Ir al contenido

Ir al índice

KJOAʼMIYA XI CHOTʼAYA 14

Xi chjotajchínga sʼin tiyo, tosi tonda chjénngilao je pastro Pablo

Xi chjotajchínga sʼin tiyo, tosi tonda chjénngilao je pastro Pablo

“Chjénngináo nga an” (1 COR. 11:1).

KJOAJNDA 99 Jmi mani je ndsʼee kao tichjaa

XI TÍNCHJA̱NI *

1, 2. Ánni nga nʼio nda kuinyakaoni je xi chjotajchínga sʼin tjío kʼiatsa skénngi je choa̱le Pablo.

 JE PASTRO Pablo nʼio tsjoake koan je chjotale Cristo kuinga nʼio kisixáni nga tsakasenkao (Hech. 20:31). Nga kʼoakisʼin tsjoacha koan je Pablo. Tobʼelañá, kʼianga kisʼejinle je xi chjotajchínga sʼin tsakatio ya Éfeso nga tsín tiskoe̱ni je pastro Pablo, ñaki kiskiʼndá ngatsʼi (Hech. 20:37). Kʼoatisʼinni ndʼaibi, je xi chjotajchínga sʼin tjío tsjoake je ndsʼe̱ kʼoa binyakao (Filip. 2:16, 17). Kʼoa jméni xi kuinyakao nga ñʼai ma sakʼoale je xi chjotajchínga sʼin tjío.

2 Je xi chjotajchínga sʼin tjío nʼio tse xá kjinele kʼoa ndatjín nga skénngi je choa̱le Pablo (1 Cor. 11:1). Je Pablo kʼoati chjotajée koan joni tsa ñá, kuinga sakʼoa ñʼai koannile nga kʼoakisʼin xi ndatjín (Rom. 7:18-20). Ningalani tse kjoa jaʼatojin, alikui kisikʼajenle kon. Tosi tonda tsjoa tsakáya kon. Kʼiatsa skénngi choa̱le Pablo je xi chjotajchínga sʼin tjío, tosi tonda tsjoa sa̱tío kon nga sixále Jeobá ninga sakʼoa ñʼai koa̱nle. Kataʼyala jókoa̱n sʼin.

3. Jmé xi chótʼayajiaan i̱ kjoaʼmiya jebi, kʼoa jósʼin koasenkaoná.

3 I̱ kjoaʼmiya jebi ño koya tjínni xi chótʼayajiaan xi ñʼai male je xi chjotajchínga sʼin tjío. Xi títjon, nga sikʼaya nichxin nga kuitsoyason ninga tse xá kjinele. Xi majaoni, nga sikʼaya nichxin nga tsjoánganʼiole kʼoa sikuinda je jtín. Xi majanni, nga tsín sikʼajenle kon kʼiatsa jñani ñʼai male. Kʼoa xi mañoni, nga tsín tokui kuenta sʼin jñani tsín nda sʼín xi ngikʼa. Jchañá jókisʼin je Pablo kʼianga ñʼai koanle kʼoa jósʼin skénngi choa̱le je xi chjotajchínga sʼin tjío.

NGA SIKʼAYA NICHXIN NGA KUITSOYASON NINGA TSE XÁ KJINELE

4. Ánni nga sakʼoa ñʼai manile je xi chjotajchínga sʼin tjío nga tsoyason.

4 Ánni nga ñʼai manile. Je xi chjotajchínga sʼin tjío nʼio nda choa̱ batío kʼianga tsoyason, tonga kʼoati tsesa xá kjinele. Tobʼelañá, sakʼoa je bándiaale nga satío kjoajtín nga jinle xomana, nga chotʼaya Biblia kʼoa nga batíonda tsa jmesani xi bʼakaole kʼoa tsa jme kjoanokjoaya xi tsjoá. Kʼoati síkʼaya nichxin nga bakóyale je xi siervo ministerial ma kʼoa nga tsjoánganʼiole je ndsʼee (1 Ped. 5:2). Kʼoa tjínkʼa je xi chjotajchínga sʼin tjío xi ya tsjoánganʼio nga sʼenda kʼoa nga masinle Ndʼia jña chotʼayá kao ndʼia xi kʼoatisʼin machjén nga ʼyaxkón Niná. Ningalani tse xá tjínle je xi chjotajchínga sʼin tjío, tonga je xi ngisa chjí be kuinga tsoyason je Énle Niná tojo sʼín je ndsʼee xi ngikʼa (Mat. 28:19, 20).

