1. ¿Wiˈix mbäädë winmäˈäny nˈakpëjktakëm parë nmëduˈunëmë Jyobaa?

 NIˈAMUKË ninuˈun nDiosmëduˈunëm, ntsojkëm mëkë Jyobaa ets ndunäˈänëmë mëjääw parë mas oy nmëduˈunëm. Per parë duˈun nduˈunëm, tsojkëp niˈigyë winmäˈäny nbëjktakëm parë tijaty nˈaktuˈunëm, extëm ko nyajmëjwindëjkëmë oybyë jäˈäyˈäjtën, ko tijaty njäjtëm nduˈunëm ets ko nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wixaty mbäät nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm.

2. ¿Tiko niˈigyë winmäˈäny nbëjktäˈägäˈänëm parë nmëduˈunëmë Jyobaa?

² ¿Tiko niˈigyë winmäˈäny nbëjktäˈägäˈänëm parë nmëduˈunëmë Jyobaa? Yëˈko nyajjotkujkˈatäˈänëmë Jyobaa ja nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë, pes jotkujk nyayjyawëty ko nyajtuˈunëm ja wijyˈäjtën ets tijaty njäjt nnijäˈäwëm parë nmëduˈunëm. Ets niˈigyë nnayaˈoyëyäˈänëm parë mbäät nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm (1 Tes. 4:9, 10). Tsojkëp niˈamukë nbëjktakëmë winmäˈäny parë niˈigyë nmëduˈunëmë Jyobaa, oy jeky kujk ndukˈijtënë tëyˈäjtën o kyaj. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät duˈun nduˈunëm.

3. ¿Wiˈixë Pablo tˈanmääyë Timoteo? (1 Timotee 4:12-16).

³ Ko apostëlë Pablo ttuknigejxyë Timoteo ja tim jawyiimbë neky mëdiˈibë mënëjkxëbë xyëëw, jeˈeyënëmë nety yaˈkpëtsëmy, per jantsy oyë nety tyuny extëmë mëjjäˈäy. Oyë nety duˈun jyatuny, niˈigyë Pablo yˈanmääyë ets ttunëdë mëjääw parë oy Diosmëdunët (käjpxë 1 Timotee 4:12-16). Ko ngäjpxëm extëmë Pablo tˈanmääyë Timoteo, ta nˈixäˈänëm ko majtsk pëkyë nety mä mbäädë Timoteo nyayaˈoyëty. Tuk pëky, yëˈko niˈigyë dyajnigëxëˈëgët extëm ja tsojkën, mëbëjkën ets nyayaˈitëdët wäˈäts. Ja tuk pëky, yëˈko mas oy lyetrëkäjpxët ko yajpäädët mayjyaˈay wyinduuy, mas oy yˈëwij kyäjpxwijët ets yaˈëxpëkët. Min nˈokˈijxëm  ti xytyukniˈˈijxëm extëm yajmaytyaˈagyë Timoteo ets wiˈix xypyudëkëyäˈänëm parë niˈigyë nmëduˈunëmë Jyobaa ko nbëjktakëm ja winmäˈäny mä tijaty tyam mbäät nduˈunëm. Nanduˈun nˈixäˈänëm tuk pëky majtsk pëky tijaty mbäät nduˈunëm parë nyajmëjwindëjkëmë Diosë tyuunk.

4. Extëm jyënaˈanyë Filipʉs 2:19-22, ¿tiko Jyobaa niˈigyë dyajtuunyë Timoteo?

⁴ ¿Tiko Jyobaa dyajtuunyë Timoteo mëjwiin kajaa? Yëˈko yajnigëxëˈkë oybyë jäˈäyˈäjtën (käjpxë Filipʉs 2:19-22). Extëmë Pablo tnimaytyakyë Timoteo, ta nˈijxëm ko Timoteo ijt yujy tudaˈaky, tuumbëjäˈäy, yajtukjotkujkˈäjt ets oy Diosmëduuny. Tsyojk ja myëguˈuktëjk ets myëmääy myëdäj. Päätyë Pablo mëk ttsojkyë Timoteo ets tyukjotkujkˈäjt ko ttuknipëjkyë tuunk mëdiˈibë tsip mbäät yajtuny (1 Kor. 4:17). Pën ëtsäjtëm niˈigyë nyajmëjwindëjkëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën mëdiˈibë Jyobaa tyukjotkëdakypy, ta xytsyokäˈänëm ets niˈigyë xyajtunäˈänëm mä kongregasionk (Sal. 25:9; 138:6).

