1-2. (a) Gha re Yunis? De ọlọghọmwa eso nọ miẹn vbe ọ maa e Timoti emwi vbekpa e Jehova kevbe Jesu? (b) Vbọ sunu vbe efoto nọ rre odaro ebe na?

 E BAIBOL ma wa ta vbene ọ ghaa ye hẹ vbe ẹdẹ ne Timoti dinmwiamẹ, vbọrhirhighayehẹ, ẹi mwẹ ọyẹnmwẹ ma gha sẹ iyẹe vbe ẹdẹrriọ. (Itan 23:25) Muẹn roro, vbene ẹko ghaa rhiẹnrhiẹn ọnrẹn hẹ, vbe ọ ghee Timoti vbe uwu amẹ. E Lọis ne iye Timoti nọkhua, da iye Timoti yi, iran eva gha muẹnmuẹn ogiẹ. E Yunis keghi hiọnrọn sotọ zẹvbe na ya dinmwi e Timoti ye uwu amẹ. A ghi mu e Timoti ladian vbe uwu amẹ, e Timoti na gha muẹnmuẹn ogiẹ, ẹre amẹ eve na gha rrọọ kua vbe aro e Yunis, eve oghọghọ ghaa nọ. Agharhemiẹn wẹẹ ọ ma gha khuẹrhẹ, e Yunis keghi sẹtin ru iyobọ ne ovbi ẹre ya do hoẹmwẹ e Jehova kevbe Jesu Kristi. De usun ọlọghọmwa ne Yunis la gberra, e Timoti ke do sẹtin dinmwiamẹ?

² Ugamwẹ ughughan ẹre evbibiẹ Timoti ghaa ye vbe Timoti waan dee. Ovbi e Grik ẹre erhae ghaa khin, iyẹe kevbe iyẹe nọkhua na gha re Ivbi e Ju. (Iwinna 16:1) Ọ gha kẹ, ehọnrre ẹre Timoti ye gha khin, vbe iyẹe kevbe iyẹe nọkhua khian Ivbiotu e Kristi. Sokpan, erhae ma khian Ovbiotu e Kristi. Vbe ẹghẹ na kha na, ọ khọ wẹẹ, e Timoti sẹ nẹ, nọ gha sẹtin zẹ ne egbe ẹre. De ugamwẹ ne Timoti gha ghi deba? Ugamwẹ ọghe erhae nọ ra, ra ilele ọghe Ivbi e Ju, na ya maa re emwi ke otọ gha dee ẹre ọ khian lele, ra ọ gha do khian Ovbiotu e Kristi?

3. Zẹvbe nọ rre ebe Itan 1:​8, 9, de aro ne Jehova ya ghee avbe iye emọ ni hia vbe odẹ ke odẹ, ne ivbi iran do gha re ọsie Jehova?

³ Vbe na ghee Yunis, avbe iye emọ ni rrọọ vbe ẹghẹ na, wa vbe  hoẹmwẹ ẹgbẹẹ iran. Iran wa vbe hia vbe odẹ ke odẹ, ne iran ru iyobọ ne ivbi iran ya kakabọ sikẹ e Jehova. Osanobua wa gbọyẹmwẹ ye ẹrhiọn ne iran loo. (Tie Itan 1:​8, 9.) Iye emọ nibun ẹre Jehova he ru iyobọ na, ya dia ivbi iran ye odẹ ọghe ẹmwata.

