1-2. a) Eyunikɛ akinde, ndo okakatanu akɔna wakahomana la nde oko wakinde ombutshi wa womoto? b) Lembetshiya osato wa lo lohoso.

 KAANGA mbele Bible hatɛkɛta dia batisimu ka Timɔte, bu wolo nkanyiya ɔngɛnɔngɛnɔ ndo woho wakayaoke Eyunikɛ wa nyango lushi lɔsɔ. (Tok. 23:25) Ohokanyiya woho wakinde l’ofunu etena kakandamɔnamɔnaka eenda Timɔte lemadi l’ashi. Nde ekɔ lo mɔnamɔna etena kemadi Lɔyisɛ la tshɛnde la Timɔte suke la nde. Eyunikɛ ambɔhɛnga yema ɔkɔkɛ ndo ambokitshakitsha lomu etena kambowodindja Timɔte l’ashi. Etena kambotomba Timɔte oma l’ashi, nde ambonga la elungi k’ɔmɔnɔmɔnɔ ndo Eyunikɛ ambɔkɛdia asɔyi w’ɔngɛnɔngɛnɔ. Eyunikɛ akatondoya okakatanu wendana la mbetsha ɔnande dia mboka Jehowa nde l’Ɔnande Yeso Kristo ngandji. Ekakatanu akɔna wakandatondoya dia nkondja etombelo w’amɛna?

² Timɔte akodiama lo nkumbo kakatɔna l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ. She aki ose Ngirika ndo nyango la tshɛnde ka womoto waki ase Juda. (Ets. 16:1) Timɔte aki ondo l’ɛnɔnyi dikumi l’ɛmɔtshi etena kaketawɔ Eyunikɛ la Lɔyisɛ akambo wa mɛtɛ. Koko, papa kande kokoma Okristo. Ko mboka kakɔna kakahombe Timɔte ndjela? Ondo nde aki l’ɛnɔnyi wahombama dia mbɔsa yɛdikɔ yande hita. Onde nde akahombe mbeta lo wedi wa she laki komonga ombetawudi? Onde nde akahombe nkukutɛ mbekelo y’ase Juda yakawawetsha oma ko dikɛnda diande? Ko kana nde ayetawɔ nkoma ombeki wa Yeso Kristo?

3. Lo ndjela Tokedi 1:8, 9, ngande wɔsa Jehowa welo wadja ambutshi wa wamato dia nkimanyiya anawɔ dia nkoma angɛnyi ande?

³ L’ɛnyɛlɔ ka Eyunikɛ, ɛlɔ kɛnɛ ambutshi wa wamato w’Akristo nangaka nkumbo yawɔ. Oleki ɛngɔ kakɔna tshɛ, vɔ nangaka  nkimanyiya anawɔ dia monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Ndo Nzambi kaso mbɔsaka welo wadjawɔ la nɛmɔ di’efula. (Adia Tokedi 1:8, 9.) Jehowa ambokimanyiya ambutshi wa wamato efula dia vɔ nkimanyiya anawɔ dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ.

4. Ekakatanu akɔna wahomana l’ambutshi wa wamato ɛlɔ kɛnɛ?

⁴ Lo mɛtɛ, ombutshi wa womoto mbeyaka ndjambola lo tena dimɔtshi dia kana anande wayɔsɔna dia kambɛ Jehowa, oko wakasale Timɔte. Laadiko di’akambo asɔ tshɛ, ambutshi mbeyaka tɔsɛngiya ta wolo tahomana l’anawɔ l’andja ɔnɛ waki Satana. (1 Pe. 5:8) Ndo nto, ambutshi wa wamato efula wekɔ l’okakatanu dia mbodia anawɔ naka omi bu kana naka omi hatɛmɔla Jehowa. Ɛnyɛlɔ, kadiyɛso kɛmɔtshi kelɛwɔ Christine * mbutaka ɔnɛ: “Omɛmi aki papa ka nkumbo k’ɔlɔlɔ ndo nde akokaka nkumbo kaso ngandji. Koko nde akandɔshaka wolo efula diaha dimi mbodia anaso dia vɔ monga Ɛmɛnyi wa Jehowa. Lakalelaka mbala efula l’edja k’ɛnɔnyi layambola woho wakakoke anami ntɛmɔla Jehowa.”

