1. Achī-ö öp kamëtö heuneū-eu ṙô hī öi ṙô-òvö?

 KIRÖÖNGEN hanangenlōn ang Yāvē tö hī lökten nö kētö heuneū-eu ṙô hī öi ṙô-òvö. Ik sā ök raneh tarik ang Ātöm nö vīlöngö, hēten e anga-aṅ nö mihôiṅ nö vë-ekūö Yāvē, mihôiṅ inrē anga-aṅ nö vī nup tufömngöre ṙô. Löktö in e anga-aṅ nö mihôiṅ nö kaheuk minë-eny minë töṙeūla. (Ran. 2:19) Ngaich fēkö ṙanamlōn ò hēk ik sā ò nö möl nö vë-ekūö ngam tö sā re tarik, ngam pīhö ò ang Ēva!—Ran. 2:22, 23.

2. (a) Sitih inlahen ngaich nö ötlēnngöre minë vanë-e hī? (b) Sitih inlahen vanë-e töngamuh yip tarik?

² Unôichrit inlaha vinī-i ngòh tarik, öt lēnngöre vanë-e anga-aṅ. Minyôny-aṅ ngam Sī-ö nö in Ēva, lökten ngaich ngòh tarik nö köölö fālen, öthet inrē. (Ran. 3:1-4) Ik sā Ātöm nö vaich, ngaich afukkui Ēva hēk afukkui Yāvē anga-aṅ töm fālen re. (Ran. 3:12) Ik sā Kēn nö fëlngö ök kahëm re Apěl ngaich minyô-nyaṅ anga-aṅ nö ikūö Yāvē. (Ran. 4:9) Unôichrit e hēk ang Lamek ngam kūön Kēn nö kūich ngam tinköökö inlahen ngam invahalvah. In e mikahkūö ayī-ö, inuk ṙētak hē e yik tarik nö tötainy ngaich eū minë la-en re inrē cha-a. (Ran. 4:23, 24) Sitih inlahen vanë-e töngamuh tarik in në ṙētak hī? Pōyen yip mā mahayöng töngamuh tötlöngö ṙô yěn ṙô-òvö, ṙôtö minë töchōich cha-a, hameuknyu anū-ö nö el minë sinemā. Pòrô nö el iskul hēk ichūök hī la-evṙen, ṙòkhöre öi ngatī ahang tö minë töchōich ṙô. In e mikahkūö ayī-ö tö ngih panam nö ötlöng.

3. (a) Asuh öp min kanihngen hī yěi öt chumkūöṙen im ṙinô-òvö? (b) Asuh öp min haköp hī in ngih ātiköl?

³ Yēḵ hī min öt chumkūöṙen töre, ngaich mihôiṅ min öi asātöre  in yip tarik töt löngö ṙô nö ṙô-òvö. Yěi lōnu pöri töre öi haṙamlōn Yāvē, öthō min ayī-ö öi ngatī vanë-e, pöi havai ṙô re öi ṙô-òvö ngaich löktö in minë vanë-e re ayī-ö öi ha-öinyö Yāvē. In ngih ātiköl min ayī-ö öi haköplu tö inlahen re yěi (1) löktö in ngam inhānga (2) löktö el mīting hēk (3) yēḵ hī öi vë-ekūö yip tahëng. Sitih inlahen ayī-ö mihôiṅ ngatī inlahen. Urěh pöri ayī-ö öi chumkūöṙen, kūöyòh ang Yāvē nö lōnu tö ngam vanë-e hī nö vai.

4. Sā ṙô ngam Malakī 3:16 kūöyòh öi hòṅ chumkūöṙen tö minë ṙô re yěi ṙô-òvö?

⁴ Vë-evkūö Malakī 3:16. Vë-eny nang hī ngih miröökö, tö yip tarik tö akahka nö lökten in minë ṙô re nö tö pa-ekūö tö Yāvē hēk famëkö ngam minë-eny ò inrē, köplōn ang Yāvē tö cha ngaich kūichhöt minë minë-eny cha inrē nö imat ngam “līpöre inköpkölōn.” Kūöyòh ang Yāvē nö ngatī inlahen? Pön löktö in minë ṙô hī nö meukö nup mufē elkuilōn hī. Sā ṙô Yēsū, ‘Nup elkuilōn meh ngatī minë ṙahônyö meh nö löknyö elvang meh.’ (Mët. 12:34) Lökten yěi tö hangenlōn tö Yāvē ngaich meukö min anū-ö nö in minë vanë-e hī. Ngaich lōnu inrē ang Yāvē tö hī, yip tö hangenlōn tö ò nö örheūheu min cha-a nö aṅ.