5. 1) ¿Wiˈix mbäät nnijäˈäwëm mäjaty mbäät nˈaknayaˈoˈoyëm? 2) ¿Ti tyuumbyë taabë kiixy mëdiˈibë nˈijxëm mä dibujë parë dyajnigëxëˈëky ko pyaˈˈayoobyë myëguˈuk?

⁵ Nˈokˈyajnigëxëˈkëmë jäˈäyˈäjtën mëdiˈibë nˈijxëm ko xytyëgoyˈäjtxëm. Nˈokmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë yëˈë xytyukˈijxëm mäjaty tsyokyëty nnayaˈoˈoyëm. Nˈokwinmäˈäyëm mëdiˈibë jäˈäyˈäjtën xytsyiptakxëm nyajnigëxëˈkëm ets nˈoktuˈunëmë mëjääw parë nyajmëjwindëjkëm. ¿Waˈandaa xytyëgoyˈäjtxëm nyajnigëxëˈkëm niˈigyë paˈˈayoˈowën? ¿Tsojkëbëdaa niˈigyë nduˈunëmë mëjääw parë ääw jot jyënäˈändët ets nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm? ¿Oyëdaa ko nduˈunëmë mëjääw parë kyaj nyajjaˈäjtëmë jëën tsip, o niˈigyë nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm? Pën kyaj nnijäˈäwëm wiˈixën njäˈäyˈäjtëm, oy ko nyajtëˈëwëm tuˈugë mëtnaymyaayëbë wiˈixën xyˈijxëm (Prov. 27:6).

6. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë nyajnigëxëˈkëmë jäˈäyˈäjtën mëdiˈibë xytyëgoyˈäjtxëm?

⁶ Nˈoktuˈunëmë mëjääw parë njäˈäyˈäjtëm extëm të ndukniwinmäˈäyëm. ¿Wiˈix mbäät duˈun nduˈunëm? Yëˈko nˈëxpëjkëm niˈigyë mä yajnimaytyaˈaky ja jäˈäyˈäjtën mëdiˈibë nyajnigëxëˈëgäˈänëm. Extëm nˈokpëjktakëm, waˈan nbëjkëmë kuentë ko xytsyiptakxëm nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm. Oy ko nˈëxpëjkëm ets nbawinmäˈäyëmë yˈijxpajtënë Diosmëduumbëty mëdiˈibë yajmaytyaktëp mä Biiblyë, mëdiˈibë ojts tpokymyaˈkxtë ja myëguˈuktëjk ets mëdiˈibë kyaj. Duˈunënë Jesus ttuuny, pes pyokymyaˈkx ja jäˈäyëty (Luk. 7:47, 48). Kyaj yëˈëyë  tˈijxy mäjaty tyëgooytyë, yëˈëjën yˈijx tijaty oy tyuundë. Per ja fariseety kyaj duˈun jyaˈayˈäjttë, yˈaxëkˈijxtë “oytyim pënëty” (Luk. 18:9). Ko nety të ngäjpxëm ets nbawinmäˈäyëm, oyxyëp ko nnayajtëˈëwëm: “¿Wiˈixëts nˈixyë nmëguˈuktëjk? ¿Mëdiˈibë jyaˈayˈäjtënëts niˈigyë nˈijxëp?”. Pën xytsyiptakxëm nbokymyaˈkxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, oyxyëp ko nˈijxëm ets ngujäˈäyëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën mëdiˈibë yajnigëxëˈkypy etsë net nnayajtëˈëwëm: “¿Wiˈixë Jesus yˈixyëty? ¿Waˈandaa pyokymyaˈkxëdët?”. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj tëgatsy nekywyinmäˈäyëm mä ja nmëguˈukˈäjtëm. Mbäät näˈäty xytsyiptakxëm nbokymyaˈkxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mët ko axëëk të xytyuˈunëm. Per pën nduˈunëmë mëjääw, mbäädë net kyaj xytsyiptakxëm nbokymyaˈkxëm.

