1. Inmo aḍiaḅạ phọ iḍuạ eghẹn kụ eru?

 AḌIAḄẠ eḍighi inmo k’Enhaạn. K’eḅẹl amem mọ olhẹm bọ oḅẹl oye phọ, Adam, odị arue ghan ni aḅaanhaạn Odẹ k’akẹ phọ odị. Ulhẹm kẹn nyodị eten dị katue amiteom imhoom ikpo onhụ. Adam aḍighinhom ni inmo phọ iphẹn phọ mem mọ odị raagholhogh bọ inhạm mọ siḍien. (Gen. 2:19) P’eeghe idị olhoghi odị aḅaạl mem mọ odị aḅaanhaạn bọ oye iduọn odị—ooḅi anhịr phọ odị, Iv!—Gen. 2:22, 23.

2. Ika kụ idị moḍighinhom inmo aḍiaḅạ ekarạph eten iḍiodi phọ r’aḍio arodon?

² I/bia bịn omhiigh oḍighinhom inmo aḍiaḅạ phọ ekarạph eten. ASetan Eru phọ agbạ okpẹ aḅenhị Iv, kụ okpẹ phọ akọm idị awe oḍigh dọl e/munughan r’ikarạph. (Gen. 3:1-4) Adam aḍighinhom inmo aḍiaḅạ phọ odị esi okpalhạm Iv—r’aZihova—ilọ opiomạn phọ odị. (Gen. 3:12) AKen agbạ okpẹ kụ aḅenhị aZihova mem mọ odị aghiigh bọ umor phọ odị Ebel. (Gen. 4:9) Onyebel roten, aLamech oọny eemharạ eemharạ phọ aKen amhoọr ri ḍuọr dị eeghironhaan dọl iigamaniạn phọ erọl bọ mem mọ odị. (Gen. 4:23, 24) Aḅirinhi phọ odi aani ika ḍio arodon? Abuḍiemhiom imirighan itooghị roḅaaghị ghan ni iḅoriạ ikpo onhụ esi ogbo. Kụ ekpạr ri agey omhiịn afim dị u/ḅaaghị ikarạph ikpo onhụ. Anmụny askul ronaghạn ghan ni iḅoriạ ikpo onhụ otu askul, kụ ikumor awe ronaghạn ghan kẹn ni epẹ aruutu iiḍighi phọ abidị. Dị eeph ni iboom, eeturaam ikarạph ikpo onhụ phọ eḍeenhaan esi phọ aḅirinhi phọ malhoghorị bọ asi ḍio arodon.

3. Eeghe iyaạr kụ edị ewạ mọ yira ogona loor, kụ yira kooḅeghiọn eeghe siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn?

³ Yira u/gona loor, yira otue ni ogbor onaghạn ghan ikarạph ikpo onhụ bịn omiigh osighẹ oḍighinhom aani. Ii, idiphọ  aKristẹn, yira rowạ ghan ni oḍighi idị eḅeraạn aZihova, kụ iphẹn phọ epelhom oghel iḅoriạ ikpo onhụ. Ewạ mọ osighẹ iikiạ inmo aḍiaḅạ phọ oḍighinhom egey eten—dị keboom Enhaạn phọ ayira. Siẹn emhuoghaạph phọ ephẹn phọ, yira kooḅeghiọn ipẹ yira koḍighinhom bọ inmo aḍiaḅạ phọ ayira (1) epẹ erugh phọ, (2) siphẹ otu ituughạ phọ, ḅilhẹ (3) r’amem dị yira roḅaanhaạn we torobọ aḍio. Kuolọ ophụr ooḅeghiọn ipẹ eḍighi bọ kụ aZihova amhoọgh bọ ogbolhomaam ipẹ yira rokaạph ghan bọ iyaạr.

