1. Ko ká ka ko li kiroho nǎ ngba muradi ko nji?

 KO Kʉ bbʉbbʉ Wakristo naridho ko jirie Yova bbo. Ko jirieri ko njinjí ke dho ko thí nǎ ro krʉ. Ro ndiro ko nji krʉ ngba ko ka ko njí ná lo Yova dho d’e, ringani ko li kiroho nǎ muradi ko nji. Loroji na, ko neri ko é Wakristo e na ná sifa na, ko ne ko ka ko njinjí na ná ufundi ndirigoti ko ne nja ndrŭ tsotso ko ka ko kó ná chu. *

2. Ká addudho ringani ko li kiroho nǎ muradi ko nji ndirigoti ko njí kpakpanga ndiro ko si ri djo d’e?

² Addudho ká ringani ko e hwè na kiroho nǎ ko maendeleo nji naridho? Ya kwanza, ko jiri ko bbʉ hwè kodhi jidha dhi ra nǎ Baba dho. Yova adi hwè ba ko di njínji ko chu ná lo na bbo ndidzá njí kana ná saa na. Føri kina ringani ko njí maendeleo kiroho nǎ ndiro ko kó le-djoi ma, le-vei ma na tsotso d’e. (1 Te. 4:9, 10) Rie ngbabø ma ko nji cho bbʉbbʉlo kana ri ró, ko krʉ dho ringani ko njí maendeleo kiroho nǎ. Akonja ngbaribbai ma ko ka ko njiri fø nari.

3. Ddiddi 1 Timoteo 4:12-16 ripo nari bbai, mutume Paulo ká lingʉe Timoteo kpakpa nja ke njí ngba lo d’e?

³ Ni mai Timoteo ngʉe jadda mutume Paulo ndingʉe ndidhó ya kwanza barua ke dho ná saa na ro, ke ngʉe bblo chu lo ná muzee. Ni mai ringʉe føro, mutume Paulo lingʉe ke kpakpa ndiro ke rá anzi kiroho nǎ maendeleo nǎ d’e. (Azø 1 Timoteo 4:12-16.) Njati ni di ngaddi Paulo pongʉe ná lo djo ró, ni ka ni njari nari kʉ ke ngʉ riji Timoteo njí maendeleo aro kʉ ná lo kana: ya kwanza, ke njí kpakpanga ndi e Wakristo e na ná sifa na; føri kʉ ke é jidha na,  udha na ndirigoti tse ndidhó nyi tse ro. Ya pili, ke rá anzi bblo ndi ngazø ndrŭ njí nari na, kpakpa ndi ndrŭ li nari na, ndirigoti ndidhó longaddidha na. Ko si loti Timoteo dhó loroji djo ndiro ko nja ngbaribbai ma, ngba ka ndi njini ko dho ná muradi ko li ko nji nari ka ndi kó ko tsotso ko njí maendeleo kiroho nǎ d’e nari.

4. Wafilipi 2:19-22 ripo nari bbai, addui ká lingʉeri Timoteo e bblo njínji Yova dho ná ke?

⁴ Addui ká lingʉeri Timoteo é bblo njínji Yova dho ná ke? Ri kʉ ke ngʉe Wakristo dhó bblo kʉ ná sifa na nari. (Azø Wafilipi 2:19-22.) Paulo d’ra Timoteo djo ná lo ridho, ke ngʉe djødjøni ná ke, chí tøni ná ke, kpakpanga na njínji ná ke ndirigoti ngba djo le ka le li le thí ná ke. Ke ngʉ adi jidha dho ndirigoti ngaddi bbo ndi djoi djo. Føri dho, Paulo jingʉe Timoteo ji ndirigoti ke nanga nzɨ ngʉ adi rɨni ke dho na ndi bbʉ kpakpa kʉ ná njí nari dho ri. (1 Ko. 4:17) Føri bbai, Yova maddi ka ndi ji ko ji ndirigoti ko ka ko njinjí bbo kutaniko nǎ njati ko di kpakpanga nji kodhó sifa e bblo ngba Yova jirieri nari bbai ró.​—Zb. 25:9; 138:6.

5. (a) Ni ká ka ni vʉri ni dho Wakristo e na ná sifa ngbaribbai? (b) Ji ridho nari bbai, ddikpa jadda le-ve ká nji kpakpanga ngbaribbai ndiro ndi di ndi li bbo nja ndrŭ rɨngana d’e?