7. ¿Wixaty tyamë Jyobaa dyajtunyë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë jyäjt nyijäˈäwëdëp tijaty? (Proverbios 22:29).

⁷ Oy ko nbëjktakëmë winmäˈäny parë ti njäjtëm nduˈunëm. Extëm nˈokpëjktakëm, nimayë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuundëp mä yajkojˈyë jëën tëjk Betel, mä tyunyëty asamblee ets mä nduˈukmujkëm, të tjattë tyundët mët ko të tyukniˈˈixëdë ja myëguˈuktëjk mëdiˈibë nety jyäjttëbë yäˈädë tuunk. Extëm yaˈixy mä dibujë, yetyëjk toxytyëjk tyundë mä yajtukniˈˈixëdë wiˈix yaˈoˈoyë ja Tëjk mä nˈËxpëjkëm ets mä tyunyëtyë asamblee. Wiˈixëm tyamë Jyobaa mëdiˈibë “Rey winë xëë winë tiempë” etsë Jesus ja mëdiˈibë “Reyˈäjtp mä reyëty” dyajtundë nmëguˈukˈäjtëm mëjwiin kajaa (1 Tim. 1:17; 6:15; käjpxë Proverbios 22:29). * Mëk ndunäˈänëm ets nyajtunäˈänëm ja wijyˈäjtën kyaj parë nnayajmëjpëtsëˈëmëm, yëˈë duˈun parë nyajmëjpëtsëmäˈänëmë Jyobaa (Fwank 8:54).

8. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nnijäˈäwëm mäjaty mbäät nˈaknayaˈoˈoyëm?

⁸ Nˈokˈijxëm ti xyˈaktëgoyˈäjtxëm nduˈunëm. ¿Tijaty mbäät nˈaktukniwinmäˈäyëm nduˈunëm? Mbäät nyajtëˈëwëm ja mëjjäˈäytyëjk mëdiˈibë tuundëp mä kongregasionk o tuˈugë sirkuitë parë xyˈanmäˈäyëm mäjaty mbäät nnayaˈoˈoyëm. Extëm nˈokpëjktakëm, pën xyˈanmäˈäyëm ja nmëguˈukˈäjtëm ko tsojkëp mas oy ja diskursë nyajnäjxëm o nyaˈëxpëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm, oy ko nyajtëˈëwëm määjën të tˈixtë tsyokyëty nnayaˈoˈoyëm ets ko nety të xyˈanmäˈäyëm, ta net duˈun nduˈunëm. ¿Wiˈix?

9. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë mas oy nyaˈëxpëjkëm?

⁹ Nˈoktuˈunëmë mëjääw parë nduˈunëm mëdiˈibë të nduknibëjktakëm. Nˈokpëjktakëm ko jantsy oy nyaˈëxpëkäˈänëm. ¿Ti mbäät xypyudëjkëm? Yëˈko këkpäät nˈëxpëjkëmë foyetë Jat wiˈix mas oy mletrëkäjpxët ets wiˈix myaˈëxpëkët. Ets ko tii nyajtuknipëjkëm nyajnäjxëm mä reunyonk mëdiˈibë tuunëp sëmäängujky, mbäät nˈanmäˈäyëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm parë tmëdoowˈitët ets xyˈanmäˈäyëm mä mbäät nˈakˈyaˈoˈoyëm. Ets pën kontiempë nˈagäjpxëm ja mëdiˈibë nyajnaxäˈänëm, mbäät jantsy oy nyaˈëxpëjkëm. Pyëkandëbë kuentë ja nmëguˈukˈäjtëm ko ëtsäjtëm tuumbëjäˈäy ets ko mbäät nyajtukjotkujkˈäjtëm (Prov. 21:5; 2 Kor. 8:22).