4. Odaphạn Malachi 3:16, uḍighi ika kụ aZihova amhoọgh bọ ogbolhomaam ipẹ yira rokaạph ghan bọ iyaạr?

⁴ Bạl Malachi 3:16. Nạ alegheri ni ephigh phọ aZihova katụ bọ agẹ siphẹ “aḍinyạ iitughianhạm” mọ odị, siḍien abuphẹ eten araghaạph abidị eḍeenhaan bọ mọ rokiilhaan ni koḅilhẹ ogbirima ilọ aḍien phọ odị? Oghaạph phọ ayira ragananamhi ghan ipẹ edi bọ ekpom mọ ayira. AZizọs aḅẹm mọ: “Ipẹ edi bọ ologhi phọ oye kụ edị odị rakaạph ghan kamiteom.” (Mat. 12:34) Ikpo onhụ phọ ayira keḍeenhaan ni esi dị ephomhoghiạn phọ yira omhoọgh bọ oghị esi aZihova esi. AZihova rawạ dị abuphẹ ophomhoghiạn bọ nyodị kokelhọm ghuḍum k’agee-pọ siphẹ omhoom aḅirinhi phọ.

5. (a) Ika kụ idị iiseeny phọ ayira eḅọph r’ikpo onhụ ayira? (b) Odaphạn afoto phọ, ewạ mọ olhọgh elhegh eeghe idị egbolhomaam ikpo onhụ ayira?

⁵ Ipẹ yira rokaạph ghan bọ iyaạr kụ keḍeenhaan mughumọ aZihova kasighẹ ni iiseeny phọ ayira obobọ ka/sighẹ. (Jems 1:26) Abuniin abuphẹ u/pomoghiạn bọ Enhaạn rokaạph ghan iyaạr r’ophin olhoghi, egbagarạ eten, ḅilhẹ r’eten ophoophe aloor. (2 Tim. 3:1-5) Yira ro/wạ orọl aani idiphọ abidị. Yira onyạ ni oḍighi idị eten araghaạph phọ ayira keḅeraạn aZihova. Nạ ragbi mọ keḅeraạn ni aZihova eḍighi maạr dị yira oḅạ ghan imạ r’iyoghoyoghọ ikpo onhụ otu ituughạ obobọ epẹ erugh phọ, kụ oḅạ ghan igbagarạ ikpo onhụ olhoghotu ḍughụm?—1 Pit. 3:7.

6. Eeghe imạ kụ iḍuạ emite loor esi imạ ikpo onhụ phọ aKimberly aḅạ ghan bọ?

⁶ Mem dị yira oḍighinhom inmo aḍiaḅạ phọ ayira agey, pọ yira roḍeenhaan ghan mọ yira awe dị rokumu aZihova. Keloghonhaạn kẹn ḍighaạgh buphẹ ukitonhom bọ iyira omhiịn “ogbaranhaạn dị odi igbo opọ rakumu bọ  Enhaạn r’opọ ra/kumu bọ nyodị.” (Mal. 3:18) Ooḅeghiọn idị iphẹn phọ eru inẹ esi umaranhi dị oghol mọ Kimberly. * Uḅạr nyodị r’olọ ekụ abidị kụ ongọ asaimẹnt otu askul. Bidị roḍighi romhạn, olọ ekụ phọ abidị amhiịn mọ aKimberly agbatanhaạn ni. Odị amhiịn mọ aKimberly o/ghaạph ikarạph awe omhạn, aḅạ ghan eyoghoyoghọ eten, ḅilhẹ odị o/ḍighinhom iḅoriạ ikpo onhụ. Itir ri olọ ekụ phọ abidị bịn amheeraam aani otuughạ aBaibul phọ r’odị. P’eeghe idị reḅaạl ghan olhoghi aZihova mem dị ikpo onhụ phọ ayira etir we otuughạ aani igey phọ!

