1. Anie akanam ikeme ndisitịn̄ ikọ?

 EDIMA Abasi nnyịn akanam ikeme ndisitịn̄ ikọ. Akpa owo emi Abasi okobotde ekedi Adam. Adam ama ekeme ndineme nneme ye Ete esie ke heaven ndondo oro ẹkebotde enye. Adam ama ekeme n̄ko ndision̄o mbufa ikọ ndi. Oro akanam enye ekeme ndision̄o mme unam enyịn̄. (Gen. 2:19) Anaedi esịt ama enen̄ede enem enye akpa ini emi enye eketịn̄de ikọ ye owo nte enye; owo oro ekedi Eve ediye an̄wan esie!​—Gen. 2:​22, 23.

2. Didie ke mbon eset ye mme owo mfịn ẹmen eti enọ emi Abasi ọnọde nnyịn ẹnam se owo mîkpanamke?

² Edi ikebịghike, ẹma ẹmen enọ Abasi emi ẹnam se owo mîkpanamke. Satan ama osu nsu ọnọ Eve, ndien nsu esie oro anam mme owo ẹnam idiọkn̄kpọ ẹnyụn̄ ẹtre ndifọn mma. (Gen. 3:​1-4) Ini Adam ọkọduọhọde Eve onyụn̄ ọsọn̄de esịt ọduọhọ Jehovah ke n̄kpọ emi enye ke idemesie ekeduede, enye ekemen enọ Abasi oro anam se enye mîkpanamke. (Gen. 3:12) Ekedi Cain owot Abel eyeneka esie ama, enye osu nsu ọnọ Jehovah. (Gen. 4:9) Aka ko, eyeyen Cain kiet emi ekekerede Lamech ama etịn̄ uto kiet aban̄a nte afai okokponde ke eyo mmọ. (Gen. 4:​23, 24) N̄kpọ etie didie mfịn? Imesikop nte ikpọ mbon ukara ẹtịn̄de ndiọi ikọ ke eferife, onyụn̄ ọsọsọn̄ ndikụt fim emi owo mîtịn̄ke oburobụt ikọ, ekpededi ata ekpri. Nditọ ufọkn̄wed ẹsikop ndiọi ikọ ke ufọkn̄wed, ikpọ owo ẹnyụn̄ ẹkop ke itieutom. Ndiọi ikọ ndiwak ntem owụt adan̄a nte ererimbot emi abiarade eketre.

3. Ikpekpeme idem man nnyịn idinam nso? Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

³ Nnyịn mîkpemeke, ndiọi ikọ emi ikopde kwa ini kwa ini ẹkeme ndimehe nnyịn tutu nnyịn itiene itịn̄. Sia idide mme  Christian, iyom ndinem Jehovah esịt, ndien oro esịne nnyịn ndikụt ete ke idiọk ikọ ndomokiet iwọrọke nnyịn ke inua. Iyom nditịn̄ mme ikọ emi ẹtorode Abasi. Ke ibuotikọ emi, imọn̄ ineme nte ikemede ndinam ntre (1) ke ini ikwọrọde ikọ, (2) ke ini idụkde mbono esop, ye (3) ke ini inemede nneme ye mme owo ke usen ke usen. Edi ẹyak ibem iso ineme ntak emi se isitịn̄de esibehede Jehovah.

4. Malachi 3:16 owụt ke nso inam se isitịn̄de esibehe Jehovah?

⁴ Kot Malachi 3:16. Ndi ọmọdiọn̄ọ ntak kiet emi anamde Jehovah ewet enyịn̄ mbon emi ikọ inua mmọ owụtde ke imabak enye inyụn̄ ikere iban̄a enyịn̄ esie esịn ke “n̄wed editi” esie? Sia se isitịn̄de ke ẹsida ẹdiọn̄ọ se isịnede nnyịn ke esịt. Jesus ọkọdọhọ ke “oto uyọhọ esịt inua osio etịn̄.” (Matt. 12:34) Se imekde nditịn̄ mban̄a oyowụt nte imade Jehovah iketre. Ndien Jehovah oyom mbon emi ẹmade enye ẹdu uwem ke nsinsi ke obufa ererimbot esie.

