1-2. Nọ ekpako ukoko a tẹ rọ aro kele Pọl, erere vẹ o re noi ze?

 PỌL UKỌ NA o you inievo na. Ọ jẹ daoma kpobi re o fiobọhọ kẹ ae. (Iruẹru 20:31) Onana u ru nọ inievo na a ro you rie gaga re. Ẹdẹ jọ nọ Pọl ọ ta kẹ ekpako ukoko obọ Ẹfisọs nọ a te gbẹ ruẹ e riẹ ofa ha, “a te muhọ ẹviẹ gaga.” (Iruẹru 20:37) Epanọ Pọl o you inievo na gaga na, ere ọvona ekpako ukoko nẹnẹ a you inievo na re. Yọ a bi ru oware kpobi nọ a rẹ sai ru ro fiobọhọ kẹ ae. (Fil. 2:16, 17) Rekọ u wo eware jọ nọ e rẹ lẹliẹ iruo ekpako na jọ bẹbẹ ẹsejọ. Kọ eme ọ rẹ sai fiobọhọ kẹ ae?

² Ekpako ukoko a sae rọ aro kele Pọl. (1 Kọr. 11:1) Orọnikọ ukọ-odhiwu Pọl ọ jọ họ. Ọ gba ha wọhọ epanọ mai kpobi ma gba ha na, yọ o jọ bẹbẹ kẹe ẹsejọ re o ru oware nọ u kiehọ. (Rom 7:18-20) U te no ere no, Pọl o wo ebẹbẹ buobu. Ghele na, o gbe je fiobọhọ kẹ inievo na ziezi, yọ o je ru ei avọ evawere. Oriruo Pọl ọ sai fiobọhọ kẹ ekpako ukoko nọ a tẹ nyaku ebẹbẹ, a vẹ jẹ sae gọ Jihova avọ evawere. Joma ta kpahe oghẹrẹ nọ a sai ro ru ere.

3. Eme ma te ta kpahe evaọ uzoẹme nana?

³ Ma te jọ uzoẹme nana ta kpahe ebẹbẹ ene jọ nọ ekpako na a re wo: (1) epanọ a sai ro wo uvẹ ta usi uwoma na, (2) epanọ a sae rọ tuduhọ inievo na awọ, (3) nọ oware o tẹ thọ ae obọ, (4) nọ ahwo jọ a gbẹ be riẹ ru hu evaọ ukoko na. Evaọ eware nana ọvuọvo, ma te ta kpahe oware nọ u fiobọhọ kẹ Pọl, gbe oghẹrẹ nọ ekpako ukoko a sae rọ rehọ aro kele iei.

4. Fikieme o sae rọ jọ bẹbẹ kẹ ekpako ukoko re a wo uvẹ nọ a rẹ rọ ta usi uwoma?

⁴ Oware nọ o sae rọ jọ bẹbẹ. Ekpako na a re wo ọwhọ usi uwoma re inievo na a sae rọ aro kele ai. U te no oyena no, a wo iruo efa buobu evaọ ukoko na. Wọhọ oriruo, ekpako na ae a rẹ jọ ohwo-agbara evaọ ewuhrẹ udevie oka na. Yọ ae a re ru Uwuhrẹ Ebaibol Ukoko. A re ru eme efa evaọ ukoko na re. A re wuhrẹ idibo iruiruo re a sai ru iruo rai ziezi evaọ ukoko na. A rẹ jẹ tuduhọ inievo na awọ kẹse kẹse. (1 Pita 5:2) Ekpako na jọ a rẹ nyai ru iruo ebabọ Egwa Uvie gbe iwou ukoko na efa, a vẹ jẹ rẹrote ai. O make rrọ ere na, iruo usi uwoma ota na họ oware nọ ekpako na a rẹ mai se gboja wọhọ epanọ o rrọ kẹ Oleleikristi kpobi na.—Mat. 28:19, 20.