5. Kakɔna kayotɔsɛdingola lo sawo nɛ?

⁵ Naka wɛ ekɔ ombutshi wa womoto w’Okristo, kete wɛ koka ntondoya dimɛna oko wakatondoya Eyunikɛ. Lo sawo nɛ, tayɔsɛdingola woho wakokayɛ mbokoya ɛnyɛlɔ kande lo mbetshaka anayɛ oma lo kɛnɛ katayɛ ndo oma lo kɛnɛ kasalayɛ. Tayɔsɛdingola nto woho wayokokimanyiya Jehowa.

6. Oko wadiɛnya 2 Timɔte 3:14, 15, ngande wakakome Timɔte Okristo?

⁶ Etena kaki Timɔte dikɛnda, nyango akasale la wolo dia mbeetsha “efundelo w’ekila,” oko wakashihodiaka ase Juda. Lo mɛtɛ, ewo ka nyango kaki l’elelo nɛ dia nde kombeyaka ndooko dui lo kɛnɛ kendana la Yeso Kristo. Koko kɛnɛ kakeke Timɔte oma l’Afundelo kakokimanyiya dia nde nkoma Okristo. Ko onde nde ayokoma Okristo? Oko wakinde ɔlɔngɔlɔngɔ, nde aki la lotshungɔ la nsɔna dia kana nde ayɔsɛna lɔsɛnɔ lande oko Okristo. Aha la taamu, Timɔte ‘akakimanyiyama dia mbetawɔ’ akambo wa mɛtɛ wendana la Yeso lo yɛdikɔ mɔtshi l’ɔtɛ wa welo wakadje nyango. (2 Timɔte 3:14, 15.) Eyunikɛ akahombe monga la lowando l’efula lo woho wakandatondoya okakatanu wa mbetsha ɔnande akambo wendana la Jehowa! Eyunikɛ akasɛnɛ mɛtɛ lo yoho yɔtɔnɛ la lokombo lande loye oma lo tshɛkɛta yalembetshiya “mbidja otshumba.”

7. Ngande wakakoke Eyunikɛ nkimanyiya ɔnande dia mpama l’ɔkɔngɔ wa batisimu kande?

⁷ Batisimu aki nna di’ohomba efula lo lɔsɛnɔ la Timɔte, koko Eyunikɛ akatetemala ndjakiyanya lo woho wakahombe monga lɔsɛnɔ laki Timɔte l’ɔkɔngɔ wa batisimu kande. Ngande wayokamba ɔnande la nshi yambotshikala lo lɔsɛnɔ lande? Onde nde ayonga l’angɛnyi wa kɔlɔ? Onde nde ayotshɔ dia tɔɔtɔ kalasa l’Atɛna ndo ayetawɔ wetshelo w’ambeyi wa filozofi w’apanganu wakawetshaka lɛkɔ? Onde nde ayokambɛ ɔngɔnyi olimu, lo nshisha wenya, wolo ndo nshi yande y’ɔlɔngɔlɔngɔ? Eyunikɛ kokoka mbɔsɛ Timɔte tɛdikɔ, koko nde akakoke mbookimanyiya. Lo ngande? Nde akakoke ntetemala nsala la wolo dia nkɔkɔmiya l’otema w’ɔnande, ngandji ka Jehowa ndo lowando le Ɔnande. Aha ambutshi wele elonganyi awɔ hawokambɛ Jehowa ato mbele l’okakatanu wa nkimanyiya anawɔ dia mboka Jehowa ngandji. Oyadi ambutshi akɔ ahende wekɔ l’akambo wa mɛtɛ, koka monga okakatanu dia munanda etena w’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka dia vɔ nkoma ekambi wa Jehowa wele  la kɔlamelo. Wetshelo akɔna wakoka ambutshi nkondja oma l’ɛnyɛlɔ ka Eyunikɛ?

