1, 2. ¿Achkë nkʼatzin nqaʼän rchë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän rkʼë ri rubʼanik nqayaʼ ruqʼij?

 ¿ACHKË npë pan ajolon rït taq nakʼoxaj ri tzij ruyaʼik ruqʼij Jehová? Rkʼë jbʼaʼ npë pan ajolon jun qachʼalal ri xkül chuxkïn ruchʼat ri najin nuʼij che rä Jehová jontir ri kʼo pa ran. O rkʼë jbʼaʼ npë pan ajolon jun familia ri kan kiʼ kikʼuʼx najin nkitjoj kiʼ chrij le Biblia.

² Ri winäq ri xeqatzjoj qa najin nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Ye kʼa, ¿nqä komä chwäch ryä ri najin nkiʼän? Jaʼ, xtqä chwäch. Ye kʼa ri winäq riʼ kʼo ta chë najin nkiʼän ri ruraybʼal rma nkajoʼ ryä chqä rma kan kʼo ruqʼij chkiwäch. Rma kowan nqajoʼ Jehová chqä qataman chë xa xuʼ ryä taqäl chrij nqayaʼ ruqʼij, röj nqajoʼ nqaʼän jontir ri nqkowin chuyaʼik ruqʼij.

3. ¿Achkë xtqanukʼuj rij chpan re tjonïk reʼ?

³ Chpan re tjonïk reʼ xtqatzʼët achkë rubʼanik xrajoʼ Jehová chë xyaʼöx ruqʼij kimä rusamajelaʼ ojer chqä xtqanukʼuj kij 8 rubʼanik ri nqä chwäch Jehová chë nqayaʼ ruqʼij komä. Taq xtqanukʼuj kij, tqaquʼ rij achkë rubʼanik más ütz nqaʼän che rä ruyaʼik ruqʼij qa-Dios. Chqä xtqatzʼët achkë rma ri nqaʼän riʼ nuʼän chë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän.

4. Taq majanä tpë Jesús, ¿achkë rubʼanik xkikʼüt rusamajelaʼ Dios chë xkajoʼ Jehová chqä chë kan kʼo ruqʼij chkiwäch?

⁴ Taq majanä tpë Jesús, achiʼaʼ achiʼel Abel, Noé, Abrahán chqä Job xkikʼüt chë kowan nkajoʼ Jehová chqä chë kan kʼo ruqʼij chkiwäch. ¿Achkë rubʼanik xkikʼüt riʼ? Ryeʼ xkinmaj rutzij Jehová, xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij chqä xkiʼän sacrificios che rä. Le Biblia ma nuʼij ta jontir chrij ri rubʼanik  xkiyaʼ ruqʼij Dios, ye kʼa chöj xqʼalajin chkij chë xkajoʼ xkiʼän ri nrajoʼ Jehová. Rma riʼ ryä kan jaʼäl xtzʼët ri rubʼanik xkiyaʼ ruqʼij. Kʼïy junaʼ chrij riʼ, Jehová xyaʼ Rupixaʼ Moisés chkë rujatzul Abrahán. Chpan re Pixaʼ reʼ ryä xeruyaʼ pixaʼ ri xkʼüt achkë rubʼanik nrajoʼ chë nyaʼöx ruqʼij.

5. ¿Achkë rubʼanik nrajoʼ Jehová chë nyaʼöx ruqʼij kimä rutzeqelbʼëy Cristo?

⁵ Taq Jesús xkʼasöx yän pä chkikojöl ri kamnaqiʼ, Jehová ma xkʼutuj ta chik chkë rusamajelaʼ chë tkismajij Rupixaʼ Moisés (Rom. 10:4). Pa rukʼexel riʼ, ri cristianos kʼo wä chë nkismajij jun kʼakʼakʼ pixaʼ, «ri rupixaʼ ri Cristo» (Gál. 6:2). Rchë nkismajij ri pixaʼ riʼ, ryeʼ ma nkʼatzin ta wä chik nkismajij jun cholajen pixaʼ, pa rukʼexel riʼ kʼo wä chë nkitzeqelbʼej rij Jesús chqä nkismajij ri naʼoj xerukʼüt qa. Komä, ri cristianos kan nkitäj kiqʼij rchë nkikʼän kinaʼoj chrij Cristo rchë Jehová kiʼ rukʼuʼx nuʼän kikʼë chqä rchë nkinaʼ uxlanen pa kan (Mat. 11:29).