5. Eme u dhesẹ nọ usi uwoma ota o jọ Pọl oja gaga?

⁵ Oriruo Pọl. Oware nọ u fiobọhọ kẹ Pọl họ ẹme nọ ọ rrọ obe Ahwo Filipai 1:10. Pọl ọ jọ etẹe ta nọ: “Vuhu eware nọ e mae roja.” Pọl o ru oware nọ ọyomariẹ ọ ta na. Iruo usi uwoma ota nọ Jesu ọ kẹ riẹ na oye o mae jariẹ oja, yọ ọ rọ ajọwha ru iruo na ikpe buobu. Ọ jẹ ta usi uwoma evaọ “ẹgbede je no uwou ruọ uwou.” (Iruẹru 20:20) Orọnikọ oke jọ ọvo hayo ẹdẹ jọ ọvo ọ jẹ rọ ta usi uwoma ha. Oke kpobi nọ uvẹ na u rovie ọ jẹ rọ tae. Wọhọ oriruo, oke jọ nọ ọ jẹ hẹrẹ ahwo nọ a gbe ti kpohọ usi uwoma evaọ Athẹns, ọ rọ uvẹ yena ta usi uwoma kẹ ahwo ologbo jọ, yọ emamọ oware u no rie ze. (Iruẹru 17:16, 17, 34) Makọ oke nọ Pọl ọ jọ “uwou-odi,” ọ ta usi uwoma kẹ ahwo kpobi nọ ọ ruẹ.—Fil. 1:13, 14; Iruẹru 28:16-24.

6. Iruo vẹ Pọl o wuhrẹ amọfa?

⁶ Pọl ọ jẹ rọ uvẹ kpobi nọ u te rie obọ ru oware nọ u re fiobọhọ kẹ inievo na. Ọ jẹ hae ta kẹ inievo na no oke te oke re a lele iei kpohọ usi uwoma. Wọhọ oriruo, ọ rehọ Jọn Mak lele oma kpohọ erẹ usi uwoma ota ọsosuọ riẹ. Kẹsena evaọ ọrọ avọ ivẹ, ọ tẹ rehọ Timoti lele oma. (Iruẹru 12:25; 16:1-4) Ma riẹ nọ Pọl ọ jẹ rọ uvẹ yena wuhrẹ ezae nana epanọ a sae rọ rẹrote ukoko, gbe epanọ a sae rọ tuduhọ inievo na awọ, je wuhrẹ ahwo ziezi.—1 Kọr. 4:17.

7. Ẹvẹ ekpako ukoko a sai ro lele ohrẹ Pọl nọ o rrọ obe Ahwo Ẹfisọs 6:14, 15?

⁷ Oware nọ ekpako a rẹ sai wuhrẹ noi ze. Ekpako ukoko a rẹ ta usi uwoma no uwou ruọ uwou wọhọ epanọ Pọl o ru. A vẹ jẹ rọ uvẹ kpobi nọ u rovie ta usi uwoma evaọ oke ofa. (Se Ahwo Ẹfisọs 6:14, 15.) Wọhọ oriruo, a sae ta usi uwoma oke nọ a tẹ nyae dẹ oware hayo nọ a tẹ rrọ obọ  iruo. Yọ a te kuomagbe inievo na be bọ Ọgwa Uvie, a sae ta usi uwoma kẹ ahwo nọ e kẹle etẹe gbe enọ e rẹ zẹ eware kẹ ae. Ekpako ukoko a sae rọ oke nọ a be rọ ta usi uwoma na wuhrẹ inievo na epanọ a rẹ ta usi uwoma ziezi, te idibo iruiruo wọhọ epanọ Pọl o ru.