7. Nạ anyạ oḍighinhom eeghe inmo aḍiaḅạ phọ Enhaạn angọ bọ nyinhạ?

⁷ Oomo ayira rowạ ni oḅạ ghan eten dị kekuenhi aZihova eḅilhẹ iḍur iyira etumeriom bumor phọ ayira. Esi iduọn phọ, ooḅeghiọn iniin areten dị kewạ mọ yira oghiọm ghisigh oḍighi we dị kotue “omaaniọm . . . siphẹ oghaạph phọ” ayira.

8. Eeghe eḍeenhaan kụ edị aZizọs uphighinhaan iyira esi ipẹ odị aḍighinhom ghan bọ ikpo onhụ phọ odị epẹ erugh phọ?

⁸ Ḅạ ikpo onhụ dị eyoghoyoghọ r’olhọgh eegu mem dị oḍighi iyaạr dị repin esi anạ. Mem mọ aZizọs rakumuan bọ ni siẹn ade phọ, awe ugbaaghiọm ni nyodị mọ odị oye ookọ miim, ekpooko, ookpaạny Eru, osoorom olhogh Aḍio Ophooghian phọ, ḅilhẹ r’oopuọm aḍien Enhaạn. (Mat. 11:19; 26:65; Luk 11:15; Jọn 9:16) Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, aZizọs o/ḅạ ikarạph ikpo onhụ oḅulhemhian bidị. Idiphọ aZizọs, yira ku/ḅulhemhian ghan, ghalhamọ uḅaanhaạn ni iyira egbagarạ eten. (1 Pit. 2:21-23) Ogbạ agey, re/dugh ghan oḍighi iphẹn phọ. (Jems. 3:2) Eeghe kụ ketue ilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh?

9. Eeghe kụ kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ophamhaghạn ikpo onhụ phọ ayira epẹ erugh phọ?

⁹ Kparaghạ oḍighi idị ke/pin esi anạ mem dị uwotu aḅạ ikarạph ikpo onhụ. Onyọ umor dị oghol mọ Sam aḅẹm mọ, “mị rakparaghạ ghan ogbon ipẹ rewạ bọ dị uwotu phọ kalegheri aani igey phọ ḅilhẹ r’omhiịn odị idiphọ oye dị katue ni anmia.” Eeni amem uwotu phọ kapin olhoghi loor esi dị yira okị mem dị i/nighẹ. Mem dị yira oghị oteẹny uwotu dị aphin olhoghi, yira kotue ni oḍighi aani idị umaranhi dị oghol mọ Lucia aḍighi. Yira otue ni okem ooḅereghị olọm dị aZihova kulhoghonhaạn iyira ḍighaạgh ophoomhị aloor dị yira ko/ḅạ ikpo onhụ dị eḍeenhaan e/lọgh eegu.

10. Odaphạn 1 Timoti 4:13, eeghe kụ eḍighi ḍiigbu ayira?

¹⁰ Kuamhị aḍighi otughemhị dị asilor. ATimoti aḍighi onyọ aKristẹn dị asilor siphẹ arukumuan phọ odị, kuolọ iwạ ni dị odị kakiọm ghisigh anighemhị ghan ḍighalhanyạ itughemhị phọ odị. (Bạl 1 Timoti 4:13.) Ika kụ idị  yira kotue oḍighi butughemhiạ dị osilor epẹ erugh phọ? Yira ookolhobian ghan agey. Olhoghi ayira aḅaạl li omhoọgh araraạr itughemhị kirokirọ dị kilhoghonhaạn iyira ḍighaạgh oḍighi abutughemhiạ dị osilor. Nạ katue ni amiịn raraạr dị ketue ni elhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh siphẹ aḍinyạ phọ Kuọm Loor Esi Ibạl r’Itughemhị ḅilhẹ r’isiphẹ “Sighẹ Loor Anạ Alhọgh Rukumuan Epẹ Erugh Phọ” ekpịgh Aḍinyạ Ituughạ—Adọl Aghuḍum Onyọ Akristẹn r’Oghaạph Ilọ Omhạr Phọ. Nạ asighẹ ni raḍighinhom rinyạ phọ iphẹn phọ ḍughụm? Mem dị yira ookolhobian ghan kụ omite epẹ erugh phọ oḅio ayira ka/kaph, ḅilhẹ yira komoọgh akpọ oḅio oghaaphọm.