⁵ Avʉ ni ka ni nji maendeleo nǎ ná sifa. Anji sala ndirigoti addinga bbo ndiro ni chu ni dho ká ringani ni thɨ ngba sifa thika ma nari d’e. Avʉ ngba thika ni ka ni thɨ ná nyí ro ddikpa. Loroji na, njaro ni ka ni vʉri ni di ni li nja ndrŭ rɨngana inga ni di kpakpanga nji nja ni kó ni djoi ma, ni vei ma na tsotso d’e. Nidhó lo ká uri ni njí ngoi bbo nja ndrŭ na ndirigoti ni é ndrŭ zø nji ná ke? Njaro ni ka ni ne ni tsotsokodha nidhó kau dhó ro, ndiro ke d’ra ni dho ringani ni thɨ thika ná lo d’e.​—Mez. 27:6.

6. Ni ká ka ni nji kpakpanga ngbaribbai ndiro ni e bblo sifa na d’e?

⁶ Anji kpakpanga nja ni e fø sifa na d’e. Fø ká ni ka ni njiri ngbaribbai? Fø ni ka ni njiri ná ddikpa chu kʉ, ni chu lo bbo ni ji ni thɨ thika ná sifa djo. Loroji na, njaro ni vʉri ni di nja ndrŭ zø nji bbo. Ni ka ni njiri fø ná chu kʉ, Biblia nǎ zølo dhongʉe ndirigoti nzá dhongʉe zølo ná ndrŭ dhó lo ni zø ndirigoti ni ngaddi bbo kpadhó lo djo nari chulu. Addinga Yesu dhó loroji djo. Ke ngʉe tayari ndrŭ zø njidha dho.  (Lu. 7:47, 48) Ke nzɨ ngʉ adi ndi thí li kpadhó kosa djo dhé ri, ro ngba kpa ka ndima njí ná lo djo maddi. Føri ró ro njonjo, Wafarisayo ngʉ adi “nja ndrŭ nja nga na mana kʉ nari bbai.” (Lu. 18:9) B’lo ni ddinga fø loroji djo nari goti, adhuri ni tso: ‘Ma ká e ngba nganjadha na nja ndrŭ djo? Ma ká adi ma thí li kpadhó ngba sifa djo?’ Njati rie kpakpa ni dho ni njí ddikpa ke zø ri ró, amburi ni ndí fø kedhó bblo sifa krʉ. Ndirigoti adhuri ni tso ɨ: ‘Yesu ká fø ke nja ngbaribbai? Ke ká ka ndi njie fø ke zø nji?’ Njati ko njiri føro, ko ka ko ø kodhó ngaddidha thika ø. Ya kwanza, ringani ko njí kpakpanga ndiro ko njí ko dho tani ná ke zø d’e. Ro njati ko di kodhó lo thika thɨ føri bbai ró, luti ko ka ko e tayari ndrŭ zø njidha dho.

7. Mezali 22:29 ripo nari bbai, njʉ ká Yova njínji ufundi na kʉ ná njí dhi kpa na ngba chulu?

⁷ Ni ka ni li ná nja muradi kʉ, ni chu ni ka ni njí na njí ná ufundi nga. Anzi ngaddi ngba ngatsi ma Beteli chidha ma, Asamble dhi nga chidha ma, Pidhinga dzá dza chidha ma na u njí dhi ndrŭ nari djo. Fø njí dhi kpa kana bí kʉ ná kpa ufundi ba bblo chu njínjidha ná le-djoi ma, le-vei ma na dhó ro. Ji ridho nari bbai, le-djoi ma, le-vei ma na ufundi ba ndiro ndima kó Asamble dhi nga ma, Pidhinga dzá dza ma na ró ngathɨdha dhi njí tsotso d’e. Fø chulu, “theinga dho di ná Pi” Yova Mungu ma, Yesu Kristo, “pikpa dhi . . . Pi” ma na ufundi na kʉ ná kpa tsotso kó nja ndima njí ké dho le nanga keni ná njí d’e. (1 Ti. 1:17; 6:15; Azø Mezali 22:29.) Ko jiri ko njí kpakpanga bbo ndiro ko njinjí kodhó ufundi na Yova madha dho, ro nga ko madha dho ri.​—Yoh. 8:54.