8. Eme o gwọlọ nọ ọkpako o re ru ẹsejọ?

⁸ Jọ iruo nọ ekpako a re ru evaọ ukoko rai gbe okogho rai i bu te epanọ a gbe ro wo uvẹ nọ a rẹ rọ ta usi uwoma ha ha. A sae tubẹ se iruo jọ ẹsejọ re a sai wo uvẹ nọ a rẹ rọ ta usi uwoma. Nọ a tẹ gwọlọ kẹ ae iruo jọ evaọ ukoko na, jọ a lẹ kpahe iẹe je roro kpahe oware na ziezi. Ẹsejọhọ a te ruẹ nọ a tẹ rehọ iruo na a ti gbe wo uvẹ nọ a re ro ru eware nọ e mai wuzou hu, eware wọhọ egagọ uviuwou nọ a re ru koka koka, usi uwoma nọ a rẹ ta ziezi, gbe emọ rai nọ a re wuhrẹ re a riẹ usi uwoma ẹta. O rẹ jọ bẹbẹ kẹ ekpako jọ re a se iruo jọ. Rekọ whọ tẹ se iruo jọ fikinọ whọ gwọlọ wo uvẹ ziezi nọ who re ro ru eware nọ e mai wuzou evaọ egagọ Ọghẹnẹ, eva e te dha Jihova ha.

9. Fikinọ iruo buobu e rrọ ekpako na obọ, eme o rẹ sae jọ bẹbẹ kẹ ae?

⁹ Oware nọ o sae rọ jọ bẹbẹ. Ebẹbẹ buobu i bi te idibo Jihova. Evaọ edẹ urere nana, fiki eware nọ e be via kẹ omai kpobi, o gwọlọ nọ a rẹ tuduhọ omai awọ jẹ sasa omai oma. Yọ ẹsejọ nọ inievo jọ a tẹ be te nyathọ, o gwọlọ nọ a rẹ kẹ ae ohrẹ. (1 Tẹs. 5:14) Ginọ uzẹme inọ ekpako na a sai si ebẹbẹ kpobi nọ i bi te idibo Jihova no ho. O make rrọ ere na, Jihova ọ gwọlọ nọ ekpako ukoko a rẹ daoma rai kpobi re a hae tuduhọ inievo na awọ jẹ thọ ae no eware iyoma. Kọ epanọ eware i bu ekpako na obọ te na, ẹvẹ a te sai ro wo uvẹ nọ a re ro fiobọhọ kẹ inievo na te epanọ u fo?

10. Wọhọ epanọ o rrọ 1 Ahwo Tẹsalonika 2:7, eme Pọl o ru nọ u dhesẹ nọ o you inievo na?

¹⁰ Oriruo Pọl. Uvẹ kpobi nọ u rovie oye Pọl o je ro jiri inievo na jẹ tuduhọ ae awọ. U fo nọ ekpako ukoko a rẹ rọ aro kele Pọl. A re you inievo na jẹ rẹrote ai ziezi. (Se 1 Ahwo Tẹsalonika 2:7.) Pọl ọ jẹ hae ta kẹ inievo na ẹsikpobi nọ o you rai, gbe nọ Jihova o you rai re. (2 Kọr. 2:4; Ẹf. 2:4, 5) Pọl ọ rehọ inievo ukoko na wọhọ egbẹnyusu riẹ, yọ ọ jẹ hae jọ kugbe ai ziezi. Ọ jẹ hae vuẹ inievo na eware nọ e be kẹe uye gbe eware nọ e thọ riẹ obọ. Oyena u dhesẹ nọ o fievahọ ae. (2 Kọr. 7:5; 1 Tim. 1:15) Rekọ orọnọ ebẹbẹ riẹ ọvo ọ jẹ mai roro kpahe he. Ukpoye ọ jẹ gwọlọ edhere kpobi nọ o re ro fiobọhọ kẹ inievo na.

11. Fikieme Pọl ọ rọ kẹ inievo na ohrẹ?

¹¹ U wo oke jọ nọ Pọl ọ kẹ inievo na ohrẹ. Orọnikọ ọ kẹ ae ohrẹ na fikinọ eva  rai e be dhae he. Rekọ fikinọ o you rai, yọ ọ gwọlọ nọ a ru oware ovo nọ o rẹ dha Jihova eva ha. Pọl ọ ta ẹme na vevẹ, ọ tẹ jẹ tae evaọ edhere nọ eva e gbẹ rọ dha ae he. Wọhọ oriruo, Pọl ọ jọ ileta nọ o kere se inievo obọ Kọrint na whọku ai. Nọ o kere ileta na no, o te vi Taitọs bru ai keme ọ gwọlọ riẹ epanọ inievo na a rri ẹme nọ o kere se ai na. Yọ eva e were riẹ gaga nọ o yo nọ a lele ohrẹ nọ ọ kẹ rai na.—2 Kọr. 7:6, 7.