11. Ika kụ idị abuniin aKristẹn moḍighi butughemhiạ dị osilor?

¹¹ Yira kotue ni oḍighi butughemhiạ dị osilor esi ophogh ghan areḍeenhaan abunhọn siphẹ ookpomhoghan phọ kụ otuughạ iyaạr ḍighaạgh abidị. Umor phọ Sam, oghaạph bọ oghol epẹ omhạn, apuruan ni loor iyaạr phọ elhoghonhaạn bọ ḍighaạgh buniin aKristẹn oḍighi abutughemhiạ dị osilor. Odị amhiigha ni loor alher rurụ angọ reten itughemhị phọ abidị kụ akparaghạ otuughaạny abidị. Umaranhi dị oghol mọ Talia raler ghan rurụ kangọ eten phọ epẹ abumor dị osilor rongọ ghan bọ oghaạph ogbo. Kụ iphẹn phọ melhoghonhaạn nyodị ḍighaạgh otuughạ idị odị kaḅaanhaạn ghan we aḅilhẹ atue apanyanhaạn sipuru dị awe opuru epẹ erugh phọ.

12. Rekparanhaạn ghan buniin oḍighi eeghe?

¹² Oomo ayira kotue ni oḍighi idị ituughạ phọ kemoọgh ekol esi omhoọr omiteom mem dị romoọr ḍuọr ḅilhẹ r’ongọ ghan ophagharanhaạn dị omhaạr ookolhobian. (Ps. 22:22) Rekparanhaạn ghan ni buniin omhoọr asuọr obobọ ophagharanhaạn aḍipuru esi ogbo. Ekparanhaạn aani ni nyinhạ ḍughụm? Eḍighi idiphọ, pọ nạ kamooghọm ni suọ olhegheri araraạr dị elhoghonhaạn ḍighaạgh bunhọn okpạr opu oghiilhaan phọ opọ phọ.

13. Eeghe kụ ketue elhoghonhaạn nyinhạ ḍighaạgh omhoọr ghan r’oomo ekpom?

¹³ Moọr ghan r’oomo ekpom. Ekpanhạ iyaạr phọ yira otụ bọ romoọr ghan suọr Omhạr phọ pọ ooseeny aZihova. Umaranhi dị oghol mọ Sara o/mhiinhạ loor odị idiphọ oye dị amhoọgh emạ eḍọgh asuọr. Kuolọ odị rawạ ni omhoọr ghan asuọr ooseeny aZihova. Esi iduọn phọ, odị raakolhobian ghan ni suọr phọ komoọr bọ mem dị odị raakolhobian ilọ ituughạ phọ. Odị ramoọr ghan suọr phọ kaḅilhẹ alhọgh elhegh ipẹ ikpo onhụ phọ eḅọph bọ r’ituughạ aḍio phọ. Odị aḅẹm mọ, “iphẹn phọ rilhoghonhaạn ghan imhị ḍighaạgh ogbon ikpo onhụ aḍuọr phọ kparipẹ r’ogbon e/maạr phọ amhị.”

14. Eeghe kụ keloghonhaạn ḍighaạgh oye umugholoor ophagharanhaạn aani ghan aḍipuru?

¹⁴ Gbor ghan aphagharanhaạn ḍipuru. Okạr oghaạph, ekpạr ri oḍighi iphẹn phọ esi abuniin.  ATalia oghaạph bọ oghol epẹ omhạn aḅẹm mọ, “mị rakiilhaan ghan ni ooḍikuan r’awe, kuolọ awe ro/gbor ghan kolhegheri loor esi dị re/ḍeenhaan ghan ghisigh amhị. Esi iduọn phọ, rikparanhaạn ghan imhị agey ophagharanhaạn aḍipuru.” Ghalhamọ r’iduọn phọ ni, iphẹn phọ i/kikima Talia ophagharanhaạn ghan aḍipuru. Mem dị odị raakolhobian, odị ralọgh ghan elhegh mọ oḅẹl ophagharanhaạn phọ raḍighi ghan key ḅilhẹ r’onyen. ATalia aḅẹm mọ: “Iphẹn phọ remạ ghan mọ i/beeph eḍighi maạr dị ophagharanhaạn phọ amhị aḍighi key, aḅilhẹ aghị onyen, loor esi dị opọ kụ ophagharanhaạn dị otughemhiạ phọ rawạ.”