4. De ọlọghọmwa ne avbe iye emọ la gberra vbe ẹdẹnẹrẹ?

⁴ Ugbẹnso, iye ọmọ sẹtin gha roro ẹre deghẹ ivbi irẹn gha ya ekhọe hia ga e Jehova vbe na ghee Timoti. Evbibiẹ emọ wa rẹn ọlọghọmwa ne ivbi iran la gberra vbe agbọn Esu ne ima ye na. (1 Pit 5:8) Yevbesọni, iye emọ nibun i mwẹ ọdọ, iran ẹre ọ tobọ iran koko emọ. Eso mwẹ ọdọ nẹi ga e Jehova. Vbe igiemwi, ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Christine * khare wẹẹ: “Ọmwa esi nọ mwẹ ẹghẹ ne ẹgbẹe ọre ẹre arowa mwẹ ghaa khin, sokpan, ọ ma zẹdẹ gha kue ne I ya e Baibol maa ivbi ima emwi ne iran ghẹ do khian Osẹe Jehova. Vbe ọwara ukpo nibun, ẹghẹ hia ẹre I ya gha viẹ rhunmwuda, te I wa gha muẹn roro deghẹ ivbi mwẹ gha gele sẹtin do ga e Jehova.”

5. De emwi ne ima khian ziro yan vbe ako iruẹmwi na?

⁵ Avbe iye emọ, wa gha vbe sẹtin ru iyobọ ne ivbi uwa ya do hoẹmwẹ e Jehova, vbene Yunis vbe ru ẹre. Vbe ako iruẹmwi na, ma gha ziro yan odẹ ne uwa gha ya sẹtin ya egbe taa e Yunis, ne ẹmwẹ ne uwa ta kevbe uyinmwẹ uwa mieke na ru iyobọ ne ivbi uwa. Ma gha vbe guan kaẹn vbene Jehova gha ya ru iyobọ ne uwa hẹ.

6. Zẹvbe nọ rre ebe 2 Timoti 3:​14, 15, de vbene Timoti ya do khian Ovbiotu e Kristi hẹ?

⁶ Vbe Timoti ye rre ọvbokhan, iyẹe kegha ya Ebe Nọhuanrẹn maa re emwi zẹvbe nọ gua irẹnmwi ọghe Ivbi e Ju ro. Sokpan, iye Timoti ma mobọ rẹn Ebe Nọhuanrẹn, rhunmwuda, ọ ma rẹn emwi rhọkpa vbekpa e Jesu. Ọrheyerriọ, emwi ne Timoti ruẹ re vbe Ebe Nọhuanrẹn, sẹ nọ gha yae do khian Ovbiotu e Kristi. Sokpan, de emwi ne Timoti gha ghi ru? Obọ e Timoti ẹre ọ ghi gha ye, deghẹ ọ gha deba Ivbiotu e Kristi. Ọ mwẹ asẹ nọ gha ya zẹ ne egbe ẹre. Vbene ẹmwata, ẹrhiọn ne iye Timoti loo ro ya maa re emwi, rre usun emwi nọ ru iyobọ ne Timoti ya do miẹn ọnrẹn yi, ighẹ ẹmwata nọ dekaẹn Jesu. (Tie 2 Timoti 3:​14, 15.) Ẹi mwẹ Yunis ma gha ghọghọ, nọ na sẹtin ru iyobọ ne Timoti ya do hoẹmwẹ e Jehova! Sokpan, ọ ma gha khuẹrhẹ. Evba ya e Yunis kha ọre “khọnmiotọ.” Ọ gele khọnmiotọ rhunmwuda, ọ sẹtin ru iyobọ ne Timoti ya do hoẹmwẹ e Jehova.