12. Eme ekpako na a rẹ sai ru rọ tuduhọ inievo na awọ?

¹² Oware nọ ekpako a rẹ sai wuhrẹ noi ze. Ekpako ukoko a sae daoma hae jọ kugbe inievo na wọhọ epanọ Pọl o ru. Edhere jọ nọ a sai ro ru ei họ, a sae daoma hae kake ziọ ewuhrẹ re a lele inievo na gbe imiku taure ewuhrẹ o te ti muhọ. Omoke kpẹkpẹe dede nọ a rọ tuduhọ oniọvo jọ awọ o re fiobọhọ gaga. (Rom 1:12; Ẹf. 5:16) Edhere ọfa nọ ekpako na a re ro lele oriruo Pọl họ, a rẹ rọ Ebaibol tuduhọ inievo na awọ. A vẹ jẹ hae vuẹ ae nọ Ọghẹnẹ o you rai. U te no ere no, Pọl ọ jẹ hai ru eware nọ inievo na a rẹ rọ riẹ nọ o you rai ziezi. Ọ jẹ hai lele ai ta ẹme ẹsikpobi, yọ ọ jẹ hai jiri ai. O tẹ make rọnọ oniọvo jọ o ru oware nọ a rẹ rọ kẹe ohrẹ, Ikereakere na ọ rẹ rehọ ohrẹ na no ze. Ọ rẹ ta oware nọ oniọvo na o ru thọ na dẹẹ, rekọ ọ rẹ rọ unu uwowolẹ kẹe ohrẹ na re o sai tei udu.—Gal. 6:1.

13. Ẹvẹ ekpako jọ a re ru nọ oware o tẹ thọ ae obọ?

¹³ Oware nọ o sae rọ jọ bẹbẹ. Ekpako na a gba ha, wọhọ epanọ mai kpobi ma gba ha na. Eware e rẹ thọ ae obọ ẹsejọ. (Rom 3:23) Ẹvẹ ekpako jọ a re ru nọ oware o tẹ thọ ae obọ? Nọ oware o tẹ thọ ejọ obọ, o rẹ kẹ ae uye te epanọ iruo na e rẹ rọ bẹ ae no. Efa, nọ oware o tẹ thọ ae obọ, a rẹ gwọlọ gu unoma, ukpenọ a daoma nwene obọ re a riẹ oware na ru ẹdẹfa.

14. Eme Pọl ọ ta evaọ obe Ahwo Filipai 4:13, nọ u dhesẹ nọ eware nọ e jẹ thọe obọ e lẹliẹ oma lọhọ iẹe he?

¹⁴ Oriruo Pọl. Pọl o wo omaurokpotọ. Ọ riẹ nọ orọnikọ ẹgba obọriẹ ọ rẹ sae rọ siọ oware uyoma ba eru hu. Ọ riẹ nọ Ọghẹnẹ ọye o ti fiobọhọ kẹe. Re Pọl o te ti kurẹriẹ, ọ jọ eva gaga, yọ o je kpokpo Ileleikristi. Rekọ uwhremu na, ọye ọvo ọ rọ unu riẹ ta nọ o ru thọ gaga, yọ ọ gwọlọ nwene. (1 Tim. 1:12-16) Jihova o gine fiobọhọ kẹ Pọl ukọ na. Uwhremu na, ọ tẹ te jọ ọkpako ukoko nọ o you inievo na, nọ o wo ohrọ gbe omaurokpotọ. Pọl ọ riẹ nọ eware buobu e rẹ thọe obọ, yọ o jẹ hae kẹe uye gaga. O make rrọ ere na, ọ kuvẹ re oyena o lẹliẹ oma lọhọ iẹe he, keme ọ riẹ  nọ Jihova ọ te rọvrẹ riẹ. (Rom 7:21-25) Ọ riẹ nọ ọ sae nwani ru eware kpobi gbagba ha. Rekọ ọ jẹ daoma kpobi re o yeri uzuazọ nọ u fo nọ Oleleikristi o re yeri. O te je fievahọ Jihova inọ ọ te kẹe ẹgba nọ o re ro ru iruo kpobi nọ ọ kẹ riẹ.—1 Kọr. 9:27; se Ahwo Filipai 4:13.