5. Jmé choa̱ xi tsakʼéjna Pablo xi tʼatsʼe nga ʼmiyasoán.

5 Choa̱ xi tsakʼéjna Pablo. Yaa Filipenses 1:10 tsoyaná ánni nga nʼio nda kitsoyasonni. I kitso je Pablo: “Jméni nga jchasínio xi nda tjín [xi ngisa chjíle]”. Je Pablo kisitjoson kjoafaʼaitsjen xi kitsjoa. Kui xá kisʼenele nga kuitsoyason kʼoa nʼio chjí tsabekon xá jebi. Xki̱ ndʼia xki̱ ndʼia kitsoyason kao jñani nʼio tjín chjota (Hech. 20:20). Ali tsa to hora kisʼele jochon kitsoyason kʼoa ali tsa to ñandia kitsoyason nga jngo xomana, kitsoya jokji tjen kʼoakoanle. Ñandia nga ya tíkoyale miyole ya Atenas, jngojtín chjota kitsoyale xi ya tsʼe kʼoa nda kichomani nga kʼoakisʼin (Hech. 17:16, 17, 34). Kʼoa kʼianga kinikʼéjnanʼio kitsoyale je chjota jokji tjen kʼoakoanle (Hech. 28:16-24; Filip. 1:13, 14).

6. Jósʼin kitsoyale Pablo je ndsʼe̱.

6 Je Pablo nda kisichjén nichxinle. Kʼoakitsole xi kjaʼaí nga ñatjen kuitsoyason. Tobʼelañá, kʼianga kjin kikakóyason, nga títjon jé Juan Marcos kikao kʼoa xi koanjaokʼani jé Timoteo kikao (Hech. 12:25; 16:1-4). Tsakakóyale chjota jebi nga koanle tsakatío jtín, nga koanle tsakándiaa kʼoa nga nda kitsoya (1 Cor. 4:17).

Tʼinyasuin tojñani sa̱téjin chjota tojo kisʼin Pablo (Chótsenlai párrafo 7) *

7. Jméni xi tjínnele sʼin je xi chjotajchínga sʼin tjío nga koaitjenngi je kjoafaʼaitsjen xi kitsjoa Pablo tojo tso ya Efesios 6:14, 15.

7 Xi bakóyaná. Kʼianga skénngi choa̱le Pablo je xi chjotajchínga sʼin tjío kʼiaa nga kuitsoya tojñani sa̱téjin je chjota, ali tsa tokʼiakjoan nga xki̱ ndʼia xki̱ ndʼia kuitsoyason (tʼexkiai Efesios 6:14, 15). * Tobʼelañá, koaan kuitsoya Énle Niná kʼiatsa tjín xi fikatse, ya jñani síxá, kʼoa tsa yaje̱ jñani tsjoánganʼio nga sʼenda ndʼia jña ʼyaxkón Niná, koaan kuitsoyale je chjota xi ya tjíochrian kʼoa tsa jeje̱ chjota xi tsojmi bichókao. Tojo kisʼin Pablo, je xi chjotajchínga sʼin tjío koaan kuitsoyale je ndsʼee, jolani je xi siervo ministerial ma ánni nga ngisa nda koa̱nnile kuitsoya.

8. Jméni xi machjén nga sʼin sakʼoa je xi chjotajchínga sʼin tjío.

8 Je xi chjotajchínga sʼin tjío alikui koa̱n nga ñaki tokui xá sʼin je xá xi kjinele ya jinjtín, tsa ya circuito kʼoa tsa tsín tikoa̱nʼanile nga kuitsoyason. Kʼiatsa kuenta sʼin jokji tjen kʼoakoa̱nle, sakʼoajin kʼoakuitso nga tsín kʼoakoa̱nle kʼiatsa tsesa xá sʼe̱nele. Kʼianga jekʼoetsʼoa, tsakui nichxin kʼia koa̱njinle nga tse xá kjinele ya jinjtín kʼoa kuinga tsín kʼoasʼin bitjosonnile jmeni xi ngisa tjínle kjoandosin, jolani nga kotʼayajtín ya yaniʼyale, nga tsjoánganʼio nga ʼmiyason kʼoa nga tsoyale je ʼndíxtile josʼin kuitsoyason. Tsakui nichxin tjínkʼa xi ñʼai male nga kʼoatso nga tsín skoé je xá xi bʼaile, tonga je Jeobá majinle ánni nga kʼoasʼínni je ndsʼee.