8. Ngande wakoka ombutshi wa womoto nkimanyiya omɛnde lele ombetawudi dia nkotsha ehomba wa lo nyuma w’anawɔ?

⁸ Ekaka Bible l’anayɛ. Kadiyɛso le, naka omɛyɛ ekɔ Ɔmɛnyi wa Jehowa, kete Jehowa nangaka dia wɛ mbookimanyiya dia nde nkotsha ehomba wa lo nyuma w’ananyu. Yoho mɔtshi yakokayɛ nsala dikambo sɔ ele lo sukɛka Ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo mbala la mbala. Tɛkɛtaka dimɛna dikambo di’ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo ndo sɛdingolaka kɛnɛ kakokayɛ nsala dia mbetɛ diaaso sɔ diaaso dia dimɛna efula ndo di’ɔngɛnɔngɛnɔ. Ondo wɛ koka nkimanyiya omɛyɛ dia nkongɛ wekelo ɔmɔtshi wa Bible wa laande. Ndo nto, naka ananyu amɔtshi waya tomangase dia nkondja wahɔ oma lo wekelo wa Bible w’onto ndamɛ lo nkamba la dibuku Ngɛnangɛnaka la lɔsɛnɔ pondjo pondjo!, kete ondo wɛ koka nkamba l’omɛyɛ dia nyu mbasha ekimanyielo kahombama.

9. Lende akoka ombutshi wa womoto wele l’omi lele bu ombetawudi nyanga ekimanyielo?

⁹ Ambutshi amɔtshi wa wamato pombaka mbɔsa yɛdikɔ ya mbeka Bible l’anawɔ, naka vɔamɛ mbodia anawɔ kana naka waomɛwɔ bu ambetawudi. Naka ngasɔ mbediɔ lo nkumbo kayɛ, kete toyakiyanyake otamanya. Jehowa ayokokimanyiya. Kamba la dihomɔ di’amɛna dia wetshelo diakatondja okongamelo ande dia mbekaka l’anayɛ. Wɛ koka nsawola l’ambutshi akina wambohokɔ akambo dia vɔ kosha tokanyi lo woho wakokayɛ nkamba la dihomɔ sɔ l’ɔtɛmwɛlɔ wa lo nkumbo. * (Tok. 11:14) Jehowa kokaka nto kokimanyiya dia wɛ mbeya woho wa sawolaka l’anayɛ. Lɔmbande dia nde kokimanyiya dia wɛ mbeya kɛnɛ kele lo timba ndo l’etema awɔ. (Tok. 20:5) Dimbola dia wɔdu diele oko: ‘Naa okakatanu woleki woke wahomana la yɛ la kalasa?’ koka nyokonya lo sawo dia dimɛna efula.

10. Naa yoho kina yakokayɛ nkimanyiya anayɛ dia vɔ mbeka awui wendana la Jehowa?

¹⁰ Yanga waaso wa mbetsha anayɛ awui wendana la Jehowa. Sawolaka la wɔ awui wendana la Jehowa ndo awui w’amɛna efula wambondokosalɛ. (Eoh. 6:6, 7; Isa. 63:7) Dui sɔ diekɔ ohomba efula naka wɛ hakoke mbekaka l’ananyu mbala la mbala lo nkumbo. Christine lakatatɛkɛtshi la diko mbutaka ate: “Waaso wa nkɛtshanya l’anami awui wa lo nyuma komonga efula, diakɔ diele lakakambaka la diaaso tshɛ diakamakondjaka. Takasembolaka ekolo kana takatshɔka lo waato wa la mɔtɛrɛ ndo takadukaka mangana yema l’omamu w’ashi dia tasawolaka awui wendana la diangɔ dia diambo diakatonge Jehowa ndo awui efula wa lo nyuma. Kam’akonge anami tomangase, lakakeketsha dia vɔ mbekaka Bible vɔamɛ.” Ndo nto, tɛkɛtaka dimɛna lo kɛnɛ kendana l’okongamelo wa Jehowa ndo lo kɛnɛ kendana la ananyɔ l’akadiyɛyɛ. Tɔnyɔlake dikumanyi. Kɛnɛ katayɛ lo dikambo diawɔ mbayokoka nshikikɛ dia kana anayɛ wayoyangaka ekimanyielo le wɔ lo ntena diayowokanga l’ohomba wa dui sɔ.