15. Nọ oware o tẹ thọ ọkpako ukoko obọ, eme u fo nọ o re ru?

¹⁵ Oware nọ ekpako a rẹ sai wuhrẹ noi ze. Orọnikọ fikinọ ekpako ukoko a rrọ gbagba jabọ nọ a rọ rehọ ae mu hu. Rekọ Jihova ọ gwọlọ nọ a te ru thọ, jọ a rọwo nọ a ru thọ, a vẹ jẹ daoma wo uruemu nọ u fo nọ Ileleikristi a re wo. (Ẹf. 4:23, 24) U fo nọ ọkpako ukoko ọ rẹ kiẹ omariẹ riwi re ọ riẹ sọ o bi yeri uzuazọ nọ Ebaibol ọ ta nọ Oleleikristi o re yeri. Nọ ọ tẹ ruẹ oware nọ o thọ, ọ vẹ kpọe vi. O te ru ere, Jihova o ti fiobọhọ kẹe wo evawere je ru iruo nọ a kẹ riẹ na ziezi.—Jem. 1:25.

16. Eme ọ rẹ sae via otẹrọnọ oware nọ inievo na a riẹ ru hu ọvo ọkpako ukoko ọ rẹ ruẹ?

¹⁶ Oware nọ o sae rọ jọ bẹbẹ. Fikinọ ekpako na a kẹle inievo ukoko na ziezi, a sae ruẹ eware nọ a be riẹ ru hu. Nọ ekpako na a gbẹ yọroma ha, onana o sai ru nọ a rẹ rọ rehọ ekpehre ubiẹro rri inievo na hayo doku ai. Pọl ọ ta kẹ Ileleikristi nọ a te ru ere, eva e rẹ were Setan gaga.—2 Kọr. 2:10, 11.

17. Nọ oniọvo jọ o te ru thọ, ẹvẹ Pọl o re rri rie?

¹⁷ Oriruo Pọl. Pọl ọ jẹ rọ emamọ ubiẹro rri inievo na. Ọ riẹ nọ a re ru thọ, yọ ẹsejọ dede a re ru ọyomariẹ thọ. O make rrọ ere na, Pọl ọ riẹ nọ, nọ oware o tẹ thọ ohwo obọ oyena o nwani dhesẹ nọ ohwo na yọ ekpehre ohwo ho. O you inievo na gaga, yọ emamọ iruemu rai ọ jẹ tẹrovi. Otẹrọnọ o be dina bẹ oniọvo jọ re o ru oware nọ u woma, Pọl ọ rẹ ta vievie he inọ ohwo na o keke aro fihọ bi ru oware uyoma. O re rri rie inọ oware na o be dina bẹ ohwo na eru, fikiere a rẹ tuduhọ iẹe awọ.