NGA SIKʼAYA NICHXIN NGA TSJOÁNGANʼIOLE KʼOA SIKUINDA JE JTÍN

9. Nga tse xá kjinele je xi chjotajchínga sʼin tjío, jméni xi ñʼai male.

9 Ánni nga ñʼai manile. Nga jenichxin fetʼa tiyoaa, xi choʼndale Jeobá maa tsee kjoa bitjatojiaan. Kuinga machjénniná ngatsʼiaa nga ʼya xi sinʼiojinná, nga kuinyakaoná kʼoa nga tsjoánganʼioná. Kʼoa sakʼoa machjén nga ʼya xi kuinyakaoná kʼiatsa tsín nda tinʼia (1 Tes. 5:14). Je xi chjotajchínga sʼin tjío alikui koa̱nle nga kjoaʼaxin je kjoa xi bitjatojiaan, tonga je Jeobá kui xi mele nga katatsjoánganʼiole kʼoa katasíkuinda je jtín. Nga nʼio tse xá kjinele ndsʼee jebi, jósʼin nga kʼoasjeʼa nichxin nga kuinyakao je ndsʼee.

Kʼoatʼinlai jñani nda tjíosʼín je ndsʼee kʼoa tinʼiui kon (Chótsenlai párrafo 10, 12) *

10. Tojo tso ya 1 Tesalonicenses 2:7, jósʼin tsabekon Pablo je ndsʼe̱.

10 Choa̱ xi tsakʼéjna Pablo. Je Pablo kjitʼaa kʼoakitsole je ndsʼe̱ jñani nda kisʼin kʼoa kisinʼiojin. Je xi chjotajchínga sʼin tjío kui choa̱le fitjenngi nga bakóle kjoatsjoacha kʼoa nga nda síkao je ndsʼee (tʼexkiai 1 Tesalonicenses 2:7). * Je Pablo kʼoakitsole je ndsʼe̱ nga nʼio tsjoake je Jeobá kʼoa nga kʼoati tsjoake tsanda je (2 Cor. 2:4; Efes. 2:4, 5). Miyo tsakjáo kʼoa kisikʼayale nichxin. Nga nʼiotʼa koan je ndsʼe̱ kʼoakitsole jñani machjén nga sindaya yaole (2 Cor. 7:5; 1 Tim. 1:15). Je Pablo alikui tokui kini jñani ñʼai koanle, tosaa kui xi kisʼin nga tsakasenkao je ndsʼe̱.

11. Ánni nga kjoafaʼaitsjen kitsjoanile Pablo je ndsʼe̱.

11 Je Pablo sakʼoa kitsjoale kjoafaʼaitsjen je ndsʼe̱, kui kʼoakisʼinni nga koanndosinle xi tʼatsʼe kʼoa tsín koanmele nga kjoa katatsaojin. Tonga kiskosonnile josʼin tsakjákao ánni nga koanjinnile je kjoafaʼaitsjen xi kitsjoale kʼoa nga sitjosonni. Tobʼelañá, kʼianga kiskile je chjotale Cristo xi Corinto tsʼe, kʼoakitsokixile jmeni xi tjínnele sʼin, tonga nga jekoanskanni jé Tito kisikasén, nga̱ koanmele tsabe tsa kisasenle je carta xi kisikasénle. Nʼio tsjoa koanle nga kisʼejinle nga kisitjoson je kjoafaʼaitsjen xi kitsjoale (2 Cor. 7:6, 7).

12. Jméni xi tjínnele sʼin je xi chjotajchínga sʼin tjío nga sinʼiojin je ndsʼee.

12 Xi bakóyaná. Je xi chjotajchínga sʼin tjío koaan koaitjenngi je choa̱le Pablo nga sikʼayale nichxin je ndsʼee. Je xi koa̱n sʼin kuinga xátí kuicho nga satío kjoajtín ánni nga koa̱n kjoakaonajmíni je ndsʼee. Bʼainganʼiolee je ndsʼee ninga tongotjo chjakaonajmiá (Rom. 1:12; Efes. 5:16). Kʼianga kui choa̱le Pablo fitjenngi je xi chjotajchínga sʼin tjío kui Biblia síchjén nga tsjoánganʼiole je ndsʼee kʼoa nga kʼoatsole nga tsjoake je Jeobá. Kʼoasʼin bakóni nga tsjoake kʼianga kjitʼa nchja̱le kʼoa nga kʼoatsole jñani nda sʼín je ndsʼee. Tjínnele nga ya kʼoangini jmeni xi tso je Énle Niná kʼiatsa ʼya xi kjoafaʼaitsjen tsjoále. Ningalani ñaki kʼoatsole je ndsʼee jmeni xi tjínnele sʼin, tonga kʼoati kuenta sʼín josʼin kuichomani jmeni xi tsole (Gál. 6:1).

