1-2. Mósĩ́ deè ní e nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l é láá nvèè bá nè gbò kànen deè nieí é?

 Neǹ tóm Pọ́ọ̀l beè palàge vùlè pá vígà. A beè tú agẹbá siimá tóm boo béè ge ẹ̀b nu ea kil vá ló. (Tóm 20:31) Vaá pá vígà beè palàge vùlèè nagé. Tṍó e gbò kànen nyímá kọ bà náa é mon nàè Pọ́ọ̀l, “gĩ́i beè ọví ààvá dẽe.” (Tóm 20:37) Mm̀ tẽ̀ènè sĩ́deèá, gbò kànen palàge vùlè pá vígà págbálà nè pábia vaá bà ólò pììgà bé e ba kpóó sim tùlà naa gè ẹ̀b nu ea kil vá ló. (Fíl. 2:​16, 17) Sìgà tṍó, à ólò tavala ló gbò kànen gè naa nú e bà gbĩ́ gè naa. Éé ní ea é láá nvèè bá nèva kọ bàá bé èlbá ẹ́?

² Gbò kànen é láá nó nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l. (1 Kọ́r. 11:1) Pọ́ọ̀l náa beè ié kói belí gbò nyómá tóm. Náa beè gbõoma vaá sìgà tṍó à ólò pììga boo gè naa nú ea dú lé. (Róm̀ 7:​18-20) A beè tení nágé bá gã́bug tã̀àgã̀. Sõò lóó Pọ́ọ̀l náa beè ọọ àbèè ge biile nyíe. Ge nó nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l é láá naa kọọ̀ gbò kànen á bé èlbá gbò tã̀àgã̀ e bà kpeesĩ́ ló vaá ié zààvà mm̀ tóm e bà gé sí nè Jìhóvà. Naanii èé ló bel boo bé e bàé láá naa naa.

3. Éé ní eé ló bel boo mm̀ nakà togó belí é, vaá éé ní ea é nveè bá nèi kọ é naa ẽ́?

³ Mm̀ nakà togó belí, èé ló bel boo ténì kà nu ànà-ànà e gbò kànen gé kpeesĩ́ ló: (1) ge láá naa kọọ̀ ba sìtóm kọ̀ kpẹ̀a nè dõòna kà gbò tóm e bà gé sí á di mm̀ kuna-kuna bá, (2) ge láá noo tṍó siè kpóó ló pá vígà, (3) ge láá bé èlbá ba ọ́ọ́-ọọ, nè (4) ge láá zọ̀ pá vígà e bà náa gbõoma naaá nu. Èé ló bel boo bé e Pọ́ọ̀l beè bé èlbá buù kà gbò nu ànà-ànàí naa, nè bé e gbò kànen é láá nó a nu dòòmà bá naa.

4. Éé ní ea náa vaá àé láá tàvala ló gbò kànen gè kọ́ kpẹ̀a ẹ́?

⁴ Nú ea náa àé láá tàvàlà. Gbò kànen íe gã́bug tóm e bà gé sí gbáló gè olòó kọ́ kpẹ̀a. Dì belí nu dòòmà bá, gã́bug ọ̀và ólò dõ̀ònà deè ge sẹlẹ nònù èèlè nyíè zẹ̀ẹ̀ sè nè ge sẹlẹ Nò Kpá Káí Bõ̀ònatõ̀ò. Bà ólò nè nàgé lòbèl. Bà ólò bumá gbò nvèè bá sìtóm vaá siè kpóó ló pá vígà págbálà nè pábia. (1 Pít. 5:2) Sìgà gbò kànen ólò sí tóm gè tìb nè ge ẹ̀b nú ea kil ló Kíndòm Họ́ọ̀l nè dõòna kà gbò tọ mm̀ bõ̀ònatõ̀òí. Vaá ba tóm ea palàge dú bíi dú gè vee nagé lé kpẹ̀aí.​​—Máát. 28:​19, 20.