7. De vbene Yunis ya ru iyobọ ne Timoti ya gha mwẹ alaghodaro hẹ, vbe ọ ghi dinmwiamẹ nẹ?

⁷ Owẹ ne kpataki ẹre Timoti zẹ vbe ọ dinmwiamẹ, sokpan, Yunis ye gha si osi. Inọta eso nọ ghaa kpokpo ẹre vbe orhiọn ọre: De emwi ne Timoti khian ghi ya ẹdagbọn rẹn ru, ugbẹnvbe a miẹn wẹẹ, ọ dinmwiamẹ nẹ nian? Ọ gha suẹn gha gu emwa dan mu obọ ra? Ọ gha yo owebe vbe Atẹns ra? Ọ gha dobọ yo, ọ gha miẹn imamwaemwi ọghe avbe umẹwaẹn yi ra? Ọ gha loo ẹghẹ, ẹrhiọn kevbe ẹghẹ igbama ọghẹe ya gha khu ẹfe khian ra? Ẹi re iye Timoti ẹre ọ khian zẹ ye Timoti obọ, sokpan, ọ gha sẹtin ru iyobọ nẹẹn ya ru emwi nọ khẹke. Odẹ vbo? Ọ ghi ye gha ru iyobọ nọ khẹke ne Timoti nọ ya hoẹmwẹ e Jehova sayọ kevbe nọ gha gbọyẹmwẹ ye emwi ne Jehova kevbe Jesu he ru ne ẹgbẹe iran. Ẹi re ẹgbẹe ne evbibiẹ emọ na rre ugamwẹ ughughan ọkpa, ẹre ọ na lọghọ na koko emọ ne iran do hoẹmwẹ e Jehova. Uhiẹn, vbe ẹgbẹe ne evbibiẹ emọ na koko ga e Jehova, ọ wa vbe lọghọ na sẹtin ru iyobọ ne emọ ni waan dee, ne iran do gha ga e Jehova. De emwi ne evbibiẹ emọ gha sẹtin ruẹ vbe igiemwi ọghe Yunis?

8. De vbene ọtẹn nokhuo gha ya sẹtin ku obọ gbe ba arowa re nọ re Osẹe Jehova, ya ru iyobọ ne ivbi iran, ne iran mieke na hoẹmwẹ e Jehova?

 ⁸ Gha ya e Baibol maa ivbuẹ emwi. Etẹn nikhuo, deghẹ ọdafẹn uwa rre odẹ ẹmwata na, e Jehova hoo ne uwa ku obọ gbe ba ọdafẹn uwa ya gha maa ivbi uwa emwi vbekpa irẹn. Odẹ ne uwa gha ya sẹtin ru ọna, ọre ne uwa gha ku obọ gbe ba emwamwa ọghe Iruẹmwi Ẹgbẹe. Gi ẹre gha rhiegbe ma vbe ẹmwẹ ne uwa ta wẹẹ, aro nọ ghaan ẹre uwa ya ghee emwamwa ọghe Iruẹmwi Ẹgbẹe, uwa ghi vbe gha hia ne uwa gha ru emwi nọ gha ya emwa hia gha sọyẹnmwẹ ọnrẹn. Uwa sẹtin ru iyobọ ne ọdafẹn uwa ya ru emwamwa ọghe emwi eso, ne uwa khian gha ru vbe Iruẹmwi Ẹgbẹe. Yevbesọni, deghẹ ivbi uwa waan sẹ ni gha sẹtin gha loo ebe na: Sọyẹnmwẹ Arrọọ Vbe Etẹbitẹ! vbe iruẹmwi e Baibol ọghe obọ iran, uwa ghi ku obọ gbe ba arowa uwa, ya ru iyobọ nọ khẹke ne ivbi uwa.

9. De ehe ne ọtẹn nokhuo ne ọdafẹn ọnrẹn i ga e Jehova gha na miẹn iyobọ?

⁹ Etẹn nikhuo eso ẹre ọ tobọ iran ya e Baibol maa ivbi iran emwi. Vbọzẹ? Rhunmwuda eso vbọ i ghi mwẹ ọdọ, a sẹtin vbe miẹn wẹẹ, ọdafẹn iran i re Osẹe Jehova. Deghẹ erriọ ye vbe ẹgbẹe ruẹ, ghẹ si osi gberra egbe. E Jehova gha ru iyobọ nuẹn. Gha loo emwi ughughan na ya maa emwa emwi, ne otu e Jehova kpemehe ẹre ya gha maa ivbuẹ emwi. U sẹtin nọ evbibiẹ emọ ni fuẹro, ne iran gi ẹre ma ruẹ, vbene iran ya loo emwi ughughan ne otu e Jehova kpemehe ẹre, vbe Iruẹmwi Ẹgbẹe ọghe iran. * (Itan 11:14) Tama e Jehova vbe erhunmwu nọ ru iyobọ nuẹn, ne u sẹtin nọ ivbuẹ ọta, ne u mieke na rẹn emwi nọ rre iran ekhọe. (Itan 20:5) U sẹtin nọ ovbuẹ wẹẹ: ‘De ọlọghọmwa ne u gele la gberra vbe owebe?’ Inọta vbenian gha ya ruẹ rẹn emwi nibun vbekpa ovbuẹ.