NGA TSÍN SIKʼAJENLE KON KʼIATSA JÑANI ÑʼAI MALE

13. Jókoa̱n je xi chjotajchínga sʼin tjío kʼiatsa tokui kuenta sʼin jñani ñʼai male.

13 Ánni nga ñʼai manile. Nga kʼoati chjotajée ma je xi chjotajchínga sʼin tjío sakʼoa kʼoati saténgi (Rom. 3:23). Kʼoati bʼénele yaole nga kui kʼoasʼín xi ndatjín ningalani ñʼai male. Tjínkʼa xi síkinroajen kon kʼianga tokui fini jñani tsín kʼoasʼin bitjosonle. Kʼoa tjínkʼa xi tosʼa choa kjoa male jñani tsín nda sʼín kʼoa kʼoasʼin síkjaʼaitsjen nga tsín machjén nga sindaya yaole.

14. Tojo tso 2 Corintios 4:7, jósʼin tsakasenkao Pablo nga nangitokon koan ninga tjín jmeni xi ñʼai koanle.

14 Choa̱ xi tsakʼéjna Pablo. Je Pablo nangitokon koan kʼoa kʼoakitso nga tsín kʼoakoa̱nle sindaya yaole kʼiatsa toje. Koanjinle nga toje Niná xi koa̱nle koasenkao. Nga títjon, nʼio kitjenngike je chjotale Cristo. Nga jeki nichxin koanjinle nga tsín ndatjín jmeni xi kisʼin, kisikʼantjaiya yaole kʼoa tsín tikʼoakisʼinni (1 Tim. 1:12-16). Jé Jeobá tsakasenkao Pablo nga nda chjota koan, nga nangitokon koan kʼoa nga nda kisikuinda je chjotale Cristo. Chʼao kisʼe kon nga jaʼaitsjenle jñani tsín nda kisʼin ngasʼa, tonga ñaki kʼoatsakʼé kon nga jekisichatʼale Jeobá kʼoa alikui tikui kisikjaʼaitsjenni jmeni xi kisʼin (Rom. 7:21-25). Koanjinle nga tsín koa̱n chjotatsje koa̱n kʼoa tsakʼénele yaole nga kʼoakoankjoan jotjínnele koa̱nkjoan je chjotale Cristo, nangitokon koan kʼoa jé Jeobá kisinʼiotʼa nga kitjosonle je xá xi kisʼenele (1 Cor. 9:27; tʼexkiai 2 Corintios 4:7 *).

Ali tokuijin kuenta nʼiai jñani tsín kʼoasʼin bitjosonli (Chótsenlai párrafo 14, 15) *

15. Ningalani ñʼai male je xi chjotajchínga sʼin tjío nga chjotajée ma, jméni xi koasenkao nga sindaya yaole.

15 Xi bakóyaná. Ali tsa kuijin nga chjotatsje ma je ndsʼee nga kui xá bʼainile nga chjotajchínga sʼin batio, je Jeobá kui xi mele nga katamajinle nga chjotajée ma kʼoa nga tjínnele sindaya yaole (Efes. 4:23, 24). Kʼianga kʼoexkia Biblia tjínnele sikjaʼaitsjenjin jñani machjén nga sindaya yaole kʼoa machjén nga tokjoan kʼoasʼin. Tsa kʼoasʼin, jé Jeobá koasenkao nga tsjoa sa̱tío kon kʼoa nda kuitjosonle je xá xi kjinele (Sant. 1:25).

NGA TSÍN TOKUI KOAINI JÑANI TSÍN NDA SʼÍN XI NGIKʼA

16. Jméni xi koa̱n kʼiatsa tokui koaini je xi chjotajchínga sʼin tjío jñani tsín nda sʼín je ndsʼee.

16 Ánni nga ñʼai manile. Tsakui nichxin ngisa skoe̱ je xi chjotajchínga sʼin tjío jñani tsín nda sʼín je ndsʼee kʼianga ñatjen sixá. Tsa tokui kuenta sʼin jebi je xi chjotajchínga sʼin tjío, yajin kjuinroani nga chʼao sa̱tío kon, nga nʼio kjoakao kʼoa tsa toskoe̱sin je ndsʼee. Je Pablo kʼoakitsole je chjotale Cristo nga kui jebi xi mele je Na̱i (2 Cor. 2:10, 11).

