1. E reke mai ia ara konabwai n taetaenikawai?

 BON te bwaintituaraoi mairoun Atuara ae tatangira ara konabwai n taetaenikawai. Ngke e moani karikaki Atam, e a bon reitaki naba ma Tamana are i karawa rinanon te taetaenikawai. E kona naba ni kabatiai riki ana taeka mani karioan taeka aika boou. E kamanena ana konabwai anne ibukini mwiokoana are e na arania maan. (KBwaai 2:19) Ai boni kimwareireira Atam ngke e a kona n taetae ma temanna riki, are boni buuna ae baaraoi ae Ewa!—KBwaai 2:22, 23.

2. E kangaa ni kabonganaaki buaka te taetaenikawai ngkoa ao ngkai?

² E waekoa ni kabonganaaki buaka te bwaintituaraoi ae te taetaenikawai. E kewe Tatan te Riaboro nakon Ewa, ao man anne are a a bure iai ao n aki kororaoi aomata. (KBwaai 3:1-4) E kabongana buaka te bwaintituaraoi anne Atam, ngke e bukina Ewa ao bon Iehova naba ibukin ana bure. (KBwaai 3:12) E kewe naba Kain nakon Iehova imwini kamatean tarina are Abera. (KBwaai 4:9) Imwina riki ao Rameka are kanoani Kain, e a otea te anene ae kaotaki iai te mwakuri n iowawa n ana tai ni maiu. (KBwaai 4:23, 24) Ma tera ae riki ngkai? Ti noria bwa taani kairiri n te tautaeka, a kabonganai taeka aika bubuaka i mataia aomata. Ao a kabonganaaki naba taeka tabeua aika bubuaka n taian taamnei. Ataei n te reirei, a ongongo taetae aika bubuaka n aia tabo n reirei, ao ikawai n aia tabo ni mwakuri. E kananokawaki bwa taabangakin te taetae ae buakaka ngkai, e oti iai bwa e a rangi ni buakaka te aonnaba.

3. Tera ae ti riai n rarawa ni karaoia, ao tera ae na rinanoaki n te kaongora aei?

³ Ngkana ti aki taratara raoi, ti kona n taneiai n ongongo te taetae ae buakaka ao ni manga kakairi iai. Ma ngkai Kristian  ngaira, ti boni kani kakukureia Iehova, ngaia are ti rarawa ni kabonganai taetae aika bubuaka. Ti kani kabongana te bwaintituaraoi aei n te aro ae riai n neboa iai Atuara. N te kaongora aei, ti na maroroakina iai arora ni karaoa anne (1) n te mwakuri ni minita, (2) ni bobotaki n te ekaretia, ao (3) n ara taetaenikawai ni katoabong. Ma ti na noria moa bwa e aera ngkai e kakawaki ara taetaenikawai iroun Iehova.

4. Ni kainetia ma Maraki 3:16, e aera bwa e kakawaki ara taetaenikawai iroun Iehova?

⁴ Wareka Maraki 3:16. Iangoia bwa e aera Iehova ngke e korei araia n ana “boki ni kauring,” naake a maakua ao ni kananoi aia iango i aon arana. E kaotaraeaki te bwai ae i nanora man ara taetaenikawai. E taku Iesu: “E taetae te wi man onraken te nano.” (Mat. 12:34) E kaotaki korakoran tangiran Iehova iroura man arora ni beberinoi ara taetaenikawai. Ao Iehova, e tangiriia naake a tangiria bwa a na maiu n aki toki n te aonnaba ae boou.

5. (a) Tera irekereken ara taromauri ma ara taetaenikawai? (b) N aron ane oti n taian taamnei, tera ae ti riai n ataia ni kaineti ma ara taetaenikawai?

⁵ Ti kona n ataia bwa e kukurei Iehova n ara beku ibukina ke e aki, man ara taetaenikawai. (Iak. 1:26) A tataetae ma te un, te ribuaka ao te kamoamoa, naake a aki tangira te Atua. (2Tim. 3:1-5) Ti aki kani katotongia. Ma ti ingainga ni kani kakukureia Iehova n ara taetaenikawai. E koaua bwa e na kukurei Iehova ngkana ti taetae ma te akoi n ara taromauri ke n te mwakuri ni minita, ma ti taetae n te aro ae aki riai nakoia ara utu ngkana akea ae norira?—1Bet. 3:7.