5. (a) Didie ke se inamde inọ Jehovah asan̄a n̄kpọ ye ikọ inua nnyịn? (b) Ndise page 5 owụt ke nso ke nnyịn mîkpanamke edieke iyomde ikọ nnyịn enem Jehovah?

⁵ Inua ikọ nnyịn ekeme ndinam Jehovah enyịme se inamde inọ enye mîdịghe esịn. (Jas. 1:26) Ndusụk mbon emi mîmaha Abasi ẹsitịn̄ ikọ nte ẹtọtọhọ ye owo, ikọ mmọ esibabiak owo, mmọ ẹnyụn̄ ẹkpon inua ikọ. (2 Tim. 3:​1-5) Nnyịn iyomke ikọ nnyịn etie ntre, iyom enem Jehovah esịt. Edi ndi esịt ekpenem Jehovah edieke isitịn̄de ikọ inem inem ye ukpono ukpono ke mbono esop m̀mê ke ukwọrọikọ, edi ke ufọk, nnyịn itịn̄ ikọ emi abiakde mbon ubon nnyịn onyụn̄ esuenede mmọ?​—1 Pet. 3:7.

6. Eti inua ikọ Kimberly akanam nso utọ ufọn?

⁶ Ke ini inyenede eti inua ikọ, imekeme ndinam mme owo ẹdikpono Jehovah. Mbon emi ẹdude ẹkpere nnyịn ẹyekụt ukpụhọde “ke ufọt owo emi anamde n̄kpọ Abasi ye owo emi mînamke.” (Mal. 3:18) Se eti inua ikọ Kimberly akanamde ekedi oro. * Ẹma ẹnọ enye ye eyenan̄wan kiet ke klas mmọ utom  ufọkn̄wed yak ẹnam. Nte mmọ ẹsụk ẹnamde, eyenan̄wan oro ama okụt ke Kimberly ibietke nditọ klas mmimọ eken. Kimberly ikesiban̄ake owo idiọk iban̄a, ekesitịn̄ ikọ ukpono ukpono, inyụn̄ ikpehe ntịme. N̄kpọ oro ama akpa eyenan̄wan oro idem. Aka ko, enye ama ọtọn̄ọ ndikpep Bible ye Kimberly. Esinem Jehovah ke ini inua ikọ nnyịn anamde mme owo ẹyom ndidiọn̄ọ enye!

7. Ọdọn̄ fi ndida enọ emi Abasi ọnọde fi nnam nso?

⁷ Kpukpru nnyịn iyom yak nte itịn̄de ikọ anam mme owo ẹkpono Jehovah onyụn̄ anam ikpere nditọete nnyịn. Ntre ẹyak ineme ndusụk ini emi ikpetịn̄de ikọ yak edi se mme owo ẹkpekpebede.

8. Nso ke Jesus akanam ini ẹketịn̄de idiọk ikọ ye enye?

⁸ Owo akpanam esịt ayat fi, tịn̄ ikọ sụn̄sụn̄ ye ukpono ukpono. Ini Jesus okodude ke isọn̄ ọkwọrọ ikọ, ẹma ẹkot enye akpa mmịn, owo udia, ye asan̄autom Devil. Ẹma ẹdọhọ n̄ko ke enye isinịmke Sabbath, inyụn̄ inyeneke ukpono ndomokiet inọ Abasi. Kpukpru oro ẹkedi nsu. (Matt. 11:19; 26:65; Luke 11:15; John 9:16) Edi Jesus ikoyomke se idibiakde mmọ itịn̄ ye mmọ usiene. Ke ini owo etịn̄de idiọk ikọ ye nnyịn, ẹyak ikpebe Jesus, ikûtịn̄ usiene ye enye. (1 Pet. 2:​21-23) Edi imemke ndibọrọ owo eti ikọ ke ini ẹtịn̄de idiọk ikọ ye nnyịn. (Jas. 3:2) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn?