5. (a) Ihē ang Yāvē nö ṙamlōn tö minë nöönyö kahëtö hī? (b) Sā inmeuknyö e in ngam nyat asuh öp tö hòṅ chumkūökaṙen tö hī?

⁵ Yěn hī öi vāyö vanë-e, hē e min ang Yāvē nö ṙamlōn tö minë nöönyö kahëtö hī. (Yāk. 1:26) Cha-a yip töt hangenlōn tö Yāvē, töng örheūheu nö holtö tanainyö re hēk kesô inrē yěn ṙô-òvö ngaich haṙivlōn tī inrē tö më tahëng tö minë ṙô re. (2 Tim. 3:1-5) Hö-ö in ayī-ö öi hòṅ asīntöre sā cha, pöi lōnu töre haṙamlōn Yāvē tö minë ṙô re yěi ṙô-òvö. Lökten rö-ö nöng hē hī öi ahangköm tölöök inhānga hēk el mīting öi vayö vanë-e, tön hòṅ i patī re inrē öi holtö hanangenlōnre hēk minlēḵṙen re öi ṙô-òvö. Möl min ang Yāvē nö ṙamlōn yěi vë-ekūö ò.—1 Pīt. 3:7.

6. Asuh ök tövai ṙòng ngam inlahen Kimpörlī nö vayö ṙinô-òṅ?

⁶ Löktö in ngam tövai ṙinô-òṅ in öi akahaka öi Vamënyen Yāvē. Löktö in e mikahkūö yip tarik tö yip “lamök la-en ngam Tēv” hēk tö yip  töt lamök la-en ò inrē. (Mal. 3:18) Töi hang inlahen ngòh kananö hī ang Kimpörlī. * Kētu la-en anga-an tök töhěng project nö el iskul hěng tak ök hol ò kikanö. Meūkö Kimpörlī ök hol ò nö harīkngöre mineukö tö yik tahëng. Pön öt vamë-eng nang holre anga-aṅ, öt chōichö ṙô inrē, vayö ṙô pöri nö vë-ekūö holre. Hòṅ mikahtökūöre ngam kikanö tö inlahen Kimpörlī nö kūöyòh nö harīkngöre, lökten anga-aṅ ngaich nö lōnu töre nö haköpmat ngam Paipöl. Lökten yěn hangṙô hī yip tarik yěi ṙô-òvö ngaich hòṅ mikahtökūöre cha-a tö Yāvē, ngaich iṙôken ṙanamlōn anga-aṅ nö meuk inlahen hī!

7. Sitih inlahen öm më-eṅ asīöp ngam heuneū-eu ṙô re öm in ngam ṙinô-òṅ?

⁷ Ṙòkhöre in lōnu tö minë ṙinô-òṅ hī nö vai nö löktö nööinyö Yāvē, ngaich vai inrē ngam innôlö hī in më prötör sistör. Lökten ta-a chěi töi hang minë inlēnöre öi chumkūöṙen. Yēḵ hī min öi hangö u ngaich tövai min ayī-ö öi inchōḵkūö in ngam ṙinô-òṅ.

8. Sitih inlahen öi mihôiṅ asīnken Yēsū im ṙinô-òvö yěi ahānga?

⁸ Yěm pôrò ötlēka elnang, sön öm haṙēmngenre hēk holtö minlēḵṙen re öm ṙô-òvö. Ik sā Yēsū nö ing panam ngaich ngöṙô yik tarik tö ò nö töpōivat nö nyā, mihiyôi aṅ hēk fumlalngö ṙētak töhet sakamö. Uroh yip muh nö ngöṙô tö ò nö hamòlṙen ngam Sī-ö nö la-envö hēk lama-al ngam Tēv inrē. (Mët. 11:19; 26:65; Lūk. 11:15; Yôh. 9:16) Sön pöri ang Yēsū nö öt havahal töchōich nö ṙô-òvö. Hòṅ sā inlahen Yēsū ayī-ö inrē öi ui havahalvah re in yip töt lamëkôre tö hī. (1 Pīt. 2:21-23) Öt tö lööṙen ön nö in hī. (Yāk. 3:2) Asuh öp pöri mahayööken hī?