6. Tera uaan ana taetaenikawai Kimberly aika kaungaunga?

⁶ Ngkana ti kabongana raoi te bwaintituaraoi ae te taetaenikawai, ti a kaotira iai bwa bon taan taromauria Iehova ngaira. Ti buokiia iai aomata aika i rarikira bwa a na ataa te kaokoro “i marenan ane e toro iroun te Atua ma ane e aki toro irouna.” (Maraki 3:18) Anne ae riki nakon te tari te aine ae Kimberly. *  E tuangaki neiei bwa e na karaoa ana bwai n reirei ma raona n reirei n te kauarinan. Imwina, e a noria raona n reirei bwa e kaokoro Kimberly ma ataei ake tabeman. E aki kabuakakaia tabemwaang, e kaungaunga ana taeka, ao e aki kabonganai taeka aika bubuaka. E anaaki nanon raon Kimberly n reirei aei ao e a kan reirei n te Baibara. Ai kukureira Iehova ngkana ti taetae n te aro ae a atikaki iai aomata ni kan reiakina taekana!

7. Tera ae ko riai ni karaoia ma ana bwaintituaraoi te Atua ae te taetaenikawai?

⁷ Ti bane ni kan taetae n te aro ae e na neboaki iai Iehova ao ti na kaaniaki riki iai ma tarira. Ti na nori ngkai aanga tabeua ake ti na teimatoa n riki iai bwa “te banna ni katoto . . . n te taetaenikawai.”

8. Tera ana katoto Iesu ae kateia ibukira ni kaineti ma te taetaenikawai n te mwakuri ni minita?

⁸ Taetae ma te akoi ao te karinerine ngkana ko kaunaki. Ni menan Iesu i aon te aba ao a a bukinna aomata bwa te tia nim kamanging, e buabeka, ana tabonibai te Riaboro, e aki kawakina te bong n Taabati, ao e aki karinea te Atua. (Mat. 11:19; 26:65; Ruka 11:15; Ioa. 9:16) Ma e aki kaekaia Iesu ma te un. Ti riai naba ni kakairi iroun Iesu n aki kabooi mwin aia taetae n iowawa aomata nakoira. (1Bet. 2:21-23) E aki bebete karaoan anne. (Iak. 3:2) Ma tera ae kona ni buokira?

9. Tera ae na buokira n taubaang n ara taetaenikawai n ara uarongorongo?

⁹ Kataia n tarariaoa ana kaeka kaain te auti ngkana e taetae n iowawa nakoim. E taku te tari te mwaane ae Sam, “I kaatuua iangoan ae e bati ae riai n ataia te aomata anne ibukin te koaua, ao I uringnga naba are e boni kona ni bitaki.” N tabetai, e kona n un kaain te auti ibukina bwa ti roko n te tai ae nakobuaka. Ngkana ti maroro ma te aomata ae un, ti kona ni karaoa are e karaoia te tari te aine ae Lucia. Ti kona n tataro n te aro ae kimototo, ao ni butiia Iehova bwa e na anganira te rau ao te kona n taetae ma te akoi ao te karinerine.

10. Ni kaineti ma 1 Timoteo 4:13, tera tiara ae ti na uaiakinna?

¹⁰ Riiki bwa te tia angareirei ae karikiuaa. Bon te Kristian ae mwaatai Timoteo, ma e bon riai naba n teimatoa ni katamaroaa riki arona n angareirei. (Wareka 1 Timoteo 4:13.) Ti na kangaa n riki bwa taan angareirei aika karikiuaa n te mwakuri ni minita? Ti riai ni katauraoi raoi. Ti kakaitau bwa a bati ara bwai ni mwakuri ibukini buokara n riki bwa taan angareirei aika mwaatai riki. Ane ko na noria bwa ko na rangi ni buokaki ni karaoan am kakaae n te boroutia ae Kanakoraoa Am  Wareware ao Am Angareirei ao “Kanakoraoa Am Mwakuri ni Minita” n te Boki n Reirei ae Maiura ao Ara Mwakuri ni Minita. Ko kabonganai booki aikai? Ngkana ti katauraoi raoi, e na karako iai nakon nanora ao ti na unga riki n angareirei.