6. ¿Achkë rubʼanik xtqrtoʼ re tjonïk reʼ?

⁶ Taq xtaquʼ rij achkë rubʼanik najin nayaʼ ruqʼij Dios, takʼutuj qa reʼ chawäch: «¿Más ütz najin nyaʼ ruqʼij Dios komä chwäch rubʼanon qa? ¿Yikowin más na chik ütz nbʼän che rä?». Tapeʼ ütz chë kiʼ akʼuʼx rkʼë ri najin naʼän, rït chqä kʼo ta chë naʼij che rä Jehová chë katurtoʼ pä rchë natzʼët achkë rubʼanik más ütz naʼän che rä ruyaʼik ruqʼij.

7. ¿Achkë rubʼanik nutzʼët Jehová taq kan rkʼë ronojel qan nqchʼö rkʼë?

⁷ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqchʼö rkʼë. Le Biblia nujnamaj ri nqchʼö rkʼë Jehová rkʼë ri pon ri xtzuj chwäch ryä pa tabernáculo, y kʼïy junaʼ chrij riʼ pa templo (Sal. 141:2). Ri ruxlaʼ ri pon riʼ kan kowan xqä chwäch Dios. Ke riʼ chqä nutzʼët ryä taq kan rkʼë ronojel qan nqchʼö rkʼë; ryä kan jaʼäl nunaʼ nqrkʼoxaj tapeʼ ma kan ta achkë tzij yeqaksaj (Prov. 15:8; Deut. 33:10). Kan kʼo rma nqaʼij chë Jehová kan nqä chwäch nqrkʼoxaj taq nqaʼij che rä chë kowan nqajoʼ chqä taq nqtyoxin che rä. Ryä nrajoʼ chë tqatzjoj che rä achkë nbʼanö chqë chë nchʼpü qakʼuʼx (yojmayon), achkë nqarayij chqä achkë qayoʼen apü. Rma riʼ taq nawajoʼ yachʼö rkʼë, ¿achkë rma ma najäm ta na awäch rchë naquʼ rij ri nawajoʼ naʼij che rä? We xtaʼän riʼ, achiʼel ta xtatzüj apü ri pon más ütz chwäch ri Qatataʼ kʼo chkaj. 

8. ¿Achkë chik jun rubʼanik nqayaʼ ruqʼij Dios?

⁸ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chë kowan nqajoʼ chqä chë kan kʼo ruqʼij chqawäch (Sal. 34:1). Taq röj nqaʼij chkë ri nkʼaj chik chë nqaloqʼoqʼej ri naʼoj ye kʼo rkʼë Jehová chqä jontir ri rubʼanon qa, röj najin nqayaʼ ruqʼij. Ye kʼa xa xuʼ xtqïl achkë xtqaʼij chrij Jehová we röj nqtyoxin che rä. We nqajäm qawäch rchë nqaquʼ rij jontir ri rubʼanon Jehová pa qawiʼ, kan xtqïl kʼïy rma chë nqayaʼ ruqʼij. Taq röj nqatzjoj le Biblia chkë ri winäq achiʼel ta najin nqatzüj apü jun sacrificio chwäch Dios (Heb. 13:15). We nkʼatzin nqaquʼ na achkë nqaʼij che rä Jehová taq nqtzjon rkʼë, röj chqä ütz nqaquʼ na naʼäy achkë xtqaʼij chkë ri winäq taq xtqatzjoj le Biblia chkë. Röj nqajoʼ chë Jehová kan ütz nutzʼët ri samaj nqaʼän. Rma riʼ kan rkʼë ronojel qan nqatzjoj ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chkë ri nkʼaj chik.

