1. ¿Achkë ütz nqayaʼ chqawäch nqaʼän?

 RÖJ, ri kantzij taq cristianos, kowan nqajoʼ Jehová. Rma riʼ nqajoʼ nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ chuyaʼik ruqʼij. Ye kʼa rchë nqkowin nqaʼän riʼ kʼo chë kʼo nqayaʼ chqawäch nqaʼän, achiʼel yejeʼ naʼoj qkʼë ri ye kʼo rkʼë Cristo, ri nqatamaj nqaʼän nkʼaj chik samaj chqä nqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ ri nkʼaj chik.

2. ¿Achkë rma kʼo ta chë nqajoʼ nqbʼeʼok más ütz taq rusamajelaʼ Jehová?

² ¿Achkë rma kʼo ta chë nqajoʼ nqbʼeʼok más ütz taq rusamajelaʼ Jehová? Rma nqajoʼ chë ri utziläj Qatataʼ kʼo chkaj kiʼ rukʼuʼx nuʼän. Ryä kan jaʼäl nunaʼ ran taq röj nqaksaj ri nqkowin nqaʼän rchë nqayaʼ ruqʼij. Chqä nqajoʼ nq-ok más ütz taq cristianos rma nqajoʼ yeqatoʼ más ri qachʼalal (1 Tes. 4:9, 10). Xa bʼa jaruʼ junaʼ qakʼwan chpan rutinamit Jehová, jontir kʼo chë nqatäj qaqʼij rchë nkʼuqeʼ más qakʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios. Tqatzʼetaʼ achkë rubʼanik nqaʼän riʼ.

3. ¿Achkë naʼoj xyaʼ Pablo che rä Timoteo? (1 Timoteo 4:12-16).

³ Timoteo kʼa kʼajol na wä taq Pablo xtzʼibʼaj äl ri naʼäy wuj che rä ri rukʼwan rubʼiʼ, ye kʼa ya kʼo wä chik jun tiempo oknäq ukʼwäy bʼey. Tapeʼ ke riʼ, Pablo xuʼij che rä chë ttjaʼ ruqʼij rchë nkʼuqeʼ más rukʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios (taskʼij ruwäch 1 Timoteo 4:12-16). We nqatzʼët ri xuʼij Pablo, nqʼax chqawäch chë ryä xuʼij che rä Timoteo chë kʼo kaʼiʼ ri nkʼatzin más ütz nuʼän che rä. Naʼäy, chë kewachin ütz taq naʼoj rkʼë, achiʼel ri najowan, ri nkowïr rukʼuqbʼäl kʼuʼx o ri nukʼwaj jun chʼajchʼöj kʼaslemal. Y rukaʼn, chë más ütz tbʼanaʼ che rä ruskʼixik Ruchʼaʼäl Dios chkiwäch ri nkʼaj chik, más ütz tpixabʼan chqä más ütz rubʼanik kerutjoj ri nkʼaj chik. Chpan re tjonïk reʼ xtqanukʼuj rij  ri xuʼän Timoteo chqä xtqatzʼët chë ri kʼo nqayaʼ chqawäch nqaʼän nqrtoʼ rchë nkʼuqeʼ más qakʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios. Chqä xtqatzʼët jojun rubʼanik rchë xtqaʼän más chpan rusamaj Jehová.

4. Rkʼë ri nuʼij chpan Filipenses 2:19-22, ¿achkë rma Timoteo kowan xksäx rma Jehová?

⁴ ¿Achkë rma Timoteo kowan xksäx rma Jehová? Rma kʼo wä utziläj taq naʼoj rkʼë (taskʼij ruwäch Filipenses 2:19-22). Rma ri xuʼij Pablo chrij Timoteo, nqʼalajin chqawäch chë ryä ma xnaʼ ta riʼ, ma xeruyaʼ ta qa rachiʼil, kowan xsamäj chqä ütz nakʼuqbʼaʼ akʼuʼx chrij. Ryä ütz runaʼoj xuʼän kikʼë ri cristianos chqä xkʼüt chkiwäch chë kowan yerajoʼ. Rma riʼ Pablo kowan xrajoʼ chqä ma xxiʼij ta riʼ xyaʼ nmaʼq taq samaj pa ruqʼaʼ (1 Cor. 4:17). We röj nqatäj qaqʼij rchë yewachin naʼoj qkʼë ri yeqä chwäch Jehová, ryä más xtqrajoʼ chqä xtqrksaj más chpan rutinamit (Sal. 25:9; 138:6).

