1-2. De vbene igiemwi ọghe Pọl gha ya ru iyobọ ne ediọn hẹ vbe ẹdẹnẹrẹ?

 TE UKỌ e Pọl wa hoẹmwẹ etẹn. Egbe hia ẹre ọ wa ya gha ru iyobọ ne iran. (Iwinna 20:31) Ọna ẹre ọ zẹe ne etẹn na wa kakabọ hoẹmwẹ ọnrẹn. Ọ ghaa mwẹ asẹ ọkpa ne ediọn ni rre Ẹfisọs ya “gbe akhe eve rua,” vbe iran ghi rẹn wẹẹ, iran i khian ghi dọlegbe miẹn e Pọl. (Iwinna 20:37) Ediọn ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ wa vbe ya egbe taa e Pọl. Iran hoẹmwẹ etẹn, erriọ iran vbe ya hia vbe odẹ ke odẹ ne iran gha ru iyobọ ne etẹn. (Fil 2:​16, 17) Vbọrhirhighayehẹ, emwi i wa vbe mobọ khuẹrhẹ ne iran. De emwi nọ gha sẹtin ru iyobọ ne iran?

² Ediọn ni rrọọ vbe ẹdẹnẹrẹ gha miẹn emwi ruẹ vbe igiemwi ọghe Pọl. (1 Kọr 11:1) Ọmwa vbene ima ye ẹre ukọ e Pọl vbe gha khin. Ọmwa nọ ma gba ghaa nọ, emwi esi vbe gha lọghọe na ru ugbẹnso. (Rom 7:​18-20) Ọ vbe werriẹ aro daa ọlọghọmwa nibun. E Pọl ma gi ẹtin fo ẹre, ra nọ do khian ọmwa nẹi ghọghọ. Ediọn ghaa ya egbe taa e Pọl, iran gha ye sẹtin gha ya oghọghọ ga e Jehova, ọ gha khọnrẹn wẹẹ, emwi i khuẹrhẹ ne iran. Gi ima ziro yan vbene iran gha ya sẹtin ru ọna hẹ.

3. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

³ Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan emwi enẹ nọ mobọ ye iwinna ediọn lọghọ: (1) ne iran miẹn ẹghẹ ya gha kporhu kevbe ne iran miẹn ẹghẹ ya gha ru emwi ọvbehe, (2) ne iran miẹn ẹghẹ ya gha rhie igiọdu ne etẹn, (3) abakuru ọghe iran, (4) abakuru ọghe emwa ọvbehe. Ma gha ziro yan emwi nọ ru iyobọ ne Pọl ya musọe, kevbe vbene ediọn gha ya sẹtin ya egbe taa re hẹ.

4. Vbọzẹ nọ na zẹdia lọghọ ediọn ne iran gha mu asanikaro vbe iwinna ikporhu iyẹn nọ maan?

⁴ Evbọzẹe ne ọna i na khuẹrhẹ ne ediọn. Gberra iwinna ikporhu ne ediọn na mu asanikaro, ọ mwẹ iwinna nibun ọvbehe ne iran ru. Vbe igiemwi, nibun vbọ, ẹre ọ mu olaga vbe iko na do vbe uwu uzọla, iran ẹre ọ vbe siẹnro Iruẹmwi E Baibol Ọghe Iko. Iran sẹtin vbe gha mwẹ ọta ughughan ne iran khian ya guan. Iran ẹre ọ wa vbe maa eguọmwadia iwinna emwi, ekhọe hia ẹre iran vbe ya rhie igiọdu ne etẹn ni rre iko. (1 Pit 5:2) Ediọn eso vbe mwẹ obọ vbe avbe owa ugamwẹ na bọlọ kevbe na dọlọ yi. Vbe uwu ena hia, iwinna ikporhu iyẹn nọ maan ẹre iran ye mu ye okaro, vbe na ghee etẹn hia nikẹre ni rre iko.​—Mat 28:​19, 20.