9. Yěn ōt öre öp tarik tötainy nö vë-ekūö hī el fīlt, ngaich hòṅ sitih inlahen ayī-ö?

⁹ Yěn ōt öre öp tarik tötainy nö vë-ekūö hī el fīlt, ngaich ötkô ayī-ö haṙivölōn. Ngöṙô ang prötör Sem, “Köpölōn chū-ö töre öich hòṅ vë-eny nang ngam tarik tö ngam kanô-en, ngaich öthō min anga-aṅ nö öt halööktit re.” Sön lohten ayī-ö öi vaichö ṙētak öi kuröngkökūö patī ngam tarik lökten anga-aṅ nö līn. Ngaich yēḵ hī öi meukkūö öp tarik öp tötainy ngaich mihôiṅ ayī-ö öi vë-ekūötēv. Sā inlahen ngòh kananö hī ang Lusiā. Vë-ekūö Yāvē anga-aṅ nö havëkö inyööken re hòṅ ò nö lām ngaich öt vaichköre ṙô inrē nö ṙô-òvö.

10. Sā ṙô ngam 1 Timôtī 4:13, asuh öp inlahen hī?

¹⁰ Asīöp ngam heuneū-en re öi haköphöti. Töheuveū-en ang Timôti nö haköphöti, sön pöri anga-aṅ nö hòṅ asīöp ngam heuneu-en re. (Vë-evkūö 1 Timôtī 4:13.) Sitih inlahen öi min ayī-ö asīöp ngam heuneū-en re. Pōyen nun minë līpöre mahayööken hī,  tö sā ngam prosör Asīöp Ngam Heuneū-en Im Inkööpö Hēk Inköphöti hēk ngam “Ṙūöhlö Heuneū-en Re Im La-en Inhānga” imat ngam Pustika Mumting. Teūngen min më-eṅ tö yanöölen re yěm hangö u. Yēḵ meh inrē öm halēnken u ngaich öthō min më-eṅ öm vöö hēk piyu-uṙô, pöm mihôiṅ min öm holtö ṙinātö-ellōn re öm ṙô-òvö.

11. Sitih inlahen yip rīkre hol hī nö asīöp heuneū-en re nö haköphöti?

¹¹ Mihôiṅ in asīöp ngam heuneū-en re im inköphöti öi ngëichkö inlahen më prötör sistör el ngam māṅ. Sā ngam tö kakka inlahen Sem taheui, ik urěh nö chumkūöṙen anga-aṅ nö ngëichkö yip töheuveu-en nö sitih inlahen cha-a nö haköphöti, ngaich ngatī inlahen inrē anga-aṅ nö haköphöti nö sā cha. Hěng tak ngòh kananö hī Taniā minënyi nö chumkūöṙen anga-aṅ nö sitih inlahen më prötör nö vayö ṙô nö kētö minkahten. Lökten anga-aṅ yěn ṙētakvö nö fīlt ngaich heuveū-eu ṙô anga-a nö haköphöti hēk heuveū-en inrē nö kētö rīsöning.

12. Asuh öp ihih kanihngen yip rīkre?

¹² Mihôiṅ in ṙôkhöre öi holtö ṙanamlōnre öi tikökṙôre hēk kētö sanapṙô inrē öi el mīting. (Sal. 22:22) Ōt pöri yip in hī tö kihngen nö ngatī inlahen. Yēḵ meh më-eṅ ngatī inlahen ngaich mihôiṅ öm haköp inlahen yip prötör sistör yip töngat inlahen sin, öthō min öm öt yöölen.

13. Sitih inlahen öm yēḵ meh hòṅ holtö ṙanamlōn re öm tikökṙô re?

¹³ Holtö ṙanamlōn re öm tikökṙôre. Hòṅ köpölōn ayī-ö, yēḵ hī öi tikökṙôre el mīting ngaich löktö nöönyö Yāvē angū-ö. Sera minënyi ön ngòh kananö hī. Öt uroh anga-aṅ nö heuveū-eu ṙô nö tikökṙôre sön pöri anga-aṅ nöng lōnu töre nö hòṅ ha-öinyö Yāvē. Lökten ò yěn halēn ngam mīting, ngaich hē e anga-aṅ nö harun ṙô re tö minë tinköökö. Ngaich chumkūöṙen anga-aṅ inrē tö minë tinköökö nö sitih inlahen nö sāta nö in minë töhakööpö. Ngöṙô anga-aṅ: “Yēḵ chu öich chumkūöṙen tö nup ṙô minë tinköökö ngaich öt afēkö vanayö ṙô re chū-ö öich tikökṙô re.”