5. a) ¿Achkë rubʼanik nqatamaj achkë naʼoj más nkʼatzin nwachin qkʼë? b) ¿Achkë nuʼän ri qachʼalal ri kʼo chwäch ri achbʼäl rchë nukʼüt chë nunaʼ ri nunaʼ jun chik?

⁵ Tqaquʼ rij jun naʼoj ri nqajoʼ chë nwachin qkʼë. Tqaʼij che rä Jehová chë tqrtoʼ rchë nqatzʼët achkë naʼoj ri rkʼë jbʼaʼ ma kan ta qasmajin. Jojun tzʼetbʼäl. Rkʼë jbʼaʼ ma kan ta nqanaʼ ri nkinaʼ ri nkʼaj chik o ma kan ta nqarayij yeqatoʼ. O rkʼë jbʼaʼ nqä chqawäch nqaʼän chʼaʼoj o ma kan ta chanin yeqaküy ri nkʼaj chik. We ke riʼ, tqatzʼetaʼ achkë naʼoj nqajoʼ chë nwachin qkʼë y tqakanuj rubʼanik rchë nqasmajij. We ma kan ta qataman achkë naʼoj nkʼatzin nqasmajij, tqakʼutuj che rä jun qachiʼil achkë naʼoj nutzʼët ryä chë ütz nqasmajij (Prov. 27:6).

6. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë más xtwachin jun naʼoj qkʼë?

⁶ Tqatjaʼ qaqʼij rchë nwachin ri naʼoj qkʼë ri nkʼatzin nqasmajij. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ? Tqanukʼuj más rij ri naʼoj ri nqajoʼ chë nwachin qkʼë. Jun tzʼetbʼäl. Tqabʼanaʼ che rä chë kʼayewal nuʼän chqawäch nqkyun. Rkʼë jbʼaʼ ütz nqaskʼij chpan le Biblia chkij winäq ri ma xkikʼewaj ta xekyun chqä chkij ri ma xkiʼän ta riʼ, y ütz nqaquʼ achkë nqatamaj qa chkij. Tqaquʼ rij Jesús. Ryä ma xkʼewaj ta xeruküy ri nkʼaj chik (Luc. 7:47, 48). Ryä kan ma junan ta wä runaʼoj kikʼë ri fariseos, ri nkiquʼ wä chë ri nkʼaj chik kan majun kiqʼij ta. Pa rukʼexel riʼ, ryä kan yë ri ütz taq naʼoj xtzʼët chkij (Luc. 18:9). Taq xqaquʼ yän rij ri xqaskʼij, tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë rubʼanik yentzʼët rïn ri nkʼaj chik? ¿Achkë naʼoj ntzʼët  chkij?». We kʼayewal nuʼän chqawäch nqaküy jun winäq, tqatzʼibʼaj ri ütz taq naʼoj nqatzʼët chrij, y tqakʼutuj qa reʼ chqawäch: «¿Achkë rubʼanik nutzʼët Jesús re winäq reʼ? ¿Xtküy komä rumak?». We ke riʼ rubʼanik xtqatjoj qiʼ, xtqrtoʼ rchë xtqajäl ri rubʼanik nqchʼobʼon. Rkʼë jbʼaʼ pa naʼäy, kʼayewal xtuʼän chqawäch nqaküy rumak jun winäq ri xqrsök. Ye kʼa, we xtqatäj qaqʼij, más ma kʼayewal ta chik xtuʼän chqawäch xtqkyun.

7. ¿Achkë rubʼanik yeruksaj Jehová ri kan yekowin nkiʼän jun samaj? (Proverbios 22:29).