9. ¿Achkë utzil kilon rusamajelaʼ Jehová rma nkimöl kiʼ, y achkë rubʼanik yaturtoʼon rït?

⁹ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqbʼä chkipan ri qamoloj. Chkë ri israelitas xbʼix reʼ: «Oxiʼ mul chpan jun junaʼ, jontir achiʼaʼ  kʼo chë nkibʼekʼutuʼ kiʼ chwäch Jehová a-Dios akuchï xtuʼij wä ryä» (Deut. 16:16). Ryeʼ kʼo wä chë nkiyaʼ qa kachoch chqä kijuyuʼ tapeʼ majun achkë nchajin qa. Ye kʼa Jehová xuʼij reʼ chkë: «Majun ta jun xtrajoʼ xtmäj qa ajuyuʼ taq xkajoteʼ [...] rchë nabʼetzʼetaʼ ruwäch Jehová ri a-Dios» (Éx. 34:24). Rma ri israelitas kan xkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová, ronojel junaʼ xebʼä chkipan ri nmaqʼij ri yeruyaʼon qa ryä. Riʼ kan kʼïy utzil xkʼäm pä pa kiwiʼ, achiʼel chë xqʼax más pa kijolon ri rupixaʼ Dios, xekowin xechʼobʼon chrij ri utzil ruyaʼon pä ryä pa kiwiʼ chqä xekowin xkikʼuqbʼalaʼ kikʼuʼx kikʼë nkʼaj chik israelitas (Deut. 16:15). Röj chqä kʼo utzil nqïl taq nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ rchë nqbʼä chkipan ri qamoloj. Y Jehová kan jaʼäl nunaʼ taq röj nqatjoj äl qiʼ rchë yeqayaʼ koköj taq comentarios.

10. ¿Achkë rma ri nqbʼixan kan kowan rejqalen taq nqayaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁰ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqbʼixan che rä kikʼë ri qachʼalal (Sal. 28:7). Jun ri kan kʼo wä ruqʼij chkiwäch ri israelitas taq xkiyaʼ ruqʼij Dios ya riʼ xebʼixan. Jun tzʼetbʼäl chrij riʼ ya riʼ ri qʼatöy tzij David. Ryä xuʼän chë ye 288 levitas xebʼixan chpan ri templo (1 Crón. 25:1, 6-8). Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, röj nqkowin nqbʼixan che rä Jehová rchë nqaʼij che rä chë kowan nqajoʼ. Tapeʼ nqanaʼ röj chë ri qachʼaʼäl ma kan ta jaʼäl, ma ya riʼ ta kʼo más rejqalen. ¿Achkë rma nqaʼij riʼ? Tqaquʼ rij reʼ: taq nqtzjon kʼïy mul nqsach, ye kʼa riʼ ma nuʼän ta chë ma ta xtqtzjon chik chpan ri congregación o taq nq-el chutzjoxik le Biblia (Sant. 3:2). Ke riʼ chqä nbʼanatäj taq nqbʼixan, ma tqayaʼ ta qʼij chë xa rma nqaquʼ röj chë ma jaʼäl ta qachʼaʼäl xa rma riʼ ma nqbʼixan ta chik che rä Dios rchë nqayaʼ ruqʼij. 