5. Mókà lé nu dòòmà bá ea kil ló gè kọ́ kpẹ̀a ní e Pọ́ọ̀l beè zogè e?

⁵ Nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l. Nú ea beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l di mm̀ kpá Fílipaì 1:​10, ea kọ́ọ̀: “Sai nú ea palàge dú lé.” Pọ́ọ̀l beè naa nú e ẹlẹ beè kọ̀. Jíízọ̀s beè nèe tóm gè kọ́ kpẹ̀a, vaá a beè ẹ̀b tómá naamá nu ea palàge dú bíi mm̀ a dùm. A beè kọ́ kpẹ̀a “gbẹá ke dẹ̀i nè mm̀ . . . tọ.” (Tóm 20:20) Náa íe tṍó ea beè noo kọ níà áá tṍó ea é ólòó kọọmàè kpẹ̀a buù dee àbèè áá enè dee mm̀ buù sèe. A beè tú kọ̀láá kà nèà deè ea íe kọọmá kpẹ̀a! Dì belí nu dòòmà bá, tṍó ea géè elá bànà gbò e bà dṹùnàe gbẹá Átènz, a beè kọ́ kpẹ̀a nè gbò e bà íe pọ̀b dọ̀ vaá lé nu beè sìlà aa m. (Tóm 17:​16, 17, 34) Bã̀àna tṍó e Pọ́ọ̀l beè di tọọ̀ ‘kpọ́gọ́lọ́,’ a beè kọ́ kpẹ̀a nè gbò e bà dìé ló.​​—Fíl. 1:​13, 14; Tóm 28:​16-24.

6. Mókà búma ní e Pọ́ọ̀l beè nè dõòna gbò e?

⁶ Pọ́ọ̀l beè tú a tṍó siimá tóm leevè. Gã́bug tṍó à ólò kọọ̀ dõòna gbò á zọẹ̀ẹ kó kpẹ̀a. Dì belí nu dòòmà bá, Jọ́ọ̀n Máàk beè dìé ló túá tṍó gè kọ́ kpẹ̀a aa dó dọ dó, vaá Tímotì beè nyoonée boo ní ea égè bàà tóm. (Tóm 12:25; 16:​1-4) Pọ́ọ̀l bèe pììgà ge noòmà va bé e bàé ẹb nú ea kil ló bõ̀ònatõ̀ò naa, bé e bàé síè kpóó ló pá vígà naa, nè bé e bàé láá noòmà nu leevè naa.​​—1 Kọ́r. 4:17.

7. Mósĩ́ deè ní e gbò kànen é láá tú ã̀àne ea di mm̀ kpá Ẹ́fẹsọ̀s 6:​14, 15 siimá tóm ẽ́?

⁷ Nú e nóò. Níì áá bé e Pọ́ọ̀l beè kọ́ kpẹ̀a aa tọ dọ tọ naa ní e gbò kànen é nóé nì, bàé di nàgé kpènà ló gè kó kpẹ̀a kòláá tṍó. (Bugi Ẹ́fẹsọ̀s 6:​14, 15.) Dì belí nu dòòmà bá, bàé kọ́ kpẹ̀a tṍó e bà gé zálí nu àbèè tṍó e bà di ól tóm. Àbèè kọọ̀ tṍó e bà gé tib Kíndòm Họ́ọ̀l, bàé láá kọ́ kpẹ̀a nè gbò e bà dìvá kuló àbèè gbò e bà  zálí nu lọl bá. Dì belí Pọ́ọ̀l, gbò kànen é láá bumá dõòna gbò bií ló gbò nvèè bá sìtóm tṍó e bà gé kọ́ kpẹ̀a.

8. Éé ní ea dú bíi kọọ̀ neǹ kànen á naá sìgà tṍó ẽ́?