⁷ Jun chik ri ütz nqayaʼ chqawäch nqaʼän ya riʼ nqatamaj nqaʼän jun chik samaj. Taquʼ kij ri qachʼalal ri yetoʼon chkiyakik ri sucursales chqä ri jay ri akuchï nqaʼän wä qanimamoloj chqä qamoloj. Kʼïy chkë ryeʼ xkitamaj kisamaj rma xejeʼ kikʼë nkʼaj chik ri kan kitaman nkiʼän ri samaj riʼ. Achiʼel nqʼalajin chkiwäch ri achbʼäl, chë achiʼaʼ chë ixoqiʼ najin nkitamaj achkë nkʼatzin nkiʼän rchë yekichojmij ri jay ri akuchï nqaʼän wä qanimamoloj chqä ri qamoloj. Achiʼel nqatzʼët, Jehová, ri nimaläj Qʼatöy Tzij, chqä Jesús, ri «Qʼatöy Tzij pa kiwiʼ jontir ri qʼatöy taq tzij», kan jalajöj rubʼanik yekiksaj re achiʼaʼ chqä re ixoqiʼ reʼ rchë yekiʼän mamaʼ taq samaj (1 Tim. 1:17; 6:15; taskʼij ruwäch Proverbios 22:29). Röj nqajoʼ nqaʼän jontir ri kʼo pa qaqʼaʼ chqä nqaksaj ri nqkowin nqaʼän rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová, y ma rchë ta nyaʼöx qaqʼij röj (Juan 8:54).

8. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqatzʼët achkë riʼ ri nkʼatzin más ütz nqaʼän che rä?

⁸ Tqatzʼetaʼ jun ri nqajoʼ röj más ütz nqaʼän che rä. Qtzjon kikʼë ri ukʼwäy taq bʼey pa qa-congregación o rkʼë jbʼaʼ rkʼë ri ukʼwäy bʼey ri nbʼechʼaʼen kichë ri congregaciones rchë tkiʼij chqë achkë ütz nqaʼän. Jun tzʼetbʼäl. We nkiʼij chqë chë ütz tqatjoj más qiʼ chrij ri rubʼanik nqayaʼ jun tzijonem o nqakʼüt jun naʼoj, rkʼë jbʼaʼ ütz nqakʼutuj chkë achkë qäs más ütz nkʼatzin nqaʼän che rä. Chrij riʼ, kan tqabʼanaʼ ri xtkiʼij chqë. ¿Achkë rubʼanik nqaʼän riʼ?

9. ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqaʼän jun ri xqayaʼ chqawäch nqaʼän?

⁹ Tqatjaʼ qaqʼij rchë nqaʼän ri xqayaʼ chqawäch nqaʼän. Tqabʼanaʼ che rä chë nqajoʼ nq-ok jun ütz tijonel. Rkʼë jbʼaʼ ütz nqanukʼuj ruwäch ri wuj Pa rubʼeyal tqaskʼij ruwäch wuj y q-ok utziläj taq tijonelaʼ. Y, taq nkʼatzin nqaqʼaxaj jun asignación chpan ri qamoloj ri nbʼan chukojöl qʼij, rkʼë jbʼaʼ ütz nqaʼij che rä jun qachʼalal ri kan ojer chik rubʼanon pä re samaj reʼ chë tyaʼ ruxkïn chqë y tuʼij chqë achkë nkʼatzin más ütz nqaʼän che rä. We nqatjoj yän qiʼ chkij qa-asignaciones, xtq-ok jun más ütz tijonel, y ri nkʼaj chik xtkitzʼët chë kan najin nqatäj qaqʼij chqä chë ütz nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chqij (Prov. 21:5; 2 Cor. 8:22).

10. ¿Achkë ütz nqaʼän rchë más ütz xtqaʼän che rä jun ri kan kʼayewal nuʼän chqawäch nqaʼän? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁰ ¿Achkë ütz nqaʼän we kan kʼayewal nuʼän chqawäch jun ri nqajoʼ más ütz nqaʼän che rä? ¡Ma tikʼo ta qakʼuʼx chubʼanik! Tqatzʼetaʼ achkë xuʼän jun qachʼalal ri rubʼiniʼan Garry, ri kan kʼayewal wä nuʼän chwäch nuskʼij ruwäch wuj. Ryä nnatäj che rä chë kan kowan wä nkʼïx taq nkʼatzin wä nuskʼij ruwäch wuj chkipan ri qamoloj. Tapeʼ ke riʼ, ryä ma xikʼo ta rukʼuʼx chubʼanik riʼ. Ryä kan xtäj ruqʼij rchë más ütz xuʼän che rä ruskʼixik ruwäch wuj. Rkʼë kitoʼik ri nkʼaj chik qachʼalal chqä ri qa-publicaciones, komä ryä yeruqʼaxaj tzijonem chkipan ri qamoloj chqä ri qanimamoloj.