11. Rkʼë ri nuʼij chpan Salmo 48:13, ¿achkë rma kʼo chë nqajäm qawäch rchë nqatjoj qiʼ chrij le Biblia rkʼë qa-familia?

¹¹ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqatjoj qiʼ chrij Ruchʼaʼäl chqä taq nqatzjoj chrij ryä chkë ri qalkʼwal. Ri israelitas ma yesamäj ta wä chkipan ri qʼij sábados. Ye kʼa nkiksaj wä ri qʼij riʼ rchë nkikowirsaj kikʼuqbʼäl kʼuʼx rkʼë Jehová (Éx. 31:16, 17). Ri utziläj taq israelitas xkikʼüt chrij Jehová chkiwäch qalkʼwal chqä xkitzjoj chkë jontir utzil ri ruyaʼon Jehová pa kiwiʼ. Röj chqä kʼo chë nqajäm qawäch rchë nqaskʼij chqä nqanukʼuj ruwäch ri Ruchʼaʼäl Dios. Ya riʼ jun rubʼanik rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová chqä nqrtoʼ rchë más junan nuʼän qawäch rkʼë (Sal. 73:28). Y, taq nqatjoj qiʼ chrij le Biblia rkʼë qa-familia, yeqatoʼ ri qalkʼwal rchë ryeʼ chqä junan nuʼän kiwäch rkʼë ri Qatataʼ kʼo chkaj (taskʼij ruwäch Salmo 48:13).

12. ¿Achkë rubʼanik xtzʼët Jehová kisamaj ri xebʼanö ri xeksäx chpan ri tabernáculo, y achkë nukʼüt qa reʼ chqawäch?

¹² Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqtoʼon chkiyakik jay rchë nyaʼöx ruqʼij ryä chkipan chqä taq yeqachojmij. Le Biblia nuʼij chë Jehová kan loqʼoläj xtzʼët kisamaj ri winäq ri xebʼanö ri tabernáculo chqä ri xebʼanö ri samajbʼäl xeksäx chpan (Éx. 36:1, 4). Chkipan ri qʼij yoj kʼo komä, Jehová kan loqʼoläj chqä nutzʼët ri kiyakik Salones del Reino chqä nkʼaj chik jay rchë nyaʼöx ruqʼij ryä chkipan. Ye kʼïy qachʼalal kan kʼïy tiempo nkiksaj chubʼanik re samaj reʼ. Röj kan nqatyoxij ri samaj nkiʼän. Re qachʼalal reʼ nkiksaj chqä ki-tiempo rchë nkitzjoj le Biblia. Jojun chkë ryeʼ rkʼë jbʼaʼ nkajoʼ yebʼeʼok precursores. Rma riʼ ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼüt chë nkiloqʼoqʼej re samaj reʼ, taq nkiyaʼ qʼij chkë re qachʼalal reʼ, ri kowan yesamäj, yeʼok precursores regulares we  kʼo ri naʼoj kikʼë ri najowatäj. Kʼo qatamabʼal chkij ruyakik jay o manä, jontir röj nqkowin nqtoʼon rchë chë ri jay ri nyaʼöx ruqʼij Dios chkipan chʼajchʼöj yejeʼ chqä ma chanin ta yechaʼ chiʼ.

13. ¿Achkë rubʼanik kʼo ta chë nqatzʼët ri kchaj nqayaʼ rchë nqtoʼon rkʼë ri samaj najin nuʼän rutinamit Jehová?

¹³ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq nqayaʼ qakchaj rchë nqtoʼon rkʼë ri samaj ri najin nuʼän rutinamit. Ri israelitas kʼo wä chë kʼo nkikʼwaj äl che rä Jehová taq yebʼä chkipan ri nmaqʼij (Deut. 16:16). Jontir kʼo wä chë nkikʼwaj jun spanïk tapeʼ ma jaruʼ ta yekowin nkiyaʼ. Ke riʼ xkikʼüt chwäch Jehová chë yetyoxin che rä rma ronojel utzil ruyaʼon pä pa kiwiʼ. Y röj, ¿achkë rubʼanik nqakʼüt chwäch Jehová chë kowan nqajoʼ ryä chqä chë nqatyoxij jontir ri utzil ruyaʼon pä pa qawiʼ? Jun rubʼanik ya riʼ taq nqayaʼ qakchaj rchë nksäx chpan ri qa-congregación chqä rchë nksäx chpan ri samaj najin nuʼän rutinamit Jehová chwäch jontir le Ruwachʼulew. Röj nqkowin nqaʼän riʼ tapeʼ ma kan ta achkë kʼo qkʼë. Ri apóstol Pablo xuʼij reʼ chrij riʼ: «We pan iwan naläx wä niyaʼ riʼ, ri xtiyaʼ kan ütz xttzʼetetäj rma Dios, rma xtiyaʼ ri kʼo iwkʼë y ma yë ta ri majun ta kʼo iwkʼë» (2 Cor. 8:4, 12). Jehová nuloqʼoqʼej ri kchaj nqayaʼ rkʼë ronojel qan tapeʼ nqanaʼ röj chë ma kan ta jaruʼ xqayaʼ (Mar. 12:42-44; 2 Cor. 9:7).