18. Who te rri oware nọ Pọl o ru oke nọ Yuodia avọ Sintiki a jẹ whọ, eme who wuhrẹ noi ze? (Ahwo Filipai 4:1-3)

¹⁸ Joma kẹ oriruo jọ. U wo inievo-emetẹ ivẹ jọ nọ a re se Yuodia avọ Sintiki nọ e jọ ukoko obọ Filipai. O wọhọ nọ ẹmẹwhọ ọ jọ udevie rai nọ o lẹliẹ usu rai aimava godo. Kọ eme Pọl o ru? (Se Ahwo Filipai 4:1-3.) Pọl ọ ta ẹme ọdada kẹ ae he, ukpoye ọ ta kpahe emamọ uruemu rai. U kri no nọ inievo-emetẹ nana a be rọ rehọ eva rai kpobi gọ Ọghẹnẹ. Pọl ọ riẹ nọ Jihova o you rai. Pọl o rri inievo-emetẹ nana fihọ ikpehre ahwo ho. Oyejabọ nọ ọ rọ tuduhọ ae awọ re a ku ẹwhọ rai họ na. Yọ emamọ ubiẹro nọ Pọl o je ro rri inievo na u fiobọhọ kẹe nọ ọ jẹ rọ wereva evaọ egagọ Ọghẹnẹ, jẹ kẹle inievo na ziezi.

19. (a) Eme o re fiobọhọ kẹ ekpako ukoko nọ a gbẹ rọ rehọ ekpehre ubiẹro rri inievo na ha? (b) Eme who wuhrẹ no uwoho ọkpako nọ o bi ru Ọgwa Uvie fo na ze?

 ¹⁹ Oware nọ ekpako a rẹ sai wuhrẹ noi ze. Whai ekpako na, wha hai muẹrohọ emamọ iruemu inievo na. Ọvuọvo ọ gba ha, rekọ who te rri ziezi, whọ te ruẹ nọ aikpobi a wo emamọ iruemu jọ nọ e te were owhẹ. (Fil. 2:3) Ginọ uzẹme inọ no oke te oke, oniọvo jọ ọ sai ru oware uyoma jọ nọ ọkpako ukoko ọ rẹ rọ kẹe ohrẹ. Rekọ u fo re ekpako ukoko a rọ aro kele Pọl evaọ onana re. Nọ oniọvo jọ ọ tẹ ta ẹme oyoma hayo ru oware nọ o thọ, jọ a rọ ekpehre ubiẹro rri rie he. Ukpoye, jọ a kareghẹhọ nọ oniọvo na o gbe you Jihova, o bi thihakọ ebẹbẹ anwẹdẹ, yọ ọ sae siọ ekpehre uruemu na ba. Nọ ekpako na a tẹ be rọ emamọ ubiẹro rri inievo na, inievo na kpobi a re yerikugbe whẹtiẹ whẹtiẹ.

20. Eme ekpako ukoko a re ru ẹsikpobi re a sai lele oriruo Pọl?

²⁰ Whai ekpako ukoko, wha tẹ romatotọ wuhrẹ kpahe oriruo Pọl u ti fiobọhọ kẹ owhai gaga. Wọhọ oriruo, kpohọ Watch Tower Publications Index, re who rri uzoẹme na “Paul.” Kẹsena who ve rri uzoẹme osese nọ o ta nọ “example for elders.” Nọ who bi se izoẹme jọ nọ e rrọ etẹe na, nọ omara nọ, ‘Ẹvẹ mẹ sai ro lele oriruo Pọl re mẹ sae rọ evawere ru iruo nọ a kẹ omẹ evaọ ukoko na?’

21. Eme ekpako ukoko a rẹ riẹ?

²¹ Whai ekpako ukoko, orọnikọ Jihova ọ be ta nọ wha re ru eware kpobi gbagba ha. Rekọ ọ gwọlọ nọ wha jọ ahwo nọ a re fievahọ. (1 Kọr. 4:2) Eva e were Jihova gaga inọ Pọl ọ rọ eva riẹ kpobi ru iruo nọ ọ kẹ riẹ. Riẹ nọ eva e te were Jihova gaga re inọ whọ be rọ eva ra kpobi ru iruo nọ ọ kẹ owhẹ. “Iruo rai gbe uyoyou nọ wha dhesẹ kẹ odẹ” Jihova e rẹ thọrọ iẹe ẹro vievie he, “nọ wha rọ gbodibo jẹ be ruabọhọ gbodibo kẹ erẹri na.”—Hib. 6:10.