5. De igiemwi ne Pọl rhie yotọ vbe nọ dekaẹn ikporhu iyẹn nọ maan?

⁵ Igiemwi ọghe Pọl. Vbe ebe Filipai 1:​10, e Pọl keghi gi ima rẹn emwi nọ ya irẹn musọe vbe iwinna ikporhu. Ọ khare wẹẹ: “Gha zẹ emwi nọ maan sẹ.” Te Pọl tobọre wa zẹ owẹ lele ibude na. Ikporhu iyẹn nọ maan ọre iwinna na waa re. Ọna ọre iwinna nọ wa mu ye okaro vbe ẹdagbọn ọnrẹn. Ọ wa gha maa emwa emwi “vbe adesẹ orere kevbe dọmwadẹ owa.” (Iwinna 20:20) Ehe ke ehe kevbe ẹghẹ ke ẹghẹ ne ẹkpotọ ya kie, ẹre ọ ya gha kporhu! Ọ ma gha mwẹ ẹdẹ ọkpa nọ zẹkọ wẹẹ, ẹre irẹn khian ya gha kporhu. Vbe igiemwi, vbe Pọl diakhẹ Sailas kevbe Timoti vbe Atẹns, ọ na suẹn gha kporhu ma Ivbi e Ju kevbe emwa nẹi re Ivbi e Ju. Eso vbọ na do khian Ivbiotu e Kristi. (Iwinna 17:​16, 17, 34) Uhiẹn vbe Pọl rre “eghan,” te ọ ye gha kporhu.​—Fil 1:​13, 14; Iwinna 28:​16-24.

6. De emwi ne Pọl maa emwa ọvbehe re?

⁶ E Pọl wa gha loo ẹghẹ ọre ẹse. Ọ wa mobọ gha tie emwa ọvbehe ba egbe vbe ọ ghaa rrie ikporhu. Vbe igiemwi, vbe ẹghẹ okaro ne Pọl ya mu okhian gha rrie ehe ughughan ya gha kporhu, ọ na rhie Jọn Mak lele egbe. Vbe okhian nogieva, ọ na rhie Timoti lele egbe. (Iwinna 12:25; 16:​1-4) E Pọl wa vbe maa iran re vbe na ya siẹnro emwamwa ọghe iko hẹ, vbe na ya gbaroghe etẹn hẹ kevbe vbe na ya ya ifuẹro maa emwa emwi hẹ.​—1 Kọr 4:17.

7. De vbene ediọn gha ya sẹtin lele adia ọghe Pọl nọ rre ebe Ẹfisọs 6:​14, 15?

⁷ Emwi ne ima miẹn ruẹ. Ẹi re odẹ ne Pọl ya kporhu ke owa ya sẹ owa ọkpa ẹre ediọn gha ya egbe taa, ọ vbe khẹke ne iran ya egbe taa re vbe odẹ nọ ya loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya kporhu. (Tie Ẹfisọs 6:​14, 15.) Vbe igiemwi, iran sẹtin kporhu vbe eke ne iran na dẹ emwi ra vbe isiwinna ọghe iran. Iran  ghaa mwẹ obọ vbe owa ugamwẹ na bọlọ, iran sẹtin kporhu ma emwa ni rre ẹdogbo nii kevbe emwa ni khiẹn emwi. Vbe na ghee Pọl, ediọn ghaa rre ikporhu, iran sẹtin loo ẹkpotọ nii ya maa eguọmwadia iwinna emwi ra etẹn ọvbehe ni deba iran winna.