9. Nso idin̄wam nnyịn ikûdue se itịn̄de ini ikwọrọde ikọ?

⁹ Kûyak idiọk ikọ emi enyeneufọk etịn̄de ye afo afịna fi. Brọda Sam ọdọhọ ete, “Nsidomo ndikere ke edi se enyeneufọk oro ọdiọn̄ọde akpanikọ, ke enye onyụn̄ ekeme ndikpụhọde.” Ndusụk ini, iyatesịt enyeneufọk esidi ke ikaka ufọk esie ini enye mîkoyomke esenowo. Ke ini Sista Lucia osobode enyeneufọk emi ayatde esịt, enye esisọsọp ọbọn̄ akam ke esịt esie ọdọhọ Jehovah an̄wam imọ imụm idem ikama, ikûnyụn̄ udue se itịn̄de m̀mê se inamde. Imekeme ndikpebe sista oro ini isobode utọ enyeneufọk oro.

10. Akpa Timothy 4:13 owụt ke nso ke ikpebiere ndinam?

¹⁰ Nen̄ede diọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi. Timothy ama ọdiọn̄ọ ndikwọrọ ikọ Abasi, edi akana enye aka iso esịn idem ọdiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi akan akpa. (Kot 1 Timothy 4:13.) Nso ikeme ndin̄wam nnyịn inen̄ede idiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi? Ana isitịm idem ọfọn. Eke nnyịn akam ọfọn ke imenyene uwak n̄kpọ emi ẹkemede ndin̄wam nnyịn. Nti n̄kpọ emi ẹkemede ndin̄wam fi ẹdu ke ekpri n̄wed Sịn Idem Kpep Ndikot N̄wed Nnọ Owo Nnyụn̄ N̄kpep Owo N̄kpọ, ye ke ikpehe emi ẹkotde “Kpep Ndikwọrọ Ikọ Ọfọn” ke N̄wed Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn Mme Christian. Ndi ke ada mme n̄kpọ emi an̄wam idemfo? Edieke  itịmde idem ọfọn, idem idinyekke nnyịn, iyonyụn̄ inen̄ede itịn̄ ikọ uko uko.

11. Nso in̄wam ndusụk nditọete ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi?

¹¹ N̄kpọ en̄wen emi edin̄wamde nnyịn inen̄ede idiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi edi ndikpebe nditọete en̄wen. Brọda Sam emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe usụkkiet esibụp idemesie ete, ‘Nso inam brọda emi m̀mê sista oko ọdiọn̄ọ ndikpep owo Ikọ Abasi ntre?’ Ekem enye eyetịm ese nte owo oro esikpepde owo Ikọ Abasi onyụn̄ odomo ndinam ntre n̄ko. Sista Talia ndise nte nditọete emi ẹnen̄erede ẹdiọn̄ọ ndinọ utịn̄ikọ ẹnọde utịn̄ikọ an̄wam enye ọdiọn̄ọ nte enye ọkpọbọrọde mme mbụme emi mme owo ẹsiwakde ndibụp ke an̄wautom.

12. Nso isisọn̄ ndusụk owo ndinam?

¹² Nte kpukpru nnyịn isisiorode uyo ikwọ ikwọ ye nti ibọrọ emi isinọde ke mbono esop ẹkeme ndinam mbono esop enen̄ede enem. (Ps. 22:22) Esisọn̄ ndusụk owo ndikwọ ikwọ m̀mê ndibọrọ mbụme. Ndi afo esịne ke otu oro? Ekpedi ntre, eyenem fi ndidiọn̄ọ se ikanamde ndịk odon̄ode mbon emi ẹkenyenede ukem mfịna oro.

13. Nso ikeme ndin̄wam fi esikwọ ikwọ ke ofụri esịt ke mbono esop?

¹³ Sikwọ ikwọ ke ofụri esịt. Ata akpan ntak emi isikwọde ikwọ ke mbono esop esidi man itoro Jehovah. Sista Sara ekere ke uyo imọ inen̄ekede inem. Edi enye oyom ndikwọ ikwọ ntoro Jehovah. Ke ntak oro, ke ini enye etịmde idem ọnọ mbono esop, enye isibehe ikpọn̄ mme ikwọ emi ẹdikwọde. Enye esidomo ndikwọ mme ikwọ oro onyụn̄ odomo ndikụt nte mmọ ẹsan̄ade n̄kpọ ye se ẹyomde ndineme. Enye ọdọhọ ete, “Ke ini nsịnde esịt ke ikọ ikwọ, nsinen̄ekede mfịna idem m̀mê mmọkwọ enem m̀mê inemke.”