⁸ Náa bọ́ló kọọ̀ gbò kànen á di boo béè tóm e bà gé sí mm̀ bõ̀ònatõ̀ò àbèè sẹ́kiùt vaá gbẹmà nvéè tóm kọ̀ kpẹ̀a. Kọ́bé bà láá naa vó, àé dú bíi kọ bàá gá tú sìgà tóm e bà né va mm̀ bõ̀ònatõ̀ò. Tṍó e baa ni tãàgã ló Bàrì vaá bugi togó boo lọ̀l, bàé gbóó láá nyimá kọọ̀ be bà túè sìgà tóm, àé náa kọ bàá gá naanàè gbó nú ea palàge dú bíi. Dì belí gè sẹlẹ fã̀ pá tọ buù sè, ge tú bẹ̀à sã́ bùlà kọọmá kpẹ̀a, àbèè ge noòmà ba gbò nvín kọ bàá láá kọ́ kpẹ̀a. À ólò tàvala ló sìgà nen ge kìn tóm e bà née mm̀ bõ̀ònatõ̀ò, sõò àgala boo kọọ̀ Jìhóvà dã́tẽ́ ló kọọ̀ ò gbĩ́ gè naa nú mm̀ kuna-kuna bá.

9. Éé ní ea é láá tàvala ló gbò kànen gè naa boo béè kọọ̀ bà náa íe tṍó ẽ́?

⁹ Nú ea náa àé láá tàvàlà. Gbò gyóòlo Jìhóvà gé téní bá gã́bug tã̀àgã̀. Mm̀ gbò dee deè nvéè deeí, dénè bẹ̀ì íè bíí ló sìà kpóó ló, nvèè bá, nè nvèè nyíé gbàà. Vaá sìgà tṍó, è ólò ié bíi ló nvèè bá ea é náa kọ é òòà aa ló gè sí pọ́lọ́. (1 Tẹ̀s. 5:14) À dú kà kà kọọ̀ gbò kànen mm̀ bõ̀ònatõ̀ò náa é láá lọ̀l dénè tã̀àgã̀ e pá vígà gé téní bá. Kọbèè vó, Jìhóvà gbĩ́ kọọ̀ gbò kànen á pììgà bé e ba kpóó sim tùlà naa gè kpènà vaá siè kpóó ló gbò a naanà ból. Mósĩ́ deè ní e gbò kànen e bà náa ólò ié tṍóí é láá noo tṍó nvèèmà bá nè pá vígàẹ?

10. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ 1 Tẹ̀sàlónaikà 2:​7, mósĩ́ deè ní e Pọ́ọ̀l beè ẹ̀b nú ea kil ló gbò gyóòlo Jìhóvà ẹ?

¹⁰ Nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l. Pọ́ọ̀l beè di kpènà ló gè olòó lèèlà pá vígà vaá siè va kpóó ló. À bọ́ló kọọ̀ gbò kànen á nó lé nu dòòmà báá tení dú ló gè vùlè pá vígà. (Bugi 1 Tẹ̀sàlónaikà 2:7.) Pọ́ọ̀l beè naa kọọ̀ pá vígà á àgala boo kọọ̀ ẹlẹ nè Jìhóvà palàge vulèè va. (2 Kọ́r. 2:4; Ẹ́fẹ. 2:​4, 5) Pọ́ọ̀l beè faalá pá vígà belí pá a kóò vaá noo tṍó dììmà vá ló. A beè zogè kọ à dẹlẹ̀ẹ̀ va nyíé boo tení dú ló gè kọ́ gbò a ọ́ọ́-ọọ nèva. (2 Kọ́r. 7:5; 1 Tím. 1:15) Sõò Pọ́ọ̀l náa beè ká bùlà gbẹẹ́ boo áá ńlẹ́ẹ̀ tã̀àgã̀. Tãa vó, a beè di kpènà ló gè nvèè bá nè pá vígà.

11. Éé ní ea náa vaá Pọ́ọ̀l beè dùùlà bá deè tṍ pá vígà ẹ?