11. Lo ndjela Jakɔba 3:18, lande na kele ekɔ ohomba nsala dia wɔladi monga lo nkumbo?

¹¹ Sala dia wɔladi monga lo nkumbo. Ɛnyaka mbala la mbala ngandji kokayɛ omɛyɛ ndo anayɛ. Tɛkɛtaka dimɛna ndo la dilɛmiɛlɔ di’efula dikambo di’omɛyɛ ndo lowanya anayɛ dia salaka woho akɔ waamɛ. Etena kasalayɛ dui sɔ, wɛ salaka dia wɔladi monga ndo dui sɔ konyaka dia vɔ mbeka awui wendana la Jehowa. (Adia Jakɔba 3:18.) Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ ka Jozsel, lakamba oko ombatshi mboka wa  laande la Roumanie. Lam’akandayolaka, she akawodjɛ wekamu nde la nyango, l’enondo ande la womoto ndo akosɛnde ahende w’apami diaha vɔ kambɛ Jehowa. Jozsef mbutaka ate: “Mama akasalaka la wolo dia wɔladi monga lo nkumbo kaso. Lam’akalekaka papa monga awui wolo, mbakalekaka mama nsala awui la ngandji tshɛ. Lam’akandɛnaka dia sho ana taya l’okakatanu dia nɛmiya ndo nkitanyiya shɛso, nde akakɛtshanyaka la so Ɛfɛsɔ 6:1-3. Oma laasɔ, nde akasawolaka la so lo kɛnɛ kendana la waonga amɔtshi w’amɛna waki la papa ndo tokimanyiya dia sho nshihodia lande na kahombaso mbolanga. Dui sɔ diakakimanyiyaka nkumbo kaso dia monga la wɔladi.”

12. Lo ndjela 2 Timɔte 1:5, shɛngiya yakɔna yaki la ɛnyɛlɔ ka Eyunikɛ le Timɔte?

¹² Adia 2 Timɔte 1:5. Eyunikɛ akasha Timɔte ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula. Nde akawetsha dia mbetawɔ ka mɛtɛ pombaka mɛnama l’etsha. (Jak. 2:26) Aha la taamu, Timɔte akakoke mɛna di’etsha wa nyango wakasɛngiyamaka la ngandji k’efula kakandokaka Jehowa. Lo mɛtɛ, Timɔte akɛnyi dia kambɛ Jehowa akashaka nyango ɔngɛnɔngɛnɔ. Shɛngiya yakɔna yaki la ɛnyɛlɔ ka Eyunikɛ le Timɔte? Oko wakadiɛnya Pɔɔlɔ, Timɔte akonge la mbetawɔ ka wolo oko ka nyango. Dui sɔ koondja oyaya. Timɔte akasɛdingola ɛnyɛlɔ ka nyango ndo akatshutshuyama dia mbookoya. Woho akɔ waamɛ mbele ɛlɔ kɛnɛ, ambutshi wa wamato efula wambokimanyiya nkumbo yawɔ dia kambɛ Jehowa “aha kaanga la mbatɛ dui.” (1 Pe. 3:1, 2) Wɛ koka nsala woho akɔ waamɛ. Lo ngande?

13. Lande na kahomba ombutshi wa womoto mbetsha diɔtɔnganelo diasande la Jehowa lo dihole dia ntondo?

¹³ Etsha diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa lo dihole dia ntondo. (Eoh. 6:5, 6) L’ɛnyɛlɔ k’ambutshi wa wamato efula, wɛ lawɔ ekɔ lo ndjahondja awui efula. Wɛ ekɔ lo nshisha wenya ayɛ, falanga, djɔ ndo diangɔ dikina dia nkotsha ehomba wa l’emunyi w’anayɛ. Koko wɛ hahombe pondjo kotshaka ehomba ekina eto ko hatane etena ka nkeketsha diɔtɔnganelo diasayɛ la Jehowa. Tshungolaka etena mbala la mbala dia salaka dɔmbɛlɔ, dia salaka wekelo wa Bible w’onto ndamɛ ndo mbɔtɔka nsanganya ya l’etshumanelo. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayokeketsha lonyuma layɛ ndo ayonga ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le anto akina.

