Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 13

Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Bamaa Wɔ Anyelielɛ Ayɛ Kpole

Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Bamaa Wɔ Anyelielɛ Ayɛ Kpole

“Gyihova yɛ Nyamenle, ɛfɛta kɛ ɛdie anyunlunyia nee enililɛ nee tumi.”​—YEK. 4:11.

EDWƐNE 31 Ɛ Nee Nyamenle Ɛlua!

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. Duzu a bamaa Nyamenle alie yɛ ɛzonlenlɛ ado nu a?

 SAA ɛte edwɛkɛkpɔkɛ “ɛzonlenlɛ” a, duzu a ba wɔ adwenle nu a? Bie a adiema nrenyia bie mɔɔ bɛlɛ ɔ nwo aze mɔɔ ɛhoto ye ɛkpa nwo ɛlɛyɛ asɔne la a ba wɔ adwenle nu a. Anzɛɛ wɔannea a wɔ adwenle bahɔ abusua bie mɔɔ bɛ nye ɛlie mɔɔ bɛlɛsukoa Baebolo ne la anwo zo.

2 Wɔ tɛnlabelɛ nwiɔ ne anu, bɛ muala bɛlɛsonle Nyamenle. Asoo Gyihova balie bɛ ɛzonlenlɛ ne ado nu? Saa ɔ nee ye bodane yia, yɛɛ bɛlɛyɛ ye wɔ ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ nu a, ɔbalie yeado nuhua. Yɛkulo Gyihova kpalɛ. Yɛze kɛ ɔfɛta kɛ yɛsonle ye, na yɛkulo kɛ ninyɛne mɔɔ yɛyɛ yɛmaa ye wɔ ye ɛzonlenlɛ nu la yɛ mɔɔ le kpalɛ.

3. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ɛzonlenlɛ mɔɔ Gyihova liele dole nu wɔ tete ne nee ninyɛne mɔtwɛ mɔɔ boka ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔdie ɔto nu ɛnɛ anwo la anwo. Mekɛ mɔɔ yɛlɛsukoa la, yɛbanwu ndenle mɔɔ yɛdayɛ mumua ne yɛbahola yɛalua zo yɛanyia anyuhɔlɛ wɔ yɛ ɛzonlenlɛ nu la. Eza yɛbanwu deɛmɔti nɔhalɛ ɛzonlenlɛ maa yɛ nye die la.

ƐZONLENLƐ MƆƆ GYIHOVA LIELE DOLE NU WƆ TETE NE LA

4. Kɛzi Gyihova azonvolɛ mɔɔ dɛnlanle aze kolaa na Kilisiene ɛzonlenlɛ abɔ ɔ bo la hilele kɛ bɛbu Gyihova yɛɛ bɛkulo ye ɛ?

4 Kolaa na Kilisiene ɛzonlenlɛ abɔ ɔ bo la, nɔhavoma le kɛ Ebɛle, Nowa, Ebileham, nee Dwobu hilele kɛ bɛbu Gyihova yɛɛ bɛkulo ye kpalɛ. Wɔ adenle boni azo? Bɛluale bɛ tieyɛ, bɛ diedi nee bɛ afɔlebɔlɛ ne mɔ azo. Baebolo ne ɛnga debie biala mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ wɔ bɛ ɛzonlenlɛ nu la anwo edwɛkɛ. Noko ɔda ali wienyi kɛ bɛyɛle biala mɔɔ bɛbahola la bɛlile Gyihova eni na ɔliele bɛ ɛzonlenlɛ ɔdole nu. Nzinlii, Gyihova vale Mosisi Mɛla ne maanle Ebileham abozoamra. Ɔvale kɛzi ɔkulo kɛ bɛsonle ye la anwo adehilelɛ fɔɔnwo ɔbokale mɛla ɛhye mɔ anwo.

5. Mɔɔ Gyisɛse wule na bɛdwazole ye la anzi, nzenzaleɛ boni a bɛyɛle wɔ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu a?