¹¹ Sìgà tṍó a beè dú bíi kọọ̀ Pọ́ọ̀l á dùùlà bá deè tṍ pá vígà. Náa beè naa vó boo béè súng ea bã́e, sõò a beè dùùlà va bá deè tṍ boo béè kọ à vulè va nè ge kọọ̀ à gbĩ́ gè kpènà va lọl bá gbò nuù gẹẹ-gẹẹ  ló. A beè naa kọọ̀ a dùùlà bá deè tṍ á valí gè dã́tẽ́ ló vaá a beè gbĩ́ kọ bàá tú siimá tóm. Dì belí nu dòòmà bá, mm̀ kpá lẹ̀ẹ̀la tóm ea beè emí má pá vígà e bà di Kọ́rìnt, a beè palàge dùùlà va bá deè tṍ. Tṍó ea lẹẹlà kpáá má va lọ̀l, a beè gbóó lẹ̀ẹ̀là Táítọ̀s má va. A beè palàge tàn Pọ́ọ̀l ge nyimá bé e bà lábví láb kilma ló kpá ea beè lẹ̀ẹ̀là má vaá naa. Nyíée beè palàge ẹẹ kọ bà tú a dùùlà bá deè tṍá siimá tóm!​​—2 Kọ́r. 7:​6, 7.

12. Mósĩ́ deè ní e gbò kànen é láá siè kpóó ló pá vígàẹ?

¹² Nú e nóò. Gbò kànen é láá nó Pọ́ọ̀l tení dú ló gè noo tṍó dììma ló pá vígà. Enè sĩ́deè e bàé láá naamá vó dú gè iná nònù boo tṍó kọbé bà láá zọ̀ pá vígà loá sọ́l. Náa ólò tú gã́bug tṍó gè siè kpóó ló pá vígà. (Róm̀ 1:12; Ẹ́fẹ. 5:16) Neǹ kànen ea nó nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l é láá tu nágé Kpá Káí nvèèmà bá nè pá vígà vaá naa kọ bàá àgala boo kọọ̀ Jìhóvà palàge vùlè va. Àé náa kọ bàá nyimá nágé kọọ̀ ẹlẹ vulèè va. À ólò zọ̀va loá bel lee vaá gbĩ́ nu ea é élá boo lèèmà va. Neǹ kànen ólò nè dùùlà bá deè tṍ ea dẹẹ̀a boo Kpá Káí. À ólò tú gbọ́ọ́-gbọọ̀ ló nèèmà dùùlà bá deè tṍá boo béè kọọ̀ à gbĩ́ kọ bàá tú siimá tóm.​​—Gàl. 6:1.

13. Náa gbõoma é láá naa kọọ̀ neǹ kànen á bugi togó naa vàẹ?

¹³ Nú ea náa àé láá tàvàlà. Gbò kànen náa gbõoma. Bà ólò ié nágé lọ̀ belí pá vígà. (Róm̀ 3:23) Sìgà tṍó, à ólò tàvàlà vá ló gè bugi togó leevà ea kil ló ba ọ́ọ́-ọọ. Ge ká bùlà gbẹẹ́ boo gbò nú e bà náa láà naa ólò ọọvẹ ló sìgà ọ̀và. Boo tṍó e sìgà ọ̀và ólò di boo béè kọ bà náa gbõomàè vaá òòà aa ló gè nyaaná ba dùm.

14. Dẹ̀ẹ̀a boo nú ea di mm̀ kpá Fílipaì 4:​13, mósĩ́ deè ní e kìlmà kpá ló kẽ beè nvèè bá nè Pọ́ọ̀l kọ á láá bé èlbá gbò a ọ́ọ́-ọọ ẹ́?

¹⁴ Nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l. Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ áá ẹ̀ẹ̀ náa é láá beè a ọ́ọ́-ọọ. A beè ié bíi ló kói nè nvèè bá ea aa bá Bàrì. Túá ból, Pọ́ọ̀l beè dú neǹ agẹ togó nè nen ea géè palàge biigè ló gbò nyòòne nvéè Kráìst. Sõò tṍó e tṍó téní, a beè nyimá kọ à lọẹ̀ vaá di kpènà ló gè nyaaná a dùm. (1 Tím. 1:​12-16) Boo béè nvèè bá ea aa bá Jìhóvà, Pọ́ọ̀l beè gbóó dú nen ea íe vulè, tóè sàn, nè neǹ kànen ea kilmà kpá ló kẽ. A ọ́ọ́-ọọ beè palàge biilée nyíe; sõò tãa vó ea ká bùlà gbẹẹ́ boo gbò a lọ̀, a beè dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ Jìhóvà é iàẹ̀ ló neèe. (Róm̀ 7:​21-25) Náa beè ẹ̀bmà dẽè ge gbõoma. Tãa vó a beè pììgà  bé e ea kpóó sim tùlà naa gè toní gbò kpãa ea dú bíi kọọ̀ neǹ Kráìst á ié, vaá dẹlẹ nyíé boo kọọ̀ Jìhóvà é nveenìè bá neèe mm̀ a sìtóm.​​—1 Kọ́r. 9:27; bugi Fílipaì 4:13.

