1-2. (1) ˈDe ˗tɔ Nisö? ˈYö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˈö bɔ ˗a ˈgü? (2) Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗kaa ˈgü ˈˈpʋ.

 ˈKÖ ˗KË ꞊dhɛ Biblö ˈti Timote ˗bha ˗bɔyibhaasü ˗wɔn blɛɛˈˈ, zuʋ̈gblüdhi ˈö kun ˗a dhö Nisö ˗gɔ ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë ˗a ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Prov. 23:25) ˗Kwa kwa ˗zota kö ˗yö Timote ˗ga ˗ni ˈgü kö ˗yö dɔ ˗sü ˈka ˈˈyi ꞊bhaa, ˗yö ˈˈyɩɩ ˈto ˗ni ˈgü Timote ˈˈnan Dhoisö ˈö dɔ ˗sü ˈka ˗a ˈˈsuee ˗a ˗dhɛ. ˗Wa Timote ˈmën ˈˈyi ꞊löö, Nisö ˗ya ö ˈˈtʋ̈ŋ ˈkun gbögbödhö. ˈˈKɛɛ ˈdhɛ go ˈˈyi ꞊löö kö ˗a ˈˈdhi ˈˈyɩɩ ˈka, ˈyö Nisö ˈˈɲan ˈˈyi ˗ya ˗lo ˗sü ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyii kë ˈˈplëëplë, Nisö ˗ya ö gbö ꞊klaŋkë Zoova waa˗ Gbö Yesu ˗an ˗dhɔ ˗ya ˗da ˗a ˈgü. ˈDhɛ kun ö gbö ꞊klaŋke ˗ni ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈö bɔ ˗an ˈgü?

² Timote dhö waa˗ dë ˈwaa kun ˗zlanwo do ˈgü. ˗A dë ˗kun Glɛkö ˈka, ˈyö˗ dhö waa˗ ˈˈnan ˈwo kun Zuifö ˈka. (Këw. 16:1) ˗Yö ˗kë ꞊dhɛ ˈdhɛ Nisö waa Dhoisö ˈwo ˗kë kletiɛn ˈka kö Timote ꞊kun ˈˈtɩtɩ. ˈˈKɛɛ ˗a dë ˗zë ˈyii kë kletiɛn ˈka. ˗Zlanwo ˗mɛɛn ˈö Timote dho ˗da ˗a ˈgü? ˗Dhɛ ˈö ˗kë ˈkpii˗, ˗a ˗dhɛ ˗kun ˗a ˗bha kö ˗zlanwo ˈö dho ˗da ˗a ˈgü yö ꞊dede ˗yö ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. ˗Yö ˗dho ˗da ö dë ˗bha ˗zlanwo ˈgü ˗ee? ˗Yö ˗dho ˈto Zuifö ˗nu ˗bha wɔkɔ ˗nu ˈö ˈwo˗ ꞊klaŋkë ˗a ˈka ˗a ˈnëndhɛ ˈgü bhë, ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗ee? Ɛɛnˈˈ ˗yö ˗dho kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗ee?

3. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Proverbes 1:8, 9 ˈgü, dhebɔ ˗nu ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö ˗wo kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka bhë, ˗yö ˗an ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

³ ꞊Dɛɛ ˈpö, ˈnëndhö ˗nu ˈwo kletiɛn ˈka ˗an ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë. ˗Wa ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun kö waa Zoova ˗nu ˗an ˗bha ˈˈtɔŋdëdhɛ kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗An ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së. (Proverbes 1:8, 9 -wo pö.) Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü  ˈnëndhö ˗nu ꞊va ˈka ˈö ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˈwo ˗wɩ gagade ˗bha.

4. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈö ˈnëndhö ˗nu ˈdhö bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü ꞊dɛɛ?