8. Ni ká ka ni vʉ maendeleo ni ka ni njí nǎ ná ufundi ngbaribbai?

⁸ Avʉ ni ka ni nji maendeleo nǎ ná ufundi. Ri ká kʉ ngba ufundi kana ni ka ni njí maendeleo ri? Adhuri nidhó kutaniko nǎ wazee tso ndirigoti njaro nidhó muzunguko nǎ mwangalizi tso, kpá ká riddi ni ka ni njí maendeleo ngba ufundi kana ma nari. Njati kpa pori loroji na, ringani ni thɨ nidhó lotidha thika ma, ndihó longaddidha thika ma na ró, anziri kpa tso kpa kó ni tsotso ndiro ni chu ni ka ni thɨ thika ná sifa nganga d’e. Ndirigoti anji kpakpanga bbo ndiro ni thɨ ri thika d’e. Nde fø ká ni ka ni njiri ngbaribbai?

9. Ni ká ka ni njí kpakpanga ngbaribbai ni si nidhó muradi djo ufundi nga ni ddi nari kana d’e?

⁹ Anji kpakpanga nja ni e fø ufundi na d’e. Njaro ni jiri ni e bblo kʉ ná mwalimu. Ni ka ni zø broshua Fanya Bidii Katika Kusoma na Kufundisha. Yenga ddo kana le adi nji ná njudha nǎ le bbʉ kipindi ni djo ró, ni ka ni nziri dhidhi kiroho nǎ ná le-djo rr nidhó kipindi ndirigoti ke d’ra ni ka ni thɨ thika ná lo ri ni ra nji nari njí. Ri nzá ngani ndrŭ chu ni, ufundi na e ná ke dhé ri ro bblo adi ritsi nji ná ke ndirigoti ngba djo le ka le li le thí ná ke maddi.​—Mez. 21:5; 2 Ko. 8:22.

10. Abbʉ ngbaribbai ma, le ka le njí maendeleo le kʉ na ná ufundi na nari dho ná loroji.

¹⁰ Ni ká ka ni njiri ngba njati maendeleo ni e ji ni njí nǎ ná ufundi njidha e kpakpa ni dho ró? Nzɨ d’i ji! Garry ró dho kʉ ná le-djo dho ngazødha ngʉ adi si kpakpa. Ke ngano nari kʉ, ngbaribbai ma ndi do ngʉ adi nji bbo njudha dhi ngana ndi ngazø pʉlʉpʉlʉ ro nari. Ro ke njingʉe kpakpanga bbo nja ndi thɨ ndidhó lo thika d’e. Ke pori nari kʉ, ndi bangʉe ná mazoezi dzá lo dho, kpadjo ri adi kaka ndi  bbʉ hotuba Pidhinga dzá dza na ndirigoti Asamble na!

11. Timoteo bbai, ko tsotso ká addu ka ndi kó ndiro ko njinjí bbo Yova dzá njí kana d’e?

¹¹ Timoteo ká ngʉngʉe bblo chu lotidha ná ke ndirigoti bblo chu longaddidha ná ke bbʉbbʉ? Biblia nzá d’ra fø lo ro ri. Ro bbʉbbʉ dhé, ke ngʉngʉe bblo njínji ná ke, ke rrngʉe nga Paulo dhó shauri dho naridho. (2 Ti. 3:10) Føri bbai njati ko rá anzi kodhó ufundi na ró, ko ka ko njinjí bbo Yova dzá njí kana.

12. Ni ká barie faida ro ngbaribbai nja ndrŭ ni tsotso kó nari nǎ ro?

¹² Ko krʉ adi faida ba nja ndrŭ tsotso ko kó nari nǎ ro. Hopitale djó ko é ná saa na, ko adi mbai po Hopitale dhi lo djonga adi nja ná Komite nǎ le-djoi si ko ronga be naridho inga Dhe nji ná ndrŭ ronga adi be ná Kikundi dho. Ko bani kpakpalo na kodhó maisha na ná saa na, ko nanga adi jini bbo njati ddikpa muzee ba saa ndi rr ko ndirigoti ndi li ko kpakpa ró. Kodhó lo jiri le kó ko tsotso Biblia nǎ longa ko ddi ndrŭ dho nari kana ró, ko nanga adi jini bbo uzoefu na kʉ ná painia kó ko tsotso ndirigoti ke d’ra ko ka ko nji ná lo ná saa na. Fø le-djoi ma, le-vei ma na krʉ e hwè na bbo nja ndima kó ko tsotso d’e. Ko maddi ko ka ko ba hwè njati ko di ko bbʉ ko djoi tsotsokodha dho ró. Yesu pongʉeri ɨ: “Bbʉ lé ritsi bbʉ nari dzá hwè dada ritsi le ba nari djolu.” (Mdo. 20:35) Njati ni jiri ni ndri nidhó njí nanga fø chu nǎ inga nja chu nǎ ró, ká addu ka ndi kó ni tsotso ndiro ni njiri fø d’e?