17. Jósʼin tsabekon Pablo je ndsʼe̱.

17 Choa̱ xi tsakʼéjna Pablo. Je Pablo kui kuenta kisʼin ngantsjai jñani nda kisʼin je ndsʼe̱. Ninga kʼoalani, ali tsakuijin xi tsonile nga ñaki tsín kuenta kisʼin jñani kisatengi je ndsʼe̱, nga̱ sakʼoa tsakʼetʼale Pablo jmeni xi kisʼin. Koanjinle nga tsín tsakuijin xi tsonile nga chʼao kjoaan kʼiatsa tsín nda sʼiaan. Nʼio tsjoake koan je ndsʼe̱, kui kini jñani nda kisʼin. Kʼoa nga jngo ndsʼe̱ tsabe xi ñʼai kjimale nga kui kʼoatísʼín xi ndatjín, koanjinle nga tíbʼénele yaole kʼoa nga tokuisa xi machjén nga ʼya xi tsjoánganʼiole.

18. Jméni xi bakóyaná josʼin tsakasenkao Pablo je Evodia kao Síntique (Filipenses 4:1-3).

18 Kataʼyala josʼin tsakasenkao Pablo jao yánchjín xi ya tsakatio ya jtín xi kisʼejna ya Filipos (tʼexkiai Filipenses 4:1-3). * Je Evodia kao Síntique alikui nda kikao xínkjín, tsakui nichxin tsín kisasenle jmeni xi kisʼin xi ijngo. Je Pablo alikui kiskankao kʼoa ni chʼaojinla sʼin kisikʼaxki̱. Tosaa kui kini jñani nda kisʼin kʼoa nga kixi kitʼale je Niná. Koanjinle Pablo nga nʼio tsjoake koan Jeobá yánchjín jebi. Nga koanjinle Pablo nga koa̱n sindaya yaole kʼoakitsole nga katasíchatʼale xínkjín. Nga nda tsabekon Pablo je ndsʼe̱ kui xi tsakasenkao nga tsjoa kisʼeni kon kʼoa nga kisʼenile miyo ya jtín xi kisʼejna Filipos.

Ali chʼaojinsʼin nikʼaxki̱ je ndsʼee (Chótsenlai párrafo 19) *

19. 1) Jósʼin je xi chjotajchínga sʼin tjío nga kui koaini jñani nda sʼín je ndsʼee. 2) Jméni xi bakóyali je sén xi faʼaitʼa jñani matsen jngo xi chjotajchínga sʼin tíjna xi ya tísítsje Ndʼia jña chotʼayá.

19 Xi bakóyaná. Xi chjotajchínga sʼin tiyo, kui kuenta tʼiaon jñani nda sʼín je ndsʼee. Ningalani chjotajée ma kʼoati tjín jñani nda sʼín (Filip. 2:3). Sakʼoajin machjén nga kjoafaʼaitsjen kʼoailao je ndsʼee, kʼoatʼiaon jokisʼin je Pablo, ali tokuijin mangínño jmeni xi tso kʼoa jñani chʼao sʼín je ndsʼee. Kuenta tʼiaon nga je Jeobá tsjoake ndsʼee jebi, nga tjíobʼénele yaole nga kixi tjíofitʼale kʼoa nga koa̱n sindaya yaole jñani chale. Kʼianga kui fini je xi chjotajchínga sʼin tjío jñani nda sʼín je ndsʼee, tsjoake ma kʼoa nda fikao xínkjín je ndsʼee.

TOSI TONDA CHJÉNNGILAO JE PABLO

20. Jméni xi koa̱n sʼin je xi chjotajchínga sʼin tjío nga skoe̱sa jmeni xi kisʼin je Pablo.

20 Je xi chjotajchínga sʼin tjío, nʼio kuinyakao tsa tosi tonda skótʼaya jmeni xi kisʼin je Pablo. Tobʼelañá, ya Índice de las publicaciones Watch Tower koaan koasjai jñani “Pablo” tso, kʼoa xijekoa̱n ya jñani “ejemplo para los ancianos” tso. Kʼianga skótʼayajin jmeni xi faʼaitʼa, koaan sikjaʼaitsjenjin jebi: “Jósʼin koasenkaona je choa̱le Pablo nga tosi tonda kao kjoatsjoa sitjosoan je xá xi kjinena nga chjotajchínga sʼin tijna”.