⁴ ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, mɛn ˈbha ˗nu wo ˗de dhɛɛˈˈ ˗kpɔ ˈˈni ꞊ya kë ꞊dhɛ wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗dho Zoova ˗dhɔkë ꞊dhɛ Timote ˈdhö. ˈNënmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü, ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗blü ˈwɔnyaakësü ˗bha ꞊dedewo. (1 Piɛ. 5:8) ꞊Ya ˈgo mü ˈzü, ˈnëndhö ˗nu ꞊vadhɛ ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗to wo do ˈka, ɛɛnˈˈ ˗an ꞊gɔɔn ˈyaa Zoova ˗dhɔkëmɛn ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛn: Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Klisinö b ˗ya ˗pö: «N ꞊gɔɔn ˗kun ˈnëndë ˗tiaandhö ˈö ö ˗zokë ö ˗bha ˈkɔdhi ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka. ˈˈKɛɛ ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ toŋtoŋdhö kö ˈa yi ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë kö ˗wo kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈka. ˗Kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, a ˈˈgbʋ ˗bɔ ˈö ˈa kun n ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˗ni ˈgü ˗kɔ ˈa dho ˗a kë ˗a ˈka kö n ˗man ˈnën ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɔkë, ˗a ˈka.»

5. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

⁵ ˈNëndhö ˗nu ˈö ˈka kletiɛn ˈka, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˈö ˈwo Zoova ˗dhɔkë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö Nisö ˗ya ˗kë ˗a ˈka, ˗a ˈdhö. Ka ka ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü, ˗kɔ ˈö ˈka dho ˈto ˗a ˈka ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ka ˈˈdhiwo waa ka këwɔn ˗nu ˈgü, kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü. ˗Kɔ ˈö Zoova dho ka ˗takun ˗a ˈka, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.

6. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 2 Timote 3:14, 15 ˈgü, Timote ˗kë kletiɛn ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁶ Kö Timote ꞊kun ˈˈtɩtɩ, ˗a dhö ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö «˗wʋ ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗nu» ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü bhë ˗kɔ ˈö Zuifö ˗nu ˗wa ˈgüman ˗a ˈka, ˈö˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ. ˗Yö ˈˈdhʋ̈ ꞊dhɛ ˈyaa kun pë ꞊va dɔ ˗ni ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈö ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈwɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˈyaa˗ gbɛ˗ dɔ. ˈˈKɛɛ pë ˗nu ˈö Timote ˗yö ˗an ꞊draan ˗zlanwo ˈgü bhë, ˗wo ˗kun pë ˗nu ˈö ˗a ˗bhawɔn kun ˗an dɔ ˗sü ˗bha kö ˗yö kë kletiɛn ˈka, ˗an ˈka. ˗Yö ˗kë ˗a ˈka ˗ee? ˈÖ ˗kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗ya kë ˈkpii˗, ˗a ˗wɔn ˈgü yö ˈnën˗ ˗dhɛ kun ˗a ˗bha kö ˗ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kë kletiɛn ˈka, ˗ya ˈsü ö ˗de ˈgü. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗a dhö ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˈnën˗ ˗kë ˈö Timote ˗yö «ˈdhang bho» ˈwɔn ˈö ˗gban Yesu ˗bha ˗a ˈˈdhiʋ̈, ˈö˗ «dɔ ꞊dhɛ tɛawɔn ˗mü.» (2 Timote 3:14, 15 ˗wo pö.) Nisö zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗yö ˗da ꞊dedewo ˈyö ˗tɔ ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun ˈˈplëëplë, ˗yö ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a ˗zɔn ö gbö ˗dhɛ. Nisö ˈtɔ ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ «mɛn ˗kɔ ˗bha ˗ʒiö pë ˈbha ˗gɔ ˗sü.» ˗Yö ˈwɔn ˗nu ˗kë ꞊dedewo ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈtɔ ˗ya pö˗ ˈka, ˗a ˈdhö.