14. Nso ikeme ndin̄wam fi edieke ndịk mîsiyakke fi ọbọrọ mbụme ke mbono esop?

¹⁴ Siwak ndibọrọ mbụme. Imọdiọn̄ọ ke se itịn̄de emi esinen̄ede ọsọn̄ ye ndusụk nnyịn. Sista Talia emi iketịn̄de ke ikpehe 11 ọdọhọ ete: “Nditịn̄ ikọ ke otuowo esinyek mi idem. Edi sia uyo mi mîsinyekke, mme owo isidiọn̄ọke. Edi ndịk oro esinam enen̄ede ọsọn̄ mi ndibọrọ mbụme.” Kpa ye oro, Talia iyakke oro akpan enye ndisibọrọ mbụme. Nte enye etịmde idem ọnọ mbono esop, enye esiti idemesie ke akpa ibọrọ akpana edi ibio ibio onyụn̄ edi nnennen se ẹbụpde. Enye ọdọhọ: “Oro ọwọrọ ke edieke ibọrọ mi mîniọn̄ke onyụn̄ edide nnennen se ẹkebụpde, ke ọfọn, sia utọ ibọrọ oro ke eyenete emi enịmde mbono esop akam oyom.”

15. Nso ke ikpeti iban̄a ibọrọ emi isinọde ke mbono esop?

¹⁵ Idem nditọete emi ndịk mînamke  isiwakke ndibọrọ mbụme ke mbono esop. Nso idi ntak? Sista Juliet ọdọhọ ete: “Ndusụk ini nsimaha ndibọrọ mbụme sia n̄kere ke ibọrọ mi esibiet eke eyenọwọn̄ inyụn̄ inen̄ekede inyene ufọn.” Edi ọfọn iti ke Jehovah oyom ibọrọ nnyịn edi ukeme ofụri esịt nnyịn. * Esinem Jehovah ndikụt nte inen̄erede idomo ndibọrọ mbụme ke mbono esop, inyụn̄ iyakke ndịk anam nnyịn idop uyo itie.

16. Nso utọ ikọ ke nnyịn mîkpesitịn̄ke?

¹⁶ Kûyak “ikọ isụn̄i” ndomokiet ọwọrọ fi ke inua. (Eph. 4:31) Ima ineneme ke inaha Christian ayak idiọk ikọ ndomokiet ọwọrọ enye ke inua. Edi enyene mme usụn̄ en̄wen emi ẹsitịn̄de ikọ isụn̄i, emi owo mîsọpke ndidiọn̄ọ ke ikọ isụn̄i ke edi. Ana ikpeme idem ye enye oro n̄ko. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini itịn̄de iban̄a mbon idụt en̄wen, mbon obio en̄wen, m̀mê mbon emi mînamke n̄kpọ nte ẹnamde ke edem nnyịn, ana ikpeme mbak nnyịn iditịn̄ idiọk ikọ iban̄a mmọ. N̄kpọ efen edi ke inaha isitịn̄ idiọk ikọ emi ekemede ndibiak owo ndụk ọkpọ. Brọda kiet ọdọhọ: “Ndusụk ini mmesitịn̄ idiọk ikọ emi abiakde owo, edi n̄kere ke nnam idọkọ. N̄wan mi esinen̄ede an̄wam mi sia ima idu sụk ami ye enye, enye esifọi mi owụt mme ikọ emi n̄ketịn̄de ye enye ye mbon en̄wen, emi mîkọfọnke, onyụn̄ abiakde owo.”

