1, 2. ¿Jas rajawaxik kqabʼano rech ri Dios kukʼam ri qʼijilanik kqaya che?

 ¿JAS kpe pa ajolom are chiʼ kata ri tzij qʼijilanik? Weneʼ kachomaj jun qachalal che xukul che ubʼanik uchʼawem che ri Jehová chuxukut ri uchʼat. O weneʼ are katchoman chrij jun familia che pa junamam tajin kkinikʼoj uwach ri Biblia.

² Ri winaq che tajin kojchʼaw chkij tajin kkiya uqʼij ri Jehová. ¿La kukʼam ri qʼijilanik che tajin kyaʼ che? Jeʼ, kukʼamo we kkibʼan ri kraj, rukʼ ronojel kanimaʼ kkibʼano y nim kkil wi. Rumal che kqaloqʼoqʼej ri Jehová y qetaʼm che qas taqal che kqaqʼijilaj, kqaj che utz uqʼijilaxik kqabʼano.

3. ¿Jas kqil na pa wajun kʼutunem?

³ Pa wajun kʼutunem kqil na ri xbʼan che uqʼijilaxik ri Jehová ojer kanoq y kqil na ocho jastaq che rajawaxik kqabʼan kimik rech kqaya uqʼij ri Jehová. Are chiʼ tajin kqilo, utz che kojchoman chrij ri rajawaxik kqabʼano rech más utz kqabʼan che uqʼijilaxik. Xuqujeʼ kqil na jasche ri qastzij qʼijilanik kuya kikotemal chqe.

4. Are chiʼ majaʼ kpe ri Cristo, ¿jas xkibʼan jujun utzalaj taq achijabʼ che ukʼutik che xkiloqʼoqʼej y nim xkil wi ri Jehová?

⁴ Are chiʼ ri Cristo majaʼ kpe cho ri uwach Ulew, ri utzalaj taq achijabʼ junam rukʼ Abel, Noé, Abrahán y Job sibʼalaj xkiloqʼoqʼej y nim xkil wi ri Jehová. ¿Jas xkibʼan che ukʼutik? Rumal ri kinimanik, ri kikojonik y ri kisipanik  che xkiya che ri Jehová. Ri Biblia kubʼij taj jas qas xkibʼan che uqʼijilaxik, are kʼu xkikoj kichuqʼabʼ rech xkikʼutu che nim xkil wi y ri Jehová xukʼam ri kiqʼijilanik. Are chiʼ qʼaxinaq chi ri tiempo, ri Dios xuya ri taqanik re ri Moisés chke ri e ralkʼwal kan ri Abrahán. Pa ri Taqanik xuya ubʼixik chke ri rajawaxik kkibʼano rech kkiya uqʼij.

5. ¿Jas xkʼextaj pa ri qastzij qʼijilanik are chiʼ kʼastajisam chi ri Jesús?

⁵ Are chiʼ kʼastajinaq chi ri Jesús pa ri kamikal, ri Jehová xubʼij ta chi chke ri upatanelabʼ che rajawaxik kkinimaj ri Taqanik che xuya che ri Moisés (Rom. 10:4). Xaneʼ ri cristianos rajawaxik kkinimaj jun kʼakʼ taqanik, are ri «upixabʼ ri Cristo» (Gál. 6:2). Xyaʼ ta chi jun taqanik chke che rajawaxik kkikʼol ronojel pa kijolom, xaneʼ rajawaxik kkesaj uwach ri ukʼutbʼal ri Jesús. Kimik, ri cristianos kkikoj kichuqʼabʼ che resaxik uwach ri Cristo rech keqaj chuwach ri Jehová y kekikotik (Mat. 11:29).

6. ¿Jas kojutoʼ wi wajun kʼutunem?

⁶ Are chiʼ kanikʼoj ri tajin kabʼan che uqʼijilaxik ri Jehová, chachomaj wariʼ: «¿Jas más tajin kinbʼano? ¿Jas rajawaxik kinbʼano rech más utz kinbʼan che uqʼijilaxik ri Jehová?». Sibʼalaj utz che katkikot rukʼ ri tajin kabʼano, are kʼu utz che kataʼ che ri Jehová che katutoʼ rech más utz kabʼan che uqʼijilaxik.