15. Ewạ mọ olhegheri eeghe ilọ asipuru phọ yira ropagharanhaạn ghan bọ otu ituughạ?

¹⁵ Abuniin dị ro/kiil ghan umugholoor eeni amem ro/pagharanhaạn ghan ḍipuru. Eeghe kụ iḍighi? Umaranhi dị oghol mọ Juliet aḅẹm mọ, “Eeni amem mị ra/pagharanhaạn ghan ḍipuru loor esi dị mị rakiilhaan ghan mọ ophagharanhaạn phọ amhị akper apughạn ḅilhẹ mọ o/nhighẹ.” Legheri mọ, aZihova rawạ ophagharanhaạn phọ opọ nạ katue bọ angọ. * Odị akạr kụ rasereghiạn ghan ikuph phọ ayira ooseeny odị siphẹ otu ituughạ phọ. Ku/meera oghiilhaan usophoghom iyira oḍighi iduọn phọ.

16. Eeghe ikpo onhụ kụ edị emhoghi mọ yira oghel?

¹⁶ Kel oomo odọ kirokirọ ‘iitunyan.’ (Efẹ. 4:31) Idiphọ oghaạph bọ epẹ omhạn, onyọ aKristẹn ku/ḅạ ghan iḅoriạ ikpo onhụ. Kuolọ ikpirikpirị idọ kirokirọ iitunyan edi ni dị ewạ mọ yira ogona loor. Esi omaạm, ewạ mọ ogona loor obọ yira koḍighinhom ghan bọ ikarạph ikpo onhụ mem dị yira rokaạph ilọ enhọn eelhe obobọ we dị omhoọgh iḍighinhom araraạr dị egbatanhaạn r’ayira. R’amem r’amem yira ku/ḅạ ghan ikarạph ikpo onhụ arigilaạm. Oniin onyọ umor aḅẹm mọ: “Eeni amem mị raḅạ ghan ni ikpo onhụ dị mị asighenhọm m’ephegh kuolọ eghạgh olhoghi ophoriphọ oye phọ. Esi ibadị asiạ, anhịr amhị ulhoghonhaạn ni imhị ḍighaạgh iboom omhạgh ghan amhị oḅenhị mem dị ikpo onhụ phọ amhị eeph esi odị r’abunhọn.”

17. Odaphạn Efesọs 4:29, ika kụ idị yira kolọgh bunhọn opophe?

¹⁷ Ḅạ ghan eten dị kelọgh bunhọn epophe. Gboogborion asẹph ghan bunhọn kparipẹ r’oḍaghạ abidị obobọ ogum. (Bạl Efesọs 4:29.) Awe phọ Izrạl umhoọgh ni ibadị araraạr otuạn osẹph ghan, kuolọ bidị ugum ghan ghụn. Eegharạ igum ketue ni ekọm idị abunhọn komiigh ogum aani. Nạ aatughiạn ni mọ ikarạph iinhaghạn phọ aḍioph awe iḅilighan phọ ongọ bọ ikọm ni idị oomo awe phọ Izrạl “ogum ophoghom Mozis r’Eeron.” (Num. 13:31–14:4) Ḍieriphọ  aḍighaạgh phọ, mem dị yira osẹph ghan bunhọn, keloghonhaạn ni bidị ḍighaạgh omhoọgh oḅaạl olhoghi. Yira kotue ni okuphom owol mọ aḍisẹph phọ arighirị phọ onyanhị phọ aJephthah ongọ ghan bọ nyodị ikạr kụ ekparamhị nyodị omhiigh isiphẹ oḍighi phọ odị. (Judg. 11:40) Umaranhi phọ Sara oghaạph bọ oghol epẹ omhạn, aḅẹm mọ: “Mem dị yira osẹph bunhọn, pọ yira roḍighi ghan idị bidị kologhoma mọ aZihova apomhoghiạn ni bidị, ḅilhẹ mọ bidị omoọgh ni esi siẹn oḍighom mọ odị.” Kụ iḍighi kụ, wạ ghan roopoogh osẹph ghan abunhọn.