5 Mɔɔ Gyisɛse wule na bɛdwazole ye la anzi, ɛnee Gyihova anye ɛnla kɛ menli bali Mosisi Mɛla ne azo bieko. (Wlo. 10:4) Ɛnee ɔwɔ kɛ Kilisienema di mɛla fofolɛ bie azo, “Kelaese mɛla ne.” (Gal. 6:2) Saa bɛbahola bɛali “mɛla” ɛhye azo a, ɔngyia kɛ bɛtwi mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛyɛ nee mɔɔ ɔnle kɛ bɛyɛ la anwo mɛla ngakyile bɛgua bɛ ti anu na bɛdi zo, emomu ɔwɔ kɛ bɛsukoa Gyisɛse na bɛfa ye ngilehilelɛ ne bɛdi gyima. Ɛnɛ noko, Kilisienema yɛ biala mɔɔ bɛbahola la di Kelaese anzi amaa bɛanyia Gyihova anyunlu ɛlolɛ na ‘bɛ nwo adɔ bɛ.’​—Mat. 11:29.

6. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia edwɛkɛ ɛhye azo nvasoɛ ɛ?

6 Mekɛ mɔɔ yɛlɛsuzu yɛ ɛzonlenlɛ ne foa ɛhye mɔ biala anwo la, biza ɛ nwo kɛ, ‘Anyuhɔlɛ boni a menyia wɔ ɛhye anu a?’ Eza ɛbahola wɔabiza ɛ nwo kɛ, ‘Mebahola meabɔ me nwo mɔdenle wɔ me ɛzonlenlɛ nu ɔ?’ Saa ɛnwu kɛ ɛlɛnyia anyuhɔlɛ a, ɔwɔ kɛ ɛmaa ɛ nye die, noko ɔwɔ kɛ ɛfa asɔneyɛlɛ ɛsuzu ɛleka mɔɔ ɔhyia kɛ ɛbɔ ɛ nwo mɔdenle la anwo.

NINYƐNE BONI MƆ A BOKA YƐ ƐZONLENLƐ NWO A?

7. Kɛzi Gyihova bu asɔne mɔɔ yɛfi yɛ ahonle nu yɛyɛ la ɛ?

7 Saa yɛyɛ asɔne a, ɛnee yɛlɛsonle Gyihova. Ngɛlɛlera ne fa yɛ asɔneyɛlɛ toto ayilevuanlɛ mɔɔ bɛziezie ye kpalɛ mɔɔ ɛnee bɛfa bɛbɔ afɔle wɔ ɛdanlɛsua ne anu yɛɛ nzinlii ɛzonlenlɛsua ne anu la anwo. (Edw. 141:2) Ɛnee Nyamenle anye die evuanlɛ mɔɔ vi ayilevuanlɛ ne anu ba la anwo. Zɔhane ala “Ɔ nye die” asɔne mɔɔ yɛfi ahonle nu yɛyɛ la anwo a, saa bɔbɔ yɛanva edwɛkɛ agbɔkɛ mgbole yɛanyɛ a. (Mrɛ. 15:8; Dit. 33:10) Ɛhye ati a ɔwɔ kɛ yɛdie yɛdi kɛ Gyihova anye die nwo kɛ ɔbade kɛ yɛlɛka ɛlɔlɛ nee anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ye la anwo edwɛkɛ la. Ɔkulo kɛ yɛka yɛ ngyegyelɛ, yɛ anyelazo nee mɔɔ yɛkulo la anwo edwɛkɛ yɛkile ye. Kolaa na wɔahɔ Gyihova anyunlu wɔ asɔneyɛlɛ nu la, duzu ati a ɛnlimoa ɛdwenledwenle mɔɔ ɛkulo kɛ ɛka la anwo a? Saa ɛyɛ ye zɔ a, ɛbava “ayilevuanlɛ” mɔɔ le kpalɛ la wɔamaa wɔ anwuma Selɛ ne.

8. Nwolɛ adenle kɛnlɛma boni a yɛlɛ mɔɔ yɛbava yɛaye Nyamenle ayɛlɛ a?

8 Saa yɛye Gyihova ayɛlɛ a, ɛnee yɛlɛsonle ye. (Edw. 34:1) Saa yɛfa anyezɔlɛ yɛka Gyihova subane ngɛnlɛma nee ye gyima mgbole ne mɔ anwo edwɛkɛ a, ɛnee yɛlɛye ye ayɛlɛ. Yɛ nye sɔ mɔɔ Gyihova ɛyɛ ɛmaa yɛ la a, ɔmaa yɛye ye ayɛlɛ. Saa yɛnyia mekɛ yɛdwenledwenle Gyihova kpalɛyɛlɛ ne​—ninyɛne mɔɔ yeyɛ yemaa yɛ la kɔsɔɔti​—anwo a, ɔbamaa yɛaye ye ayɛlɛ dahuu. Edwɛkɛhanlɛ gyima ne titili maa yɛnyia nwolɛ adenle kɛnlɛma “yɛbɔ ayɛlɛyelɛ afɔle yɛmaa Nyamenle dahuu, ɛhye a le yɛ nloa anu edwɛkɛ” ne. (Hib. 13:15) Kɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛdwenledwenle mɔɔ yɛbaha yɛahile Gyihova wɔ asɔneyɛlɛ nu anwo la, zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛdwenledwenle edwɛkɛ mɔɔ yɛbaha yɛahile menli mɔɔ yɛbayia bɛ wɔ daselɛlilɛ nu la anwo a. Yɛkulo kɛ yɛ “ayɛlɛyelɛ afɔle” ne yɛ mɔɔ le kpalɛ tɛla biala a. Ɛhye ati a yɛfa anyelielɛ yɛka nɔhalɛ ne anwo edwɛkɛ yɛkile awie biala la.