7. ¿Jas ubʼanik kril ri Jehová ri chʼawem kqabʼan che rukʼ ronojel qanimaʼ?

⁷ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kqabʼan qachʼawem che. Ri uTzij ri Dios kujunamaj ri chʼawem rukʼ ri kʼokʼalaj incienso che kbʼanik y che kkoj pa ri tabernáculo, y are chiʼ xqʼax ri tiempo, pa ri templo xkoj wi (Sal. 141:2). Ri ukʼokʼal wajun incienso sibʼalaj utz kunaʼ ri Dios. Junam rukʼ wariʼ, we rukʼ ronojel qanimaʼ kqabʼan qachʼawem che, «rukʼ kikotemal» kojutatabʼej paneʼ kʼi ta tzij kqabʼij (Prov. 15:8; Deut. 33:10). Qas qetaʼm che ri Jehová kraj che rukʼ loqʼoqʼebʼal y maltyoxinik kojtzijon rukʼ. Y ri areʼ kraj che kqabʼij che ri kqarayij, ri kqabʼisoj y ri kqeyeʼj. Rumal laʼ, are chiʼ kabʼan achʼawem chatchoman na chrij ri kabʼij che ri Jehová, jeriʼ kaya che ri qaTat kʼo pa ri kaj jun «kʼokʼalaj» incienso.

8. ¿Jas kqabʼano rech kqaya uqʼij ri Dios?

⁸ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kojtzijon chrij (Sal. 34:1). Kqabʼan wariʼ are chiʼ kqabʼij chke e nikʼaj chik ri jeʼlalaj taq ubʼantajik y ronojel ri ubʼanom. We sibʼalaj kojmaltyoxinik kojkunik kqabʼan wariʼ. We kojchoman chrij ri ubʼanom ri Jehová che qatoʼik, amaqʼel kʼo rumal riʼ che kqaqʼijilaj. Are chiʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios tajin kqanimaj wajun taqanik riʼ: «Amaqʼel chujqʼijilan che ri Dios» (Heb. 13:15). Junam rukʼ ri kqabʼano chiʼ kqabʼan qachʼawem che ri Jehová, qas kqachomaj na ri kqabʼij che, rajawaxik che je kqabʼano are chiʼ kojtzijon kukʼ ri winaq chrij areʼ. Kqaj che utz kqabʼan che ri qaqʼijilanik che ri Jehová. Rukʼ ronojel qanimaʼ kqatzijoj ri utzij ri Dios chke e nikʼaj chi winaq.

9. ¿Jas utzilal kkiriq ri utinamit ri Jehová are chiʼ kebʼe pa ri e riqbʼal ibʼ y jas tobʼanik uyaʼom chawe at?

⁹ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kojbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ. Xbʼix ri e tzij riʼ chke ri ojer  taq israelitas: «Konojel ri achijabʼ, oxmul che ri jun junabʼ rajawaxik keʼopan chuwach ri Ajawaxel ri iDios, pa ri kʼolbʼal ri uchaʼom» (Deut. 16:16). Are chiʼ kebʼek kʼo ta jun kkanaj kan che uchajixik ri kachoch y ri kulew. Are kʼu ri Jehová xutzujuj wariʼ chke: «Kʼo ta jun kuchajij ta animaʼ che umajik ri iwulew are taq kixbʼe che utakʼabʼaxik iwibʼ chuwach ri Ajawaxel ri iDios» (Éx. 34:24). Ri israelitas xkikubʼsaj kikʼuʼx chrij ri Jehová are chiʼ chi junabʼ kebʼe pa taq ri e nimaqʼij riʼ. Pa taq ri nimaqʼij riʼ kketaʼmaj más chrij ri uTaqanik ri Dios, kechoman chrij ri ubʼanom che kitoʼik y kekʼojiʼ kukʼ e utzalaj taq upatanelabʼ ri Jehová che kkiya kichuqʼabʼ chbʼil kibʼ (Deut. 16:15). Ri oj xuqujeʼ kqariq utzilal are chiʼ kqakoj qachuqʼabʼ kojbʼe pa ri e riqbʼal ibʼ. Y sibʼalaj kkikot ri Jehová are chiʼ kqatijoj bʼi qibʼ rech kqaya utz taq comentarios.