10. De odẹ ọvbehe ne u gha ya sẹtin ru iyobọ ne ivbuẹ, ne iran mieke na ruẹ emwi vbekpa e Jehova?

¹⁰ Gha gualọ odẹ ughughan ne u khian ya gha maa ivbuẹ emwi vbekpa e Jehova. Gha ta ẹmwẹ e Jehova ma ivbuẹ, u ghi vbe gi iran rẹn ẹse nibun nọ he ru nuẹn. (Diut 6:​6, 7; Aiz 63:7) Ọna wa kakabọ ru ekpataki deghẹ ẹkpotọ i mobọ kie nuẹn, ne u ya gu ivbuẹ ruẹ e Baibol vbe owa. Ọtẹn nokhuo Christine, ne ima ka guan kaẹn sin keghi kha wẹẹ: “Ẹkpotọ ma mobọ gha kie mẹ ne I ya gha maa ivbi mwẹ emwi vbekpa e Jehova, rhunmwuda ọni, ẹkpotọ gha wa kie, I ghi loo ẹre. Ugbẹnso, ma ghi ya khian ẹlẹ ra ma ghi kun egbe ye uwu okọ. Zẹvbe ne ima ya gua re khian, ma ghi gha guan kaẹn evbayi kevbe emwi ọvbehe ni gha ru iyobọ ne iran ya do khian ọsie Jehova. Ivbi mwẹ ghi waan nẹ kherhe, I na rhie igiọdu ne iran, ne iran gha tobọ iran ruẹ e Baibol.” Deba ọni, gha ta ẹmwẹ nọ maan vbekpa otu e Jehova kevbe etẹn nikpia kẹ kevbe etẹn nikhuo. Ghẹ gha ya unu kpamisikan yan ediọn ni rre iko. Ẹmwẹ ne u sirra ivbuẹ ta vbekpa ediọn sẹtin ya iran gha lẹẹ ne ediọn, ọ sẹtin vbe ya iran gu obọ ediọn sẹrriọ wẹẹ, iran ghi sẹtin nọ iyobọ vbe obọ ediọn, vbe iran ghaa gualọ iyobọ.

11. Zẹvbe nọ rre ebe Jems 3:​18, vbọzẹ nọ na khẹke ne etẹn nikhuo hia vbe odẹ ke odẹ ne ọfunmwegbe gha rre owa iran?

¹¹ Gi ọfunmwegbe gha rre owa ruẹ. Gha rhie ẹre ma vbe ẹghẹ hia wẹẹ, u hoẹmwẹ arowa ruẹ kevbe ivbuẹ. Gha ta ẹmwẹ arowa ruẹ nọ maan, u ghi vbe gha rhie ọghọ nẹẹn. Gi ivbuẹ rẹn wẹẹ, erriọ khẹke ne iran gha ru ẹre. U gha lele adia na, ọfunmwegbe ghi gha rre owa ruẹ, ẹkpotọ ghi vbe kie nuẹn ya gha maa ivbuẹ emwi vbekpa e Jehova. (Tie Jems 3:18.) Gia guan kaẹn Jozsef. Arọndẹ na gie yo isi nọ vbe Romania. Vbe ọ waan dee, te erhae wa kakabọ gha  kpokpo irẹn vbe iyẹe kevbe etiọnrẹn, rhunmwuda ne iran na ga e Jehova. E Jozsef khare wẹẹ: “Te iye mwẹ wa gha hia vbe odẹ ke odẹ ne ọfunmwegbe gha rre ẹgbẹe ima. Ẹghẹ ne erha mwẹ ya mobọ khọ mu ima, ẹre iye mwẹ ya ya obọ esi muẹn sẹ. Iye mwẹ gha bẹghe ẹre wẹẹ, ima ma rhie ọghọ ne erha ima vbe nọ khẹke, ra deghẹ ima ma ru emwi nọ wẹẹ ne ima ru, ọ ghi gu ima ziro yan ebe Ẹfisọs 6:​1-3. Ọ ghi vbe rhie ima ekhọe ghee uyinmwẹ esi ne erha ima mwẹ, kevbe evbọzẹe nọ na khẹke ne ima gha rhie ọghọ nẹẹn. Ọna ẹre ọ zẹe ne ọfunmwegbe na gha rre ẹgbẹe ima.”