8. Ugbẹnso, de emwi nọ khẹke ne ediọn ru?

⁸ Ọ ma khẹke ne iwinna ne ediọn ru vbe uwu iko ra vbe otako mu iran sẹrriọ wẹẹ, iran i ghi miẹn ẹghẹ ya yo ikporhu. Ọna rhie ma wẹẹ, ẹi re iwinna hia ẹre ediọn khian wa gha rhie egbe yi. Iran gha muẹn ye erhunmwu, iran sẹtin do bẹghe ẹre wẹẹ, iran ghaa miẹn iwinna hia yi, iran i ghi miẹn ẹghẹ ya ru emwi ni ru ekpataki sẹ. Usun emwi ni ru ekpataki sẹ, ọre iruẹmwi ẹgbẹe na ru vbe uzọla uzọla, ikporhu iyẹn nọ maan, kevbe ne iran maa ivbi iran re vbe na ya kporhu hẹ. Ọ keghi lọghọ ediọn eso ne iran kha wẹẹ, iran i khian sẹtin ru iwinna eso na mu ne iran. Sokpan ọ khẹke ne iran kọe ye orhiọn wẹẹ, iran gha ru vberriọ, e Jehova rẹnrẹn wẹẹ, te iran hoo ne iran gha ru emwi ye oreghe.

9. De emwi nọ mobọ lọghọ ediọn na ru, rhunmwuda ne iran na mwẹ iwinna nibun?

⁹ Evbọzẹe ne ọna i na khuẹrhẹ ne ediọn. Ọlọghọmwa nibun ẹre eguọmwadia e Jehova werriẹ aro daa. Vbe okiekie ẹdẹ ne ima ye na, ma hia fẹẹrẹ keghi gualọ igiọdu kevbe ifuẹko. Etẹn eso keghi vbe gualọ ibude nọ gha ya iran lẹẹ ne uyinmwẹ dan. (1 Tẹs 5:14) Ọghe ne ẹmwata, ediọn i sẹtin sọfurre ye ọlọghọmwa hia ne eguọmwadia e Jehova werriẹ aro daa. Ọrheyerriọ, e Jehova hoo ne ediọn gha hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran gha gbaroghe etẹn, iran ghi vbe gha rhie igiọdu ne iran. De vbene ediọn ni mwẹ iwinna nibun ne iran ru, gha ya sẹtin ru iyobọ nọ khẹke ne etẹn hẹ?

10. Zẹvbe nọ rre ebe 1 Tẹsalonaika 2:​7, de vbene Pọl ya gbaroghe eguọmwadia e Jehova hẹ?

¹⁰ Igiemwi ọghe Pọl. Te Pọl wa gha gbarokotọ vbe egbe etẹn, nọ mieke na gha tian iran ye emwi esi ne iran ru, erriọ ẹre ọ vbe ya gha rhie igiọdu ne iran. Ọ wa vbe khẹke ne ediọn gha mwẹ agiẹngiẹn daa eguọmwadia e Jehova vbene Pọl vbe ru ẹre. (Tie 1 Tẹsalonaika 2:7.) E Pọl vbe gi etẹn rẹn wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ iran, kevbe wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ iran. (2 Kọr 2:4; Ẹfis 2:​4, 5) Te Pọl wa gu obọ etẹn hia ni rre iko, ọ wa vbe gha mwẹ ẹghẹ ne iran. E Pọl vbe rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn gba ẹko etẹn. Odẹ vbo? Ọ keghi gi iran rẹn emwi nọ kpokpo irẹn vbe orhiọn kevbe ako ne irẹn na vburriẹ. (2 Kọr 7:5; 1 Tim 1:15) Vbọrhirhighayehẹ, ọ ma rhie aro tua ọlọghọmwa ne irẹn ye. Te ọ wa gha hoo nọ ru iyobọ ne etẹn.

11. Vbọ ya e Pọl gha rhie adia ne etẹn?

¹¹ Ọ ghaa mwẹ ẹghẹ eso ne Pọl ya dia etẹn ye odẹ. Sokpan, ọ ma ya ohu ru ẹre. Ahoẹmwọmwa nọ mwẹ ne iran ẹre ọ yae gha rhie adia ne iran, ọ ma vbe hoo ne ẹbe rruan iran. Te ọ wa vbe gha gi iran rẹn evbọzẹe ne irẹn na rhie  adia ne iran, rhunmwuda, ọna gha ru iyobọ ne iran ya miẹn ọnrẹn yi. Vbe igiemwi, vbe elẹta ọkpa nọ gbẹn gi etẹn ni rre Kọrinti, ọ keghi gu iran gui ye emwi eso ne iran ma ru ẹse. Ọ ghi gbẹn elẹta nii nẹ, ọ na gie Taitọs gha rrie iko nii. Te Pọl ghaa hoo nọ rẹn deghẹ iran miẹn adia nii yi. Ọyẹnmwẹ nọ ghaa sẹ e Pọl i re nekherhe, vbe ọ ghi rẹn wẹẹ, etẹn nii wa miẹn adia nii yi!​—2 Kọr 7:​6, 7.