7. ˈDhɛ Timote ö bo ˗bɔyibhaasü ˈka, ˗a dhö Nisö ˗ya ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ˗Bɔyibhaasü ˗kun ˈwɔn do ˈkpii˗ ˈka Timote ˗bha ˗tosɛta ˈgü, ˈˈkɛɛ pë ˈö dho ˗a kë ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊taabha, ˗a ˗wɔn zuʋ̈dhiʋ̈tɛ ˗kun Nisö ˗bha. ˈMën dho ˗a kë ö ˗bha ˗tosɛta ˈgü? ˗Yö ˗dho ꞊nënŋ mɛn yaa ˗nu ˗bha ˗ee? ˗Yö ˗dho ˈdho ꞊klaŋ ꞊gblɛɛn kë Atɛnö kö ˗yö ˈdhaŋ˗ bho ꞊klaŋwo ꞊suasü ˗nu ˈö ˈwaa ˗bɛ ˗Zlan ˗Wo ˗bha, ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗ee? ˗Yö ˗dho ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ waa ö ꞊faan ꞊gban shiʋ̈ˈˈ yökësü ˗bha kö ˗yö kë ꞊nɔɔnmɛn ˈka ˗ee? Nisö ˈyaa ˈnën dho ö ˗kɔ ˈˈyɛ ʒiaan ˈö Timote dho ˈdho ˗a ˈka ˗a ˗bha, ˈˈkɛɛ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗takun. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A dua ˗mü kö ˗yö pë ˈˈpɛpɛ kë kö Zoova waa Yesu ˗an ˈˈnuɛ bho ˗dhɔ ˗yö ˗dadhiʋ̈ ˗a gbö zuʋ̈ga ˈgü. ˗Yö ˈti kë ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˗an ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ˗an ˗bha dhebɔ ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, wo dosɛnŋ ˈnën ˈwo bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. ˈKö˗ ˗de ˈö ˈnënmɛn ˗nu ꞊plɛ ꞊gban ˗kë Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗pa wo ˗bha ˈnën ˗nu zuʋ̈ga ˈka ˗sü kö ˗wo ˗klu Zoova ˗dhɔkësü ˗bha, ˈyaa ˈˈplëëplë. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈnënmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ sü Nisö ˗bha?

8. Dhebɔ ˗dho ö ꞊gɔɔn ˈö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗a ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

 ⁸ ˗Ka ka ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë Biblö ˈka. Yi ꞊dhegblü ˗nu, ꞊ya kë ꞊dhɛ ka ꞊gɔɔn ˗yö Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, Zoova ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈka˗ ˗takun ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗gban ö ˗bha ˗an ˗zɔn ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka. ˗A kë ˗kɔ do ˈnën ˗tɔ, ka ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˗wɔn ˗sü ka ꞊faan ˈka ˗sü. ˗Ka ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˗sü ˗wɔn ˗së blɛɛˈˈ, ˈka ka ˗zota pë ˈö ˈka ˗dho ˗a kë kö ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈwo bhë ˗wo kë zuʋ̈gblüdhi ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˈka, ˗a ˈgü. Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ꞊gɔɔn ˗nu ˗takun ˈwɔn ˗gɔ ˗nu ˈka dho ˗an draanˈˈ ˗an mɛɛnˈˈ ˗sü ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü ꞊ya kë ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˈbha ˗nu ˗kwɛ ˗ya ˗mɔn ˈsëëdhɛ ˗be Zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ ˗toëpö ˈka draansü ˗bha, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka ka ꞊gɔɔn ˗nu ˗takun kö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗bha ꞊klaŋ ˈö bhë, ˗yö kë ˗së.