10. ¿Jasche kqaya uqʼij ri Jehová rukʼ ri bʼixonem?

¹⁰ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kojbʼixon kukʼ ri qachalal (Sal. 28:7). Ri israelitas sibʼalaj nim xkil wi ri e bʼixonem, rumal che rukʼ wariʼ kkiya uqʼij ri Jehová. Jun kʼutbʼal, ri qʼatal tzij David xeʼukoj 288 levitas rech kebʼixon pa ri templo (1 Crón. 25:1, 6-8). Kimik kqakʼutu che kqaloqʼoqʼej ri Dios are chiʼ kojbʼixon che. Ri Jehová are ta krilo we sibʼalaj utz o utz ta kojbʼixonik. Chatchoman chrij wariʼ: are chiʼ kojtzijonik, qonojel «kujqaj pa kʼi kiwach sachinaqil» o kʼo kojsach wi, are kʼu wariʼ kojuqʼatej taj rech kojchʼaw ta chik o kqatzijoj ta chi ri utzij ri Dios (Sant. 3:2). Junam wariʼ, xa ta rumal che utz taj kojbʼixonik kqaya ta uqʼij ri Jehová.

11. Junam rukʼ ri kubʼij Salmo 48:13, ¿jasche rajawaxik kqanikʼoj ri Biblia kukʼ ri qafamilia?

¹¹ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kqanikʼoj ri uTzij y kojtzijon kukʼ ri e qalkʼwal chrij areʼ. Ronojel taq sábados, ri israelitas kechakun taj rech kkinimarisaj ri kachilanik rukʼ ri Jehová (Éx. 31:16, 17). Ri israelitas che ko ri kikojonik kkikʼut chkiwach ri e kalkʼwal chrij ri Jehová y ri utzilal che ukʼutum chkiwach. Ri oj xuqujeʼ rajawaxik kqatas qatiempo rech kqanikʼoj y kqasikʼij uwach ri uTzij ri Dios. Rumal che wariʼ kʼo pa ri qʼijilanik che kqaya che ri Jehová y kojutoʼo rech knimar más ri qachilanik rukʼ (Sal. 73:28). Xuqujeʼ, are chiʼ kqanikʼoj ri Biblia rukʼ ri qafamilia, tajin keqatoʼ ri e qalkʼwal rech knimar más ri kachilanik rukʼ ri loqʼalaj qaTat kʼo pa ri kaj (chasikʼij uwach Salmo 48:13).

12. ¿Jas xubʼan ri Jehová che rilik ri xechakun chrij ri jastaq che xkoj che ri tabernáculo y jas kukʼut wariʼ chqawach oj?

¹² Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ keqachajij y kojtobʼan che uwokik ja che kyaʼ wi uqʼij. Ri Biblia kubʼij che sibʼalaj nim ubʼanik ronojel ri chak che xbʼan che ri tabernáculo y ri jastaq che xkoj che (Éx. 36:1, 4). Rumal laʼ kimik, are chiʼ kojtobʼan che uyakik Ja rech Ajawbʼal y nikʼaj chi ja jawi kyaʼ wi uqʼij ri Dios, are jun qʼijilanik che tajin kqaya che ri Jehová. E kʼi qachalal kkikoj kʼi kitiempo che ubʼanik wajun chak riʼ. Sibʼalaj nim kqilo ri kkibʼan che utoʼik ri utinamit ri Jehová. Are kʼu ri qachalal che ketobʼan che ubʼanik wajun chak xuqujeʼ kkitas kitiempo che utzijoxik ri utzij ri Dios. Jujun chke xuqujeʼ kkaj keʼux precursores. Ri e kʼamal taq bʼe kkikʼutu che  ketobʼan che uyakik ri Ja rech Ajawbʼal, are chiʼ kkiya bʼe chke ri e qachalal che ketobʼan pa waʼ taq chak riʼ rech keʼux precursores we kekunik. We kʼo qetaʼmabʼal che uyakik taq ja o kʼo taj, qonojel kojtobʼan che uchʼajchʼobʼexik waʼ taq kʼolbʼal riʼ.