12. De odẹ eso ne ediọn ya rhie igiọdu ne etẹn?

¹² Emwi ne ima miẹn ruẹ. Vbe na ghee Pọl, ọ khẹke ne ediọn gha mwẹ ẹghẹ ne etẹn ni rre iko. Odẹ ọkpa ne iran gha ya sẹtin ru ọna, ọre ne iran rherhe gha sẹ iko, ne ẹkpotọ mieke na kie ne iran ya rhie igiọdu ne etẹn. Ifuanro eso wa sẹ na ya rhie igiọdu nọ khẹke ne ọtẹn. Ẹi mobọ rhie ẹghẹ nọ kpọlọ gbe. (Rom 1:12; Ẹfis 5:16) Ediọn ni lele ukpowẹ ọghe Pọl vbe ya Ẹmwẹ Osanobua rhie ifuẹko ne etẹn. Iran ghi vbe gie etẹn rẹn wẹẹ, Osanobua hoẹmwẹ iran. Yevbesọni, ediọn keghi ru emwi nọ gha ya etẹn rẹn wẹẹ, ediọn ni rre iko gele hoẹmwẹ iran. Odẹ eso ne ediọn ya ru ọna, ọre ne iran na nọ ẹmwẹ etẹn vbe ẹghẹ hia, ne iran na loo ẹkpotọ nọ rhirhi kie ya tian etẹn. Ọ gha vbe de ọghe na rhie adia ne etẹn, Ẹmwẹ Osanobua ẹre iran loo, iran ghi wa vbe ya unu kaan rẹn taara ighẹ ako nọ khẹke ne etẹn winna yan, sokpan vbe odẹ ne khuẹrhẹ, ne etẹn mieke na miẹn ọnrẹn yi.​—Gal 6:1.

13. Ediọn ghaa rhie aro tua abakuru ọghe iran, ra iran na gha rhie aro gberra re, de emwi nọ gha sẹtin sunu?

¹³ Evbọzẹe ne ọna i na khuẹrhẹ ne ediọn. Emwa ni ma gba ẹre ediọn khin. Iran mwẹ abakuru vbene ima hia vbe ye. (Rom 3:23) Ediọn ghaa rhie aro tua abakuru ọghe iran, ọ sẹtin gbe iran orhiọn mu otọ. Eso vbọ sẹtin vbe gha rhie aro gberra abakuru ọghe iran. Ediọn ni ru vbenian i sẹtin ru afiwerriẹ nọ khẹke.

14. Zẹvbe nọ rre ebe Filipai 4:​13, de vbene imuegberriotọ ya ru iyobọ ne Pọl hẹ?

¹⁴ Igiemwi ọghe Pọl. Rhunmwuda ne Pọl na gha re ọmwa nọ mu egbe rrie otọ, ọ rẹnrẹn wẹẹ, ọ ma gba ne irẹn fo. Ọ wa vbe rẹn wẹẹ, Osanobua ọkpa ẹre ọ khian sẹtin ru iyobọ ne irẹn ya khọnmiotọ. Ọmwa nọ ghaa ya obọ atosi mu Ivbiotu e Kristi, ẹre Pọl ghaa khin. Sokpan, ọ ghi sẹ ẹghẹ, ọ na do rẹn wẹẹ, emwi dan ẹre irẹn ghaa ru, ẹre ọ na ghi hia vbe odẹ ke odẹ nọ fi werriẹ. (1 Tim 1:​12-16) E Jehova wa ru iyobọ ne Pọl, ọ na do gha re ọmwa nọ mu egbe rrie otọ, kevbe nọ mwẹ agiẹngiẹn daa emwa ọvbehe. E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, irẹn mwẹ abakuru nibun, sokpan, ọ ma rhie aro tua ẹre. Ọ wa gha mwẹ ilẹkẹtin yan e Jehova wẹẹ, ọ gha yabọ irẹn. (Rom 7:​21-25) E Pọl wa rẹn wẹẹ, ọmwa nọ ma gba ẹre irẹn khin, rhunmwuda ọni, ọ kegha hia nọ gha mwẹ alaghodaro vbe  odẹ nọ ya ru emwi. Yevbesọni, e Jehova ẹre ọ vbe ya egbe kọ, nọ mieke na sẹtin musọe vbe iwinna ugamwẹ ọghẹe.​—1 Kọr 9:27; tie Filipai 4:13.