9. Kwa ꞊dhegblüdhe ˈö˗ ꞊gɔɔn ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗takundhe ꞊slɔɔ ˈˈmɛn?

⁹ Kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˗nu ˈwo wo ˗bha ˈnën ˗nu ˗to wo do ˈka ɛɛnˈˈ ˈö ˗an ꞊gɔɔn ˗nu ˈwaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗bha ˈnën ˗nu ꞊klaŋkë ˗Zlan ˗Wo ˈka. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ˈwɔn suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈya ˗dho ˈˈtɛ, Zoova ˗dho ka ˗takun. ˈNën ˗nu ꞊klaŋkë ˗a ˈka ꞊kwɛɛ˗ ˗së ˗nu ˈö bɔ ö ˗bha ˗kɔlokota ˗ta ˈö ˗an nu ka ˗dhɛ bhë, ˗ka yökë ˗an ˈka ˗së ˈka. ˈNënmɛn ˗nu ˈö ˗wa bɔ ˈwɔn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü, ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈka ˗an dhɛɛˈˈ kpɔ kö ˗kɔ ˈwo yökë ˗a ˈka ꞊kwɛɛ˗ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka ˗an ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkë ˈkɔɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗wa ˗zɔn ka ˗dhɛ. c (Prov. 11:14) Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ka ˗takun kö kaa ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈka ˈˈdoodɔ ˗së ˈka. ˗Ka bhɛɛˈˈ ˗a ˗dhɛ kö ˗yö ka ˗takun kö ˈwɔn ˗nu ˈwo ka ˗bha ˈnën ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˗wo ˗an blɛɛˈˈ ka ˗dhɛ. (Prov. 20:5) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka dhɛɛˈˈ ˗bhaasü kpɔ ˗an ˗gɔ, ˈka˗ pö: «ˈMën ü ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈka ꞊klaŋplöö?» ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗ya kë kö ˈwɔn ˈö ˗an ˗bha, ˗wa blɛɛˈˈ ka ˗dhɛ.

10. ˈWɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha, ˗a ˗zɔn ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ˈbha ˈnën ˗tɔ ˗mën?

¹⁰ ˈWɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗kaa ˗zɔn ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˗kɔ ꞊va mɛɛnˈˈ. ˗Ka Zoova waa ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ꞊yaa˗ kë ka ˗dhɛ ˗a ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ. (Deut. 6:6, 7; Is. 63:7) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈyii ꞊slɔɔ ka ˗gɔ kö kaa ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈka Biblö draanˈˈ zoodhö zoodhö, ˈka˗ kë ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho kë ˗së. Klisinö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö, ˗ya ˗pö: «Zoova ˗wɔn -blɛɛ n -man ˈnën ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈyaa kë n ˗gɔ ꞊va. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈoo ˗tʋ̈ŋ ˈö˗ ˈˈsɩ ˗zë ˗ya kë˗ ˈka n ˗dhɛ, a˗ ˗wɔn ˗blɛɛ ˗an ˗dhɛ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, yi ˗ya ˈˈyitagɔnën ˗nu ˈgü ˈyi ˗glü ˈˈyi ˗ta, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈa Zoova ˗dapë ˗nu waa ˈwɔn ˗nu ˈwo ˗dho ˗an ˗takun kö ˗an ˗bha ˗Zlan ˗wɔn kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈa˗ ˗zɔn ˗an ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈwo ˗kë ˈkpii˗, a ˗an ꞊faanmën kö ˗wo Biblö draanˈˈ wo ˗de ˈˈpiʋ̈.» ꞊Ya ˈgo ˗a ˈgü, ˗ka Zoova ˗bha ˗kɔlokota waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wɔn ˗së blɛɛˈˈ ˗an ˗dhɛ. ˈKa ˗dho mɛn zii ˗nu ˗dhiaŋ yaa zë. Ka blɛɛwɔn ˗nu ˈnën ˈwo dho ˗a kë kö dhiʋ̈ˈˈ ˗nu ö ꞊taabha ˗nu ˈka, ˗an ˗bhawɔn ˗ya yö mɛn zii ˗nu ˗bha ˗takundhe ˗bha, ˗wo ꞊ɲɔɔn ˗an ˗bha.

11. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zakö 3:18 ˈgü, ˈmën ˗kë ˈö ˗së kö ˈkwa ˗dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˈˈkwɛnŋdhö?

¹¹ ˗Kaa kë kö ˗dhikodhɛ kë ˈkɔɔ. ˗Kaa pö ka ꞊gɔɔn ɛɛnˈˈ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ zoodhö zoodhö ꞊dhɛ ˗an ˗dhɔ ˗yö ka ˗kë. ˗Ka ˈwɔn blɛɛˈˈ ka ꞊gɔɔn ˗nu ˗dhɛ ˗së ˈka ˗an ꞊bhlëë ˈgü, ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ꞊faanmën ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha ˈpö. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗dhikodhɛ ˗dho kë ka ˗bha ˈkɔdhi ˈgü, ˈö ˈwɔn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˗a draansü ˗kë ka ˗bha ˈnën ˗kɔa ˈˈplëëplë. (Zakö 3:18 -wo pö.) ˗Kwa Zozɛfö ˈö ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka Lumani ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Kö ˗yö ꞊kun ˈˈtɩtɩ, ˗a dë ˗ya ˗kë ˈö Zoova ˗dhɔkësü ˗yö ˗kë waa ö dhö ˗nu, ö ꞊dhegblü ˗nu ˗an ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. Zozɛfö ˗ya ˗pö: «N dhö ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˗dhikodhɛ ˗yö kë yi ˗bha  ˈkɔɔ. N dë ˗kun zuʋ̈dhiʋ̈mɛn ˈka, ˈˈkɛɛ n dhö ˗zë ˗yö ˗kë mɛn dhɔŋdhɔŋsü ˈka. ˗Dhɛ ˈö˗ ˈsuan- bho ꞊dhɛ ˈwɔn ˗man yi dë ˗ta ˗sü kö ˈyi˗ ꞊bhlëë ˗ya ˗yö yi ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗, ˗yö Efɛzö 6:1-3 ˗wo ˗pö yi ˗dhɛ. ˗Yö yi dë ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗wɔn ˗blɛɛ yi ˗dhɛ, ˈö yi ˗takun kö ˈpë ˗kë ˈö˗ ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈyi˗ ˈgüman. ˗Ya ˗kë ˈyö ˗dhikodhɛ ˗yö to yi ˗bha ˈkɔdhi ˈgü.»

12. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga 2 Timote 1:5 ˈgü, Nisö ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö ˗pa Timote ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹² ˗Bhö 2 Timote 1:5 ˗wo pö. Nisö ˗yö ˈwɔnzuan ˗së ˗zɔn Timote ˗dhɛ. ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗ya ˗zɔn Timote -dhɛ ꞊dhɛ ˈmɛn ˗zoyödhe ꞊dede ˈdhö˗ ˗gɔ, ˗wa ˗yö ˗a ˈˈtakɔ ˗nu ˗bha. (Zak. 2:26) Timote ˗kun ˗a yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ ö dhö këwɔn ˗nu ˗kun ˗gban ˗sü ˈka Zoova ˗dhɔ ˈö˗ ˈgü bhë, ˗a ˗ta. ˗Ya ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkësü ˗kun ö dhö zuʋ̈ˈˈ ꞊nii ˗da ˗ni ˈgü. Nisö ˗bha ˈwɔnzuan ˗pa Timote ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö bɔmɛn Pɔdhö ˗ya pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, Timote ˗bha ˗zoyö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ ˗a dhö ˗bha ˈdhö. ˈYii kë ˈˈdhʋ̈ ö ˗de ˈka ˈˈwɛɛwɛ. ˗Yö ö dhö kë ˗kɔ ˗nu ˗ga, ˈyö to ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˈˈpiʋ̈. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈpö ꞊dɛɛ, dhebɔ ˗nu ꞊vadhɛ ˈˈtakɔ ˗yö ˗pa ˗an ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈka ‹kö ˈwii dhiaŋ ˈbha zë ˗an ˗dhɛ.› (1 Piɛ. 3:1, 2) Ka ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ ˗kë ꞊dhɛ ˗an ˈdhö ˈpö. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

13. ˈMën ˗kë ˈö dhebɔ ˗nu dua ˈdhö ˗mü kö ˗mlɛɛn ˈö waa Zoova ˗an ꞊zinŋgü ˗wa ˗wɔn ˈkun ˈˈgbɩɩ˗?