10. Okpëjktäˈäk tuˈugë ijxpajtën mëdiˈibë xytyukˈijxëm ko mbäät njäjtëm ti nduˈunëm ko ja winmäˈäny nbëjktakëm.

¹⁰ ¿Ti mbäät nduˈunëm parë niˈigyë njäjtëm mëdiˈibë xytsyiptakxëm nduˈunëm? Ko niˈigyë nduˈunëmë mëjääw. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë xyëwˈäjtypy Garry, mëdiˈibë nety nëgooyë tsyiptakxënë lyetrëkäjpxët. Jyënaˈany ko nëgooyë ijty tsyoytyuunë ko pyaatyëty lyetrëkäjpxët reunyonk, per duˈunyëm ttuunyë mëjääw parë mas oy lyetrëkäjpxäˈäny. ¿Ti pudëjkë? Yëˈko niˈigyë ojts tkajpxy ja ëxpëjkpajn ets ko pyudëjkëdë ja nmëguˈukˈäjtëm. Tyam yajnäjxypyë netë diskursë mä reunyonk, mä asamblee mëdiˈibë tuk xëëw tuunëp ets mä tëgëk xëëbë.

11. Extëm të nˈijxëm yajnimaytyaˈagyë Timoteo, ¿ti xypyudëkëyäˈänëm parë niˈigyë nyajtuunkmoˈoyëm?

 ¹¹ ¿Waˈandaa Timoteo jantsy oy dyiskursaräjty ets jantsy oy yaˈëxpëjky? Mä Biiblyë kyaj yajnigajpxy, per tyuun extëmë Pablo yˈanmääyë. Ets mbäät nˈijtëm seguurë ko Timoteo niˈigyë tijaty tjäjty, päätyë net oy ttuuny tijaty yajtuknipëjk (2 Tim. 3:10). Pën ëtsäjtëm niˈigyë tijaty njäjtëm nduˈunëm extëmë Timoteo, mbäät niˈigyë tijaty nyajtuknipëjkëm.

12. ¿Wiˈixë nmëguˈukˈäjtëm të mbudëkëdë?

¹² ¡Jantsy agujk jotkujk nnayjyäˈäwëm ko nmëguˈukˈäjtëm xypyudëjkëm! Extëm nˈokpëjktakëm ko nyajpatëm mä hospital, jotkujk nnayjyäˈäwëm ko xykyuˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuundëp mä Komitee mëdiˈibë pyudëjkëdëbë Testiigë parë kyaj tkupëktëdë neˈpyny o ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë Kyuˈijxëdëbë Päˈämjäˈäy. Ets ko näˈäty nwinguwäˈkëmë amay jotmay, mëjwiin kajaa nyajtsobatëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuump mëjjäˈäy tjuutyë tiempë parë xyjyotkujkmoˈoyëm ets tmëdoowˈity wiˈix nnayjyäˈäwëm. Ets ko nyajtëgoyˈäjtëmë naybyudëkë mä jam tuˈugë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm, oy nanduˈun nnayjyäˈäwëm ko xyjamyëdäjtëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë jeky kujk tyuunë prekursoor ets ko xyˈanmäˈäyëm wiˈix mas oy mbäädë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm. Jesus jyënany: “Niˈigyë njotkujkˈäjtëm ko wiink jäˈäy nbudëjkëm es kyaj ko wiink jäˈäy xypyudëjkëm” (Apos. 20:35). Niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm agujk jotkujk jyantsy nyayjyawëdë ko xypyudëjkëm, ets ëtsäjtëm mbäät nanduˈun nnayjyäˈäwëm jantsy agujk jotkujk. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm pën nyajmëjwindëkëyäˈänëm niˈigyë Diosë tyuunk mä nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm o jam wiˈixtsoo nˈaktuˈunëm?

13. ¿Ti mbäät nmëdäjtëm winmäˈänyoty ko tii nduknibëjktakëm ndunäˈänëm?