13. ¿Jas rajawaxik kqachomaj chrij ri kuchuj che kqaya che ri utinamit ri Jehová?

¹³ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ kqatoʼ ri utinamit rukʼ ri qakuchuj. Rajawaxik kʼo kikʼamom bʼi ri israelitas are chiʼ keʼopan che uqʼijilaxik ri Jehová (Deut. 16:16). Rajawaxik kkisipaj ri kekun che uyaʼik. Rukʼ wariʼ kkikʼutu che kkimaltyoxij ri utzalaj taq jastaq che uyaʼom ri Jehová chke pa ri kikojonik. ¿Y jas kqabʼan oj che ukʼutik ri qaloqʼoqʼebʼal che ri Jehová y che kojmaltyoxin rumal ri uyaʼom chqe pa ri qakojonik? Kqakʼutu are chiʼ kqaya ri qakuchuj pa ri congregación y pa ri obra mundial. Ri apóstol Pablo xuqʼalajisaj jas ubʼanik wariʼ: «We kʼu kʼo jachin jun qastzij che kyanik, ri Dios kukʼamowaj ri sipanik ri kuyaʼo jas qas ri kʼo rukʼ. Ri Dios man kutzʼonoj taj chqe ri man kʼo ta qukʼ» (2 Cor. 8:4, 12). Ri Jehová nim kril ri kuchuj che kqaya rukʼ ronojel qanimaʼ paneʼ xa jubʼiqʼ (Mar. 12:42-44; 2 Cor. 9:7).

14. Junam rukʼ ri kubʼij Proverbios 19:17, ¿jas kubʼan ri Jehová che rilik ri tobʼanik che kqaya chke ri e qachalal che kʼo kajwataj chke?

¹⁴ Kqaqʼijilaj ri Jehová are chiʼ keqatoʼ ri e qachalal che kʼo kajwataj chke. Ri Jehová xubʼij chke ri israelitas che keʼutewchij we kekitoʼ ri kʼo kajwataj chke (Deut. 15:7, 10). Are chiʼ kqatoʼ jun qachalal che rajawaxik tobʼanik che, jetaneʼ jun sipanik tajin kqaya che ri Jehová (chasikʼij uwach Proverbios 19:17). Jun kʼutbʼal, ri cristianos re Filipos xkitaq bʼi jastaq che ri Pablo are chiʼ chapom bʼi kumal ri qʼatal taq tzij y ri areʼ xubʼij che are jun sipanik che kqaj chuwach ri Dios (Filip. 4:18). Chojchoman chkij ri e qachalal y chqataʼ wariʼ chbʼil qibʼ: «¿La kʼo jun kinkunik kintoʼo?». Ri Jehová utz krilo we kqakoj ri qatiempo, ri qachuqʼabʼ, ri kojnaw che ubʼanik y ri jastaq qe kʼolik rech keqatoʼ ri kʼo kajwataj chke. Waʼ taq jastaq kʼo ubʼanik rukʼ ri kqabʼan che uqʼijilaxik (Sant. 1:27).

15. ¿Jasche are chiʼ kqakoj ri qatiempo y ri qachuqʼabʼ che uqʼijilaxik ri Jehová xa ta jun eqaʼn?