12. Zẹvbe nọ rre ebe 2 Timoti 1:​5, de vbene igiemwi esi ọghe Yunis ya ru iyobọ ne Timoti hẹ?

¹² Tie 2 Timoti 1:5. Igiemwi esi, ẹre Yunis rhie yotọ ne Timoti. Ẹi mwẹ ọ ma maa e Timoti re wẹẹ, ọmwa ghaa mwẹ amuẹtinyan, te ọ rhiegbe ma vbe emwi nọ ru. (Jems 2:26) E Timoti gele bẹghe ẹre wẹẹ, odẹ ne iyẹe ya ru emwi, rhie ẹre ma wẹẹ, ọ gele hoẹmwẹ e Jehova. E Timoti wa vbe bẹghe ẹre wẹẹ, te ugamwẹ e Jehova wa gha ya iyẹe ghọghọ. De vbene igiemwi ọghe Yunis ya ru iyobọ ne Timoti hẹ? Ukọ e Pọl gi ima rẹn wẹẹ, te amuẹtinyan ọghe Timoti wa vbe wegbe vbe na ghee ọghe iyẹe. Ọna ma wa sunu vbe udemwurri. Igiemwi esi ne iyẹe rhie yotọ ẹre Timoti zẹ owẹ lele. Erriọ igiemwi esi ọghe etẹn nikhuo nibun vbe ya ru iyobọ ne emwa vbe uwu ẹgbẹe iran, vbene iran ma na “ta ifi ẹmwẹ ọkpa.” (1 Pit 3:​1, 2) Uwẹ gha vbe sẹtin ru vberriọ. Odẹ vbo?

13. Vbọzẹ nọ na khẹke ne avbe iye emọ gi emwi nọ gha ya iran sikẹ Jehova gha re emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ ne iran?

¹³ Uwa gi emwi nọ gha ya uwa sikẹ Jehova gha re emwi nọ ghi ru ekpataki sẹ ne uwa. (Diut 6:​5, 6) Uwa ne avbe iye emọ keghi hia vbe odẹ ke odẹ ne uwa sẹtin gbaroghe ivbi uwa. Ẹghẹ ẹre uwa ya koko ivbi uwa, ẹi re igho ne uwa loo ẹre a ghi kha, ugbẹnso, uwa i vbiẹ rhunmwuda iran. Vbọrhirhighayehẹ, ọ ma khẹke ne iwinna emọ na koko mu uwa sẹrriọ wẹẹ, uwa ghi do khian rree ne Jehova. Uwa gha zẹ ẹghẹ kọ ne uwa ya gha na erhunmwu, ne uwa ya gha tie Baibol, uwa ghi vbe gha yo iko vbe ẹghẹ hia. Uwa ghaa ru ena hia, uwa ghi do sikẹ e Jehova sayọ, uwa ghi vbe gha re igiemwi esi ne ẹgbẹe uwa kevbe emwa ọvbehe.

14-15. Vbua miẹn ruẹ vbe igiemwi ọghe Leanne, Maria kevbe João?