11. Achiʼel xbʼanatäj rkʼë Timoteo, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqkowin xtqaʼän más chpan rutinamit Jehová?

¹¹ ¿Xeruyaʼ komä Timoteo utziläj taq tzijonem chqä xbʼeʼok komä jun utziläj tijonel? Le Biblia ma nuʼij ta. Ye kʼa ütz nqaʼij chë Timoteo  kan más ütz xuʼän che rä ri samaj yaʼon qa pa ruqʼaʼ rma xsmajij ri xuʼij Pablo che rä (2 Tim. 3:10). Achiʼel xbʼanatäj rkʼë Timoteo, we röj nqatäj qaqʼij rchë más ütz nqaʼän che rä jun samaj, Jehová xtqrksaj más chpan rutinamit.

12. ¿Achkë rubʼanik yatkitoʼon rït ri nkʼaj chik?

¹² ¡Röj kan jaʼäl nqanaʼ taq ri nkʼaj chik yojkitoʼ! Jojun tzʼetbʼäl. We yoj kʼo pa hospital, kan jaʼäl nqanaʼ taq nqatzʼët chë ri qachʼalal ri ye kʼo chpan ri Comité de Enlace con los Hospitales o ri ye kʼo chpan ri Grupo de Visita a Pacientes yeʼapon chqachʼbʼexik. O, taq kʼo jun kʼayewal nqaqʼaxaj, kan nqatyoxij chë jun ukʼwäy bʼey nujäm ruwäch rchë nuyaʼ ruxkïn chqë chqä rchë nukʼuqbʼaʼ qakʼuʼx. Y, taq nkʼatzin qatoʼik rkʼë jun winäq ri najin nqatjoj chrij le Biblia, kan nqatyoxij taq jun precursor ri kʼo chik junaʼ yeruyaʼon pä tjonïk nbʼä qkʼë chqä nuʼij chqë achkë nkʼatzin más ütz nqaʼän che rä. Jesús xuʼij: «Más kiʼ akʼuʼx nanaʼ taq yaspan chwäch ri nakʼül jun spanïk» (Hech. 20:35). Jontir re qachʼalal reʼ nkinaʼ ri xuʼij qa Jesús taq yojkitoʼ. Y röj chqä kan ke riʼ xtqanaʼ we xtqaʼän ya riʼ. We röj nqajoʼ nqaʼän más chpan rutinamit Jehová, ¿achkë xtqtoʼö rchë xtqaʼän riʼ?

13. ¿Achkë kʼo chë nqaʼän taq kʼo nqayaʼ chqawäch nqaʼän chpan rutinamit Jehová?

¹³ Kan tqatzʼetaʼ achkë nqajoʼ nqaʼän chpan rutinamit Jehová. ¿Achkë rma? Rma we xa xuʼ xtqaʼij: «Nwajoʼ nbʼän más chpan ri congregación», ya riʼ rkʼë jbʼaʼ xtuʼän chë ma xtqatamaj ta achkë xtqajoʼ xtqaʼän, chqä kan kʼayewal xtuʼän chqawäch xtqatzʼët achkë riʼ ri más ütz najin nqaʼän che rä. Rma riʼ más ütz kan tqaquʼ rij achkë nqajoʼ nqaʼän. Rkʼë jbʼaʼ ütz nqatzʼibʼaj ri achkë nqajoʼ nqaʼän chqä achkë rubʼanik xtqaʼän che rä.

14. ¿Achkë rma kʼo mul rkʼë jbʼaʼ xtkʼatzin xtqajäl ri nqajoʼ nqaʼän chpan rutinamit Jehová?