¹³ ˗Ka Zoova ˗wɔn ˈkun ˈˈgbɩɩ˗ ˗yö ʒiö ˗a ˈka pë ꞊gban ˗ta. (Deut. 6:5, 6) ꞊Dhɛ ˈnënmɛn ˗nu ꞊vadhɛ ˈdhö, ka yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ꞊dede ˗kë. Ka ka ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu, ˈwëëga ˗nu waa pë ˈbha ˗nu ˗sü, ˈö˗ ˈbha ˗ya kë ˈkaa yi zë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗bhawɔnyëëpë nu ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ pë ˗nu ˈwo bhë, ka dua ˈyaa ˗mü ˈka ˗an ˗wɔn ˈkun ˈˈgbɩɩ˗ kö ˗yö ʒiö˗ ˈka ˗mlɛɛn ˈö kaa Zoova ka ꞊zinŋgü ˗a ˗ta. ˗Ka ˈˈtʋ̈ŋ mɛɛnˈˈ ˗kplawo kö ˈka bhɛɛˈˈ, ˈka Biblö draanˈˈ ka ˗de ˈˈpiʋ̈ kö ˈka nu ˗bhɔkwëe ˗nu ˗ta. ˈKa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗mlɛɛn ˈö kaa Zoova ka ꞊zinŋgü ˗yö ˗dho kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈka ˗kë ˈwɔnzuan ˗së ˈka ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈka.

14-15. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü Linö, Madhia waa Ʒoao ˗an ˗bha ˗kwɛzlan ˈgü?

¹⁴ ˈNën ˈbha ˗nu ˈö ˗an dhö ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö ˗an ˗takun ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë ˈwo wo ˗zo yö ˗a ˗dhɛ, ˗kwa ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Klisinö ˈdhu ˈwo˗ ˗dhɛ Linö ˗ya ˗pö: «Yi dë ˗ya kë ˈˈkwɛnŋdhö, ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈyi Biblö draanˈˈ. ˈˈKɛɛ yi dhö ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗kplawo. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun pë ꞊va dɔ ˗ni ˈgü Biblö ˈgü, ˗a ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö yi ˗takun ˈö yi ˗bha ˗zoyödhe ˗kë ˈˈgbɩɩ˗. ˗Yö ˗ga yi ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗wo gagade ˗pö, kö yi ˈti ˗ya ˗ʒianwo ꞊köŋ ˈdho ˗sü ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta.»

¹⁵ Madhia ˈö˗ dë kun waa ö dhö ˗an ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «Kwa ꞊dhegblüdhe ˗zogbansü ˗nu ˈa ˗an dɔ, ˗a mɛn do ˈnën ˗tɔ n dhö. Kö a ꞊kun ˈˈtɩtɩ, a ˗kɔ pë ˈbha ˗nu kë ˗sü ˈka, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˈˈsuʋ̈ ˗kun n kë ˗ni ˈgü pë ˈö mɛn ˗nu dho ˗a pö ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ n dhö ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü waa˗ ˗bha Zoova ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö n ˗takun ˈyö ˈa n bo ˗suʋ̈ mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗gɔ ˗sü ˈka.» Ʒoao, ˈö˗ dë ˗yö ˗an ꞊kɛɛ˗ ˗kan Zoova ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗sü ˗bha ö ˗gɔ ˈˈkwɛnŋdhö, ˗ya ˗pö: «N dhö ˗yö pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈö n dë zuʋ̈niidawɔn kë, ˈˈkɛɛ ˗yö ˈti ˈˈkan Zoova ˗dhɔ ˗bha toŋtoŋdhö. ˗Yö ˗pa n zuʋ̈ˈˈ ˈka.»