¹⁵ Rajawaxik kqakoj qatiempo y qachuqʼabʼ che uqʼijilaxik ri Jehová junam rukʼ ri kraj areʼ. Are kʼu xa ta jun eqaʼn (1 Juan 5:3). ¿Jasche kqachomaj taj che xa jun eqaʼn? Rumal che kqaloqʼoqʼej. Chojchoman chrij jun akʼal che kraj kusipaj jun jastaq che ri utat. Weneʼ kukoj kʼi horas che ubʼanik jun dibujo, are kʼu kuchomaj taj che sibʼalaj kʼax ubʼanik, rumal che kuloqʼoqʼej ri utat y kkikotik kusipaj ri alaj dibujo che. Junam rukʼ, rumal che kqaloqʼoqʼej ri Jehová kqakoj ri qatiempo y ri qachuqʼabʼ rech kqaqʼijilaj.

16. Junam rukʼ ri kubʼij pa Hebreos 6:10, ¿jas kubʼan ri Jehová che rilik ri chuqʼabʼ kakoj che uqʼijilaxik?

¹⁶ Ri e tat nan che kekiloqʼoqʼej ri e kalkʼwal kkeyeʼj taj che konojel junam sipanik kkiyaʼo. Ketaʼm che chkijujunal ri e kalkʼwal jalan ri kibʼanik y ri keriqitaj wi. Junam rukʼ ri qaTat kʼo pa ri kaj kuchʼobʼo  jas kojriqitaj wi chqajujunal. Weneʼ ri at kʼo más katkunik kabʼan chkiwach ri e nikʼaj chik o weneʼ kʼo ta más katkunik kabʼano rumal ri ajunabʼ, ariqom jun yabʼil o kʼo afamilia. Are kʼu mubʼan kebʼ akʼuʼx (Gál. 6:4). Ri Jehová kkikot awukʼ y ksach ta che ronojel ri kabʼano we kabʼan ronojel ri katkunik y rukʼ ronojel awanimaʼ kabʼano (chasikʼij uwach Hebreos 6:10). Ri Jehová kril ri kʼo pa awanimaʼ y kraj che katkikotik y kariq utzilal rukʼ ri kabʼan che uqʼijilaxik.

17. a) ¿Jas kqabʼano we kʼo jun jastaq re ri qaqʼijilanik che ri Jehová kʼax kqabʼan che ubʼanik? b) ¿La kʼo jun jastaq re ri recuadro « ¿Jas kqabʼano rech kojkikot más?» at utoʼom?

¹⁷ ¿Jas kqabʼano we kʼo jun jastaq re ri qaqʼijilanik kʼax kqabʼan che ubʼanik, junam rukʼ ri unikʼoxik ri Biblia o utzijoxik utzij ri Dios? We kqaya más qatiempo che ubʼanik we jastaq riʼ, más kkʼaman chqe y utz kqilo. Kojkunik kqajunamaj ri qaqʼijilanik che ri Dios rukʼ ubʼanik ejercicio o uqʼojomaxik jun instrumento. We xaq jujun mul kqatijoj qibʼ, kqetaʼmaj ta riʼ, are kʼu we ronojel qʼij kqabʼan kan jubʼiqʼ, kkʼaman riʼ chqe y utz kel riʼ chqawach. Y are chiʼ kqʼax ri tiempo sibʼalaj utz kqil ubʼanik riʼ. Utz we je kqabʼan che ri qaqʼijilanik che ri Jehová.

18. ¿Jas ri más nim ubʼanik kqabʼan pa ri qakʼaslemal y jas kqariqo we kqabʼano?

¹⁸ Ri más nim ubʼanik che kqabʼan pa ri qakʼaslemal are che kqakoj qachuqʼabʼ che uqʼijilaxik ri Jehová. Ubʼanik wariʼ kuya kikotemal chqe, kʼo ubʼeyal ri qakʼaslemal y kqaj kqaqʼijilaj ri Jehová pa ronojel ri qakʼaslemal (Prov. 10:22). Xuqujeʼ kuya jamaril pa ri qanimaʼ rumal che qetaʼm che ri Jehová kojutoʼ are chiʼ kqariq kʼax (Is. 41:9, 10). Kʼo kʼi rumal che kojkikotik are chiʼ kqaqʼijilaj ri loqʼalaj qaTat Jehová, che taqal che kqʼijilax rumal ronojel ri jastaq ubʼanom (Apoc. 4:11).