15. De emwi nọ khẹke ne ediọn kọ ye orhiọn, vbe nọ dekaẹn abakuru ọghe iran?

¹⁵ Emwi ne ima miẹn ruẹ. Ediọn i re emwa ni gbae, a ma vbe zẹ iran rhunmwuda wẹẹ emwa ni gbae iran khin. Ọrheyerriọ, e Jehova ma hoo ne iran gha rhie aro gberra abakuru ọghe iran, ọna gha ru iyobọ ne iran ya gha mwẹ alaghodaro vbe odẹ ne iran ya ru emwi. (Ẹfis 4:​23, 24) Ọ khẹke ne ediọn ya Ẹmwẹ Ọghe Osanobua ghee egbe iran ghee, ne iran mieke na rẹn ako nọ khẹke ne iran winna yan. Iran gha ru vberriọ, e Jehova gha ru iyobọ ne iran ya gha sọyẹnmwẹ, iran ghi vbe sẹtin gha ru iwinna na waa iran re vbe odẹ nọ dagbẹn.​—Jems 1:25.

16. De emwi nọ gha sẹtin sunu deghẹ ediọn na gha rhie aro tua abakuru ọghe emwa ọvbehe?

¹⁶ Evbọzẹe ne ọna i na khuẹrhẹ ne ediọn. Rhunmwuda ne ediọn na ya egbe rhorho etẹn ni rre iko, iran sẹtin la evba bẹghe abakuru ọghe iran. Iran ma na begbe, iran sẹtin ya ọkpankpan ye etẹn egbe. E Pọl keghi gi etẹn rẹn wẹẹ, ọna ọre emwi ne Esu gualọ.​—2 Kọr 2:​10, 11.

17. De aro ne Pọl ya gha ghee etẹn?

¹⁷ Igiemwi ọghe Pọl. Uyinmwẹ esi ne etẹn mwẹ ẹre Pọl wa gha rhie aro tua. Ọ rẹn abakuru ọghe iran, ọ vbe gha mwẹ ẹghẹ ne iran ya ru emwi nọ sọnnọ rẹn. Ọrheyerriọ, e Pọl rẹn wẹẹ, agharhemiẹn wẹẹ iran mwẹ abakuru, iran i re emwa dan. Ọ hoẹmwẹ etẹn, ọni ẹre ọ si ẹre, nọ na gha rhie aro tua ako ne iran na hia. Ọ gha bẹghe ẹre wẹẹ, etẹn hia ne iran ru emwi esi, sokpan ọ ye mwẹ eke nọ kẹ iran yi, ẹi kha wẹẹ emwa dan ẹre iran khin, ọ ghi hia nọ ru iyobọ nọ khẹke ne iran.