¹³ Oy ko yajxon nwinmäˈäyëm tidën ndunäˈänëm ets kyaj jeˈeyë njënäˈänëm extëm: “Jatunäämbëts niˈigyë mä kongregasionk”. Per mbäädë net tsyiptaˈaky nnijäˈäwëm wiˈixën duˈun nduˈunëm o kyaj net nbëjkëmë kuentë pën tëdën nduˈunëm mëdiˈibë të nduknibëjktakëm o kyaj. Pääty nik oy ko yajxon nwinmäˈäyëm mä tiijën ndunäˈänëm, mbäät axtë ngujäˈäyëm tii të nduknibëjktakëm ets wiˈix ndunäˈänëm.

14. Ko ti nduknibëjktakëm ndunäˈänëm, ¿tiko yˈoyëty nˈijxëm tijaty mbäät nduˈunëm?

¹⁴ Ko tii nduknibëjktakëm ndunäˈänëm, oy ko  nˈijxëm tijaty mbäät nduˈunëm. ¿Tiko? Yëˈko mbäät ajotkumonë tijaty tyëgatsy. Extëm nˈokpëjktakëm, apostëlë Pablo jamë nety të tyuny Tesalónica mä nyaxkëdaky tuˈugë kongregasionk ets waˈanë nety të ttuknibëjktäägë ko tuk tiempë jam wyëˈëmäˈäny parë tpudëkëyaˈany pënaty näämnëm tëjkëdëp Diosmëduumbë. Per ko ja myëtsipëty nyibëdëˈkë, ta kyeky Tesalónica (Apos. 17:1-5, 10). Kooxyëp ojts yˈakwëˈëmy, waˈanxyëp ja myëguˈuktëjk dyajtëjkëdë jotmayoty. Per duˈunyëm tpudëjkë ja myëguˈuktëjk oy jam tsyoˈony. Ok, ta tkejxyë Timoteo parë nëjkx tjotkujkmoˈoy ja myëguˈuktëjk (1 Tes. 3:1-3). Seguurë ko ja Diosmëduumbëty mëdiˈibë Tesalónica jantsy agujk jotkujk nyayjyäˈäwëdë ko Timoteo jam jyajty parë pyudëkëyäˈänëdë.

15. Oknimaytyäˈäk mët tuˈugë ijxpajtën wiˈix näˈätyë nmëguˈukˈäjtëm tyëgatstë jyukyˈäjtën mä Diosmëdundë.

¹⁵ Mbäät tijaty xytyukniˈˈijxëm extëmë Pablo jyajty kyëbejty jam Tesalónica. Waˈan të ndukniwinmäˈäyëm niˈigyë Jyobaa nmëdunäˈänëm ko ajotkumonë tyëgatsyë jukyˈäjtën, ets kyaj mbäät duˈun nekytyuˈunëm (Ecl. 9:11). ¿Ti net ndunäˈänëm? Nˈokwinmäˈäyëm mä tii tyam mbäät nduˈunëm. Duˈunën ttuundë Ted mëdë Hiedi. Ojts pyëtsëëmnëdë Betel mët ko niduˈuk pyäˈämbejty. Per kom mëkë nety ttsoktë Jyobaa, ta netyë tˈëxtääytyë winmäˈäny wiˈix mbäät niˈigyë tˈakmëdundë. Tim jawyiin, ta tyuundëjkëdë prekursoor regulaar, ok, ta yaˈˈanmääytyë parë tyundët prekursoor espesial, ets ta netë Ted ojts yajtukniˈˈixë parë mbäät tkudunyë sirkuitë. Ets ko nety mbäät jyatuunëdë sirkuitë të netyë jyëmëjt nyäjxnëdë. Mon tuk nyayjyäˈäwëdë, per duˈunyëmë Jyobaa tmëduunˈadëtstë. Ted jyënaˈany: “Tëts nˈixtë ko taaˈäjtp kanäk pëky wiˈix mbäät niˈigyë nmëduˈunëmë Jyobaa”.

16. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm jyënaˈanyë Gálatas 6:4?