14-15. Wetshelo akɔna wakondjayɛ oma l’ɛnyɛlɔ ka Leanne, Maria ndo João?

¹⁴ Tɔsɛdingole bɛnyɛlɔ dimɔtshi di’ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wakeke dia mboka Jehowa ngandji ndo ndjaɛkɛ le nde lo nsɛdingola ɛnyɛlɔ k’anyangɛwɔ. Leanne, ɔnaki Christine la womoto mbutaka ate: “Sho kokokaka mbeka Bible etena kaki shɛso la ngelo. Mama aki la kɔlamelo y’efula lo kɛnɛ kendana la wɔtwɛlɔ wa nsanganya. Kaanga mbakiso kombeyaka awui efula wa lo Bible, etsha ande wakatokimanyiya dia monga la mbetawɔ ka wolo. Takeyaka di’Ɛmɛnyi wa Jehowa waketshaka akambo wa mɛtɛ edja efula la ntondo ka sho ndjotatɛ mbɔtɔ nsanganya.”

¹⁵ Maria, lele tena dimɔtshi she akashaka nkumbo k’otondo dilanya l’ɔtɛ wakawatshɔka lo nsanganya mbutaka ate: “Mama ekɔ l’atei w’akadiyɛso woleki dihonga weyami. Oko ɔna, tena dimɔtshi lakatonaka nsala awui amɔtshi l’ɔtɛ wakimi la wɔma wa kɛnɛ kakakokaka mbuta anto akina. Koko lo menda dihonga di’efula diaki la nde ndo woho wakandetshaka mbala tshɛ Jehowa lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ lande, akakimanyiya dia minya wɔma w’onto waki lami.” João, lele she akashimbe ase nkumbo diaha sawolaka awui  wa lo nyuma la ngelo mbutaka ate: “Kɛnɛ kakaleke munanda otema ami ele, mama aki suke dia ntshika dui tshɛ dia ngɛnyangɛnya papa, onyake ngandji kakandokaka Jehowa.”

16. Shɛngiya yakɔna yakoka monga la ɛnyɛlɔ k’ombutshi wa womoto le anto akina?

¹⁶ Ombutshi wa womoto, ohɔka dia ɛnyɛlɔ kayɛ kekɔ la shɛngiya le anto akina. Lo woho akɔna? Tɔsɛdingole shɛngiya yaki l’ɛnyɛlɔ ka Eyunikɛ le ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ. Nde akashihodia dia mbetawɔ kaha ka dungi pende kaki la Timɔte “kaki ntondo le . . . Eyunikɛ.” (2 Tim. 1:5) Etena kakɔna kakɛnyi Pɔɔlɔ mbala ka ntondo mbetawɔ kaki Eyunikɛ kɛsɔ? Aki ondo lo lɔkɛndɔ lande la ntondo la misiɔnɛrɛ mbakandahomana la Lɔyisɛ nde la Eyunikɛ la Lustɛra, ndo mbeyaka monga ko nde mbakaakimanyiya dia nkoma Akristo. (Ets. 14:4-18) Ohokanyiya yema: Etena kakafundɛ Pɔɔlɔ Timɔte, ɛnɔnyi oko 15 l’ɔkɔngɔ, Pɔɔlɔ akatetemala mbohɔ etsha wa kɔlamelo wa Eyunikɛ ndo akakambe la nde oko ɛnyɛlɔ kasungana mbokoya! Aha la taamu, ɛnyɛlɔ kande kakatetemala mambiya ɔpɔstɔlɔ ɔsɔ ndo ondo Akristo akina efula wa lo ntambe ka ntondo. Naka wɛ ekɔ lo mbodia ana wɛmɛ kana naka wɛ ekɔ lo nkumbo kambatɔna l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ, kete onga l’eshikikelo di’ɛnyɛlɔ ka kɔlamelo yayɛ kekɔ lo nkeketsha ndo ntshutshuya anto wokodingi.