16. ˈNëndhö ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö pa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ ˈNëndhö ˗nu, ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ ka ˗bha ˈwɔnzuan ˗nu ˗wo ˗pa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗Kɔ ˈö Nisö ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö pa ˗a ˈka bɔmɛn Pɔdhö zuʋ̈ˈˈ ˈka, ˗kwaa ˗ga. Yö ꞊dede ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Timote ˗bha ‹˗zʋ yö ˗Zlan ˗dhɛ ˗sü ˈö ˈˈyi ˈyaa ꞊wlöö bhë, ˗ya ˗sü ö dhö Nisö ˗gɔ.› (2 Tim. 1:5) ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈö Pɔdhö ˗yö Nisö ˗bha  ˗zoyödhe yö ˗a ˈka ˗blɛɛsü? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗a ˗bha ˗zlanwopösü ˈˈta ˗blɛɛsü ˈö˗ kpɔ bhë ˗a ˈˈtʋ̈ŋ ˈka, ˗dhɛ ˈö yö Dhitrö ˈö ˗kpan Nisö waa Dhoisö ˗an ˗bha, ˈyö ˗an ˗takun ˈwo ˗kë kletiɛn ˈka. (Këw. 14:4-18) ˗Kwa kwa ˗zota: ˈDhɛ Pɔdhö ˗yö ˈsëëdhɛ bɔ Timote ˗dhɛ kö ˗kwɛ 15 ˗ya ʒiö, ˗yö Nisö ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˗blɛɛ ˗a ˈgü, ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈwɔnzuan ˗së ˈö˗ ˗dhɛ ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa ˈto ˗a ˈˈpiʋ̈, yö ˗mü. ˗A ˗bha ˈwɔnzuan ˗yö Pɔdhö ꞊faanmën ꞊dedewo, ˈö˗ ˈbha ˗ya kë kö ˗yö kletiɛn ꞊vadhɛ ˈwo kun ˗an ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü ˗an ꞊faanmën ˈpö. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka dosɛnŋ ˈnën ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗to ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˈzü ka ꞊gɔɔn ˈyaa Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˈka, ˗yö ga ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˗zoyödhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan nu mɛn ˗nu ˈwo ka ˗züzü ˗an ˗dhɛ.

17. ꞊Ya kë ka ˈgü ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˈka ˗an kë ˗ni ˈgü kö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɔkë bhë ˗an ˈˈtʋ ˈyaa˗ ˗bha, ˈmën ˈka dho ˗a kë?

¹⁷ ꞊Ya kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈˈtʋ ˈyaa ka ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha, ka ˗dho ˗a kë ꞊dhɛ? ˗Yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ˈnën ˗nu ꞊klaŋkësü ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊va ˗sü. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka pë ˈˈbin ˗ta bhë ˗a ˈdhö, ˈkwa pë ga ta, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˗tɛ ˈˈni ꞊ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˗dho bhɔ ˈö ö bhɛ ˗ya. ˈKwaa ˈnën ˈkwa dho ˗a kë kö ˗yö ö bhɛ ˗ya. Pë dosɛnŋ ˈö ˈkwa ˗mɔn ˗a ˗bha ˈyö ˗tɔ ˈˈyi ˗lo ˗a ˗ta ˗sü kö yö ˈˈgla. (Mak. 4:26-29) ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈnëndhö ˗nu, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˈö ˈka˗ wo ˗ni ˈgü kö ˗wo ꞊ɲɔɔn Zoova ˗bha bhë, ˈyaa ˈpa ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈka. ˈPë ˈwo dho ˗a kë ˈkaa ˈnën ˈka dho ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha. ˈˈKɛɛ ꞊ya kë ꞊dhɛ ka pë  ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈka ˗an ꞊klaŋkë, kö ka ʒiaan ˈˈpʋ ˗ni ˈgü ˗an ˗gɔ kö ˗wo kë Zoova ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka.—Prov. 22:6.