14. Rkʼë ri nuʼij chpan Proverbios 19:17, ¿achkë rubʼanik nutzʼët Jehová ri toʼïk nqayaʼ chkë ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik?

¹⁴ Nqayaʼ ruqʼij Jehová taq yeqatoʼ ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik. Ojer qa, Jehová xuʼij chkë ri israelitas chë xtyaʼ utzil pa kiwiʼ we xkekitoʼ ri majun ta kʼo kikʼë (Deut. 15:7, 10). Ronojel mul ri nqatoʼ jun qachʼalal ri nkʼatzin rutoʼik, chwäch Jehová kan achiʼel ta jun spanïk najin nqaʼän che rä ryä (taskʼij ruwäch Proverbios 19:17). Tqaquʼ rij ri xkiʼän ri cristianos aj Filipos. Ryeʼ xkitäq äl jun spanïk che rä Pablo taq ryä kʼo wä pacheʼ. Ryä xuʼij chë ri spanïk riʼ kan achiʼel jun sacrificio ri xqä chwäch Dios (Filip. 4:18). Tqaquʼ kij ri qachʼalal ri ye kʼo pa qa-congregación chqä tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Kʼo jun ri nkʼatzin rutoʼik ri yikowin ntoʼ?». Jehová kan jaʼäl nutzʼët taq röj nqaksaj qa-tiempo, qachqʼaʼ, ri qataman nqaʼän chqä ri kʼo qkʼë rchë yeqatoʼ ri qachʼalal ri nkʼatzin kitoʼik. Chwäch ryä, taq röj nqaʼän riʼ kan najin nqayaʼ ruqʼij (Sant. 1:27).

15. ¿Achkë rma röj ma nqanaʼ ta chë xa jun ejqaʼn ri nqaksaj qa-tiempo chqä qachqʼaʼ rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová?

¹⁵ Tapeʼ nkʼatzin nqaksaj qa-tiempo chqä qachqʼaʼ rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová kan achiʼel nqä chwäch ryä, röj ma nqanaʼ ta chë ya riʼ xa jun ejqaʼn (1 Juan 5:3). ¿Achkë rma manä? Rma kowan nqajoʼ. Tqaquʼ rij jun akʼal ri nrajoʼ nuyaʼ jun spanïk che rä rutataʼ. Rkʼë jbʼaʼ kan xtyalöj chubʼanik jun ru-dibujo, ye kʼa ma nukʼewaj ta nuʼän riʼ rma kowan nrajoʼ rutataʼ chqä kan nrajoʼ nuyaʼ ri spanïk riʼ che rä. Ke riʼ chqä nbʼanatäj qkʼë röj, rma kowan nqajoʼ Qatataʼ kʼo chkaj, röj ma nqakʼewaj ta nqaksaj qa-tiempo chqä qachqʼaʼ rchë nqayaʼ ruqʼij.   