17. Ahombayɛ nsala naka ɔnayɛ halange kambɛ Jehowa kaanga mbadjayɛ welo dia mbeetsha?

¹⁷ Ko kayotota naka mɛnamaka di’anayɛ hawetawɔ kambɛ Jehowa oyadi welo akɔna wadjayɛ?  Ohɔ dia ndowanya ɔna mbɔsaka etena. Oko wɛnyishawɔ l’osato, wɛ koka monɛ eononɛ kɛmɔtshi ko lo tena dimɔtshi ndjambola dia kana tɔ kayotomba ko nkoma osongo ndo ntɔ elowa. Kaanga mbahayeye shikaa dia kana eononɛ kɛsɔ kayoyɔtɔ elowa, wɛ tetemalaka kitɛ ashi dia kisha diaaso dia tɔ mbola. (Makɔ 4:26-29) Woho akɔ waamɛ mbele, oko ombutshi wa womoto, wɛ mbeyaka ndjambola lo tena dimɔtshi dia kana wɛ ekɔ lo munanda etema w’anayɛ. Wɛ hakoke ntshutshuya anayɛ dia mbɔsa yɛdikɔ. Koko naka wɛ ntetemala nsala tshɛ dia mbaetsha, kete wɛ ayowasha diaaso dia vɔ mpama lo nyuma.​—Tok. 22:6.

18. Ngande wakoka Jehowa nkimanyiya anayɛ dia vɔ mpama lo nyuma?

¹⁸ Oma ko nshi yakafundamaka Bible, Jehowa ambokimanyiya ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka efula dia monga angɛnyi ande. (Os. 22:9, 10) Nde koka nto nkimanyiya anayɛ dia vɔ mpama lo nyuma, naka kɛsɔ mbakombolawɔ. (1 Kɔr. 3:6, 7) Oyadi mɛnamaka di’anayɛ hawolange kambɛ Jehowa l’otema ɔtɔi, nde ayotetemala mbaoka ngandji. (Os. 11:4) Etena kɛnyawɔ kaanga djembetelo ya tshitshɛ dia waya “suke dia mbetawɔ akambo wa mɛtɛ,” nde ayonga suke dia mbaakimanyiya dia vɔ monga angɛnyi ande. (Ets. 13:48; 2 Ɛk. 16:9) Nde koka kokimanyiya dia mbuta dui dia dimɛna l’etena kahombama, mbuta ate etena kayolanga anayɛ dia mboka dui diakɔ. (Tok. 15:23) Kana nde mbeyaka ntshutshuya ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔtshi k’ɔlɔlɔ ka l’etshumanelo dia nde ndjasha lo yoho ya laande le wɔ. Kaanga l’ɔkɔngɔ w’anayɛ mbola, Jehowa mbeyaka mbaohola awui wakayawaetsha lo nshi yakete. (Jni. 14:26) Naka wɛ ntetemala mbetsha ananyu oma l’ɛtɛkɛta ndo oma l’ɛnyɛlɔ kayɛ, kete Jehowa ayɔtshɔkɔla welo ayɛ.

19. Lande na kakokayɛ monga l’eshikikelo dia wɛ mbetawɔmaka le Jehowa?

¹⁹ Ngandji kanyoka Jehowa halemanɛ l’ɛsɔnwɛlɔ wasala ananyu. Nde nyokaka ngandji nɛ dia nyu mbookaka ngandji. Naka wɛ ekɔ ombutshi wodia ana wɛmɛ, kete eya dia Jehowa ndakaka dia monga She anayɛ ndo Okokedi ayɛ. (Os. 68:5) Aha wɛ mbayofundɛ anayɛ dia vɔ nsala ɔsɔnwɛlɔ wa dimɛna kana bu. Koko naka wɛ ntetemala ndjaɛkɛ le Jehowa dia kokimanyiya ndo nsala tshɛ keyɛ l’akoka wa nsala, kete wɛ ayetawɔma le nde.