18. Zoova ˗dho ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗wo kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka?

¹⁸ ˈÖ ˗bhɔ ˈˈdhʋ̈ ꞊kwɛŋzü, Zoova ˗yö wlüünën ˗nu ꞊va ˗takun ˈwo ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. (Ps. 22:9, 10) Ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗wa ˈˈwɩ ˗a ˗bha, ˗yö ˗dho ˗an ˗takun ˈpö ˈö ˗an ˗gɛn ˗yö dho ˈˈdhiʋ̈ ˗a ˗dhɔkësü ˈgü. (1 Ko. 3:6, 7) ˈKö˗ ˗de ˈö ˗kë ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗bha ˈnën ˗nu ˈwaa Zoova ˗dhɔkë wo zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, yö ˗zë ˗yö ˗dho ˗dhɔ kë ˗an ˈka ˗kplawo. (Ps. 11:4) ꞊Waa˗ ˗zɔn Zoova ˗dhɛ ꞊dhɛ wo˗ ˈˈpiʋ̈ ˈwo kë ˗a ˗dhɛ ˗së, ˗yö ˗dho ˗an ˗takun ˈwo ˗kë ˗a ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈka. (Këw. 13:48; 2 Chron. 16:9) ˈKa˗ yö ꞊dhɛ ka dua ˗mü ˈka dhiaŋ zë ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dhɛ, Zoova ˗dho ka ˗takun kö ˈka ˗wo ˗së pö ˗an ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˗bha. (Prov. 15:23) Ɛɛnˈˈ ˈzü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ kwa ꞊dhegblü ˈbha ˗ta ˈö ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun. ˈKö˗ ˗de ˈö ka ˗bha ˈnën ˗yö ˗gla ˈö ˗kë ˈkpii˗, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö˗ ˗zo ˗bo pë ˈö ˈka˗ ˗zɔn ˗a ˗dhɛ ˗a ˈnëndhɛ ˈgü, ˗a ˈka. (Zan 14:26) ˈKa ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗takun ˗kplawo ka ˈˈdhiwo waa ka këwɔn ˗nu ˈgü, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ ka ˗bha.

19. ˈMën ˗kë ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga ka ˈgü ꞊dhɛ ka Zoova ˗dhɛ ˗së?

¹⁹ Ka ˗dhɔ ˈö Zoova ˈgü ˈyaa ˈsü ˈwɔn ˗nu ˈö ka ˗bha ˈnën ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a kë ˗sü ˗bha, ˗an ˗bha. ˗Yö ˗sü ˗a ˗dhɔ ˈö ka ˈgü ˗a ˗bha. ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka dosɛnŋ ˈnën ˈka ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗to ˗ni ˈgü, Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ka ˗dhɛ ꞊dhɛ ö ˗dho kë ka ˗bha ˈnën ˗nu Dë ˈka, ˈö ö ˗kɔ kpa ka ˗ta. (Ps. 68:5) Ka ˗bha ˈnën ˗nu ˗dho ˈˈwɩ Zoova ˗dhɔkësü ˗bha ɛɛnˈˈ ˈwii ˗dho ˈˈwɩ ˗a ˗bha, ˈyii ˗dho ˈsü ka ˗bha. ˈˈKɛɛ ˈka ka ˗zo yö Zoova ˗bha ˗takundhe ˗dhɛ ˗kplawo, pë ˈdhɛ ka ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈka˗ kë, ka ˗dho kë ˗a ˗dhɛ ˗së.