¹⁴ Gia guan kaẹn igbama eso ne igiemwi esi ọghe iye iran ru iyobọ na, ya do hoẹmwẹ e Jehova. Ovbi e Christine nokhuo na tie ẹre Leanne khare wẹẹ: “Erha ima ghaa rre owa, ma i sẹtin ruẹ e Baibol. Sokpan, ẹghẹ ọkpa i rrọọ ne iye ima ya gbe ẹdẹ iko re. Agharhemiẹn wẹẹ ima ma kakabọ gha mwẹ irẹnmwi e Baibol, igiemwi esi ọghe iye ima ẹre ọ ya ima gha mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe. A te miẹn wẹẹ ima suẹn gha yo iko, ma ka wa rẹn nẹ wẹẹ, odẹ ẹmwata ẹre iye ima ye.”

¹⁵ Ọ mwẹ ọtẹn nokhuo ọkpa na tie ẹre Maria, ugbẹnso, iran gha yo iko, erha iran ghi rri iran oya yọ. E Maria keghi kha wẹẹ: “Ọmwa nọ wa din ẹre iye mwẹ wa khin. Vbe I rre ọvbokhan, ọ mwẹ emwi eso ne ohan ma gu mwẹ gha ru, rhunmwuda, I ma rẹn emwi ne emwa khian ta. Emwi nọ wa ru iyobọ mẹ, ọre udinmwẹ ọghe iye mwẹ kevbe odẹ nọ ya mu e Jehova ye okaro vbe ẹdagbọn rẹn.” Ọ mwẹ ọtẹn nokpia ọkpa na tie ẹre João, erhae ma zẹdẹ kue ne iran gha guan kaẹn e Jehova ra e Baibol vbe owa. Ọtẹn na khare wẹẹ: “Emwi nọ wa mobọ ru iyobọ mẹ, ọre ne iye mwẹ na wa gha hia vbe odẹ ke odẹ nọ gha ru emwi nọ yẹẹ erha mwẹ. Sokpan, nọ dekaẹn ugamwẹ e Jehova, iye mwẹ ma zẹdẹ gha yae rhẹghẹrẹ.”

16. De vbene igiemwi ọghe etẹn nikhuo ni mwẹ emọ, gha ya sẹtin ru iyobọ ne emwa ọvbehe hẹ?

 ¹⁶ Avbe iye emọ wa yerre wẹẹ, igiemwi esi ọghe uwa gha sẹtin ru iyobọ ne emwa ọvbehe. Odẹ vbo? Igiemwi ọghe Yunis wa rhie igiọdu ne ukọ e Pọl. E Pọl khare wẹẹ: “Iyayi ẹmwata” ne Timoti mwẹ ẹre “Yunis ne [iyẹe] vbe gha mwẹ.” (2 Tim 1:5) De ẹghẹ ne aro e Pọl ya dae wẹẹ, e Yunis mwẹ amuẹtinyan nọ wegbe? Ọ gha kẹ, ẹghẹ okaro ne Pọl ya mu okhian gha rrie ehe ughughan ya gha kporhu, ẹre ọ na miẹn e Lọis kevbe Yunis vbe Listra. Ughaghe, e Pọl ẹre ọ ru iyobọ ne iran ya do khian Ivbiotu e Kristi. (Iwinna 14:​4-18) Vbe Pọl ghi gbẹn ebe gie Timoti, vbe odẹ ukpo 15 ghi gberra nẹ, ọ na ye yerre, amuẹtinyan ne Yunis rhie ma, ọ na vbe rhie igiọdu ne etẹn, ne iran ya egbe taa ẹre! Ọna rhie ma wẹẹ, igiemwi e Yunis wa rhie igiọdu ne Pọl kevbe etẹn nibun ọvbehe ni ghaa rrọọ vbe ẹghẹ nii. Etẹn nikhuo, deghẹ uwa ọkpa ẹre ọ koko emọ khian rhunmwuda uwa i ghi mwẹ ọdọ, ra ọdafẹn uwa i ga e Jehova, wa kọe ye orhiọn wẹẹ, igiemwi esi ne uwa rhie yotọ, wa ru iyobọ ne emwa ọvbehe.

