila “nnanga wukuikama,” mbi bilenda tusadisa kusadila ziawu?

16 Phila yinkaka Yave ka tuvaninanga zithuadusulu yidi mu “nzila nnanga wukuikama.” ( Matai 24:45) Khumbu zinkaka zikhomba aziozio ba tuvananga zithuadusulu zio tukhambu visanga va thonono. Dedi tulenda tambula zithuadusulu zintubila buidi tufueti kubimina muingi kuvuka bo kivuka kimmonika va kizunga tunkalanga. Tufueti kukikeba, muingi tubika yindula ti zikhomba aziozio badi mu kusabisa mu zithuadusulu ba tuvana bo kivunga kimmonika. Mbi tufueti vanga boti tummona ti zithuadusulu beni zisi ko tsundu? Tulenda yindula mu ndandu basi Isaeli babaka mu kulandakana thuadusulu Yave kaba vana mu nzila Yesua ayi Zolobabeli. Mvandi tulenda yindula mu binongo binkaka bi Kibibila tuntanganga. Khumbu zinkaka dikabu di Nzambi baba tambulanga zithuadusulu ziaba monikanga buka ti zisi ko tsundu va meso ma batu. Vayi ziawu zivukisa luzingu luawu.—Minko. 7:7; 8:10.

MONA MAMBU ZAKALIA KAMONA

17. Buidi kimona meso ki muinda ayi minti miodi mi olive misadisila basi Isaeli?

17 Kimona meso kintanu Zakalia kamona, kisa kala ko beni nkulu vayi kisadisa basi Yuda kuvisa ntindu kisalu bankuiza vanga ayi matedi mbuongimini’awu. Bo bavangila mambu mu phila Zakalia kaba kambila, bawu banunga kumona thuadusulu yi Yave ayi luzolo luandi. Mu nzila phevi’andi yinlongo, Yave wusadisa basi Yuda kutatamana kuvanga kisalu kiawu ayi kuvutuka kubue ba mayangi.—Esala 6:16.

18. Buidi kimona meso Zakalia kamona kilenda kusadisila?

18 Kimona meso Zakalia kamona ki muinda ayi minti miodi mi olive, kilenda kusadisa beni mu luzingu. Dedi bo tuma tubila, kiawu kilenda kubuela mangolo ma kunuga zimbeni, kuba mayangi mantombulu bo mambu mambaluka mu luzingu luaku kufiatila ayi kutumukina zithuadusulu tuntambulanga kheti va thonono tuisimvisa ko ziawu. Mbi fueti vanga bo wumviokila mu mambu maphasi mu luzingu luaku? Ditheti mona mambu Zakalia kamona—voti bivisa bimmonisa ti Yave wunkiebanga dikabu diandi. Dimuadi monisa ti wumfiatilanga Yave ayi tatamana kumbuongimina mu ntim’aku woso. (Matai 22:37) Ngie kuvanga mawu, Yave wunkuiza kusadisa wunsadila mu mayangi mvu ka mvu.—Kolo. 1:10, 11.

NKUNGA 7 Yave Mangolo Mitu

^ Lut. 5 Mua mimvu kuntuala, mu bilumbu bi Nehemia bayiza balula ntinu wunkaka baba tedilanga mvandi Alatasasta. Nandi wubue vana luaku kuidi basi Yuda muingi bavutuka kubue tunga tempelo.

^ Lut. 3 Yave wumonisa mbikudi Zakalia bimona meso biwombo bikhindusulu. Mambu kamona mankindisa ayi makindisa mvandi dikabu kununga zithotolo baba viokila bo baba tunga tempelo. Bimona meso abiobio, bilenda kutusadisa mvitu kukindama kheti bo tumviokila mu zithotolo. Mu dilongi adidi tuemmona mbi tulenda longuka mu kimona meso Zakalia kamona matedi kiuma bantetikanga minda ayi minti miodi mi olive.

^ Lut. 60 MAMBU MADI MU ZIFIKULA: Khomba wummona nkiza wu kukolama bo mambu mambaluka mu luzingu luandi, dedi bununu ayi kukhambu ku buvinya bumboti.

^ Lut. 62 MAMBU MADI MU ZIFIKULA: Khomba yinkieto wunyindula mu phila Yave kadi mu kusadisila “nnanga wukuikama” dedi bo kasadisila Yesua ayi Zolobabeli.