16. Rkʼë ri nuʼij chpan Hebreos 6:10, ¿achkë nunaʼ Jehová taq nutzʼët chë rït natäj aqʼij chuyaʼik ruqʼij?

¹⁶ Ri teʼej tataʼaj ri kowan yekajoʼ kalkʼwal ma xtkiyoʼej ta chë ryeʼ kan junan spanïk xtkiyaʼ chkë. Ryeʼ kitaman chë ri kalkʼwal ma junan ta kinaʼoj chqä chë jalajöj ri yekowin nkiʼän. Ke riʼ chqä nuʼän ri Qatataʼ  kʼo chkaj. Ryä retaman achkë nqkowin nqaʼän y achkë ma nqkowin ta. Rkʼë jbʼaʼ rït yakowin naʼän más chpan rutinamit Jehová chkiwäch ri awachiʼil. O rkʼë jbʼaʼ ma kan ta kʼïy chik yakowin naʼän rma ya xbʼä ajunaʼ, rma awlon jun yabʼil o rma ri samaj kʼo chawij chpan ri a-familia. We ke riʼ, ma kabʼison ta (Gál. 6:4). Jehová ma xtmestaj ta jontir ri najin naʼän rït chpan rutinamit. We xtaʼän jontir ri xkakowin chqä rma Jehová xtaʼän riʼ, ryä kan kiʼ rukʼuʼx xtuʼän awkʼë (taskʼij ruwäch Hebreos 6:10). Jehová kan retaman achkë nawajoʼ naʼän chpan rutinamit, rma riʼ ryä nrajoʼ chë rït kiʼ akʼuʼx naʼän rkʼë ri yakowin naʼän rchë nayaʼ ruqʼij.

17. a) ¿Achkë ütz nqaʼän we kʼo jojun rubʼanik ri nqayaʼ ruqʼij Dios kʼayewal nuʼän chqawäch? b) ¿Achkë naʼoj ri kʼo chpan ri recuadro « Rchë más kiʼ akʼuʼx naʼän» xaturtoʼ rït?

¹⁷ We nqatzʼët chë kʼo jojun rubʼanik nqayaʼ ruqʼij Dios ri kʼayewal nuʼän chqawäch, achiʼel ri nqatjoj qiʼ chrij le Biblia pa qayonïl o nq-el chutzjoxik le Biblia, ¿achkë ütz nqaʼän? Rkʼë jbʼaʼ xtqatzʼët chë, we röj más chaq taqïl nqaʼän riʼ, más jaʼäl xtqanaʼ xtqaʼän chqä más utzil xtqïl qa. Ütz nqajnamaj ri nqayaʼ ruqʼij Dios rkʼë ri nqatjoj qiʼ chrij marimba. We kʼa chaq jantäq na nqatjoj qiʼ chrij, rkʼë jbʼaʼ ma kan ta xtqatamaj xtqqʼojoman. Ye kʼa we ronojel qʼij nqatjoj qiʼ chrij —rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy xa xuʼ jun kayoxiʼ minutos, ye kʼa eqal más yalöj nqatjoj qiʼ chrij— xtqatzʼët chë más xtqkowin xtqaqʼojomaj. Ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë kan xtqarayij xtqatjoj qiʼ chrij, rma ya xtqä chqawäch xtqaʼän. Ke riʼ chqä xtbʼanatäj rkʼë ri ruyaʼik ruqʼij Dios.

18. ¿Achkë riʼ ri más ütz nqaʼän chpan qakʼaslemal y achkë xtqïl we xtqaʼän riʼ?

¹⁸ Majun ta chik jun ri más ütz nqaʼän chpan qakʼaslemal chwäch ri nqayaʼ ruqʼij Jehová rkʼë ronojel qan. Reʼ nuʼän chë röj kiʼ qakʼuʼx nqaʼän, chë nqanaʼ chë kʼo rma yoj kʼäs, chqä chë ütz nqayaʼ chwäch qan chë chqawäch apü xtqayaʼ ruqʼij Jehová xa bʼa jaruʼ junaʼ xkeqʼax (Prov. 10:22). Komä röj nqanaʼ chik uxlanen pa qan rma qataman chë Jehová nqrtoʼ pä taq kʼo kʼayewal nqaqʼaxaj (Is. 41:9, 10). Röj kan kʼo rma kiʼ qakʼuʼx nqaʼän taq nqayaʼ ruqʼij ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj, ri xa xuʼ ryä taqäl chrij nyaʼöx ruqʼij (Apoc. 4:11).