13. Muradi ko li ko nji ná saa na ká ringani ko no ngba longa?

¹³ Nzɨ li nzá ka ndi njini ni dho ná muradi ni nji. Loroji na, ni ka ni ddiri, ‘Ma ka ma jieri ma njinjí bbo kutaniko nǎ.’ Ro, njaro fø muradi ni nji nari ka ndi rá si ni dho kpakpa. Føri dho avʉ ni kʉ wazi ná muradi ndirigoti ngba ni ka ni njí nari. Ni ka ni ndi fø muradi ndi maddi ndirigoti ni kpe ngbaribbai ma ni tso ka ni si ri djo nari.

14. Muradi ko li ko nji ná saa na ká addudho ringani ko e dhʉdhʉ?

¹⁴ Muradi ko li ko nji ná saa na, ringani ko e dhʉdhʉ. Ká addudho? Dhonalo, ko nzá ka ko chu ngbaribbai ma kodhó lo sie nari ro krʉ ri. Loroji na: Mutume Paulo kongʉe ngatsotso ndiro ndi kló ø  kutaniko tso Tesalonike nǎ ddikpa bbagʉ d’e. Bbʉbbʉ dhé, kedhó muradi ngʉe ndi má fø ga ndirigoti ndi kó ø ngʉngʉe Wakristo ná ndrŭ tsotso. Ro wapinzani njingʉe kpakpanga ndiro Paulo rára fø bbagʉ ro d’e. (Mdo. 17:1-5, 10) Njati Paulo mae ma ró, ke ka ndi tsue le djoi hatari na. Ro Paulo nzá bbangʉe kpa tsotso ndi kó nari tso ro ri. Fø nga rɨngana ke gbangʉe ndi tso lo thika øni nari na. Ke chongʉe Timoteo ndi kó Tesalonike nǎ ø ngʉngʉe Wakristo ná ndrŭ tsotso ndiro kpa e kpakpa kʉ ná udha na d’e. (1 Te. 3:1-3) Bbʉbbʉ dhé, Tesalonike nǎ Wakristo nanga jingʉeni bbo Timoteo ngʉe tayari ndi rá ngatsotso ko uhitaji e ná ngana naridho.

15. Kodhó muradi thika ká ka ndi øni ngbaribbbai njati kodhó hali thika øni ø ro? Abbʉ loroji.

¹⁵ Ko ka ko ba somo Paulo bangʉeni na Tesalonike nǎ ná lo nǎ ro. Njaro ko ka ko li muradi ko nji, ro kodhó kʉ ná hali thika ka ndi léni le, ná føri ka ndi cho ko tso kodhó muradi djo ko tso si nari ró. (Muh. 9:11) Njati nidhó hali bbʉ ndi fø ró, adi tayari ni li ngba djo ni ka ni si ná muradi ni nji. Føri kʉ ddikpa dza dhi ndrŭ Ted ma, Hiedi ma na njingʉe ná lo. Kpadhó afya nga ngʉe bblo ri nari dzá lo dho, kpa vʉngʉe vʉ Beteli nǎ ro. Kpa jingʉe Yova nari dzá lo dho, kpa nengʉeri ndima ndri ndima dhó njí nanga nja d’i chulu. Ya kwanza, kpa ngʉngʉe painia wa kawaida. Luti, kpa ngʉngʉe painia wa pekee, ndirigoti Ted bangʉe formasio ndiro ndi ngʉ mwangalizi wa badala d’e. Føri goti kpadhó cho lingʉeri muzunguko nǎ kpa nji ná njí thika øni ø. Ted ma, Hiedi ma na rangʉe rinja nari kʉ, ndima ngʉ ngó naridho ndima nzá ka ndima njí fø njí ki ri. Ro kpa thí bʉeni bʉ nari rɨngana, kpa rangʉe ri utso d’i nari kʉ, ndima ka ndima njinjí Yova dho ná nja chu ki ma kʉ ddi. Ted pori, “Ko rangʉe ri chu nari kʉ, Yova dho ko ka ko njinjí ná chu kʉ bí.”