¹⁴ Rkʼë jbʼaʼ kʼo mul xtkʼatzin xtqajäl ri nqajoʼ nqaʼän chpan rutinamit Jehová. ¿Achkë rma? Rma ma qataman ta achkë xtbʼanatäj chpan qakʼaslemal. Tqaquʼ rij reʼ. Ri apóstol Pablo xtoʼon rchë xjeʼ jun congregación pa tinamït Tesalónica, y rkʼë jbʼaʼ xrajoʼ ta xkanaj qa jun tiempo rchë xerutoʼ ri kʼakʼakʼ taq cristianos riʼ. Ye kʼa ri winäq ri itzel xkinaʼ che rä xkiʼän chë kʼo chë xyaʼ qa ri tinamït riʼ (Hech. 17:1-5, 10). Xa ta ryä xkanaj qa, rkʼë jbʼaʼ xyaʼöx ta kʼayewal pa ruwiʼ ri congregación. Tapeʼ ke riʼ,  Pablo xkanuj nkʼaj chik rubʼanik rchë xerutoʼ. Jbʼaʼ chrij riʼ, xtäq äl Timoteo chpan ri congregación riʼ rchë xerutoʼ ri cristianos riʼ rchë xkowïr ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx (1 Tes. 3:1-3). Kantzij na wä chë ri cristianos aj Tesalónica kan kiʼ kikʼuʼx xkiʼän rma Timoteo ma xkʼewaj ta xbʼä akuchï xkʼatzin wä más toʼïk.

15. We kʼo qayaʼon chqawäch nqaʼän chpan rutinamit Jehová, ¿achkë rkʼë jbʼaʼ nbʼanatäj we kʼo njalatäj chpan qakʼaslemal? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁵ Röj kʼo jun nqatamaj qa chrij ri xbʼanatäj rkʼë Pablo chlaʼ Tesalónica. Rkʼë jbʼaʼ kʼo jun qayaʼon chqawäch nqaʼän chpan rutinamit Jehová, ye kʼa rma chaq kʼateʼ kʼo njalatäj chpan qakʼaslemal, röj ma nqkowin ta chik nqaʼän ri qachʼobʼon (Ecl. 9:11). ¿Achkë xtqaʼän? Tqaquʼ rij jun chik samaj ri nqkowin nqaʼän. Ya riʼ xkiʼän Ted chqä ya Hiedi. Rma jun chkë ryeʼ xpë ruyabʼil kʼo chë xkiyaʼ qa Betel. Ye kʼa, rma kowan nkajoʼ Jehová, xkitzʼët achkë chik nkʼaj samaj ütz nkiʼän. Naʼäy, ryeʼ xeʼok precursores regulares, chrij riʼ xeʼok precursores especiales, y Ted xtjöx rchë nbʼä pa rukʼexel ri ukʼwäy bʼey ri nbʼechʼaʼen kichë ri congregaciones. Ye kʼa chkipan ri qʼij riʼ xbʼix chë xa xuʼ ri qachʼalal ri majanä tuʼän 70 kijunaʼ ütz yeʼok ukʼwäy bʼey ri yebʼechʼaʼen kichë ri congregaciones. Ted y ya Hiedi xkitzʼët chë ma ütz ta wä chik xtkiʼän ri samaj riʼ. Tapeʼ pa naʼäy xebʼison jbʼaʼ, kitaman wä chë kʼo chik nkʼaj rubʼanik nkiyaʼ ruqʼij Jehová. Ted nuʼij: «Qatzʼeton pä chë kʼo jalajöj rubʼanik ri nqkowin nqayaʼ ruqʼij Jehová».

16. ¿Achkë naʼoj nukʼüt qa Gálatas 6:4 chqawäch?