14. Yēḵ meh öm tö vöö kētö sanapṙô el mīting, ngaich hòṅ sitih inlahen më-eṅ?

¹⁴ Kalah um ṙāngö töhěng mīting öm kētö sanapṙô. Pōyen yip tö kihngen nö ngatī inlahen. Ngöṙô ang Taniā ngam tö kakka taheui ik urěh, “Lohten yip tahëng nö öt akahalōn, chū-ö pöri tö akahakūö tö inlahen re öich vöö yěich kētö ansöör.” Sön pöri anga-aṅ nöng iṙūöhen nö kētö ansöör. Yēḵ ò nö halēn ngam mīting ngaich köplōn anga-aṅ tö minë sanapṙô ò nö hòṅ cheūḵta hēk lööṙen inrē. Ngöṙô anga-aṅ, “Yēḵ minë sanapṙô chu nö cheūḵta hēk lööṙen inrē hēk sāta inrē nö in minë töhakööpö, öt tövaich angū-ö. Pön  angū-ö lōn öp prötör mö conduct, tö hī öi hòṅ ngatī ṙô yěi kētö ansöör.”

15. Asuh öp kanöplōn hī yěi kētö ansöör?

¹⁵ Ōt yip prötör sistör tö piyu-uṙô hēk tö aṙē-ěvö nö kētö ansöör, kūöyòh? Chulīöt minënyi ök ihih kananö hī. “Ngölōn chū-ö öt aṅhavin chin tö nup tövai ansöör lökten chū-ö öich öt hachônglö kël re.” Köpölōn pöri ayī-ö tö Yāvē tö ngam kuilōn ò tö hī, nup töng heuneū-en hī hēk nup töng in hī inrē ngaich mihôiṅ öi kētö ansöör. * Yēḵ ò nö meuk inlahen hī öi öt ṙākenre öi i kinëtö ansöör ngaich löktö nööinyö ò angū-ö. Löktö in e anga-aṅ nö ṙamlōn nö in hī.

16. Asuh nup tötkô nö vanë-eṅ hī yěi ṙô-òvö?

¹⁶ Ṙūöhngöre tö minë töng sitih ötlinëkô. (Efi. 4:31) Akahakūö in tö hī ötkô lēkôre. Ötkô inrē ayī-ö ṙônyö nup ṙô nup tö aṙē-ěvö tī tö yip hol hī. Pi-a in lohten öi öt tölngenre. Tö sā ngih, hòṅ chumkūöṙen ayī-ö tö inlahen minë ṙô re. Yěn aṅ tahëng panam öp hol hī. Ötkô min ayī-ö öi miyëḵ in minë tinrīken ò im ëlô ò inrē öi hayīölngen ò, öi mumṙēḵngen ò inrē, ngaich hēk chökhuṙô. Ngöṙô ök ihih prötör: “Hēṙu ṙung yip hol chu nö haṙivlōn tö kūö nup ṙô chu öich höng halôpken cha öich öt akahang ṙô re. In nup urěhngöre pöri ṙētak ngam pīhö chu nö hayööken chu in minë töngatī inlahen chu. Yēḵ chu öich ngatī inlahen ṙung öich ṙô-òvö, yēḵ yip hol chu nö haṙivölōn tö minë ṙô chu, ngaich fēlen chu ṙung anga-aṅ öich uich ngatī inlahen.”