17. Didie ke Ephesus 4:29 owụt nte ikemede ndisọn̄ọ mbon en̄wen idem?

¹⁷ Sitịn̄ ikọ emi edisọn̄ọde mme owo idem. Kûsusọp ndikụt ndudue ke se owo anamde, m̀mê ndisụk owo uyo. Sikam sọp nditoro mme owo. (Kot Ephesus 4:29.) Abasi ama anam ata ediwak n̄kpọ ọnọ nditọ Israel, emi mmọ ẹkpekekọmde enye, edi mmọ ẹkesitak ke nsụkuyo. Edieke isiwakde ndisụk owo uyo, mbon en̄wen ẹkeme ndikpebe nnyịn. Ndi emeti ke idiọk ikọ emi mbon uyep duop ẹketịn̄de ama anam ‘kpukpru nditọ Israel ẹsụk Moses uyo’? (Num. 13:31–14:4) Edi edieke isiwakde nditoro mme owo, oro ekeme ndinam esịt enem mmọ. Imenịm ke nte iban emi ẹkedide ufan adiaha Jephthah ẹkesikade ẹketoro enye ama enen̄ede an̄wam enye ọsọn̄ọ etie anam n̄kpọ Abasi. (Judg. 11:40) Sara emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe 13 ọdọhọ ete: “Edieke isiwakde nditoro mbon en̄wen, oro ayanam mmọ ẹdiọn̄ọ ke Jehovah ye nditọete ẹma mmọ.” Ntre siyom usụn̄ toro mme owo ke ofụri esịt.

18. Psalm 15:​1, 2 owụt ke nso ikpesinam isitịn̄ akpanikọ? Nso ke nnyịn mîkpanamke?

¹⁸ Sitịn̄ akpanikọ. Nnyịn ikemeke ndinem Jehovah esịt edieke isisude nsu. Jehovah asasua  kpukpru orụk nsu. (N̄ke 6:​16, 17) Okposụkedi emi ediwak owo mfịn ẹkerede ke owo ekpetịn̄ ikọ onyụn̄ ọfọi nsu esịn ke inyeneke se idiọkde do, Jehovah ọdọhọ ke ọdiọk. (Kot Psalm 15:​1, 2.) Nnyịn isisụho nsu, edi nnyịn isinyụn̄ inamke owo enịm se mîdịghe akpanikọ ke ntak emi iwọn̄ọrede ikọ m̀mê ke ntak emi idịpde ndusụk n̄kpọ.

19. Nso efen ke ana ikpeme idem?

¹⁹ Kûtịn̄ idiọk ikọedem. (N̄ke 25:23; 2 Thess. 3:11) Juliet emi iketịn̄de iban̄a ke ikpehe 15 etịn̄ nte esitiede enye ke idem enye ama okop idiọk ikọedem. Enye ọdọhọ ete: “Ndikpan̄ utọn̄ nnọ idiọk ikọedem esinanam mi mfụhọ, nsinyụn̄ ndaha owo emi eketịn̄de ikọedem oro nte owo emi n̄kemede ndiberi edem. Sia edieke enye emende owo edibụk ọnọ mi, nnam didie ndiọn̄ọ ke enye idimenke mi ikobụk inọ owo en̄wen?” Edieke okụtde ke nneme emi enemede ye owo ọtọn̄ọ ndikabade idiọk ikọedem, wọn̄ọde nneme oro tịn̄ n̄kpọ emi edisọn̄ọde owo idem.​—Col. 4:6.

20. Nso utọ ikọ ke afo ebiere ndisitịn̄?

²⁰ Sia idụn̄de ke ererimbot emi ediwak owo ẹsitịn̄de ndiọi ikọ, ndinyene eti ikọ inua idịghe ekpri n̄kpọ. Ntre ana inam ofụri se ikekeme man ikọ inua nnyịn enem Jehovah esịt. Ana iti ke Jehovah anam ikeme ndisitịn̄ ikọ, ke se itịn̄de esibehe enye. Ke ini Jehovah okụtde nte idomode nditịn̄ ikọ ọfọn ke ini ikwọrọde ikọ, ke mbono esop, ye ke ini inemede nneme, enye ọyọdiọn̄ nnyịn. Jehovah ama osobo idiọk ererimbot emi ama, eyenen̄ede emem nnyịn utom nditịn̄ nti ikọ emi ẹnọde enye ubọn̄. (Jude 15) Edi sia ini oro mîsịmke kan̄a, yak ibiere ndinam “ikọ inua” nnyịn enem Jehovah esịt.​—Ps. 19:14.