15. À bọ́ló kọọ̀ neǹ kànen á ẹ̀b a ọ́ọ́-ọọ naa vàẹ?

¹⁵ Nú e nóò. Bà náa beè íbá ló gbò kànen boo béè kọ bà gbõoma. Sõò Jìhóvà gbĩ́ kọ bàá sìm kilsĩ́ vaá toní gbò kpãà neǹ Kráìst. (Ẹ́fẹ. 4:​23, 24) À bọ́ló kọọ̀ neǹ kànen á tú Kpá Káí ẹ̀bmà bé ea gé lábví láb naa, vaá sí tóm boo gbò kiẽ́e ea dú bíi. Tṍóá Jìhóvà é gbóó nvèè bá nèe kọ á ié ẹ́ẹ́-ẹẹ̀ nyíe vaá sìm kilsĩ́.​​—Jém̀z. 1:25.

16. Éé ní ea é láá naaá beè neǹ kànen ká bùlà gbẹẹ́ boo ọ́ọ́-ọọ̀ dõòna gbò e?

¹⁶ Nú ea náa àé láá tàvàlà. À ólò valí ló gbò kànen gè mòn ọ́ọ́-ọọ̀ pá vígà tṍó e bà tú gã́bug tṍó zọ̀ọ̀mà va naaá nu. Sõò be bà náa ọ́ẹ̀ dẽe, bàé láá biile nyíe, labví láb e bè náa bọ́ló àbèè ge gbẹ́va. Pọ́ọ̀l beè ãane pá vígà kọọ̀ Sétàn gbĩ́ kọ bàá labví láb naa vó.​​—2 Kọ́r. 2:​10, 11.

17. Pọ́ọ̀l beè ẹ̀b pá vígà naa vàẹ?

¹⁷ Nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l. A beè ẹ̀b pá vígà boo bá ea bọ́ló. A beè nyimá kọ bà ólò ié lọ̀nù, vaá sìgà tṍó ba lọ̀nù beè tọá nágé ló ẹlẹ. Sõò Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ ge kọ nen íe lọ̀ náa tõó dọ̀ kọọ̀ ẹ̀ẹ̀ pọ́lọ́ nen. A beè vùlè pá vígà vaá ká bùlà gbẹẹ́ boo ba gbò lé kpãa. Bã̀àna tṍó ea tavàlà vá ló gè naa nú ea dú lé, a beè tuumá kọ bà íe lé bùlà vaá bà íe bíi ló nvèè bá.

18. Éé ní eo nóò lọl ló bá e Pọ́ọ̀l beè nvèèmà bá nè Ùódìà nè Séntekì e? (Fílipaì 4:​1-3)