17. Sā ṙô ngam Efisös 4:29, sitih inlahen öi mihôiṅ hareuskö alaha yip holre?

¹⁷ Löktö in minë ṙô re man öm hangönkö yip tahëng. Ötkô in chōichö ṙô tö më holre. Mihôiṅ inrē öi hareuskö alaha cha öi löktö in minë ṙô re. (Vë-evkūö Efisös 4:29.) Pōyen inkôlò yin më aṅ Israel misī sön pöri cha-a nö siṙesṙô re. Yěn ōt ṙung öp tarik mö siṙesṙô re töngamuh ngaich öp tahëng inrē nö ngatī inlahen nö asīnken ò. Köpölōn in tö inlahen yip tö söm tak chamöhkö panam nö im kinlēḵngô panam nö pōyen nup ṙô cha tövaich, ngaich yik hamang ṙô cha, yik aṅ Israel nö siṙesṙô re nö in Môsös. (Kin. 13:31–14:4) Yēḵ hī pöri öi ui siṙesṙô re öi ṙônyö minë ṙô inreuslö alaha ngaich kô-en min nö lökngöre yip tahëng. Kô-òren öi fēkö inlahen ök kūön Chefta. Örheūheu i tö hěng samyeūheu yik hol ò nö chöhken ò ngaich kētö inreuskö alaha ò cha-a. (Kam. 11:40) Iṙôken ṙanamlōn anga-aṅ, tö ò nö teūngen tö inreuskö alaha re nö iṙūöhen nö i linökölōn Yāvē, ang Sëra ngam tö urěhngöre kinakka taheui. Ngö ṙô anga-aṅ “Yēḵ hī öi eūḵ yip holre öi kētö ṙinātö ellōn cha tö Yāvē hēk  tö yip tahëng inrē hol cha nö hangenlōn tö ò, pōi ṙāi inrē anga-aṅ nö imat cha.” Lökten yěi ṙētakvö ngaich holtö ellōn re ayī-ö öi eūḵ nup la-en yip holre.

18. Sā ṙô ngam Salmai 15:1, 2, kūöyòh nup ṙô hī nö töhòṅ kô-en, hēk tö sitih manah angū-ö inrē?

¹⁸ Ṙôtö nup tökô-en. Yēḵ hī haṙamlōn Yāvē ngaich ötkô ayī-ö minyôiny-aṅ. Pön tö kunyah elmat anga-aṅ tö nup minyôiny. (Inch. 6:16, 17) Ōt pöri yip tö ngöṙô tö ngam minyôiny nö öt uroh nö tökiröng nö vanaichö. Asātö mufē re pöri ayī-ö in Yāvē. (Vë-evkūö Salmai 15:1, 2.) Kô-en, ötkô takô in öi minyôiny, ötkô pöri inrē öi kalūöchtö ngam minyôiny öi in nup tökô-en, tövaich min angū-ö yěi öt keuheūtnyö ṙô re tö nup tökô-en ngaich vaichö ahang ngam hamang ṙô hī.

19. Asuh nup inrē tötkô nö kahakkö hī?

¹⁹ Um ṙôtö vinë-eng nang. (Inch. 25:23; 2 Tös. 3:11) Ngöṙô ang Chulīöt, ngam tövënyu inlahen taheui ik raneh: “Öt ṙamlōn chū-ö yěich hangṙô yip vamë-eng nang holre. Kihngen öich ṙātö-ellōnre in cha. Yěn mihôiṅ anga-aṅ töngamuh nö vë-eng nang ngam tahëng nö ikūö chu, ngatī inlahen min anga-aṅ nö vë-eng nang chu inrē?” Lökten yěm meuk öp töngatī, ngaich um halöngten ò nö iṙūöhöṙô, haṙīngö kahakkö nā më-eṅ tönup tölöng.—Kòl. 4:6.

20. Asūp töt hòṅ ṙanāngen nö inlahen hī?

²⁰ Havīlöng ayī-ö tö yip tarik tö chōichö litāk. Lökten öi hòṅ höngöre hòṅ hī öt sāta inlahen in cha. Hòṅ köplōn ayī-ö tö ngam heuneū-eu ṙô hī ṙô-òvö nö inlōnti hī nö kahëtö Yāvē. Lōnu anga-aṅ tö hī löngö tī kēken e. Yēḵ ò nö meuk inlahen hī ma-anyre havai minë vanë-e re i holre, el fīlt hēk el mīting inrē, ngaich kētö inkôlò hī min anga-aṅ ṙamlōn inrē nö in hī. Yěn ha-eti min ngih tötlēn panam, ngaich hē e min ayī-ö öt kihngen öi kētö nöönyö Yāvē löktö in minë ṙô re öi ṙô-òvö. (Yūt 15) Hanöng saha e nö öl nö yih, ta-a töi haṙamlōn Yāvē öi ṙôtö nup ṙô nup “töhō-ov nö i kūö” ò.—Sal. 19:14.