9. Saa Gyihova menli kɔ ayia ngakyile a, kɛzi ɔboa bɛ ɛ? Kɛzi yeboa ɛdawɔ mumua ne ɛ?

9 Saa yɛkɔ debiezukoalɛ a, ɛnee yɛlɛsonle Gyihova. Bɛhanle bɛhilele tete Yizilayɛma kɛ: “Ɔwɔ kɛ bɛ mrenyia ne mɔ amuala kɔ Gyihova bɛ Nyamenle ne anyunlu fane nsa wɔ ɛvolɛ ne anu wɔ ɛleka mɔɔ ɔkɛhile la.” (Dit. 16:16) Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛgyakyi bɛ awuke nee bɛ ɛya ne mɔ ɛkɛ bɛkɔ. Noko Gyihova bɔle bɛ ɛwɔkɛ kɛ: “Bɛlɛkɔ Gyihova bɛ Nyamenle ne anyunlu fane nsa a, awie biala anye ɛnrɛbolo bɛ azɛlɛ ne.” (Ɛzɛ. 34:24) Kɛmɔ ɛnee Yizilayɛma mɔɔ sulo Nyamenle la lɛ Gyihova anu diedi kpole la ati, bɛhɔle ɛvoyia ne mɔ ɛvolɛ biala. Ɛhye maanle bɛnyianle nyilalɛ dɔɔnwo; bɛdele Nyamenle Mɛla ne abo kpalɛ, bɛdwenledwenlenle ye kpalɛyɛlɛ ne anwo yɛɛ bɛ nee bɛ gɔnwo mɔ diedima yiale na bɛ nye liele. (Dit. 16:15) Saa yɛfa ninyɛne yɛbɔ afɔle na yɛkɔ Kilisiene ayia ne mɔ a, yɛnyia nyilalɛ ko ne ala bie. Na saa yɛsiezie yɛ nwo kɛ yɛbamaa mualɛ nzinrenzinra mɔɔ maa anwosesebɛ la a, nea kɛzi Gyihova anye die a.

10. Kɛzi edwɛne ɛdolɛ le yɛ ɛzonlenlɛ ne foa mɔɔ hyia ɛ?

10 Saa yɛ nee yɛ mediema bɔ nu to edwɛne a, ɛnee yɛlɛsonle Gyihova. (Edw. 28:7) Yizilayɛma ne bule edwɛne ɛdolɛ kɛ ɔle bɛ ɛzonlenlɛ ne foa mɔɔ hyia. Belemgbunli Devidi kpale Livaema 288 kɛ bɛdo edwɛne wɔ ɛzonlenlɛsua ne anu. (1 Ek. 25:1, 6-8) Ɛnɛ, saa yɛto ayɛlɛyelɛ edwɛne a, ɛnee yɛlɛda ye ali kɛ yɛkulo Nyamenle. Saa yɛ ne yɛ fɛ o, yɛ ne ɛnyɛ fɛ o, tɛ yemɔ a hyia a. Kɛ neazo la: “Yɛ muala yɛfo fane dɔɔnwo” wɔ yɛ ɛdendɛlɛ nu, noko yemɔ ɛnzi yɛ adenle kɛ yɛbadendɛ wɔ debiezukoalɛ bo nee daselɛlilɛ nu. (Gye. 3:2) Zɔhane ala a saa yɛte nganeɛ kɛ yɛ ne ɛnyɛ fɛ a, ɔnle kɛ yemɔ si yɛ adenle kɛ yɛbado ayɛlɛyelɛ edwɛne yɛamaa Gyihova a.

11. Kɛ mɔɔ Edwɛne 48:13 kile la, duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkpa mekɛ yɛyɛ abusua Baebolo ɛzukoalɛ a?