18. De emwi ne ima miẹn ruẹ vbe odẹ ne Pọl ya ru iyobọ ne Yuodia kevbe Sintike? (Filipai 4:​1-3)

¹⁸ Vbe igiemwi, gia guan kaẹn vbene Pọl ya ru iyobọ ne etẹn nikhuo eva hẹ, ni ghaa rre iko e Filipai. (Tie Filipai 4:​1-3.) E Yuodia kevbe Sintike na gha mwẹ egbe ẹzọ. E Pọl ma wa suẹn gha gu iran gui, sokpan ọ keghi ye uyinmwẹ esi ne iran mwẹ rre. Ọ kpẹẹ re ne etẹn nikhuo eva na ke ya ẹkoata ga e Jehova. E Pọl rẹnrẹn wẹẹ, e Jehova hoẹmwẹ iran. Rhunmwuda ne Pọl na rhie aro tua uyinmwẹ esi ne iran mwẹ, ẹre ọ zẹe nọ na sẹtin rhie igiọdu ne iran, ne iran ru adọlọ. Ne Pọl na gha rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe etẹn, ẹre ọ si ẹre nọ na sẹtin gu obọ etẹn hia ni rre iko.

19. (a) De odẹ ne ediọn gha ya sẹtin gha rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe etẹn? (b) Vbua miẹn ruẹ vbe efoto ọghe ọdiọn nọ ru akpehuan vbe Ọgua Arriọba?

¹⁹ Emwi ne ima miẹn ruẹ. Ediọn, uwa gha rhie aro tua uyinmwẹ esi ọghe etẹn. Emwa ni ma gba ẹre iran khin, ọrheyerriọ, dọmwadẹ iran mwẹ ako ne iran na hia. (Fil 2:3) Vbene ẹmwata, ọ mwẹ ẹghẹ eso nọ ya khẹke ne ediọn  rhie adia ne ọtẹn nokpia ra ọtẹn nokhuo. Ọ ghaa yerriọ, ọ khẹke ne iran ya egbe taa e Pọl, iran ghi hia ne iran rhie aro gberra emwi ne ọtẹn nii ta ra emwi nọ ru, nọ ma deyọ. Emwi nọ khẹke ne ediọn rhie aro tua ọre ahoẹmwọmwa ne ọtẹn nii mwẹ ne Jehova, izinegbe nọ ya gae, kevbe wẹẹ ọtẹn nii i re ọmwa dan. Ediọn ghaa ya aro vbenian ghee etẹn hia ni rre uwu iko, akugbe kevbe ahoẹmwọmwa ghi gha rre iko nii.

20. Deghẹ ediọn hoo ne iran ye gha miẹn ere vbe igiemwi ọghe Pọl, vbọ khẹke ne iran ru?

²⁰ Ediọn, igiemwi ọghe Pọl gha wa ru iyobọ ne uwa, rhunmwuda ọni, uwa ye gha ruẹ vbekpa e Pọl. Vbe igiemwi, vbe Watch Tower Publications Index, gha rrie uhunmwuta na, “Paul.” U ghi ke evba la uhunmwuta na, “example for elders.” U ghaa tie uhunmwuta eso ni rre ako na sunu yi na, u ghi nọ egbuẹ wẹẹ, ‘De vbene igiemwi ọghe Pọl gha ya sẹtin ru iyobọ mẹ ya gha sọyẹnmwẹ vbe iwinna ne I ru zẹvbe ọdiọn?’

21. Vbọ khẹke ne ediọn kọ ye orhiọn?

²¹ Ediọn, wa kọe ye orhiọn wẹẹ, e Jehova ma wẹẹ ne uwa gha ru emwi vbe na ghee emwa ni gbae; emwi nọ gualọ vbe obọ uwa, ọre ne uwa gha ya ẹkoata gae. (1 Kọr 4:2) E Jehova wa gbọyẹmwẹ ye ekhọe hia ne Pọl ya rhie egbe ye iwinna ugamwẹ. Ọ wa vbe gbọyẹmwẹ ye iwinna ne uwa vbe ru vbe ugamwẹ ọghẹe. E Jehova i khian “mianmian iwinna ne uwa winnaẹn, ra vbene uwa ya rhie maan hẹ ighẹ wa hoẹmwẹ ọnrẹn, vbekpa iyobọ ne uwa ghaa rhie ne ivbi iyayi ne iho uwa, kevbe ne uwa ye rhie ne iran do sẹ ebanbanna.”​—Hib 6:10.