¹⁶ Kyaj mbäät njëjpkuwäˈkëm tijaty tuun jäjtëp mä jukyˈäjtën. Per oy ko njamyajtsëm ko Jyobaa mëjwiin kajaa xyajtsobatëm ets kyaj mët ko ja tuunk nikëjxmˈäjtëm. Kyaj nanduˈun xypyudëkëyäˈänëm ko yëˈëyë nˈijxëm tijaty näägë nmëguˈukˈäjtëm nyikëjxmˈäjttëp. Hiedi jyënaˈany: “Pën nnayˈijxkijpxyëm mëdë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm, ta kyaj nnayjyawëyäˈänëm agujk jotkujk” (käjpxë Gálatas 6:4, TNM). * Pääty nik oy ko nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wiˈix mbäät niˈigyë nˈakmëduˈunëmë Jyobaa ets nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm. *

17. ¿Ti mbäät nduˈunëm pën nˈaknikëjxmˈatäˈänëm niˈigyë tuunk?

¹⁷ Pën adëyë njukyˈäjtëm ets kyaj nëgoo nnaynyijuˈuy nnaynyinuˈkxëm, mbäät niˈigyë  nyajtuunkmoˈoyëm. Mbäät nduknibëjktakëm nduˈunëm mëdiˈibë mbäät xypyudëjkëm parë ok nyajtuunkmoˈoyëm mëjwiin kajaa. Extëm nˈokpëjktakëm, pën mdunäämp prekursoor regulaar, oyxyëp ko tuk tiempë mduny prekursoor ausilyaar, o pën mdunäämp ministerial, oyxyëp ko niˈigyë mˈëwaˈkxy mgäjpxwaˈkxy o xyajtunëdë mxëëw mdiempë mä xykyuˈix xykyugäjpxë pënaty të myëjjäˈäyëndë ets ja mëdiˈibë pëjk ijxëdëp. Tukëˈëyë yäˈädë, yëˈë mbudëkëyanëp parë yˈawäˈätsët ja mjënˈääw mdëjkˈääw ets niˈigyë myajtuunkmoˈoyët. Per oy wyiˈixˈatët, pëjktäˈäk ja mjot mwinmäˈäny parë niˈigyë Dios xymyëdunët (Rom. 12:11).

18. ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëm yajmaytyaˈagyë Beverley? (Ix nanduˈunë dibujë).

¹⁸ Oy të njamëjjäˈäyënë, mbäät duˈunyëmë jot winmäˈäny nbëjktakëm parë niˈigyë Dios nmëduˈunëm. Min nˈokˈijxëm wiˈix yajnimaytyaˈagyë Beverley, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë 75 jyëmëjt. Yëˈë kyaj nety oy yˈokˈyeˈey yˈoknäjxnë mët ko pyäˈämbejty. Per jyantsy wyowaambyë netyë jäˈäy mä yajjamyatsäˈänyë Jesusë yˈoˈkën xëëw. ¿Ti net tyuun? Pyëjktakë wyinmäˈäny parë ttunët tijatyë nety myëmadakypy. Ets ko duˈun ttuuny, agujk jotkujk jyantsy nyayjyäˈäwë. Ko mëk tyuuny, pudëjkëdë ja nmëguˈukˈäjtëm parë niˈigyë ttundët ja Diosë tyuunk. Yäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa mëjwiin kajaa dyajtsobääty tijatyë nmëguˈukˈäjtëm tyuundëp mëdiˈibë të myëjjäˈäyëndë, oy kyaˈoyˈat kyamëkˈatë (Sal. 71:17, 18).

19. ¿Tijaty mbäät nduknibëjktakëm nduˈunëm?

¹⁹ Nˈoktuknibëjktakëm nduˈunëm mëdiˈibë mbäät nmëmadakëm. Nˈokˈyajmëjwindëjkëmë oybyë jäˈäyˈäjtën. Nˈokjäjtëm tijaty nduˈunëm parë niˈigyë xyajtuˈunëmë Dios ets ja nyax kyäjpn. Ets nˈokˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wixaty mbäät nbudëjkëm ja nmëguˈukˈäjtëm. * Pën nduˈunëm duˈun, ta Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm, ets duˈun extëmë Timoteo, yˈixandëp ja nmëguˈukˈäjtëm wiˈix nwimbajtëm mä Diosë tyuunk (1 Tim. 4:15).