11 Saa yɛsukoa Gyihova Edwɛkɛ ne na yɛkilehile yɛ mra ɔ nwo debie a, ɛnee yɛlɛsonle ye. Ɛnwomenlelielɛ kenle ne maanle Yizilayɛma nyianle adenle vale gyima ngakyile mɔɔ bɛyɛ ye dahuu la ziele ahane na bɛvale bɛ adwenle bɛziele bɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne azo. (Ɛzɛ. 31:16, 17) Nɔhavoma mɔɔ wɔ nu la hilehilele bɛ mra Gyihova nee ye kpalɛyɛlɛ ne anwo debie. Ɔwɔ kɛ yɛdayɛ mumua ne yɛkpa mekɛ yɛfa yɛkenga na yɛsukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne. Ɛhye boka ɛzonlenlɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa Gyihova la anwo, na ɔboa yɛ ɔmaa yɛbikye ye. (Edw. 73:28) Na saa yɛbɔ nu yɛsukoa debie kɛ abusua a, ɔbamaa yɛaboa yɛ mra ne mɔ yeamaa bɛ nee yɛ anwuma Selɛ ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la anyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ.​—Kenga Edwɛne 48:13.

12. Kɛzi Gyihova bule bɛdabɛ mɔɔ bɛyɛle ninyɛne bɛzieziele ɛdanlɛsua ne anu la gyima ne ɛ, na duzu a yɛsukoa yɛfi nu a?

12 Saa yɛsisi ɛleka mɔɔ yɛsonle la na yɛnea zolɛ boɛ a, ɛnee yɛlɛsonle Gyihova. Baebolo ne ka kɛ gyima mɔɔ bɛyɛle wɔ ɛdanlɛsua ne nee nuhua ninyɛne ne anwo la le “gyima nwuanzanwuanza.” (Ɛzɛ. 36:1, 4) Ɛnɛ noko, Gyihova bu Belemgbunlililɛ Asalo nee teokelase azua ngakyile ɛsisilɛ kɛ ɔle gyima nwuanzanwuanza. Mediema mrenyia nee mraalɛ bie mɔ fa mekɛ dɔɔnwo a yɛ gyima ɛhye mɔ a. Yɛ nye sɔ gyima ɛhye mɔɔ yɛ mediema ne mɔ yɛ boa Belemgbunlililɛ gyima ne la, ɔnle zɔ ɔ? Eza bɛfa bɛ nwo bɛwula edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu. Bie mɔ bɔbɔ kulo kɛ bɛyɛ adekpakyelɛma. Saa mediema mrenyia nee mraalɛ ɛhye mɔ mɔɔ yɛ gyima ɛsesebɛ boa suazilɛ gyima ne la kulo kɛ bɛyɛ adekpakyelɛma na bɛfɛta a, ɔnle kɛ asafo nu mgbanyima twenlehwenle bɛ bo aze wɔ nwolɛ. Saa yɛze suazilɛ nye zo o, saa yɛnze ɔ nye zo o, yɛ muala yɛbahola yɛaboa yɛamaa ɛkɛ ne ade na yɛanlea zolɛ boɛ.

13. Kɛzi ɔwɔ kɛ yɛbu ndoboa mɔɔ yɛye yɛboa Belemgbunlililɛ gyima ne la ɛ?

13 Saa yɛye ndoboa yɛboa Belemgbunlililɛ gyima ne a, ɛnee yɛlɛsonle Gyihova. Ɛnee ɔnle kɛ Yizilayɛma fa bɛ sa mgbane ba Gyihova anyunlu. (Dit. 16:16) Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛnea ninyɛne mɔɔ bɛlɛ la na bɛfa bie bɛkɔmaa Gyihova. Ɛhye bahile kɛ bɛ nye sɔ sunsum nu ngyehyɛleɛ biala mɔɔ yeyɛ amaa yeaboa bɛ la. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛkulo Gyihova yɛɛ yɛ nye sɔ sunsum nu ninyɛne mɔɔ yɛ sa ka ye la ɛ? Adenle ko a le kɛ yɛbanlea mɔɔ yɛlɛ la anwo yɛaye ndoboa yɛaboa yɛ asafo ne nee ewiade amuala gyima ne. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ: “Saa ɛhulolɛ ne wɔ ɛkɛ a, mɔɔ awie lɛ la a sɔ ɛnyelɛ a, na tɛ mɔɔ ɔnlɛ la ɔ.” (2 Kɔl. 8:4, 12) Gyihova anye sɔ ndoboa biala mɔɔ yɛfi ahonle nu yɛye la, saa bɔbɔ ɔnle kpole a.​—Maake 12:42-44; 2 Kɔl. 9:7.