¹⁶ Ma pa qaqʼaʼ ta röj kʼo wä nqaʼij jontir ri achkë xkebʼanatäj chpan qakʼaslemal. Rma riʼ janina ruqʼij chë majun bʼëy nqamestaj ta chë ma yë ta ri samaj yaʼon pa qaqʼaʼ nbʼanö chë kʼo qaqʼij chwäch Jehová. Chqä majun nkʼatzin wä nqajnamaj qiʼ kikʼë ri qachʼalal ri yaʼon samaj pa kiqʼaʼ ri ma yaʼon ta pa qaqʼaʼ röj. Ya Hiedi nuʼij: «We xa nqajnamaj ri qakʼaslemal rkʼë kikʼaslemal ri nkʼaj chik, ya riʼ xa xtuʼän chë xtqbʼison» (taskʼij ruwäch Gálatas 6:4). Rma riʼ, ri más ruqʼij ri kʼo chë nqaʼän ya riʼ nqakanuj rubʼanik rchë nqayaʼ ruqʼij Jehová chqä rchë yeqatoʼ ri nkʼaj chik. b

17. ¿Achkë ütz nqaʼän we nqajoʼ nyaʼöx más samaj pa qaqʼaʼ chpan rutinamit Jehová?

¹⁷ We nqakʼwaj jun kʼaslemal ri ma kan ta achkë rubʼanik chqä ma nqatïtzʼ ta qiʼ pa kʼas we ma nkʼatzin ta, xtqkowin xtqaʼän más samaj chpan rutinamit Jehová. Rma riʼ tqayaʼ chqawäch yeqaʼän koköj taq samaj rchë chqawäch apü xtqkowin xtqaʼän samaj más nmaʼq. Jojun tzʼetbʼäl. We rït nawajoʼ yatok precursor regular, rkʼë jbʼaʼ ütz yatok apü precursor auxiliar. O, we nawajoʼ yatok jun toʼonel, rkʼë jbʼaʼ  ütz najäm más awäch rchë natzjoj le Biblia chqä rchë yabʼechʼaʼej ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ chqä ri yawaʼiʼ. Jontir ri xtatamaj komä rkʼë jbʼaʼ xkatkitoʼ rchë xtawïl más samaj chawäch apü. Xa bʼa achkë na kʼa xtbʼanatäj, tayaʼ chwäch awan naʼän jontir ri kʼo pan aqʼaʼ chuyaʼik ruqʼij Jehová (Rom. 12:11).

18. ¿Achkë nqatamaj qa chrij ya Beverley? (Tatzʼetaʼ chqä ri achbʼäl).

¹⁸ We rït ya xbʼä ajunaʼ, ma taquʼ ta chë ma yakowin ta chik kʼo nayaʼ chawäch naʼän chpan rutinamit Jehová. Nqaʼij riʼ rma ri xuʼän jun qachʼalal ri 75 chik rujunaʼ ri rubʼiniʼan Beverley. Rma rlon jun yabʼil, ryä ma kan ta más wä nkowin nbʼiyïn. Ye kʼa kan nrajoʼ wä ntoʼon chkijachik ri invitaciones chrij ri moloj chrij Runataxik Rukamik Jesús. ¿Achkë xuʼän? Ryä xtzʼët achkë nkowin nuʼän, y taq xuʼän riʼ, kan kiʼ rukʼuʼx xuʼän. Ri xuʼän ryä xerutoʼ ri nkʼaj chik rchë xkiʼän más chpan rusamaj Jehová. Kantzij na wä chë Jehová kan nuloqʼoqʼej jontir ri nkiʼän ri qachʼalal ri kʼo chik kijunaʼ tapeʼ kʼo ma yekowin ta chik nkiʼän (Sal. 71:17, 18).

19. ¿Achkë jojun ütz nqayaʼ chqawäch nqaʼän chpan rutinamit Jehová?

¹⁹ Tqayaʼ chqawäch nq-ok más ütz taq rusamajelaʼ Jehová. Rma riʼ tqatjaʼ qaqʼij rchë yewachin naʼoj qkʼë ri yeqä chwäch ryä. Tqatamaj nqaʼän nkʼaj chik samaj rchë ke riʼ Jehová chqä rutinamit ütz xkojkiksaj más. Tqakanuj rubʼanik rchë yeqatoʼ más ri qachʼalal. c We xtqaʼän jontir reʼ, Jehová xtyaʼ kʼïy utzil pa qawiʼ y, achiʼel xbʼanatäj rkʼë Timoteo, ri nkʼaj chik xtkitzʼët chë más najin nkʼuqeʼ qakʼuʼx chpan ruchʼaʼäl Dios (1 Tim. 4:15).