11. A kangaa n riki Kristian tabeman bwa taan angareirei aika mwaatai riki?

¹¹ Ti kona n riki bwa taan angareirei aika mwaatai riki ngkana ti karekei reireiara mairouia tabeman kaain te ekaretia. E kan ataia Sam, are taekinaki mai moa, bwa a kangaa Kristian tabeman n riki bwa taan angareirei aika mwaatai. E a tataraa aroia n angareirei ao imwina e a katotongia. Te tari te aine ae Talia, e reiakina aroni maroroakinan te reirei ae a tititiraki iai aomata n te uarongorongo, n arona ni kakauongo nakon ana kabwarabwara te tia kabwarabwara ae mwaatai.

12. Tera ae kangaanga karaoana irouia tabeman?

¹² Ti bane ni kona ni boutokai ara bobotaki n te ekaretia man arora n anene ao n anga ara kaeka aika manena. (TaiAre. 22:22) E kangaanga irouia tabeman te anene ao te anga kaeka i mataia aomata. Ao ngkoe naba? Ngkana ngaia anne, ko bae ni kan ataa te baere e buokiia tabeman n tokanikai i aon aaro akanne.

13. Tera ae na buokiko n anene ma nanom ni kabane n te taromauri?

¹³ Anene ma nanom ni kabane. Ngkana ti anenei kunan te Tautaeka n Uea, ti boni karaoia ibukini kakukureian Iehova. E iangoia te tari te aine ae Sara bwa e bwanaabuaka. Ma e kan neboa Iehova n te anene. Ngaia are ngkana e katauraoi ibukin taai ni bobotaki, e a reiakin naba anene. N te katoto, e kataneiai n anenea te anene ao e kataia n iangoa reitakin taekana ma te reirei are e na maroroakinaki. E taku: “I buokaki iai bwa N na kaatuua riki au iango i aon taekan te anene ao tiaki bwanaabuakau.”

14. Ko na kangaa ni buokaki n anga am kaeka ngkana e nanako nanom?

¹⁴ Katoatai n anga am kaeka. E kona n riki aei bwa te kangaanga ni koaua irouia tabeman. E taku Talia are taekinaki mai moa: “E nanako nanou ngkana I taetae i mataia aomata, ma e aki ataaki aei ibukina bwa e boni maraara bwanaau. Ngaia are irou, e kangaanga bwa N na anga au kaeka.” Ma e ngae n anne, e bon anganga naba n ana kaeka Talia. Ngkana e katauraoi ibukin te taromauri, e ururinga are e riai ni kimototo ao ni kaineta raoi te titiraki te moani kaeka. E taku: “Nanona bwa e RAOIROI au kaeka ngkana e kimototo, e mataata, ao e kaineti raoi ma te titiraki, bwa anne te kaeka ae tangiria te tia kaira te reirei.”

15. Tera ae ti riai n ururingnga ni kaineti ma ara kaeka?

 ¹⁵ Iai naba Kristian aika aki maamaa n anga aia kaeka ke a aki nanako nanoia, ma n tabetai a a manga aki anga aia kaeka. Bukin tera? E taku te tari te aine ae Juliet: “N tabetai I a manga tabwara n anga au kaeka bwa rimwi e a aki boo ma aongina ao e aki rangi ni manena.” Ma uringnga, bwa e tangirira Iehova bwa ti na anga ara kaeka ae tamaroa n aron ara konaa. * E rangi ni kukurei ngkana ti karaoa ara kabanea ni konaa n neboia n taai n taromauri e ngae naba ngke e nanako nanora.

16. Tera te aeka n taetaenikawai ae ti riai n rarawa nako iai?

¹⁶ Kaaki “te tinaraa” n aekana nako (I-Ebe. 4:31) E taekinaki mai moa bwa e aki riai ni kabonganai taeka aika bubuaka te Kristian. Ma iai te aeka n tinaraa ae e aki otara ae ti aki riai ni kabongana. N te katoto, ti riai n taraia raoi bwa ti na aki taekin taeka aika aki raraoi ngkana ti taekinia aomata aika kaokoro abaia, aia baronga ke aia katei ma ngaira. Ao ti aki naba kani kammarakia naba tabemwaang man arora n taekin taeka aika a na kona n un iai. E taku te tari te mwaane temanna: “N tabetai, I bon taekin taeka aika irou a kangare ao a raoiroi, ma irouia tabemwaang bon taeka aika ribuaka ao ni kamarakinano. I nanon riki aika bati, e buobuokai kaainnabau ni kakauringai aron au taetaenikawai aika kamarakinano ao ni kamatauninga ni bon nakoina ao nakoia tabemwaang, ngkana tii ngaira.”