14. Kɛ mɔɔ Mrɛlɛbulɛ 19:17 kile la, kɛzi Gyihova bu moalɛ mɔɔ yɛfa yɛmaa yɛ mediema mɔɔ wɔ ngyianlɛ nu la ɛ?

14 Saa yɛboa yɛ mediema Kilisienema mɔɔ wɔ ngyianlɛ nu la a, ɛnee yɛlɛsonle Gyihova. Gyihova bɔle ɛwɔkɛ kɛ ɔbayila Yizilayɛma mɔɔ fi bɛ ahonle nu boa ehyiavolɛma la. (Dit. 15:7, 10) Nɔhalɛ nu, mekɛ biala mɔɔ yɛbaboa yɛ gɔnwo diedinli mɔɔ wɔ ngyianlɛ nu la, Gyihova bu ye kɛ yɛhyɛ Ye debie. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 19:17.) Kɛ neazo la, mɔɔ Kilisienema mɔɔ wɔ Felepae la vale ahyɛlɛdeɛ hɔmaanle Pɔɔlo mɔɔ la efiade la, ɔhanle kɛ ɔle ‘afɔlebɔlɛ mɔɔ sɔ ɛnyelɛ, na Nyamenle die to nu’ a. (Fel. 4:18) Fa ɛ nye kpɔla asafo ne anu na biza ɛ nwo kɛ, ‘Awie bie wɔ ɛkɛ mɔɔ mebahola meaboa ye ɔ?’ Saa Gyihova nwu kɛ yɛlɛfa yɛ mekɛ, yɛ anwosesebɛ, ninyɛne mɔɔ yɛze ye yɛ nee yɛ nwonane afoa nu ninyɛne yɛaboa menli mɔɔ wɔ ngyianlɛ nu la a, ɔ nye die kpalɛ. Ɔbu ɛhye kɛ ɔboka yɛ ɛzonlenlɛ nwo.​—Gye. 1:27.

NƆHALƐ ƐZONLENLƐ MAA YƐ NYE DIE

15. Nɔhalɛ ɛzonlenlɛ die yɛ mekɛ yɛɛ ɔwɔ kɛ yɛbɔ yɛ nwo mɔdenle, noko duzu ati a ɔnle adesoa a?

15 Nɔhalɛ ɛzonlenlɛ die yɛ mekɛ yɛɛ ɔwɔ kɛ yɛbɔ yɛ nwo mɔdenle, noko ɔnle adesoa. (1 Dwɔn 5:3) Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la ati a yɛsonle ye a. Fa kakula ekyi bie mɔɔ ɔkulo kɛ ɔfa debie ɔmaa ye papa la kɛ neazo. Bie a ɔbava dɔnehwele dɔɔnwo yeadolɔ nvoninli bie kɛ ɔfa yeamaa ye. Kakula ne ɛndendɛ ɔ nzo abo wɔ mekɛ dodo mɔɔ ɔfa ɔdolɔ la anwo. Ɔkulo ye papa na ɔ nye die nwo kɛ ɔbava zɔhane ahyɛlɛdeɛ ne yeamaa ye. Zɔhane ala a kɛmɔ yɛdayɛ noko yɛkulo Gyihova la ati, yɛ nye die nwo kɛ yɛbava yɛ mekɛ nee yɛ anwosesebɛ yɛazonle ye a.

16. Kɛ mɔɔ Hibuluma 6:10 ka la, kɛzi Gyihova bu mɔdenle mɔɔ yɛbɔ kɛ yɛbayɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la ɛ?

16 Awovolɛ mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la anye ɛnla kɛ bɛ mra bava debie ko ne ala ahyɛ bɛ. Bɛze kɛ asolo kɛzi kakula ko biala de nee ye tɛnlabelɛ. Zɔhane ala a yɛ anwuma Selɛ ne te yɛ nuhua ko biala tɛnlabelɛ bo a. Bie a ɛbahola wɔabɔ mɔdenle wɔadɛla menli dɔɔnwo mɔɔ ɛze bɛ na ɛkulo bɛ la. Anzɛɛ bie a ɔlua wɔ ɛvolɛ, wɔ kpɔkɛdelɛ anzɛɛ wɔ abusua nu ɛzonlelilɛ ti, ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ dɔɔnwo kɛ awie mɔ la. Mmamaa ɛ sa nu to. (Gal. 6:4) Gyihova arɛle ɛnrɛvi gyima. Saa ɛlɛfa adwenle kpalɛ wɔayɛ mɔɔ ɛbahola la a, ɔ nye balie nwo. (Kenga Hibuluma 6:10.) Gyihova nwu mɔɔ wɔ wɔ ahonle nu bɔbɔ la. Ɔkulo kɛ ɛ nye die na ɛ kunlu dwo ɛzonlenlɛ mɔɔ ɛlɛfa wɔamaa ye la anwo.