¹⁸ Dì belí nu dòòmà bá, bugi togó boo bé e Pọ́ọ̀l beè nvèè bá nè bàà kà vígà pábia e ba beè di bõ̀ònatõ̀ò ea di Fílipaì naa. (Bugi Fílipaì 4:​1-3.) Be à sẹlẹ Ùódìà nè Séntekì beè sọ̀tọ́ deè kọọ̀ kàna á naa kọ bàá gá naaá ná nu. Pọ́ọ̀l náa beè gbẹ́va àbèè ge tú gboo-gboo ló tõ̀òmà vá ló; a beè ká bùlà gbẹẹ́ boo ba gbò lé kpãa. Gbò vígà pábiaí beè tú gã́bug gbáá fã̀àmà Jìhóvà mm̀ bọ́ọ̀ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. Pọ́ọ̀l beè nyimá kọọ̀ Jìhóvà palàge vùlè va. Lé bùlà e Pọ́ọ̀l íe vá ló beè naa kọ á sièva kpóó ló kọ bàá kpoogè dee ló ba tã̀àgã̀. Boo béè kọọ̀ Pọ́ọ̀l beè ká bùlà gbẹẹ́ boo ba gbò lé kpãa beè naa kọ á láá kilsĩ́ gè ié zààvà vaá bã̀àà kóò pá vígà mm̀ bõ̀ònatõ̀òa.

19. (a) Mósĩ́ deè ní e gbò kànen é láá kilsĩ́ gè ẹ̀b pá vígà boo bá ea bọ́ló é? (b) Éé ní eo é láá nó lọl ló fùtó ea kil ló neǹ kànen ea gé õonà ló Kíndòm Họ́ọ̀l ẹ?

¹⁹ Nú e nóò. Gbò kànen, kai bùlà gbẹẹlíí boo gbò lé kpãa e pá vígà íe. Tọ́ọ̀ ọ̀và náa gbõoma, sõò buù ọ̀và íegi gbò  kpãa ea é léémái. (Fíl. 2:3) À dú kà kà kọọ̀ gã́bug tṍó gbò kànen é ólòó nyaaná bá ló bé e bà bugi togó kilma ló pá vígà naa. Sõò dì belí Pọ́ọ̀l, náa bọ́ló kọọ̀ gbò kànen á ká bùlà gbẹẹ́ boo bel e pá vígà ló vaá à bẽemái àbèè ba láb. Tãa vó, à dú bíi kọọ̀ gbò kànen á ká bùlà gbẹẹ́ boo bé e pá vígà vulè Jìhóvà naa, bé e bà gé piigà ge fã̀ Bàrì naa, nè bé ea tan va gè naa nú ea dú lé naa. Tṍó e gbò kànen tú lé bá ẹ̀bmà pá vígà, à ólò naa kọ á tõó vá ló kọọ̀ kọ̀láá nen ea di mm̀ bõ̀ònatõ̀ò vulèè va.

20. Mósĩ́ deè ní gbò kànen é láá kilsĩ́ gè ié bélè lọl ló nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l ẹ?

²⁰ Gbò kànen, be ò kilíí sĩ́ gè noi nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l, àé nveè bá nèi. Dì belí nu dòòmà bá, gbò kànen é láá ié nvèè bá tení dú ló gè bugi togó bel ea kọ́ọ̀ “example for elders,” ea di kè kẽè “Paul,” mm̀ kpá ea kọlà Watch Tower Publications Index. Tṍó eo gé bugi, bĩiná o bá kọọ̀, ‘Mósĩ́ deè ní e nu dòòmà bá Pọ́ọ̀l é láá nvèè bá nèm kọ ḿ kilsĩ́ gè ié zààvà tṍó em gé sí nà tóm dì belí neǹ kànen ẽ́?’

21. Éé ní e gbò kànen é láá àgala boo é?

²¹ Gbò kànen, kẽeaí boo kọọ̀ Bàrì náa ẹbmà dẽe kọ ó gbõomai; sõò à gbĩ́ kọ ó bọi ló dẹ̀lẹ̀ nyíé boo. (1 Kọ́r. 4:2) Nyíè Jìhóvà beè ẹẹ ló bé e Pọ́ọ̀l beè tú agẹbá siimá tóm vaá bọ́ló dẹ̀lẹ̀ nyíé naa. Òó láá agalaí boo kọọ̀ Bàrì nveè nàgé ka ló tóm eo síì neí ẽ. “Tóm eo beè sii nè vulà súú dẽe ló eo zógèì kiilmaié ló tení dú ló nvèè bá eo ni nei pá bọọ vígà mm̀ Kráìst,” náa é tá nyíè Jìhóvà.​​—Híb. 6:10.