17. Ni kaineti ma I-Ebeto 4:29, ti na kangaa ni kateimatoaia tabemwaang?

¹⁷ Taetae n te aro ae a na kateimatoaaki iai tabemwaang. Waekoa ni kamoamoaia aomata, ma tai kabuakakaia ke ni ngurengure. (Wareka I-Ebeto 4:29.) A bati baika a riai ni kakaitau iai tibun Iteraera, ma e ngae n anne a boni ngurengure naba n angiin te tai. E rangi n ewewe te ngurengure. Ko bae n uringa aia ribooti ae aki raoiroi taani karaba n tuoa te aba ake tengaun, are a a “bane ni ngurengure [iai] tibun Iteraera nakoni Mote.” (WarIte. 13:31–14:4) Ma kamoamoaaia tabemwaang, a kona ni buokaki iai bwa a na kukurei riki. Ti kona ni kakoauaa bwa natin Iebeta are te aine, e rangi ni kaungaaki ni karaoa mwiokoana mani kamoamoaana irouia raona n ateiaine. (MotiTae. 11:40) E taku Sara are taekinaki mai moa: “A ataia tabeman bwa e tangiriia Iehova ao kaain naba te ekaretia mani kamoamoaaia.” Ngaia are ukeri aanga ibukini kamoamoaaia tabemwaang.

18. Ni kaineti ma Taian Areru 15:1, 2, e aera ngkai ti riai ni bwabwaina te koaua ao tera ae irekereke ma aei?

 ¹⁸ Bwaina te koaua. Ti aki kona ni kakukureia Iehova ngkana ti aki bwabwaina te koaua. E ribai aeka ni kewe nako. (TaeRab. 6:16, 17) E ngae ngke e bati aika iangoia ni boong aikai bwa e boni bwabwainaki te kewe, ma ngaira ti kakairi n ana iango Iehova ibukin te kewe. (Wareka Taian Areru 15:1, 2.) Ti bon rarawa ni kewe. Ti rarawa naba ni kairiia aomata bwa a na kairua aia iango man te kewe.

19. Tera riki ae ti riai n ururingnga bwa ti na kawakinira mai iai?

¹⁹ Rarawa ni winnanti. (TaeRab. 25:23; 2Tet. 3:11) E taku Juliet, are taekinaki mai moa ibukin rotakibuakana n te winnanti: “E karekea te bwarannano ongoraean te winnanti, ao e bua naba iai onimakinan te aomata are winnanti. Ao irarikina, N na kangaa n ataia bwa e na aki manga winnantiai ke temanna riki?” Ngkana ko a ataia bwa e a moanna ni bitaki te maroro nakon te winnanti, bitia nakon ae na kateimatoa te aba.—IKoro. 4:6.

20. Tera ae ko motinnanoia bwa ko na karaoia ma am taetaenikawai?

²⁰ Ibukina bwa ti maeka n te aonnaba ae taabangaki iai kabonganaan taeka aika bubuaka, ti riai n taraia raoi bwa e na kukurei Iehova n ara taetaenikawai. Uringnga are te taetaenikawai bon te bwaintituaraoi mairoun Iehova, ao e kakawaki irouna arora ni kabongana. E na kakabwaiai ara kekeiaki n taetae n te aro ae kaungaunga n te mwakuri ni minita, n ara bobotaki, ao n ara taetaenikawai ni katoabong. Ngkana e kamauna te waaki ae buakaka ae ngkai Iehova, e na bebete riki iai karineana n ara taetaenikawai. (Iuta 15) Ma ngkai moa, motinnanoia bwa ko na kakukureia Iehova n ‘ana taeka wim.’—TaiAre. 19:14.