21. Jméni xi tsín jao kʼoe kon je xi chjotajchínga sʼin tjío.

21 Xi chjotajchínga sʼin tiyo kuenta tʼiaon nga tsín tokui koyale Jeobá nga chjotatsje koa̱on, je xi mele kuinga kixi koanngíntʼalao (1 Cor. 4:2). Je Jeobá chjí tsabe ngayeje jmeni xi kisʼin Pablo kʼoa nga kixi kitʼale. Kʼoati tʼejngo tokon tsanda jon nga chjí be Jeobá je xá xi tinʼiao. Ya Hebreos 6:10, itso: “Likui chajinle xáno kao je kjoatjaocha xi tsen tsaʼyanino xi tʼatsʼe jaʼaínle. Koantsen kjoatjaochabe nga kinisinlao je chjotale Cristo, kʼoa nga tojo nisinlao”.

KJOAJNDA 87 Nroai, katatjoli nganʼio

^ párr. 5 Nʼio chjí ʼyaa jmeni xi sʼín je xi chjotajchínga sʼin tjío nga binyakaoná. I̱ kjoaʼmiya jebi ño koya tjínni xi chótʼayajiaan xi ñʼai ma sakʼoale. Kʼoati jchaa jósʼin koasenkao je choa̱le pastro Pablo. Kʼoa jmeni xi chótʼayajiaan koasenkaoná nga jchaa jósatío kon, jósʼin koakolee nga tsjoachaa kʼoa jósʼin kuinyakoaa.

^ párr. 7 Efesios 6:14, 15: “Kʼoasʼin nʼio tiyondao. Nda tʼekjáo xjoa̱xínkjándiano xi ngoyale xi ñaki kʼoatjín. Tjakjáo ʼme̱no najñoki̱cha̱ xi ngoyale kjoa xi tjínle kjoakixi. 15 Tjayao ndso̱ko je jté xi ngoyale nga tiyondao xi tʼatsʼe je énnda xi tsjoá xi nyʼán tjín”.

^ párr. 10 1 Tesalonicenses 2:7: “Tosa koanʼindajinjin kao jon, joni tsa jngo na̱ xi síkaki, xi kjoétjao ʼndíle”.

^ párr. 14 2 Corintios 4:7: “Tonga tjínnajin je kjoabi xi nʼio nda joni tsa jayale jngo tii xi niʼnde, jméni nga jchasínile nga je nganʼio xi nʼio tse tsʼe Niná ní, ali tsainjinjin”.

^ párr. 18 Filipenses 4:1-3: “ʼNdíndsʼe, kjaí tsjoake̱no, sikjaojian xi tʼatsaon. Jon nío xi nitsjoalao ni̱ma̱na. Jon nío joni tsa koronana. Nʼio tiyokao Nainá, jon xi tsjoake̱no. 2 Tibʼenele je Evodia kao Síntique, nga ngóson katabʼékon nga̱ tjíokao Nainá. 3 Kʼoati jilai ʼndíndsʼe xi ñatje̱n nixái, bʼenele nga nda tise̱nkoai je yánchjínbe xi kisixákaona tʼatsʼe je énnda tʼatsʼe Cristo, kao Clemente, kao xikʼa xi kisixákaona xi ya xo̱n xi tsʼe kjoabijnachon tjíotʼa jaʼaínle”.

^ párr. 65 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Kʼianga jebitjoni xále jngo ndsʼee, tsoyale Énle Niná jngo chjota xi ñatjen síxá.

^ párr. 67 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Tojo sʼín jngo chjota xi barré koʼnda, jngo xi chjotajchínga sʼin tíjna ngasin nganda fákao jngo ndsʼee xi tísíkjinle jtín.

^ párr. 69 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Jngo ndsʼee xi kjoafaʼaitsjen tsjoále jngo ndsʼee xi jtile nga tsín kasasénle jme xi kama.

^ párr. 71 XI TÍNCHJA̱NI SÉN XI FAʼAITʼA: Je xi chjotajchínga sʼin tíjna tsejta ma kʼoa alikui kjánkao jngo ndsʼee xi tsínni tísítjoson jmeni xi katso nga sʼin.