18. Odaphạn Psalm 15:1, 2, eeghe kụ iḍighi kụ yira kogbạ ghan bọ agey, kụ eḅaramaạm eeghe ogbạ ghan agey?

¹⁸ Gbạ ghan agey. Yira ko/tue oḍighi idị eḅeraạn aZihova eḍighi maạr dị yira rogbạ ghan okpẹ. Odị alọgh ḍien oomo odọ kirokirọ okpẹ. (Prov. 6:16, 17) Ghalhamọ r’iduọn ibadị awe osighẹ bọ ogbạ okpẹ idiphọ iyaạr dị i/kạr ibeeph, yira okel li loor esi dị aZihova aḅẹm mọ ebeeph ni. (Bạl Psalm 15:1, 2.) Olegheri ni mọ yira ko/fụgh okpẹ bịn ogbạ oḅenhị oye, kuolọ ku/ḍighi kẹn iyaạr dị oye kaatughiạn iyaạr dị i/tu inẹ.

19. Eeghe ogona aloor kụ edị eḅilhẹ ewạ mọ yira oseerian olhoghi?

¹⁹ Kel oghaaphọgh ghan ikarạph abunhọn. (Prov. 25:23; 2 Tẹs. 3:11) AJuliet, oghaạph bọ oghol epẹ omhạn, aghaạph idị ikarạph asiagbạ etir nyodị. Odị aḅẹm mọ: “Onhaghạn ghan ikarạph araghaạph, rekọm ghan idị mị ka/ḍuom mun olhoghi oye phọ rakaạph bọ. Loor esi dị eeni odị katen ni omhạn akaạph ikarạph amhị aḅenhị bunhọn” Eḍighi maạr dị nạ alhegheri mọ araghaạph dị oye r’anạ rekaạph reḍighi ikalaghiạn, pọ nme oghaạph phọ kụ eghaạph ghụn idị kelọgh epophe oye.—Kọl. 4:6.

20. Eeghe kụ edị nạ asopha oḍighinhom inmo aḍiaḅạ phọ anạ?

²⁰ Eḍighi bọ edị yira odi bọ aḅirinhi dị awe ogbor roḍighinhom ikarạph ikpo onhụ, yira omoọgh olhọgh ikuph omhiịn mọ ikpo onhụ phọ ayira eḅeraạn ni aZihova. Olhegheri mọ aḍiaḅạ eḍighi inmo aZihova, kụ odị amoọgh ni ogbolhomaam ilọ ipẹ yira roḍighinhom bọ. Odị kasẹph ni ikuph phọ yira olhọgh bọ oḍighinhom inmo aḍiaḅạ phọ ayira epẹ erugh phọ, siphẹ otu ituughạ phọ, ḅilhẹ r’ipẹ yira rokaaphạn ghan bọ r’abunhọn. Mem dị ikạ okarạph aḅirinhi phọ ophọn phọ kesi bọ eekunha, kidughanhaan ni iyira oghuenhi ghan aZihova r’inmo aḍiaḅạ phọ ayira. (Jud 15) Kụ egbi oteẹny amem mọ amuphẹ phọ, sopha oḍighi idị “ikpo onhụ phọ [anạ]” keḅeraạn aZihova.—Ps. 19:14.