16. Wagalatia 6:4 nǎ ro ká ko ka ko ba ngba somo?

¹⁶ Ko nzá ka ko chu kodhó maisha nǎ ko ka ko bani na ná lo krʉ ri. Føri dho, ri kʉ bbo na mana kʉ ná lo nzɨ ko di riddi Yova adi ko nja mana na bbo ko kʉ na ná pendeleo dzá lodho ndirigoti ri nzá ngani ko di ko nji ná lo ddi nja ndrŭ nji ná lo na ri. Hiedi pori ɨ “Nidhó hwè ka ndi sini si njati ni di nidhó maisha ddi nja ndrŭ dhó maisha nǎ ró.” (Azø Wagalati 6:4.) Ri kʉ bblo, ko ne Yova dho ko ka ko njinjí ná chu ndirigoti nja ndrŭ tsotso ko ka ko kó ná chu. *

17. Ni ká ka ni njiri ngba ndiro ni ba pendeleo Yova dzá njí kana d’e?

¹⁷ Ri ka ndi kaka ni njinjí bbo Yova dho  njati ni ngʉ nidhó maisha dhʉdhʉ ndirigoti ni pʉ nga kʉ lazima ná ddeni ni ró ro ró. Rere muradi ni li ni nji, nari ka ndi kó ni tsotso ni si bbobbo muradi djo. Loroji na, rie nidhó muradi kʉ ni ngʉ painia wa kawaida ri ró, ni ká ka ni nga painia wa musaidizi ni nji nari tso kpadjo nga djó ro théi ngba? Rie nidhó muradi kʉ ni ngʉ mutumishi wa huduma ri ró, ni ká ka ni ba saa bbo ngba lod’radha dho, dhe nji ná ndrŭ ronga bedha dho ndirigoti kutaniko nǎ ngó ngʉ ná ndrŭ ronga bedha dho? Kpadjo nga djó ro ni ba ná mazoezi, ka ndi si rili ni ba nja kʉ ná pendeleo Yova dzá njí kana gosi ná saa na. Avʉri ni njí nidhó le bbʉ ná njí ni thí nǎ ro krʉ.​—Ro. 12:11.

18. Kodhó ji ridho nari bbai, Beverley dhó loroji nǎ ro ká ko ba ngba somo?

¹⁸ Ko ngʉ ngó ma ró ko ka ko li muradi ngba dhé ko nji ndirigoti ko ka ko njí ri njí. Akonja le-ve Beverley dhó loroji 75 ndi dhó cho kʉ ro. Ledhó afya nga ngʉe bblo ri naridho bbi le bbi nari ngʉe kpakpa le dho. Ro Ukumbusho dhi kapanye le nji ná saa na le jingʉeri ndi d’ralo bbo. Føri dho le lingʉe ngba ndi ka ndi njí ná muradi ndi nji. Beverley nanga jingʉeni bbo ndi tso si ndi li e ndi njí na muradi djo kapanye dhi saa na naridho. Le nji ná kpakpanga chongʉe nja ndrŭ ronga ndiro ndima ndri ndima dhó lod’radha dhi njí nanga d’e. Yova adi ngó ngʉ ná le-djoi ma, le-vei ma na nji ná kpakpanga nja mana na bbo, rie nzɨ ma kpa rinji ndima ka ndima njie ri ná ngatsi ndima dhó hali djotsina ri ró.​—Zb. 71:17, 18.

19. Ko ká ka ko li kiroho nǎ ngba muradi ro mai ko nji?

¹⁹ Ali ngba djo ni ka ni si ná muradi. Aliri nidhó nyí e ngba ka ndi tho Yova nyǒ nari bbai. Achu ngba Mungu ma, ndidhó tengenezo ma na ka ndima njinjí ni na bbo dho ná ufundi nga. Ane ni djoi ma, ni vei ma na tsotso ni ka ni kó bbo ná chu. * Timoteo bbai, Yova dhó ledha chulu “nidhó maendeleo ka ndi njani pʉlʉpʉlʉ krʉ ndrŭ dho.”​—1 Ti. 4:15.