17. De emwi nọ khẹke ne u ru, deghẹ ovbuẹ ma hoo nọ do ga e Jehova agharhemiẹn wẹẹ, u hia nẹ vbene ẹtin ruẹ sẹ?

¹⁷ Deghẹ ovbuẹ ma ghi kue lele adia ne u rhie nẹẹn ghi vbo? Ghẹ mianmian wẹẹ, ọmọ na koko wa rhie ẹghẹ. Zẹvbe nọ rre efoto ọghe okhuẹn na, u gha kọ emwi okọ, u sẹtin gha roro ẹre, deghẹ ọ gha waan do khian okperhan nọ mọ ọmọ erhan. Agharhemiẹn wẹẹ, u ma rẹn deghẹ ọ gha mọ vbe ọ gha waan nẹ, te u khian ye gha gbe amẹ khakhae, nọ mieke na sẹtin waan. (Mak 4:​26-29) Erriọ vbe ye, iye ọmọ  sẹtin gha muẹn roro, deghẹ emwi ne irẹn maa ivbi irẹn re, gha gele sẹtin ya iran do hoẹmwẹ e Jehova. Ẹi re uwẹ, ẹre ọ khian zẹ ye ivbuẹ obọ. Sokpan, u ghaa hia vbene ẹtin ruẹ sẹ, ne u ya dia iran ye odẹ, iran sẹtin do khian ọsie Jehova.​—Itan 22:6.

18. De odẹ eso ne Jehova gha ya sẹtin si ivbuẹ kẹ egbe?

¹⁸ Ke ẹghẹ gha dee, te Jehova wa si avbe igbama kẹ egbe. (Psm 22:​9, 10) E Jehova gha vbe sẹtin si ivbuẹ kẹ egbe, deghẹ iran gele hoo ne iran gae. (1 Kọr 3:​6, 7) Ọ gha khọnrẹn ne ivbuẹ zẹ owẹ ihan, e Jehova i khian fi iyeke gbe iran. (Psm 11:4) Iran na vbe gha hoo ne iran werriegbe bu e Jehova gha dee, ọ gha wa miẹn iran yi. (Iwinna 13:48; 2 Krọ 16:9) E Jehova gha vbe sẹtin ru iyobọ nuẹn ya ta ẹmwẹ nọ khẹke ma ivbuẹ, vbe ẹghẹ nọ khẹke zẹẹ, ne ẹmwẹ nii mieke na sẹ iran ekhọe. (Itan 15:23) Ọ sẹtin vbe ru ẹre ne ọtẹn vbe iko si ivbuẹ kẹ egbe, ọtẹn nii ghi gele gha rhie ẹre ma wẹẹ, irẹn hoẹmwẹ ivbuẹ. Ivbuẹ gha vbe waan nẹ, e Jehova gha sẹtin ru iyobọ ne iran ya yerre, emwi ne u maa iran re, vbe iran rre ọvbokhan. (Jọn 14:26) Ivbi uwa ghaa miẹn emwi ruẹ vbe ẹmwẹ ne uwa ta, kevbe uyinmwẹ esi ne uwa mwẹ, e Jehova gha fiangbe uwa.

19. Vbọzẹ ne u na mwẹ ọnrẹn vbe ilẹkẹtin wẹẹ, e Jehova gha fiangbuẹ?

¹⁹ Deghẹ ivbuẹ do ga e Jehova ra iran ma ru vberriọ, ẹi re ọni ẹre ọ khian tae deghẹ Jehova gha hoẹmwẹ ruẹ. Ọ hoẹmwẹ ruẹ rhunmwuda uwẹ vbe hoẹmwẹ ọnrẹn. Deghẹ uwẹ ọkpa ẹre ọ koko emọ, e Jehova yan rẹn wẹẹ, irẹn a gha re Erha ivbuẹ, irẹn gha vbe degue ruẹ. (Psm 68:5) Ẹi re uwẹ ẹre ọ khian zẹ ne ivbuẹ deghẹ iran gha ga e Jehova. Sokpan, u gha mu ẹtin yan e Jehova nọ ru iyobọ nuẹn, u na vbe gha hia vbene ẹtin ruẹ sẹ, ọ gha fiangbuẹ.