17. (a) Saa yɛ ɛzonlenlɛ ne foa bie yɛ se maa yɛ a, duzu a yɛbahola yɛayɛ a? (b) Kɛzi ninyɛne mɔɔ wɔ ɛlɛka, “ Maa Wɔ Anyelielɛ Ɛyɛ Kpole” anu la ko ɛboa wɔ ɛ?

17 Saa yɛnwu kɛ yɛ ɛzonlenlɛ ne foa le kɛ bɛ ti anwo debiezukoalɛ nee daselɛlilɛ yɛ se maa yɛ a, duzu a yɛbahola yɛayɛ a? Saa yɛta yɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ a, ɔbamaa yɛ nye alie nwolɛ na bɛbaboa yɛ kpalɛ. Yɛbahola yɛava yɛ ɛzonlenlɛ ne yɛatoto debie le kɛ yɛ agbɔkɛ nu ɛkpundinlɛ anzɛɛ kɛzi bɛfa debie bie bɛbɔ edwɛne la ɛzukoalɛ nwo. Saa yɛnda yɛnyɛ ninyɛne ɛhye mɔ a, ɔnrɛmaa yɛnrɛnyia anyuhɔlɛ. Na saa yɛsi kpɔkɛ kɛ yɛbayɛ ye dahuu noko ɛ? Yɛbahola yɛabɔ ɔ bo ngyikyingyikyi na nzinlii yɛava mekɛ ne bie yɛaboka nwo. Saa yɛnwu kɛ yɛlɛnyia anyuhɔlɛ a, mekɛ ne dwu a yɛ nye balie nwo kɛ yɛbayɛ. Wɔnwu kɛzi yɛbahola yɛava edwɛkɛ ɛhye yɛali gyima wɔ yɛ ɛzonlenlɛ nu la ɔ?

18. Bodane boni ati a bɛbɔle yɛ a, na yɛyɛ zɔ a duzu a bavi nu ara a?

18 Saa yɛfa yɛ ahonle muala yɛsonle Gyihova a, ɛnee yɛlɛdi bodane mɔɔ ɔti bɛbɔle yɛ la anwo gyima. Yɛyɛ zɔ a, ɔbamaa yɛ nye alie na yɛ kunlu adwo wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu na yɛanyia anyelazo kɛ yɛbazonle Gyihova dahuu. (Mrɛ. 10:22) Yɛ nzo nu ɛdwo yɛ dɛba ɔluakɛ yɛze kɛ Gyihova boa ye azonvolɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛyia ngyegyelɛ la. (Aye. 41:9, 10) Ɔwɔ kɛ ɛhye mɔ kɔsɔɔti maa yɛ nye die wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛsonle yɛ Ze mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ mɔɔ ɔfɛta kɛ ɔdie “anyunlunyia nee enililɛ” ɔfi ye abɔdeɛ kɔsɔɔti ɛkɛ la!​—Yek. 4:11.

EDWƐNE 24 Bɛrɛla Gyihova Boka Ne Azo

^ ɛden. 5 Kɛmɔ Gyihova a bɔle ninyɛne kɔsɔɔti la ati, ɔfɛta kɛ yɛsonle ye. Saa ɔbalie yɛ ɛzonlenlɛ yeado nu a, kyesɛ yɛdi ye mɛla ne mɔ azo na yɛfa ye ngyinlazo ne mɔ yɛbɔ yɛ ɛbɛla. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ninyɛne mɔtwɛ mɔɔ boka yɛ ɛzonlenlɛ nwo la anwo. Mɔɔ ɛlɛsuzu wɔ afoa nu ɛdeɛ mɔɔ ɛyɛ wɔ ninyɛne ɛhye mɔ anu anwo la, nea kɛzi ɔbaboa wɔ yeamaa wɔ anyelielɛ ayɛ kpole la.